Б. 7 Кесте - Ірі өлшемді ағаштарды сұрыптау үшін талаптар мен параметрлер

(ұсынылатын)

1.1. Табиғи топырақтар – толық сұлбасы бар тиісті табиғи жағдайларда қалыптасқан топырақтар. (барлық шығутегінің көкжиектері олардың қалыптасу жағдайына сәйкес келеді).

1.2. Үстірттік қайта жасалған топырақтар – табиғи жер қыртысы (40 см дейін) сұлбасының жоғарғы бөлігінің шығу тегі көкжиектерін ластанбаған үйілген топырақтармен ауыстыру немесе жою нәтижесінде қалыптасқан топырақтар.

1.3. Жерге кенттенушілер – қалалық ортаны қалыптастыру процесінде жасанды түрде пайда болған топырақтар. Келесі түрлері болады:

 Жерге кенттенушілер – жерге құрылымданушылар – рельефтегі жайы, оларға жасыл отырғызулар қалыптастырылатын сипаттамасы,  гидрогеологиялық шарттарға негізделе отырып белгіленетін қабатты тік құрылымы бар арнайы үйілген топырақта қалыптасқан жер қыртысы.

Жерге кенттенушілер – жер қыртысы топырағы – гумусталған көкжиегі бар (жасанды түрде жасалған немесе in situ топырақ жасаушы процестерімен қалыптасқан), тамыры бар қабаттың бар тереңдігіне (1,5 метрге дейін) мақсатты қалпына келтіруге ұшырамайтын, антропогенді бұзылған топырақтарда (бөтен қосылулар, бұзылған құрылысы және т. б.) қалыптасатын топырақтар.

2. Антропогенді қызметпен бұзылған аумақтарда жасыл отырғызуларды қалыптастыру кезінде, барлық көгалдандырылатын телімде, өсімдіктердің ауа, ылғал және қоректену элементтеріне қажеттілігін қанағаттандыруға қабілетті жер қыртысын жасаушы топырақтың қабатты қоюлығын жасау қажет. Түрлі дәрежедегі топырақты жамылғының ластануын орнату кезінде жасыл отырғызуларды қайта құрылымдау және жасау бойынша жұмыстарды жүргізу кезінде, ластанудың сапалы параметрлері және деңгейімен сәйкес оның қалпына келтірілуі жүзеге асырылады (Г. 1 кестесі).

2. 
   Ағаштар мен талдардың астына, оларды отырғызу кезінде, құнарлы топырақпен толтырылатын отырғызу орлары жасалады. Өсімдіктер үшін қолайсыз топырақтармен қатталған аумақтарда топырақ жасаушы қабатты қалыптастыру кезінде, оны механикалық және сорбциондық тосқауылдың рөлін орындайтын 0,5 м қуаттылығы бар ауыр саздың қабатымен оқшаулау керек. Ауыр металлдармен ластану жағдайында топыраққа салмағынан 6% кем емес мөлшерде көмірқышқыл әкті енгізу қажет.
   
3. 
   Жер қыртысы жамылғысының беті және жер қыртысын жасайтын топырақтың қоюлығы барлық қуаттылығы бойынша тұрмыстық және құрылыс қоқысынан тазартылуы тиіс. Жер қыртысын жасайтын топырақты қалыптастыру үшін қолданылатын субстратта арам шөптермен қоқысталуының әлсіз дәрежесі болуы керек (Г.2 кесте).
   

6. Жер қыртысының санитарлық бағалауы, санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау органдарының бекіткен ОДК немесе ПДК ластану заттарының нақты шоғырлануын салыстырумен жүргізіледі. Жер қыртысының ластану деңгейіне биологиялық бағалау ПДК фитоулы ластану заттарының нақты шоғырлануын салыстыру арқылы жүргізіледі (Г.4, Г.8 кестелері ).

 8. Қатты сүзілетін топырақтағы жер құрылымдарын қалыптастыру кезінде (құм, қиыршық тасы бар топырақ, 40% астам ұсақталған тас кесек) олардың және жер құрылымдарының арасында 20 см қуаттылығы бар ауыр және орташа саздан суды бөгеуілдейтін қабатты төсеу қажет. 3-5° құламасы бар байрайларда жер құрылымдарын қалыптастыру кезінде, 30 см қуаттылығы бар ауыр немесе орташа сазды топырақ қабатының үстіне төсемді қарастыру қажет. 5° астам құлама тік байрайларда жер құрылымдарын қалыптастыру кезінде, ұяшықтарды құнарлы ауыр сазды топырақты толтыра отырып, олардың торлауын жүргізу керек. Үйілетін топырақтың қуаттылығы - 15-20 см.

9. 2-3 метр топырақты тегеурінсіз суларының жату деңгейі бар үстіртті су астында қалған аумақтарда жер қыртысты топырағы, капиллярлы көтеру жиегінің үзілуін жасайтын топырақтың қабатын жасау жолымен жасыл отырғызулардың түрлері үшін тамырлы қабатты құрғату бойынша талаптарды ескере отырып құрылымдалады. Қабаттың өлшемі және оның салу тереңдігі кестеге сәйкес анықталады. 2 метрден кем емес топырақты судың жату тереңдігі бар үстіртті су астында қалған аумақтарда жасыл отырғызулар жүйесін жобалау кезінде, капиллярлы жиектің ажырауын жасаушы қабатты құрылымдаумен біріктіре жүйелі топырақты құрғатуды салу қажет.

Топырақ түзуші қабаттар мен көкжиектердің көрсеткіштері	Қабаттар тереңдігі, см
	0-20	20-50		50-150
1	2	3		4
Физикалық қасиеттері
Физикалық құмның мөлшері < 0.01 мм	30-40	20-40		30-40
Қосылу тығыздығы г/см	0.8-1.1	1.0-1.2		1.2-1.3
Химиялық қасиеттері
Қарашірік в/о	4-5		1-0.5		0.5
рН	5.5-6.5		5. 5-7.0		5.0-6.0
ОДК қатысты ТМ мөлшері	1		1		1
РВ мөлшері мкр/z	<20		<20		<20
мг/100 г топырақтың минералды азотпен қамтамасыз етілгендігінің мин. деңгейі	4, 0		4, 0		4, 0
және  мг/100 г топырақтың мөлшері (мин. мүмкін/оптим.)	10/40 және 35		10/20 және 15		10/15 және 10
Биологиялық қасиеттері
Патогендік микроағзалардың мөлшері, шт. /грамм топырақ	-		-		-
Мезофаунаның алуандығы, түрлер данасы	4		3		2
Фитоулылығы, фонға еселігі	<1.1		1.1-1.3		1.1-1.3

Биологиялық көрсеткіштері	Қанағат. жағдай	Салыстырмалы қанағат. жағдай	Қанағаттандыр-майтын жағдай	Төтенше экологиялық жағдай	Экологиялық апат
микробиомассаның белсенділік деңгейі (азаю еселігі)	<5	5-10	10-50	50-100	>100
1 г топырақтағы патогенді микроағзалардың саны	-	10-10	10-10	10-10	>10
1 кг топырақта гельминт жұмыртқаларының мөлшері	-	10 дейін	10-50	50-100	>100
Колититр	>1, 0	1, 0-0, 01	0, 01-0, 05	0, 05-0, 001	<0, 001
Фитоулылықы (еселік)	<1, 1	1, 1-1, 3	1, 3-1, 6	1, 6-2, 0	>2, 0
Геноулылық (бақылаумен салыстырғанда мутациялар санының өсуі)	<2	2-10	1-100	100-1000	>100