Шешендік сөздердің зерттелуі, жариялануы

Қазақ шешендік өнер тарихы тым əріде жатқанмен оны ғылым ретінде теориялық
тұрғыдан толық зерттеу А.Байтұрсынұлынан басталады
. 
Ш.Уəлиханов,
С.Сейфуллин, М.О.Əуезов
, шешендік өнерді ауыз əдебиетінің бір жеке саласы ретінде
қарастырып, ғылыми тұрғыдан зеттеулер жүргізген. Шешендік сөздердің жинастырып,
билер сөзінің тəрбиелік мəнін, философиясын, бишешендердің қазақ қоғамындағы
орнын түсіндіріп берді. Ə.Мəметова, Б.Адамбаевтар шешендік сөздерді алғаш рет
зерттеу нысаны ретінде ала отырып қарастырған. Кандидаттық диссертация қорғаған. 

М.О.Əуезов 1927 жылғы «Қазақ
əдебиетінің тарихы» атты еңбегінде
«Билер айтысы» деген тақырыппен
шешендік сөздердің кей түрлеріне
тоқталған.
Ал ғалым Халел Досмұхамедов «
Қазақ
халық əдебиеті
» атты зерттеу еңбегінде
халық əдебиетін қырық алты түрге жіктей
отырып, соның бір үлгісін «Билік сөз» деп
атап, шешендік сөздерді жатқызған. «
Əр
түрлі сот істері кезіндегі билердің тамаша
үкім сөздері, екі жақтың ұтымды даулары
мен тапқыр жауаптары, əдетте, ұйқасты
мəтел не өлең түрінде айтылады.
Поэзияның бұл түрі билік сөз деп
аталады
» – деп көрсетеді аталмыш
еңбегінде. 
А.Байтұрсынұлы – қазақ шешендігінің
сипаттаған алғашқы ғалым. 1926 жылғы
«Əдебиет танытқыш» атты еңбегінде
арнайы «Шешен сөз» деген тарау
арнап, шешендік сөздерді бес түрлі
жанрлық үлгілерге жіктеп көрсеткен.
Ауыз əдебиеті үлгілерін жинап, зерттеп,
онын орны мен сипатына ғылыми
тұжырымдама берген. Əр топқа
қолданыс орнына қарай қысқаша
түсініктер мен анықтамалар беріп
кеткен. Ғалым: «
Əділ билер қолындағы
билік қазақтың неше түрлі дертін
жазатын жақсы дəрі еді
», – деп, қасиетті
билер сөзінің ұмытылмайтын халық
мұрасы екеніндігін баса айтады.

Зерттеуші Ə.Маметованың 1945 жылы қорғаған «Қазақ

жүктеу/скачать 1.53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: