Прозалық шығармалардағы фольклоризм және «Күн» ұғымы

Әдебиет пен фольклордың байланысы – әлем мәдениетінің өркендеуіндегі негізгі заңдылықтардың бірі. Дүниежүзіндегі қандай әдебиетті алып қарасақ та, оның түпкі негізі – фольклор екенін көреміз. Сондықтан әдебиеттегі фольклоризм барлық әдебиеттің тарихы мен теориясын зерттегенде де, жеке ақын-жазушылардың шығармаларын талдағанда да көрнекті орын алады. Қазақтың халық ауыз әдебиеті мен көркем әдебиетінің шын мәніндегі алғашқы шығармашылық тоғысуы Абай поэзиясынан айқын көрінді. Бұл кездесу жаңа қазақ әдебиетінің туып, қалыптасуында тарихи рөл атқарғандығы күмәнсіз. Абай бастаған жаңа көркем әдебиет, бір жағынан, фольклордан алшақтай отырып, екінші жағынан, одан мол сусындады.

Әлбетте, фольклорға арқа сүйеу Абайдан бұрынғы авторлық ауыз әдебиетінде де, жазба мәтіндерде де орын алғаны даусыз. Сонау түркі заманындағы тасқа қашалған текстерде, орта ғасырдағы қолжазба шығармаларда фольклордың әсері анық байқалады. Осы байланысты тарихи тұрғыдан қарасақ, халық поэзиясының көркемдік, идеялық, стильдік ерекшеліктері әр дәуірдегі әдебиетте әртүрлі мақсатта, әртүрлі формада қолданылғанын көреміз және бұл қолданыс бірде табиғи, бірде мақсатты түрде жасалғанына көз жеткіземіз. Әрине, бұл байланыс бір типті және үнемі тығыз болмаған. Әрбір тарихи кезеңде әдебиет пен фольклор бір-біріне әрқилы мақсатпен ықпал етіп отырған, олар кейде өзара жақындасып, кейде бір-бірінен алшақтап жүрген – бәрі белгілі бір дәуірдің, қоғамның сұранысына және сол шақтағы әдебиеттің көркемдік даму деңгейіне байланысты еді. Бұдан шығатын қорытынды: әдебиет пен фольклордың ара қатынасы – өте күрделі процесс, осы үдерістің тарихын, даму барысын зерттеу – әдебиеттану үшін де, фольклортану үшін де аса маңызды проблема.

Фольклордың әдебиетке, әдеби шығармаға енуі үнемі біркелкі, ылғи да автордың әдейі солай істеуімен байланысты бола бермейді. Орыс ғалымдары мынадай заңдылықты байқаған екен: а) фольклор элементтері әдеби шығармаға бейнеленіп отырған объектінің атрибуты болғандықтан енетіндігі;

ә) олар фольклорлық дәстүрдің өзінен тікелей алынбай, әдебиетте бұрын қабылданып, сіңісіп кеткендіктен кірігуі.

б) жазушының фольклорға әуестігінен емес, оның ұлттық болмысынан, ұлттық психология мен тілдік табиғатынан туындаған себепті болатындығы.

ХХ ғасырдың соңы мен ХХІ ғасырдың басында дүниеге келген біраз шығармаларда фольклорды пайдалану мүлде жаңа үлгіде, жаңа қарқында көрінді. Әсіресе, екі ғасырдың тоғысында дүниеге келген шығармаларда фольклор әрқилы мақсатта пайдаланылып, әрқилы қызмет атқарып ғана емес шығарманың біртұтас мазмұнының өзі, кейіпкерлердің болмысы түрінде де көрінеді. Екінші сөзбен айтқанда, фольклордың белгілі бір сюжетін қолданумен ғана шектелу жоқ, ендігі романдарда, кейде повестер мен әңгімелерде де, поэма-өлеңдерде де фольклорлық сана мен фольклорлық ойлаудың архитиптері, кейіпкерледің санасынан көне жайттар, тарихи генетикалық жадының тереңінде жатқан фольклорлық-мифологиялық ұғым-түсініктер, түйсіктер кең пайдаланылады. Ал, бұл жағдай әдебиет пен фольклор жаңа дәуірде жаңаша, жаңа деңгейде байланыс жасауда деген ойға жетелейді [6, 11].

Әсіресе миф белгілі дәрежеде, әдебиет үшін көркемдік әрі танымдық қызмет атқарып келді және бұл қызметін әлі де жалғастыруда. Әдебиет пен мифологияның байланысын, қарым-қатынасын жан-жақты зерттеген Ю.М.Лотман, Е.Е.Мелетинский, А.А.Потебня, Х.Кессиди, О.М.Фрейденберг, А.А.Лосев, М.Лифшиц, М.Эпштейн, Е.Н.Козубовская, В.Хализев сияқты шетел ғалымдары.

Қазақ әдебиеттануында миф пен көркем әдебиеттің байланысы кейінгі кездерде қолға алынып зерттеліп жүр. Десек те, мифология мен әдебиеттің байланысын, мифтік ойлау мен көркемдік ойлаудың ұштасуын зерттеп қарастырған біраз еңбектер де бар. Олардың ішінде Ж.Ә. Аймұхамбеттің «Миф. Мифология. Мифопоэтика» еңбегін, А.Жақсылықовтың «Қазақ әдебиетіндегі діни мазмұнды шығармалардағы әуен, идея және образдар» еңбегін, Г.Пірәлиеваның «Көркем прозадағы психологизмнің кейбір мәселелері (түс көру, бейвербалды ишараттар, заттық әлем» атты докторлық, А.Мәуленовтің «Қазіргі қазақ прозасындағы аңыздар мен мифтердің көркемдік қызметі», Л.Мұсалының «Символ және оның көркемдік қызметі», Г.Шаинованың «Роллан Сейсенбаев прозасындағы мифологизм» атты кандидаттық диссертацияларын және т.б. атауға болады.

«Кейінгі жылдардағы зерттеулер бойынша мифтің әдеби туындылардағы көрінісін зерттеп, олардың пайдаланылу жолдарына түрлі классификация жасалды. Ең алғашқы классификацияны Е. М. Мелитинский, З.Г.Минц, Ю.М.Лотман сияқты ғалымдар жасаған. Келесі классификацияны М.Н.Эпштейн жасады. Одан кейін осы аталған ғалымдардың классификацияларына сүйене отырып, Д.Н.Низамиддинов қазіргі әдебиеттегі мифологизмнің қолданылу формаларын төмендегідей етіп топтастырды».

Бірінші: дәстүрлі мифтік сюжеттер мен образдарды пайдалану. Осы алғашқы форманың өзі екі түрлі сипатта көрінеді:

а) дәстүрлі мифтік сюжеттер мен образдарды талдау, түсіндіру (интерпретация).

ә) дәстүрлі мифтік сюжеттер мен образдарды өзгерту, ауыстыру (трансформациялау) [7, 84].

Мифолгизмнің қазіргі әдебиетте қолданылуының екінші жолы – авторлық мифтердің шығарылуы. Авторлық мифтердің дүниеге келу жолдары әр түрлі десек те болады. Онда миф ақын немесе жазушы мақсатына орай туады. Қазақ әдебиетінде авторлық мифті тудырушылар қатарына М. Ж. Көпеев, С.Сейфуллин, М.Жұмабаев, Ә.Найманбаев т.б. ақындарды атауымызға болады. Авторлық мифтер көбіне символистер шығармаларында кездеседі. Авторлық мифтер туралы айтқанда Лермонтов, Гоголь, А. Белый шығармаларымен бірге қазіргі заманнан Ш. Айтматов, Ф. Искандер, А. Ким, О. Бөкей шығармаларын айтуға болады.

Қазіргі әдебиеттегі мифтің үшінші формасы – мифологиялық стильдендіру (стилизация). Мифологиялық стильдендіру туралы ең алғаш ой айтқан Я.Э.Голосовкер былай деді: «Автор шығарманы мифтендіргенде мифтен бастау алған теңеу, метафораларды қолдануды көздемейді, бірақ оларды белсенді түрде пайдаланады», - дейді. Мифологиялық стиль сипаты – мифологиялық метафораларды сол қалпында көркем мәтіннің бір компоненті ретінде қолдану.

Сөйтіп, ғалым Низамиддинов өзінің алдындағы ғалымдар еңбектеріне сүйене отырып мифологизмнің қазіргі әдебиеттегі үш түрлі сипатын ашып көрсетеді [19, 86].

«Зерттеушілер миф пен көркем жазба әдебиетпен байланысын екі түрлі аспектіде болатынын айтады: 1) эволюциялық және 2) типологиялық. Эволюциялық аспект мифті қарастырғанда жазба әдебиеттің тарихи құбылыс түрінде пайда болуына дейінгі сананың тұрақты бір даму бөлігі ретінде алады. Бұл көзқарас бойынша қарасақ әдебиет мифтің ең алғашқы түрлерімен емес, соңғы өзгеріске түскен түрлерімен байланыс жасайды және әдебиет мифтің белгілі бір дәрежеде өзгеруіне ықпал етеді.

Ал типологиялық аспектте миф пен жазба әдебиет әлемді танып-білу мен сипаттаудың екі түрлі әдісі ретінде қаралады. Бірде екеуі қатар жүрсе, енді бірде екеуі екі түрлі сипатта көрінеді. Яғни бұл кезде мифология өзінің басты ерекшелігін жоғалтқан жоқ [7, 77].

Енді зерттеудің негізгі нысаны болып отырған солярлық және онымен қатар қолданылып, қатар жүретін егіз ұғым лунарлық мифологияға, олардың қазіргі әдебиеттегі көрінісіне арнайы тоқталмақпыз.

Ғалым С.Қасқабасов ғалым қазақ фольклорындағы миф жанрына мынадай анықтама береді: «біздің қазақ фольклоры тұрғысынан қарағандағы миф деп отырғанымыз – әлемдік мифология ауқымынан шықпайтын, тіпті типологиялық сипаты оған сәйкес келетін дүниенің, жаратылыстың әр түрлі құбылыстары мен жердің жаратылуын, адамзаттың алғаш қалай пайда болғанын және аңдар мен құстардың шығу тегі мен мінез-құлқын, ерекшеліктерін түсіндіріп баяндайтын прозалық шығармалар [8,76]. Аспан денелеріне қатысты мифтердің қайсысын алып қарасаңыз да ай мен күн үнемі қатар қолданылады. Олар әр мифте әр түрлі кейіпте көрінеді. Бірде біреуі еркек, екіншісі әйел кейпінде болса, бірде екеуі де әйел болады, енді бір мифтерде ерлі-зайыптылар немесе ағалы-қарындас кейпінде көрінеді. «Көне мифтерге жүгінсек, бәрінде Күн мен Айдың әу баста адам болғаны айтылады. Мұның өзі – Ай мен Күннің жаны, рухы бар делінетін анемистік сенімге негіз болған мифологиялық ұғым. Анимизм – қоршаған орта мен табиғат құбылыстарының рухы, жаны бар деп пайымдалған түсінік. Анимизм алғашқы қауымдық дін негізінде және алғашқы адамдардың табиғат күштері алдындағы дәрменсіздігінен туындаған. Ол мифтік сананың алғашқы дәуіріндегі адам мен табиғат тең деп қараған сенімімен қатар қолданылған. Осындай Күн мен Ай туралы көне мифтерден бастау алған поэтикалық суреттемелер фольклорлық мұралардан көркем жазба әдебиетке дейін жалғасын тапты. Осы мифологиядағы анимизм көркем әдебиетке келгенде өлі затқа жан бітіре суреттейтін кейіптеумен ұштасады.

Дарынды жазушы Шерхан Мұртаза да өзінің көптеген шығармаларында да солярлық миф пен лунарлық мифті көркем әдебиетпен тамаша ұштастыра біледі. Күн мен Айды кейіптеудің ерекше үлгілерін көрсетеді. Тіпті Күн мен Айды символдық дәрежеге дейін көтереді. «Дәрігердің үшінші қаруы» деген шығармасында «Аспандағы ай мен күндей арман да мәңгілік, ол еш заман өлмейді» [11, 62], - деп Күн мен Айдың мәңгілік өмірдің символы екенін еске түсіреді. Жалпы қазақ халқының мифтерінде болсын, әлем халықтарының мифтерінде болсын Күн мен Ай қашанда мәңгіліктіктің нышаны болған. Бұл туралы жоғарыда мифтер жайлы айтқанда атап өткен болатынбыз. Енді бірде мифті мейірімділіктің символы ретінде көрсетеді: «Адамның жолы күннің жолына ұқсайды деседі. Адамның да арайлап атқан таңы бар, еңкейіп еңіске түскен кезі де бар. Жолдар ұқсас. Бірақ әркімде күннің нұры, күннің дарқандығы, күннің жомарттығы бар ма? Мен адамның ажалына ара түспекпін, оны қасірет-қайғыдан айырмақпын. Осы мақсатыма жетсем, мен де кішкентай күнге ұқсар едім» [11, 62]. Кейбір солярлық мифтерде күннің айға қатысты тұрғыда аздаған қатыгездік танытатын тұстары болмаса күнді әрқашан жылу, жарық сыйлаушы мейірім иесі болғанын әлі де солай екенін білеміз.

«Шыршаның жыры» әңгімесінде «Күн шыңдардан асып шыға келгенде, сол тамшылар жақұттай тамшылайды» [11, 68], - деп Күннің шығуын адамға тән қимылмен көрсетеді. «Көрсе көрсін, батып бара жатқан Ай көрсін, шығып келе жатқан Күн көрсін. Көрсін бүкіл Әлем! – деп айқай салды» [11, 95] деген үзіндіде де «Көктегі Күн мен Ай жердегі тіршіліктің бақылаушысы, адамдар іс-әрекетінің сарапшысы. Олар аспанда тұрып барлығына куә болып тұрады» дейтін мифтік желіні еске түсіреді.

«Табылған теңіз» хикаятында «Қызғылтым қанатты ақша бұлттар тізбегі батып бара жатқан күнді қимай мұңайып қалған» [11, 127], - деп Күнді тікелей кейіптемесе де Күн мен бұлттардың арасында адамдарға тән қарым-қатынас бар екенін көрсетеді. Демек бұл да мифтік таным көрсеткіші. Жазушы осы шығармасында әрі қарай Күнді кейіптеудің нағыз ерекше үлгісін көрсетеді. «Күннің өзі де бет қаратпай алаулап барып, дәл Құланның алыстағы айдынына қонады. Оған қарай аққан толқындар лықсып, бірін-бірі итермелейді. Күн құшағына жеке жарым барып кіруге қымсынатындай бірін-бірі итермелейді. Ал осы кезде күн қызылы толқындардың шоқтығын шалып, жалына жармасып, судың сусыған денесін қытықтап ойнағандай болады. Бұған шыдай алмаған толқындар сықылықтап күліп, қытығы келіп, мың бүктеледі» [11, 153]. Одан әрі осы таңғажайып дүниенің әсерін жазушы өз қиялымен өрбітеді: «Менің кішкентай жүрегім де нендей бір қызғылт бояуға боялғандай болады. Ол күннің маған берген сыйы еді. Күн маған:

«Ақымақ болып тағы да тырманың астына түсіп кетіп жүрме! Бұл дүние тамаша! Бұл ғажайып дүние! Мұның ғажайыбына өзім де таң қаламын. Сондықтан да оны қия алмай, күнде таңертең қайта ораламын» - дегендей болады» [11, 154].

«Далаға шыға келіп, Арқалық атырабынан көтерілген күнді көрдім. Мені бірінші қарсы алған сол болды.

- Міне, көрдің бе, Орал, - дегендей еді Күн. – Мен қайтіп келдім. Бұл тамаша жерге қайтіп келмеуге бола ма! Мені көріп, қуанышы кішкентай кеудесіне сыймай шырылдағанын көрдің бе бозторғайдың. Мен түнімен осы даланы, мына нәзік гүлдерді, тіпті ұйқышыл маубас суырларды да сағынып қаламын. Қарашы, қарашы, мына дүниенің қуануын! Күн менімен осылай сөйлеседі» [11, 155]. Осылайша жазушы күнді жай ғана жан бітіре суреттеп қана қоймай, оны адамша сөйлетеді.

«Бұлтсыз күнгі найзағай» хикаятындағы «Осындай бір сәттерде мен де Күнге ұқсағым келеді. Тым құрыса Күннің тәнінен шыққан бір түйірі болғым келеді. Күн жер үстіне жақсылығын арқалай көтерілді. Мен де мына жердің бетіне жақсылықтан шашу шашсам деймін. Мен күнге ұқсағым келеді» [11, 194], - деп келетін үзіндіде «Күн бойында тек қана жақсы қасиеттер жиналған. Ол соны әр күн сайын мейірлене жерге төгеді» дейтін мифтік таным, мифтік сана бар.

«Соғыстың соңғы жесірі» әңгімесінде де күнді тірі тіршілік иесі ретінде көрсетеді. «Күн болса салбырап: «Сендердің ауылдарың мына жақта тұста» дегендей Ақсайдың аузына таман барып қалыпты» [12, 38].

Осылайша Шерхан Мұртаза шығармаларындағы солярлық мифтің қөрініс табуын біраз мысалдармен дәлелдедік. Енді жазушының тек қана солярлық мифпен емес лунарлық мифті де қатар алып жүргендігін айтып өткіміз келеді. Тіпті лунарлық мифологияны тұтас шығармаға арқау еткен, атау берген. Сөзіміздің дәлелін жазушының «Ай мен Айша» романынан көруімізге болады. Мұнда жазушы Ай бейнесін символдық дәрежеге дейін көтерген. Романның басты кеіпкерлері Айша мен Барсхан бастарына бір қиыншылық түсіп, қиналған, жабыққан сәттерде мұңдарын Аймен бөліседі. Романдағы Айға қатысты үзінділерге талдау жасап көрейік.

«Айша есіктің алдындағы ербиіп тұрған мені көтеріп алып, бауырына қысып, аспандағы топ-толық Айға қарап: -О, Жаратқан басқа-басқа, мына үрпек балапандай үш нәрестенің не жазығы бар еді? – деді.» [13, 14] «Айша сонда Айға қарап: - О, Тәңірі бұл Барсханды ақыры жетім қыларың бар, неге пысық қып жаратпадың?! – деп аңырайды. – Неге? – дедім мен де Айға телміріп, дүниеге неге бұлай жаратылғаныма өзім де таңғалып, қолымды жайып» [13, 194]. Бұл «Ай мен Айша» романынан үзінді. Айша Жаратқаннан тілек тілегенде, оған айтқан назында Ай бекесіне қарап тұрып айтады. Яғни, Алла тағалағаның кейпі болмайтындықтан, көрінбейтіндіктен, көзге көрінетін ай арқылы Жаратушымен тілдеседі. Ай арқылы Жаратушыдан медет сұрайды.

«Суға салып қойып сабағанда безірейіп жыламап едім, енді жартыкеш Айға қарап отырып аңырадым-ай кеп. Айдан басқа мұң шағатын кімім бар?» [13,21] «Терезеден Ай сығалайды. Бұл кезде Айдан басқа халің қалай?» дейтұғын бір жан жоқ.» [13, 38]. Бұл жерлерде бала кейіпкер – Барсханның Айды өзінің мұңын, қайғысын түсінетін, сырласы, мұңдасы ретінде қарайтындығы көрінеді.

«Терезеден Жартыкеш Ай сығалайды. Бізді көріп жаны жай тапқандай, бұлтқа кіріп кетеді.» [13, 30]. Ал ені бұл жерде автор мифтердегідей Айға жан бітіріп, оны Айша мен Барсханның қайңы-мұңын үнемі көріп жүрген, олармен бірге мұңайым жүрген, енді олардың жағдайлары жақсара бастағанын көріп, жүрегі тынышталған адам кейпінде бейнелейді. Мінеки, біз айтып отырған мифтік сюжеттің әдеби шығармаларда көрінуінің кездесуінің айқын дәлелі десек болады.

Ғалым Ш. Уәлиханов қазақтарда жаңа туған айға табыну, оны қастерлеу ғұрпы сақталғандығын өзінің «Тәңір» атты еңбегінде былай деп көрсетіп кеткен болатын: «Жаңа туған айды көргенде үш рет тізерлеп отырып, үш рет еңкейіп, мінажат етеді де, сол мінажат еткен жерден шөп жұлып алып, жанып жатқан отқа тастайды». Міне, сол жаңа туған айды қастерлеу көрінісі осы шығармада да көрініс тапқан: «Мен қамбаның есігін тепкілеп, тоқпақтаймын. Есіктің көздей тесігінен қылтиып жаңа туған Айдың қияғы көрінеді. Айшадан естігенімді ішімнен қайталап: - Иә, Құдай, жаңа Айда жарылқа, ескі Айда есірке, - дедім. Жарылқай ма, жоқ па – беймәлім?» [13, 80] Келесі назар аударатын тұс жазушының айбойлы мифтердегі сюжеттердің бір үлгісін шығармасында нақты сол күйінде беруі. Мысалы «...Батыста Жабағылы тұсында қан қызыл Күн ұясына батып бара жатқанда, Шығыстан құп-қу болып, өңі қашып қуарған Ай көрінді. Күннің батып бара жатқанына күйзелгендей, үн-түнсіз іштен күңіренгендей қалпы бар», -деп келетін үзіндісі. Бұл кәдімгі қазақ мифтерде «Жер жаһанды жаратқанда Ай мен Күн бір-біріне қосыла алмаған ғашық-машықтар, Ай – ару, Күн күйеу екен. Жер мен көк жаралып, қараңғы мен жарық, күндіз бен түн айырыларда алдымен күн туып, түнге қалыпты. Күндіз бен бір-бірін қуалап, көше береді, олардың өмірбойы өріс-қонысы ауыспайды. Соның үшін бұл екі ғашық бір-біріне ынтық болып, қанша іздесе де кездесе алмайды. Ғашықтықтың сүйініш күйініші әсіресе ай аруға қатты батады» деп келетін сюжет. Ай мен күн туралы мифтің осы бір түрін автор өз шығармасына енгізіп, миф пен әдебиетті ұштастыра білген.

Біз келтіріп отырған аз ғана үзіндіде ғана емес, шығарманың өн бойында ай бейнесі кездесіп отырады. Олардың барлығыда Ай романның басты кейіпкері неше түрлі тауқыметті басыннан кешірген Айшаға, оның ұлы Барысханға мұңдас, сырластары, жандарына тіреу болар ешкімі жоқ кейіпкерлердің дем беруші тіреулері т.б. түрінде көрінеді. Себебі, Ай көкте тұрып, кейіпкерлердің басындағы қайғы-мұңды, әділетсіздікті көруші жалғыз куәгер. Міне, осылайша Шерхан Мұртаза Ай қасиетті деп саналатын көне мифтік мазмұн мен ертедегі мифтердегі аспан денелерінде рух бар деп ойлайтын анимистік көзқарасты, мифтік сананы әдебиетте ерекше үлгіде көрсете білген.

Әбіш Кекілбаев «Жүнді барақ» әңгімесінде «Желтөбенің етегіндегі ауылға енді жақындай бергенде барып байқады – батар күн құлақтанып тұр екен. Таяқ жеген қатынның көзіндей талаурап алыпты. Шашып тұрған сәулесі де ақ теңбіл, көк теңбіл, сары теңбіл боп әлемтапырақтанып кетіпті» [14, 48] деген үзінді де «қатынның көзіндей» деп батып бара жатқан күнге жан бітіреді. Сайын Мұратбеков «Тоқтар мен Назира» әңгімесінде «Күн күндегісінен жайма шуақ маужырап тұр» [15, 30] деп Күнді жаны бар адамша сипаттайды. Бағаналыбері айтып жатанымыздай бұл да күн бір кезде адам болған деген миф желісінің жемісі.

Дулат Исабеков «Дермене» әңгімесінде «Ілгері жылжуға ерініп, кейін қайтуға титықтап қалғандай күн де бір орынға жабысып алып, қозғалар емес» [16, 280] деп келетін жері бар. Мұнда да Күн бейесін әбден шаршап, жалқаулығы ұстап тұрған адам ретінде кейіптейді. Ал «Шойынқұлақ» әңгімесіндегі «Тау астынан күн де көтеріліп, көк шөптің үстіне әлдекім түні бойы ақ маржан шашып шыққандай күн сәулесімен шағылысқан мөлдір шықтар жылт-жылт етеді» [16,324], - дейтін жазушы сөзінен «күн ұясы тау астында деп ойлайтын мифтік сана көрінісі байқалады.

Ә. Бөкейханов Л.Н.Толстойдан аударған «Күн» шығармасында барлық нәрсенің түп негізі Күннен бастау алатындығын айтады. «Күн жылылығы жоқ болса, дүние өлік. Күннің жылылығы келсе, дүние тіріледі: қимыл атасы, өмір атасы, қызық атасы – күн. Адам баласының ішкені, жегені, кигені, жылылығы бәрі жомарт күннің берген жылылығының жемісі. Нанның нан болып, майдың май болып тұрған қасиеті нан, майға сарп еткен жомарт күннің жылылығы.

Отынның қасиеті ондағы күннің жылылық сипаты: отын сатып алған – күн жылылығын сатып алған болады» [17, 244], - дей келіп шын құдірет иесі Күн емес па дегенді нақтылай түседі.

Мінеки, солярлық және онымен қатар жүретін лунарлық мифтің көркем әдебиеттегі көрінісін біршама мысалдармен ашып көрсеттік. Алынған мысалдарға қарасақ, жоғарыда айтып өткен мифтің көркем әдебиеттегі қолданысының бірінші жолы, яғни, бұрынғы мифтік сюжеттерді қайта жаңғырту, интерпретациялау көбірек кездеседі. Сонымен қатар біз мысалға келтірген прозалық шығармаларда мифтік желілер арнайы айтылмаса да, мифтік сарындарды, ақын-жазушылардың мифтік танымды көркем ойлаумен, көркем әдебиетпен ұштастыратындықтарын байқадық.

3. 
   
   
   жүктеу/скачать 61.29 Kb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: