- Жоғарыда көрсетілген көрсеткіштерден қала халқының үлес салмағының артқандығын, ал керісінше ауылдық жердегі халық санының азайғандығын байқауға болады.
- Көпшілік жағдайларда экономикалық және әкімшілік-аумақтық белгілеріне қарай топқа бөлу кездерінде құрылымдық топтау әдісі қолданылады. Мұндай топқа бөлінуді аумақтық-кұрылымды топтау деп атайды.
- Құрылымдық топтауды жүргізудің тәртібі төмендегідей:
- 1)топтаудың белгілерін анықтау;
- 2)топтау белгілеріне сай деңгей аралықтарын анықтау;
- 3)жиналған көрсеткіштерді топтарға және оның құрамдас бөліктеріне бөлу.
- Құрылымдық топтау статистикалық бақылау нәтижесінде жиналған біртектес жиынтық бірліктерін қорытындылаудың аса маңызды түрі болып саналады.
- Талдаулық топтау. Әлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен процестер әрқашанда бір-бірімен өзара байланысты және өзара тәуелді. Сондықтан жиынтық бірліктерінің өзара байланысын анықтау және олардың бір-біріне тигізетін әсерлерін, себептері мен нәтижелілігін зерттеу статистикалық көрсеткіштерді топтаудың осы түрінің негізгі мақсаты болып есептеледі.
- Бір-біріне әсерін тигізетін талдаулық топтаудың себептік белгілері қоғамдық құбылыстың өзгергендігін, ал нәтижелік белгілері сол себептердің тигізген әсерін көрсетеді. Мысалы, жұмысшылардың мамандық дәрежесін жоғарылату себептік белгіге жататын болса, ал осының салдарынан еңбек өнімділігінің өсуі нәтижелік белгіге жатады.
- Шаруа шаруашылықтарының тыңайтқыштарды пайдалануына орай дәнді дақылдардың түсімділігі
- Талдаулық топтауды толық түсіну үшін төменде келтірілген 3-кестедегі көрсеткіштерді қарайық.
- Пайдаланған тыңайтқыштар мөлшері, % есебімен
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | - Берілген кесте мәліметтерінен енгізілген тыңайтқыш мөлшерінің көбеюіне байланысты (себептік белгі) әр гектардан түскен орташа түсімнің де артқандығын (нәтижелік белгі) көруге болады.
- Сонымен, топтау белгісі себептік, ал сол топты көрсеткіштер жүйесі нәтижелік белгі болып саналады.
- Талдаулық топтау әдісін жүргізудің өзіне тән төмендегідей тәртібі бар:
- себептік (факторлық) белгі бойынша топтар құрылады;
- әрбір топтарды сипаттайтын себептік (факторлық) және нәтижелілік белгілердің орташа шамалары есептеледі;
- себептік (факторлық) және нәтижелілік белгілердің арасындағы өзара байланыстың ерекшеліктері анықталады.
- Егер жиынтық бірліктері бір ғана белгі бойынша топталған болса, жай топтау деп, ал екі немесе одан да көп белгілеріне қарай топталған, бөлінген болса, онда оны күрделі топтау деп атайды. Күрделі топтау кезінде зерттелетін жиынтық бірліктері бір ғана белгіге сай негізгі топқа бөлінеді. Содан соң әрбір топ басқа белгілері бойынша келесі шағын топтарға жіктеледі.
| | | | | | | | | | | | | | | | | | - өндірістен қол үзіп оқитындары
| | | | | - өндірістен қол үзбей оқитындары
-
| | | | | | | | | | | | | | | | | - өндірістен қол үзіп оқитындары
| | | | | - өндірістен қол үзбей оқитындары
-
| | | | | | | | | | | | | | | | | - өндірістен қол үзіп оқитындары
| | | | | - өндірістен қол үзбей оқитындары
-
| | | | | - Жоғарыда келтірілген 4-кестенің көрсеткіштері-нен магистранттардың оқу түрлеріне, яғни өндірістен қол үзіп және өндірістен қол үзбей оқитындарына қарай бөлінгенін көрсек, содан соң олардың ғылыми мекемелер мен жоғары оқу орындары бойынша топқа бөлінгенін байқауға болады. Осы сияқты басқа да белгілері бойынша топтастырыла береді.
- Жай топтаумен салыстырғанда күрделі топтаудың өзіне тән талдау ерекшеліктері бар. Мұнда қоғамдық құбылыстар мен процестер туралы көптеген мәліметтердің өзара байланыстылығы, құрылым жүйесі терең зерттеледі және күрделі қорытынды жасауға көмектеседі. Сол себепті әлеуметтік-экономикалық құбылыстар көрсеткіштерін өндеуде жай топтауға қарағанда күрделі топтау жиі қолданылады және статистикалық қорытынды талдау жасауда шешуші рөл атқарады.
Достарыңызбен бөлісу: |
