Р Къарачай деген нарат чегет Джети Джангыз Терекден къуралгъанды. Джети Джангыз Терек – КЪ-А-Р-А-Ч-А-Й 4. А

Къарачай деген нарат чегет

Джети Джангыз Терекден къуралгъанды.

Джети Джангыз Терек – КЪ-А-Р-А-Ч-А-Й

Джети къазакъ бёрюден къуралгъанды

Къарачай деген джыйын джанлы.

Джети Къазакъ Бёрю – КЪ-А-Р-А-Ч-А-Й

Джети белгиден къуралгъан

Бир Китабды Къарачай.

Джети джер харифи болгъан

Бир Кёк алфавитди Къарачай.

Джети Кюн-Ай тамгъасы болгъан

Бир къарады, кераматды КЪАРАЧАЙ
6. А

Тейри адамыды, Тейри халкъыды КЪАРАЧАЙ

Джети Къадау Таш,

Джети Джангыз Терек,

Джети Къазакъ Бёрю –

КЪАРАЧАЙ.

Джетегейли – джети джулдуз – КЪАРАЧАЙ.

Джети къат Джер, джети къат Кёк – КЪАРАЧАЙ.

ДЖЕТИ – КЪАРАЧАЙ – 7

Минги Тау,

Къадау Таш,

Джангыз Терек.

Кёк, Джер, Тейри;

Нарт таурухла, тулпарла, акъылманла:

Дебет-Алауган-Къарашауай,

Ёрюзмек, Сосуркъа эмда Сатанай...
Биз кетебиз – къалалла ала:

Ата джурт, Ана тил, Тарих,

Тарих эс, Миллет сезим, ангы.

Джангыз,

Кимлеге къалалла ала?

Кимлеге къала-лла ала?

Кимлеге хазна-лла ала?

Хоншу итлегеми?

Халкъны, джуртну да, кимни, нени да

Отуз кюмюшге сата юреннген

Кесибизни амантишлегеми?

Огъесе Адамлагъамы –

Кимлеге къалалла ала?

Ма олду соруу.

Ма андады иш.
Кимлени хазырлагъанбыз орнубузгъа?

Хазырлагъанбызмы?

Халкъыбызны, Туугъан джерибизни,

Минг-мингджыллыкъ тарихибизни,

Бюгюнюбюзню, тамблабызны

Къоябыз кимлеге?

Кимлеге аманат этебиз?
Ма бу соруудан башланныкъды соруу-сууал...
КЕРТИ АДАМЛАБЫЗ, ПОЭТЛЕБИЗ, ШЕЙИТЛЕБИЗ СОРА
Тау сёзню – ёзден сёзню – иги сёзню хорлар кюч джокъду.

«Джаралы джугъутургъа», «Минги Таугъа», «Джаралы Ташха», «Джуртда Джангыз Терекге» тыйыншлы боллукъ ёч джокъду.

Джырчы Сымайылдан назмучу Къайсыннга дери,

«Тейри адамы ангылар» деб, базыб,

Кёк-Джер китабын кюрешгенбиз джазыб.

Халкъдан уллу, андан фахмулу

Джокъду джырчы, назмучу, джазыучу.
Дуниягъа нарт таурухланы, джырланы берген,

Нарт сёзлени, джомакъланы берген,

Тарих джырланы, сюймеклик ийнарланы берген,

«Хасаука», «Умар» деген аманатланы берген,

Ол аламатланы, кераматланы берген

Халкъыбызгъа джаныбыз къурман.

Нарт халкъыбызгъа тыйыншлы болалсакъ,

Аны джазыуун джазалмасакъ да,

Джарсыуун, къайгъысын, къоркъууун, муратын джазалсакъ,

Халкъны Хакъгъа джууукъ эталсакъ,

Бизге аталгъан «Халкъ Поэти», «Хакъ Поэти» атлагъа

Тыйыншлы болалсакъ, тыйыншлылай да къалалсакъ,

Кертисин, тюзюн, игисин заманында, къоркъмай айталсакъ,

Халкъыбызны келечиси, ёкюлю болалсакъ,

Хакъ ючюн, Халкъ ючюн кюреше, сермеше джашасакъ, ёлалсакъ –

Керти адамлабыз, поэтлебиз, шейитлебиз сора.

Керти насыбыланы бирлерибиз сора.

- Джаны.
- Джанын да алыгъыз аны.

Алыгъыз да келтиригиз бери.
- Джаны джокъ эди аны.

Бар эди къуру тёнгеги-саны.

Кёмдюк джерге тёнгегин-санын –

Кёрмедик, табмадыкъ джанын.

Юйдегисинде къалгъан болур джаны.

Юйдегисин тутугъуз, ёлтюрюгюз,

Аны джанын табыб, бери келтиригиз.

Табмадыкъ джанын.

Китабларын кюйдюрюгюз аны.

- Халкъында болур джаны –

Халкъын сюрюгюз, къурутугъуз аны.

Джуртун кюйдюрюгюз аны.

Къайда табайыкъ Аллахны кесин да?

Джангыз джанын табалмай, алалмай къалды.

- Джокъ эсе адамны джаны,

Нек хорлаялмайма да мен аны?
Келдиле джанлары болгъан адамла –

Мурдар патчахны асмакъгъа асдыла ала.

Мурдар асылды, мурдарлыкъ а – огъай:

Къазауат барады биягъынлай.

Джандетли болсун аны табхан ана да.

Фахмудан, закийден къуру тюлдю миллетим.

Нарт джортууулладан бошаб, анга къайыталмадым.

Ол алкъын джазарыкъды, джашарыкъды дедим.

Аланы джылауларын этдим,

Къадау Ташча, къатыб, тынгылаб, чыдаб;

Джангыз Терекча титиреб, къалтыраб, шууулдаб;

Къазакъ Бёрюча Кёкге къараб улудум.

Сора, ёлюб, тирилгенча болдум.

Кёргенча, эшитгенча болдум

«Хасауканы» джазгъан шыйыхны да,

Кязимни, Сымайылны да,

Муссаны, Къайсынны да,

Ибрахимни да.
Джашаулары – джандетде – аламат.

Тау сёзню меннге этдиле аманат.

Мени да этдиле уллу Аллахха аманат.
Аланы саламларын, къамаларын, къаламларын да алдым,

Алай а не ызымдан, не джанымда Адам кёрмей къалдым.

Иги сёз болсун нёгеринг,- дедиле.

Сеннге къошуллукъ да чыгъар,

Ызынгдан келлик да чыгъар. Бар».

Кязим бла Сымайыл тилек, алгъыш этдиле,

Къайсын бла Мусса «хайт» де, дедиле, кёл бердиле,

Баба улу уа сёзюн назму бла айтды:

Лайпанланы Билял, мен санга

Саугъа этдим бёлек джырымы,

Назмунгу, кесинги да сыйлап.

Келип турсун туугъан джерингден.

Чегем Тарда Ара боранны

Джели болуб учхан борагъынг,

Алай бийик болсун таулада –

Баргъан жолунг, жырынг да – жерде

Айта турур кибик аууш желле!».

Дунияда

Кюн, Ай тутулуб кёреме Кёкде,

Адамла, халкъла тутулуб кёреме Джерде –

Къара джинле, джелимауузла къайда да бар.

Кёл къоркъакъ да – къол батыр: джолдан къалма,

«Хайт» де да, бар; хайда, бар.

Джаш-къарт эсенг да – нартса: сырынг, сыйынг бар.
Атанг – Ёрюзмекди, ананг – Сатанай,

Сора – Кёк, Джер, Суу, От, джулдузла, Кюн, Ай...

Джети атагъа дери барсанг санай,

Тейри адамы болгъанынгы башлайса ангылай.

Минги Тауну буз сюммеклерин эмиб,

Ана Бёрюню дарман сютюн ичиб,

Алай ёсгенбиз, айныгъанбыз биз.

Гемуда атлы боракъ да – миннген атыбыз.

Тау джуртубузну бою – 5642.

Эски эллерибизни джылы – 5642.

Тейри берген юлюшюбюз.

Нарт джортууул, бёрю джортууул –

Дуния билген джюрюшюбюз.

Тюзлерибизни кючлегенле

Къызыл Фукла, чыгыр къушла, джелмауузла, эмегенле.
Энди аны бла да къалмай, къанмай,

Тауларыбызын сыйырыргъа кюрешелле бизден,

Нарт джуртубузну, нарт атыбызны алыргъа кюрешелле бизден,

Алан джуртубузну, алан атыбызны алыргъа кюрешелле бизден.

Хоншу итле бла кесибизни амантишле

Халкъыбыздан, джуртубуздан бошайдыла,

Орусну, къалгъанны да бизге юсдюрюб,

«Халкъла арасында шохлукъ» деб, джаншайдыла.
Итле, къулла, амантишле бирлешелле,

Ёзден халкъны тюб этиб кюрешелле.

Ит бла бёрю, къул бла ёзден сермешелле.

Итле, къулла къул къралдан табалла джакъ.

Бютеу дунияны итлери бирлешелле,

Бютеу дунияны къахмелери бирлешелле,

Бютеу дунияны сатлыкълары бирлешелле –

Бютеу дунияны сылыкълары бирлешелле,

Ангысы-эси, намысы-бети болгъанла бла кюрешелле,

Дунияда ёзден адам, ёзден халкъ къалмасын деб, кюрешелле.
Ёмюрлени барады бу къазауат джерде,

Ёмюрлени барады бу къазауат джюрекде

Къул бла ёзденни, ит бла бёрюню арасында,

Къара бла акъны, аманлыкъ бла игиликни арасында,

Гюнах бла сууабны, харам бла халалны арасында,

Ётюрюк бла кертини, зарлыкъ бла халлаллыкъны арасында,

Имансызлыкъ бла иманны арасында,

Шайтан бла Адамны арасында.

Ахырзаманнга дери барлыкъды бу къазауат.

Бизни джаратхан Джер бла, Кёк бла

Бу урушда хорлатмазгъа кесибизни,

Тас этмезге ангыбызны-эсибизни.

Алдады ол – Къыйналыр кюн, Солур кюн.

Кёзге алай кёрюне, кёгерелле бирча;

Джерни кёкге чыкъгъан кесеги да – таула,

Агъаралла: Аллах да, джаратхан джанлары да кёрюрча,

Адамла да ёрге къарарча, ёрлерча,

Мёлекле да кёкден къонакъгъа келирча-энерча.

Акъ тауланы да башларына тие-тие,

Бир акъ къанатлы барады учуб –

Бир акъ къанатлы келеди учуб.

Къыйынды англаргъа-айырыргъа:

Кетибми барады, келеми турады?

Ол кёкден джергеми келеди эниб,

Джерден кёкгеми барады чыгъыб?

Келеми турады Джуртдан?

Барамы турады Джуртха?
Огъесе, ол мени джаныммыды,

Джер джуртха – тёнгегини джуртуна да къарай,

Кёк джуртха – джан джуртха кетиб баргъан?

Огъесе, ол Аллахха да тюбеб,

Ызына къайытыб келе болурму?
Къара джагъадан кёк тенгизни кенг тюзюню юсю бла

Ол джанында агъаргъан мийик таулагъа къараб,

Умутну джашил байрагъыча,

Нарт Терекча, сюеледи Нарат Терек,

Бир Къадау Таш да кёрюнеди къатында.
Ол акъ къанатлы да – кеси эсе да, кёлеккеси эсе да –

Кёрюнеди аланы юслеринде:

Бир къанаты Ташда, бир къанаты Терекде.
Кёк. Тенгиз. Акъ таула.

Джашил Терек. Къара Таш. Акъ Къанатлы.

Джангыз Терек. Къадау Таш. Акъ къанатлы.
ДЖАЗЫУЧУНУ НАСЫБЫ
Джаным сау-эсенди, тутмакъда да тюлме –

Адам ашаучудан къутулгъанма къачыб.

Джазыу да ышарады манга къаш-баш тюймей,

Джюрегим а, джукъларгъа къоймайды, ачыб.

Секиреди, урады кесин кёкюрекге.

Ангы-эс деген джюрекни ашайды,

Башха джарсыу джокъду мында джюрекге.

Алалла къайда да табым эм джарам.

Халкъын ашаучу зулму джорукъ – эмеген кърал,

Сени тюб этерге китабым да джарар.

Бир да ажымсыз аны ючюн – Эркин сёзню,

Тюз сёзню, Керти сёзню, Акъ сёзню айтдыртыр ючюн –

Мени сакълагъанды, къутхаргъанды къадар.

Джазыучугъа уа насыб деген – олду.
Джазыучу кеси уа къууанч, къыйынлыкъ да кёрюр:

Тутулгъан да этер, къутулгъан да этер,

Сюрюлген да этер, джоюлгъан да этер,

Махталгъан да этер, сёгюлген да этер,

Юй ишлеген балтача, эшикде да къалыр –

Кёрюрюн кёрмей кёрюне кирмез.

Алай а,

Сёзю ёлмей – джазыучу ёлмез.

Аны айтырча мадар да берсе,

Ол халкъгъа джетерча къадар да этсе,

Ол халкъгъа джарарча къадар да этсе –

Насыб деген олду джазыучугъа.

Эм уллу насыб олду джазыучугъа.

Адам ашаучудан къутулгъанма къачыб.

Джазыу манга къашын-башын тюймей,

Насыбха джолну къойгъанды ачыкъ.

Барыб келдим хаджиликге, Каабагъа...

Хар сёзюмю – къоруулау сауутха, къалагъа:

Иннетим, сёзюм да – бир,

Иннетим, сёзюм да – акъ:

Аллах-Адам. Хакъ-Халкъ.
Билеме:

«Хакъ» деб, ёрге турмаса халкъ,

«Хакъ» деб, турмаса халкъ,

Хакъ бла турмаса халкъ –

Дуниядан боллукъду талкъ.
Джуртсуз, тилсиз, тарихсиз къаллыкъды ол.

Дуниясыз, ахратсыз да къаллыкъды ол.

Мен да ол халкъны адамыма. Аны ючюн

Къаламны бурама къамагъа,

Хар сёзюмю уруш сауутха, къалагъа.
Буйругъундама, оноуундама Хакъны.

Джаулагъа, амантишлеге... – къара кючлеге къоймам Халкъны.

Акъ сёздю къара халкъгъа, ёз башыма да мадарым.

Халкъны, адамны джазыуун джазыуду къадарым.

Къаламны бургъанма къамагъа,

Хар сёзюмю – къоруулау сауутха, къалкъаннга.

Аллах айтхан болур ёлгеннге, къалгъаннга.

Биз мадар этсек – Ол къадар этер.
Иннетим, сёзюм да – бир,

Иннетим, сёзюм да – акъ:

Хакъ бла Халкъ.
ЁЛГЕН ХАПАРЫ КЕЛДИ АНЫ
Бу тюлдю орам сёз, гурушха.

...Ол кетгенди халкъы ючюн, урушха.

Харамла, къызбайла, амантишле уа –

Аманнга чыгъарыб аны атын,

Ашайла аны тюзлюгюн, хакъын.

Тонайла аны джуртун эм халкъын.

«Сау къайытыб келир да артха».

Анга да табханла амал:

«Къайытханлай, джалгъан даула бла

Тутдурурбуз, джойдурурбуз аны».
Алай а насыблары тутду:

Ёлген хапары келди аны.

Тауушдан аууш.

Таууш. Аууш.

Тау. Ау.

Къар, буз, джел, боран; улугъан, сызгъыргъан –

у-уу-ууу-уууу-ууууу-ууууууууууууууууууууууу

ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш

Къыяма. Къыямат.

Къыш. Аууш. Таууш.

Эририк тюлдю

Буз гыйы болуб тургъан кёлюм-джюрегим.

Халкъымы-джуртуму кёрмей,

Не ачыллыкъ, не джабыллыкъ тюлле кёзлерим.
НОХТА-ТЫЙГЪЫЧ-ТОЧКА
Уруб,

Соруу белгини къынгыр башын тюшюреме –

Къалады, темир таякъча, кёлтюргюч белги.

Башы кетген соруу белги – кёлтюргюч белги.

Кёлтюргюч белгини да уруб узунуна созама –

Къалады – . (къалады нохта белги)

Олду хар нени да аллы, ахыры.

Андан башланады, анга къайытады хар зат.

Керек тюлдю соруу не хахай.

Ол – къадарды.
???????
Джети соруу белги.

Джети башлы бир соруу белги.

КЪ-А-Р-А-Ч-АЙ
КЪАЙЫТЫУ
Тенгизге кетген суу,

Булут болуб, тубан болуб, къайытханча артха,

Мен да назму сёз болуб къайытама Джуртха.
АЙЫРЫЛЫУ
Айырылдыкъ – джан бла тёнгекча...

Дагъыда джууукълай къалдыкъ –

Джер бла Кёкча.
СОРУУ БЕЛГИ
Элиблеча сюелелле терекле.

Аланы тауушларыча саркъадыла суула.

Кёк-джер сёзлюкге ушайды табигъат.

Къайсы харифди, сёздю адам улу анда?

Мен а кимме?
Бир-бирде кёрюнеме кесиме:

Джалан джанча, алкъын тёнгеги болмагъан

Джабыкъ тауушча, алкъын кёз кёрюр сыфаты болмагъан-къуралмагъан

Ачыкъ (ачы) тауушча, алкъын хариф белгиси болмагъан

Ёзге,

Керек огъуна болмаз,

Бюгюннге дери ансыз джашагъан эсе...

Огъесе, кесине тыйыншлы

Тёнгек-хариф къураялмай-табалмай,

Кюреше болурму, къыйынлаша болурму?

Харифча – тауушу болмагъан.

Харифча (харибча) – тауушун-насыбын тас этген.

Энди аны сакълаб, къаратонча сюелген.
Бир-бирде кёрюнеме кесиме:

Тауушун дуниягъа бериб,

Джанын дуниягъа бериб,

Къуру тёнгеги-харифи къалгъан тауушча;

Тауушун-джанын халкъына-джуртуна бериб,

Къуу тёнгеги-харифи къалгъан тауушча.

Башха харифлеге асрача, юстюнча,

Харифлени, сёзлени бир-бирлерине байлаучу белгича,

Ич-тыш, кёк-джер дунияланы бир этиучю белгича,

Игини-аманны, кертини-ётюрюкню, тюзню-терсни

айыртхан белгича,

Сууабны-гюнахны, халалны-харамны дунияны-ахратны

кёргюзтген белгича.

Къоркъуу белгича, къоруу белгича.

Бир мазаллы соруу белгича.

Чексиз Аламгъа керилиб тургъан

Бир мазаллы соруу белгича

Кёрюнеме арт кёзюуде кесиме.

Къоркъмай не этейим халкъыма, джуртума?

Бизлеге джетген къара къыйынлыкълагъа

Тарих эсим да, кесим да – шагъат.

Алан къралыбызны тюб этди Тимур.

Халкъны кёбюн къырыб, къалгъан кесегин да,

Джесир этиб, сюрдюле джуртдан.

Элли тукъум бла къайытды артха.

Тукъум башчыла – Адурхай, Будиян, Науруз, Трам –

Бюгюн да туралла халкъны эсинде,

Тамгъалары да белгилиди аланы.
Тюзлерибизни башха къауумла кючлеб

Тургъанларын кёрдюле ала.

Къабартысы, къалгъаны бла да къазауат этиб айланмай,

Тау Аланияны – Къарачай къралны – джангыдан къурады Къарча.

400 джылны чыдады Къарачай кърал.

1828-чи джыл ноябрны экисинде

Орус аскерле кирдиле Къарачайгъа.

Къабарты ит, къабарты бий – Атажукин.

400 джылны Къарачайны дженгалмагъан Къабарты,

Къызын да Иван Грозныйге бериб, Орусха къул болгъан Къабарты,

Орусну юсдюрюб, Къарачайны къырдырды.

Хасаука уруш эсибиздеди бизни.

Атажукинни, кесибизни амантишни да унутмагъанбыз биз.

Халкъыбызны эм джигит джашлары къырылдыла анда.

Алай къошулду Эресейге Къарачай.
1943-1944 джыллада да

Халкъыбызны джуртдан ким сюрдюртгенин,

кимле болгъанларын,

ала болгъанларын,

ала болгъанларын –

Барыбыз да билебиз.
Бюгюн да халкъыбызгъа къыйынлыкъ джетдирирге,

Халкъыбызны къауумлагъа юлеширге,

Джуртубузну кеслерине къошаргъа,

Дыгалас этиб, кюрешиб тургъанла алалла.

Бу бёрю-ит джумхуриетле толусу бла чачылмай,

Хар кимни байрагъы ёз джуртунда чанчылмай,

Тохтарыкъ тюлдю бу джер дау эм къаугъа,

Тынгы-тынчлыкъ боллукъ тюлдю ёлгеннге не саугъа.
Ма аны юсюнден этеме сагъыш.

Халкъымы юсюнден этеме сагъыш.

Амантишле да чабалла, юрелле:

«Сен, поэт, политикагъа къатышма.

Гюлле, джулдузла, Ай –

Ма сени ишинг-поэзиянг.

Къарачайны уа бизге къой».

Джелмауузлагъа ашатмазма Кюнню, Айны.

Халкъым-Джуртум – шийирим-назмум.

Халкъым-Джуртум мени джазыуум.

Халкъым-джуртум болмаса ёзюм,

Халкъымы-джуртуму джакъламаса сёзюм,

Нени юсюнден, кимни юсюнден боллукъду сёзюм?
Халкъ-джурт къайгъысы-сагъышы кетген эселе джюрекден,

Сора,

Сау да тюлме – ёлгенме, ёлюкме мен.

Ауурлугъу тюлдю – гюнахларылла.

Алалла аны учаргъа къоймагъан,

Тыйыншлысыча джашаргъа къоймагъан.

Биз а – гюнахлыла –

Аякъларыбызны джерден айыралмай, сюйрей,

Сюркеле, абына-сюрюне, джюрюйбюз.

Джюрек тарлыкъ къурутады бизни.

Намысха тюл, нафысха бойсунабыз,

Ушайбыз эки аякълы хайуанлагъа.

Барабыз батхандан бата.

Кесибиз да эслемегенлей,

Кирге, балчыкъгъа булгъанабыз.

Ёзге аны ючюн ол болмаз халал.

Джаханим оту тазалар бизни да,

Сыйсызлыкъ мухуру уа къалыр юсюбюзде.

Джийиргеншли сезимлеге ийиб эсин,

Хайуанлыкъгъа-джаныуарлыкъгъа дженгдире эсе кесин,

Сора,

Башхалагъа кюреб къутулургъа излейди.

Хоншуну, къралны, гяуурну, шайтанны –

Кимни, нени да, терслейди,

Кесин а – огъай.
Къыйынлыкъ, насыб да адамны кесиндеди.

Адам адам болургъа кюрешмесе,

Аллах кёргюзтген джолда барыргъа кюрешмесе,

Амандан, харамдан, гюнахдан кесин тыймаса,

Кесин, башхаланы да къутхарыргъа кюрешмесе,

Сора,

Кимди, неди къутхарлыкъ аны?

Дегенди Аллах.

Къалай джашаргъа кереклисин

Кёргюзтгенди Аллах.

Адам болургъа тырмашмай эсенг,

Нюрден кирни сайлай эсенг,

Сора, терслейсе кимни, нени?

Болушлукъ сакълайса кимден, неден?
Насыбынг, къыйынлыгъынг да – кесингдеди,

Барлыкъ джолунгу сайлайса кесинг.

Барды сени ангынг-эсинг.

Сен – Адамса, огъесе, тюлмюсе?

Кимсе сен?
НАЗМУЧУЛА
Бёрю атарыкъ – бёркюнден,

Шайыр – сёзюнден.

Иманы, намысы джокъду,

Джурту, халкъы джокъду,

Джокъду уммети, миллети,

Джокъду бети, иннети.
Кёкдемид, джердемид,

Эркекмид, тишимид,

Адаммыд, маймулмуд –

Билмезсе.

Кимге, неге къуллукъ этгенин –

Билмезсе.

Кесине ушашла махтау салыб,

Тёрге ётдюргенле, саугъа да бергенле.
Аны джазгъаны тубаннга ушайды.

Тубаннга юрген сер итлеге ушайла

Аны махтаб, саугъа берген къартла да.
Мени уа кёз аллымда

Аллах-Адам дей билген,

Хакъ-Халкъ дей билген,

Адамлыкъны, назмучулукъну белгисича, юлгюсюча,

Минги Тауну эки тёппесича –

Кязим хаджи бла, Джырчы Сымайыл.

Квартирой, машиной и дачей.

Другого – работой, заботой, карьерой.

Третьего – мздой, звездой и ......

Тюрьмой, психбольницей и смертью.

Потому что не соглашался.

Убили ещё и потому,

Чтобы другие боялись.

Того – кто остался, но сопротивлялся – убили.

Остались те, которые...
Так появилась интеллигенция

С которой мы дело имеем.

Которую ещё Ленин называл

Гнилой и на букву г...