Таланттар
жүктеу/скачать 1.99 Mb.
|
| ОЙЛАНДЫРҒАН БІР ӨЛЕҢ
Сабақ барысында мектепте болсын, жоғарғы оқуда болсын, көркем шығарманың тексін оқытуға мән бермейтінімізге көзім жетті. Біздің оқуымызда шолушылық, сипаттаушылық басым. Студенттер жүздеген шығарманың атын естігенімен, нақты біліп шыға алмайды. Ұлы Науаиді өсірген ескі мектеп дәстүрінде мұғалімнің бір ғана шәкіртпен отырып оқитын сабағы болады екен. Шәкірт бала тізесіне кітабын ашып қойып, оның әр жолын, әр бетін қалай түсінгенін талдамақ. Қазіргі оқуымыздағы жетпейтіні – осы. Сабағымыз жекеге, оның дара қасиетін дамытуға емес, орташа көпшілікке (топқа, курсқа) арналған. Тіпті «Абай жолы» туралы небір әдемі тұжырымдарды айтып бере алатындардың ішінде әлі сол кітапты қолына ұстап көрмегені бар. Бұған кімді кінәлайсың, өйткені өзім оқытатын «Қазақ әдебиетінің ежелгі дәуірі» курсына бөлінген 30-40 сағат міндетті лекция мен 20 шақты сағат семинар әдебиетіміздің мың жылдан астам тарихының бойымен жүгіріп өтуге ғана жарайды. Өлеңге шұқшиып отыруға уақыт жетпейді. Студенттің мамандығына тікелей қатысты емес сабақтарды азайтып, оның есебіне өз мамандығын терең оқытуға мүмкіндік берсе ғой. Өлеңнің тексімен жұмыс істеуге ой салған студенттердің өзі болды. Қазіргі жастардың біразы: Алаштан байтақ озбаса, Арабыдан атты сайлап мінбен-ді! Күлікке тастай болып тимесе, Үстіме көбе сайлап кимен-ді! деген жолдарды толық ұға алмайды. «Алаш», «арабы», «күлік» сөздерінің мағынасы түсініксіз. Мысалы: алаш – алты алаш, арабы – араб тектес асыл тұқымды ат, күлік – тұлпар, сайгүлік, көлік, күлік сөздерінің арғы мағынасы бір екенін біле бермейді. Осындайда өлеңнің тексін талдаудың екі жақты пайдасы барын білдім. Бірі – бүгінгі қазақтың ұғымынан шығып кеткен ескі сөздерді үйренеді. Екіншісі – талдаушының өз пікірін айтуға мүмкіндігі бар. Бір жолы Шәлгез жыраудың мына бір толғауының мағынасын бір ауыз сөзбен айтып беруді мақсат еттік. Шағырмақ бұлт жай тастар, Ағытқан қойды жол бастар, Ақ желкенді жел бастар, Ғадыл төре ел бастар, Батыр жігіт жау бастар, Аға жігіт қол бастар, Шешен адам сөз бастар. Құсты жисаң, бүркіт жи, Қыс тоныңды түлкі етер. Бір жақсымен дос болсаң, Азбас-тозбас мүлік етер. Бір жаманмен дос болсаң, Күндердің күні болғанда, Жұмла ғаламға күлкі етер. Бұл өлеңде кітапта дұрыс берілмеген екі сөз бар екен, оларды түзеттік: «Мүлік етер» сөз тіркесі естілуі бойынша, «мүлкі етер» болып жазылып, мағынасын көмескілеп тұр. Екінші, «жұмла ғалам» – «жімле ғалам» болып жазылыпты. Дұрысы – арабтық «жұмла» сөзі, «барлық», «түгел» деген мағынаны білдіреді. «Жұмыла көтерген жүк жеңіл» деген мәтелдегі осы сөз. Сонымен өлеңнің мәнін ашуға он бес минөт уақыт алып, жазуға кірістік. Талап маған да ортақ. Себебі мұғалімнің қосыла жұмыс істеуі шәкірттерге шабыт беретіндіктен, өзім де қосыла жазып жатырмын. Аздан соң ақ қағазға мынандай жолдар түсті: «Өмірде әр нәрсенің өз заңдылығы бар. Әр қозғалыстың бір себебі бар. Табиғат пен адам мінезі үйлеседі. Ірілік ой-санасы ірі адамның қолынан келеді. Жақсылық жақсының қолынан келеді. Жақсы мен жаманды айыра біл...» Он бес минөт өтіп, алдыма шағын философиялық туындылар жинала бастады. Көз жүгіртіп өткен соң, қызықтыларын оқып шықтық (Өз жазғанымды да жасырып қала алмадым). жүктеу/скачать 1.99 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|