Тапсырма ресур қолданып кестені толтыру
Орта мектеп жасы (жасөспірімдер)
жүктеу/скачать 26.45 Kb.
|
| Орта мектеп жасы (жасөспірімдер): 12 жастан 15 жасқа дейін.
Жасөспірімнің негізгі қызметі оқу, білім алу болып табылады, сонымен қатар маңызды элемент – коммуникативтілік пайда болады. Жасөспірім ғылым негіздерін жүйелі түрде игере бастайды. Оқуы көп пәндік бола бастайды. Жасөспірімге неғұрлым жоғары талаптар қойылады. Бұл оқуға деген көзқарастың өзгеруіне әкеледі. Оқушылар кейде өздерін артық тапсырмалар орындаумен қинамайды, сабақтарды берілген немесе одан да аз көлемде орындайды. Көбінесе оқу үлгерімінің төмендеуі орын алады. Жасөспірім көбінесе оқуды жеке, тар практикалық мақсаттармен байланыстырады. Ол осы немесе басқа тапсырманы не үшін орындау керектігін білуі керек, осылайша ол белгілі бір қызметте мақсат пен қызығушылықты іздейді. Қойылған міндеттерді шешуде дербестік, әлеуметтік өмірдегі белсенділік көріне бастайды. Ол өз ұжымының әлеуметтік мәртебесінде жаңа орын іздейді. Оны өз пікірі емес, ұжымдық пікір көбірек алаңдатады, ал құрдастарының пікірі, оның пікірінше, ата-анасының немесе мұғалімдердің пікіріне қарағанда дұрысырақ болып табылады. Жасөспірім қарым-қатынас, мәртебе және интеллектуалды даму қажеттіліктерін жүзеге асыруға тырысады. Ол өзін шағын социумның белгілі бір қабатына жатқыза бастайды, тұйық мінезділік пен үлкендерге сенімсіздік танытып, айналасындағы барлық адамдарға өзінің дағдылары мен қабілеттерін (оларды дамыту арқылы) көрсетуге тырысады. Жасөспірімдер іс-қимыл ойындарын, бірақ құрамында жарысу элементі бар ойындарды жақсы көреді. Іс-қимыл ойындары спорттық сипатқа ие бола бастайды. Бұл ойындарда тапқырлық, бағдарлау, батылдық, ептілік, жылдамдық бірінші орынға шығады. Ойынға қызығушылық танытқан жасөспірімдер көбінесе ойындар мен оқу сабақтары арасында уақыт бөле алмай қалады. Ұқыптылық элементі жоғалады. Себеп-салдарлық қатынастар мен логикалық тұжырымдардың қалыптасуы оқыту мен қарым-қатынаста жаңа уәждерді тудырады. Жасөспірімдер міндеттерді шешудің орын алуы ықтимал түрлерін іздеп, қызметтің басым түрлеріне түзетулер енгізе бастайды, өздерінің дүниетанымын (бұл ретте ұжымдылыққа сілтеме жасау арқылы) қалыптастырады. Бұл ретте мәселені терең түсіну факторы болмайды. Жасөспірім ақыл-ой іс-әрекетінде дербестілікке ұмтылып, өз пікірлерін білдіреді. Ойлау дербестілігімен қатар сыншылдық да дамиды. Эмоционалды салада агрессивтілік пен экспрессивтілік, өзін ұстай алмау, өзін-өзі төмен немесе асыра бағалау, мінез-құлықтағы дөрекілік көрінеді. Ішкі (жеке) қақтығыс жай-күйі пайда болады. Жасөспірім жасы үшін еліктеуге объектіні белсенді іздеу тән болып келеді. Жасөспірімнің идеалы – өзі үшін үлгі, мінез-құлқын реттеуші және басқа адамдардың мінез-құлқын бағалау өлшемі болып табылатын эмоционалды боялған, өз басынан кешірілген және ішкі қабылданған бейне болып табылады. Жасөспірімнің психикалық дамуына жыныстық жетілу белгілі бір әсер етеді. Жасөспірімнің жеке басының маңызды өзгешеліктерінің бірі ересек болуға және солай деп саналуға деген ұмтылу болып табылады. Жасөспірім өзінің ересек екенін барлық жолмен растауға тырысады, сонымен бірге ол әлі толық ересек болу сезімін сезінбейді, бұл күйзелістік патогендік факторларға және депрессиялық жай-кұйлердің пайда болуына әкеледі. Кіші жаспен салыстырғанда достық өзге сипатқа ие болады. Егер кіші мектеп жасында балалар жақын жерде немесе бір партада отырудың негізінде дос болса, ал жасөспірімдер достығының басты негізі ортақ мүдделер болып табылады. Бұл ретте достыққа біршама жоғары талаптар қойылады және достық неғұрлым ұзақ сипатта болады. Келесі сипаттамаларды атап өтуге болады: өзін-өзі сынау, негативизм, тұйықтық, авантюризм, әлеуметтік белсенділік, достық, махаббат, материализм және жеке меншіл болу. Бұрынғы беделділіктер пен басымдықтар жоғалады, эмоционалдық сала анағұрлым нәзік және социумның генезисіне тұрақсыз болады. Жасөспірім кезінде жүйке жүйесінің дамуы жалғасады. Жасөспірімнің миы салмағы мен көлемі жағынан ересек адамның миынан айтарлықтай ерекшеленбейді. Сананың рөлі артып, ми қыртысының түйсіктер мен эмоцияларды бақылауы жақсарады. Алайда қозу процестері тежелу процестерінен әлі де басым болады, сондықтан жасөспірімдерге жоғары қозғыштық тән болып келеді. Жасөспірімді қабылдау кіші жастағы оқушының қабылдауынан гөрі мақсатты, жүйелі және ұйымдасқан болады. Кейде ол нәзіктікпен және тереңділікпен ерекшеленеді, ал кейде, психологтар байқағандай, өзінің үстірт болуымен таң қалдырады. Жасөспірімнің бақыланатын объектіге қатынасы шешуші мәнге ие. Қоршаған өмірді қабылдауды оқу материалымен байланыстыра алмау орта мектеп жасындағы оқушыларға тән ерекшелік болып табылады. Орта мектеп жасындағы оқушылар назарына тән сипат – оның ерекше талғамдылығы: қызықты сабақтар немесе қызықты істер жасөспірімдерді қатты қызықтырады және олар ұзақ уақыт бойы бір материалға немесе құбылысқа назар аудара алады. Бірақ оңай қозғыштық, өзгеше және жарқын нәрселерге қызығушылық көбінесе назардың еріксіз ауысуының себебі болады. Жасөспірімдердің бөгде істерге алаңдауға деген ниеті де, уақыты да, мүмкіндігі де болмайтындай етіп, оқу процесін ұйымдастыру өзін ақтайды. Жасөспірім жасында ақыл-ой қызметінде елеулі өзгерістер орын алады. Ойлау неғұрлым жүйеленген, дәйекті, жетілген болады. Абстрактілі ойлау қабілеті жақсарады, нақты бейнелі ойлау мен дерексіз ойлау арасындағы байланыс соңғысының пайдасына өзгереді. Жасөспірімнің ойлау қабілеті жаңа сипатқа – сыншылдыққа ие болады. Жасөспірім мұғалімнің немесе оқулықтың беделіне соқыр сенбейді, ол өз пікірін білдіруге тырысады, даулар мен қарсылық білдіруге бейім болады. Орта мектеп жасы – шығармашылық ойлауды дамыту үшін ең қолайлы кезең. Секемшілдік кезеңнің мүмкіндіктерін жіберіп алмау үшін оқушыларға үнемі проблемалық мәселелерді шешуді, салыстыруды, басты нәрсені бөліп көрсетуді, ұқсас және айрықша белгілерді, себеп-салдар тәуелділіктерді табуды ұсыну қажет. Онда дұрыс анықтамаларға, қисынды негіздемелерге, дәлелді пайымдауларға бейімділік байқалады. Күрделі синтаксистік құрылымы бар сөйлемдер жиі кездеседі, сөйлеу бейнелі және мәнерлі бола бастайды. Жасөспірімдердің адамгершілік және әлеуметтік мінез-құлқында сезімдер ерекше мәнге ие. Олар қасақана және күшті (кіші жастағы мектеп оқушыларында импульсивті) болады. Жасөспірімдер өз сезімдерін өте күшті, кейде аффективті түрде көрсетеді. Ашу әсіресе қатты көрінеді. Көптеген мұғалімдер мен психологтар жасөспірімдік жасты ауыр дағдарыс кезеңі деп санайды. Бұл қыңырлықты, өзімшілдікті, тұйықтылықты, өзіне кетіп қалуды, ашу қысуды түсіндіреді. Жасөспірімдік жасты тіпті апаттар жасы деп атайды. Сондықтан жасөспірімдердің рухани әлеміне, олардың көрсеткен сезімдеріне мұқият қарау өте маңызды. Жасөспірімдердің ішкі әлемін зерттеу орта мектеп жасындағы ең маңызды проблемалардың бірі – бір жағынан, нанымдары, моральдық идеялары мен ұғымдары, екінші жағынан, олардың жасаған қылықтарымен, әрекеттерімен, мінез-құлқымен сәйкес келмейтіндігін көрсетеді. Ниеттері әдетте жақсы, ал жасаған қылықтары үнемі жақсы бола бермейді. Жасөспірімдердің адамгершілік идеалдары мен моральдық сенімдері әртүрлі факторлардың әсерінен қалыптасады, сондықтан өте алуан түрлі болады. Оң бағдарланған қасиеттермен қатар көптеген қате, жетілмеген және тіпті азғындық идеялар кездеседі. Жасөспірім ұлдар өздерінің кумирлары ретінде күшті, ержүрек, батыл адамдарды таңдауға бейім. Кітаптағы теңіз қарақшылары мен жортуылшылдар ғана емес, сонымен қатар «тіпті полицияның өзі қорқатын» жергілікті бұзақылар да олар үшін тартымды бола алады. Оларға еліктей отырып, жасөспірімдер соны түсінбестен, батылдық қатыгездікке, тәуелсіздік — дөрекілікке, өзін-өзі құрметтеу – басқаларға зорлық-зомбылық көрсетуге айналатын қауіпті межені кесіп өтеді. Қазіргі жасөспірім қыздарда да көптеген жалған идеалдар бар: дәстүрлі жағымды моральдық құндылықтардан алдамшы, жалған және тіпті қоғамға қарсы құндылықтарға баса назар аудару байқалады. Кейбір жасөспірім қыздар жезөкшелікті, алыпсатарлықты, жатыпішерлікті айыптамайды, өздерінің құқық бұзушылармен танысқандарын мақтан тұтады. жүктеу/скачать 26.45 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|