Тарих, археология және этнология факультеті
жүктеу/скачать 1.72 Mb. Pdf көрінісі
|
| Конструктивизм. 1970-1980 жж. қоғамның әлеуметтік-саяси өмірінде
этникалық мәселелер маңызды болды. Нәтижеде АҚШ және басқа эмигранттық елдердің (Канада, Австралия) этнология ғылымында этнос және этникалықты зерттеудің конструктивтік тәсілі кең тарады. Этникалықты ұғындырудың конструктивтік тәсіліне сәйкес, мәдениеттің дифференциациясының негізінде туатын этникалық сезім және соның түйісінде жазушылардың, ғалымдардың, саясаткерлердің саналы түрде қалыптастырған көз-қарастары мен доктриналары интеллектуалды конструкт болып табылады. Әлеуметтік дүние жөніндегі нысанды, көз-қарасты мақсатты бағытта құру осындай конструктің нәтижесі. Конструктивті тәсіл этникалық өзіндік қасиет қалыптасатын сана мен тілдің роліне айрықша көңіл бөледі. Конструктивті тәсілдің теориялық негіздемесі американ антропологі Дж. Камароффтың еңбектерінде көрініс тапты. Бірақ әлемдік ғылымда этникалықты конструктивті ұғындырудың кең таралуы норвеж этнологі Ф. Барт есімімен байланысты. Ол этникалықты әлеуметтік бірегейліктің (иденттіліктің) кең категориясымен анықтайды. Этнологияда бірінші рет этникалықтың негізгі сыни қасиеті ретінде Барт топтардың этникалық шекарасын анықтау әдісін ұсынды. Ф. Барт этникалықтың сыни (критерии) қасиетін анықтап алу себебін былай түсіндіреді: этникалық шекаралар күрделі ұжымдық тәртіп пен әлеуметтік қатынастармен байланысты әлеуметтік өмірді бір бағытқа тоғыстырады. Осы себепті әртүрлі этникалық шекарада түрлі топтың не оның мүшелерінің әртүрлі мәдени құбылыстарын байқаймыз. Сонымен, конструктивистер үшін этникалық – сана мәселесі, этникалық топтағы мүшелігі, тұлға өзін ол топта қалай сезінуімен байланысты. Сондықтан этникалықты анықтауда этностың мәдениеті емес, қазіргі тұстағы айырмашылықты сызып көрсететін және топтық шекарадағы мәдени сипаттама шешуші рол атқарады. Конструктивизмдегі этнос– ол басқа адамдарға қарағанда, іргелі байланыстағы, мәдени өзіндік идентификациясы негізінде қалыптасқан адамдардың қауымы. Басқалармен салыстырғанда этнос және этникалық жөніндегі концепциялардың ерекше айырмашылығы бұл ұғымдардың анықтамасына жаңа белгілер енгізбейді, «белгілер жөніндегі түсініктер» элементтерінің тізімін ғана енгізеді. Мәселен, этникалық қауымның белгілері жалпы, шығу тегі емес, сол қауымның жалпы тарихи тағдыры жөніндегі мифтер не түсініктер. Осындай түсініктегі этникалық – сенімге негізделген, шынайы және табиғи байланыстармен қабысқан, мәдениеттің, идеяның ортақ типімен не болмаса шығу тегі, жалпы тарихы ортақ делінетін қиялдағы қауымды әлеуметтік конструкциялау үдерісі. Философияға, постмодернизмге негізделген қазіргі этнология этникалық түсініктің белгісіздігін, шексіздігін, трансформациясын, ағымдылығын онан әрі көрсетіп беріп отыр. Қазіргі кезде этностың кең ұғымына негізделіп: топ ретінде оның мүшелері ортақ атауға (этнонимге) және мәдениеттегі ортақ белгілер кешеніне, шығу тегінің ортақтығы мен ұжымдық тарихи жады, өздерін белгілі территориямен байланыстыратын, ынтымақтастық сезімін басынан кешкен қауым деп түсіндіреді. Кейбір этнологтар конструктивті тәсіл этникалықты зерттеудің синтезі бола алады, деп көрсетеді. Себебі, бұл тәсілде тарихи контекстің ықпалы яғни этникалықтың ахуалға тәуелді болуы, ал бұл жағдайда оны әр түрлі деңгейде зерттеуге болады. Екіншіден, конструктивті тәсілдегі барлық теориялар этникалықтың иденттілігінің қалыптасуда туысқандықтың ролін жоғары бағалайды. Үшіншіден, әлемдегі коммунистік дамудың тәжірибесі этникалықтың ауыспалы мысалдарын көптеп көрсетіп, конструктивті де инструменталды да көз-қарастардың интеграциялануына мүмкіндік береді. Қазіргі этнология ғылымында зерттеу аспектісі мен методологиялық тәсіліне қатысты түрлі этнос теориялары қалыптасты олар: Л.Н. Гумилевтің пассионарлық этнос теориясы, Ю.В. Бромлейдің дуалистік концепциясы (екі жақты), Н.Н. Чебоксарев, С.А. Арутюновтың ақпараттық концепциясы, Г.Е. Марков, В.В. Пименовтың жүйелі-статистикалық теориясы жүктеу/скачать 1.72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|