Тарих, археология және этнология факультеті
жүктеу/скачать 1.72 Mb. Pdf көрінісі
|
| Этногенез (латынша. ethnos– халық және genesis - шығу тегі, пайда
болуы) – этникалық қауымдастықтың пайда болуы мен даму сатылары үрдісі. Этногенез тілдің пайда болуымен байланысты, мәдениеттің қалыптасуы, өзіндік сананың құрылуы бәрі адамзат нәсілінің өзара ықпалдастық үдерісімен бірге жүреді. Этникалық қауымдастықтың маңызды сипатына этноним жатады. Бірақ бұл факторлардың байланыстары әдеттегідей, орташа. Негізінен барлық белгілі этностар күрделі жолдан өтіп, өздерін бір қауым ретінде түйсінгенге дейін бірнеше әртүрлі бөліктерден қалыптасады. Ресей этнологиясында этногенездің ғылыми теориясының негізін салған Л.Н. Гумилев болды. Ол геобиохимия мен системологияны тарихи географиямен байланыстыра отырып, этнос биоәлеуметтік қауымдастық ретінде биосфера тудырған оның бір бөлегі және ол біркезеңдегі әлеуметтік эволюцияның жемісі деп қарады. Этностар (биоәлеуметтік қауымдастық) соншалық әлеуметтік бойынша емес, табиғат заңымен туылады, өмір сүреді және өледі. Әрбір этникалық жүйенің тарихы, схемаға сыйғызатын: итеріс (түрткі) - көтерілу – ысу- құлау – өшу сатыларынан тұрады. Этногенездің әртүрлі фазасының салыстырмалы ұзақтығы әртүрлі болатынын айта кету керек. Тарихи фазаның қалыптасуы ұзақ мерзімді емес, үдеріс қарқынды жүреді. Көптеген этностардың тарихи фазасының өмір сүруі алдындағыға қарағанда ұзақтау, міне осы кезеңде этностың өзіндік болмыс кешені қалыптасады, оның экспанциясы аяқталады да суперэтникалық мәдени құрылым қалыптасу үшін жағдай жасалады. Тарихи құлау фазасы өзінің ұзақтығында өте күшті түрленуі мүмкін, себебі, ол этностың ыдырауындағы қарқынды ішкі үдерістермен, сондай ақ тарихи тағдырмен, алдындағы кезеңде қор жинаған материалдық базистің белгілі даму деңгейінен, ареалдың физикалық-географиялық жағдайынан және аралас этностардың жағдайымен байланысты болады. Жалпы, этногенездің үш тарихи типін бөліп алуға болады. 1. Палеоэтногенез- этнос ұзақ уақыт бойғы мәдени өзара ықпалдастық пен саяси байланыстардың нәтижесінде қалыптасқан әртүрлі метаэтникалық қауымдастықтар мен этнос топтарынан қалыптасады. Палеоэтногенездің этнотілдік (германдықтар, славяндар, түріктер, арабтар), этнонәсілдік (Латынамерикасы), этномәдени (Кавказ, Поволжья, Сібір халықтары) және этносаяси (британдықтар, швейцарлықтар) түрлері бар. 2. Мезоэтногенез- халық типіндегі этностардың қалыптасуы, мұнда этностар тайпа мен ұлт аралығында болады. Мезоэтногенез ерте таптық мемлекеттердің құрылуы кезеңіне сай келеді, өз кезегінде осы типтес этностардың негізінде дамыған мемлекеттерде қазіргі ұлттардың басым бөлігі қалыптасқан. 3. Неогенез- Жаңа және Қазіргі замандағы этногенез- Азия, Америка, Африка және Мұхиттық аралдар территориясында жүріп жатыр, мұнда ертеде қалыптасқан этнос өкілдері мен әр түрлі даму сатысындағы жергілікті этникалық топтар қатысады. жүктеу/скачать 1.72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|