Таш№и и№тисодий фаолият асослари


Ташљи иљтисодий фаолиятнинг халљаро регламентацияси



бет8/33
Дата02.01.2022
өлшемі1.02 Mb.
#452808
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   33
Ташки иктисодий фаолият асослари

2. Ташљи иљтисодий фаолиятнинг халљаро регламентацияси.
Ќар љандай мамлакатда ташљи иљтисодий фаолиятни тартибга солиниши бошка мамлакатлар ташљи иљтисодий фаолияти натижаларида албатта акс этади, чунки жахоннинг хар хил мамлакатларининг ишлаб чикариш, алмашинув ва истеъмоли бир-бирига боглик ва узаро боглангандир. Ташки иктисодий алокаларнинг чукурлашуви ва кенгайиши билан ТИФни куп томонли регламентацияси кучаймокда. Хар бир мамлакатда у миллий хукук меъёрлари, икки тарафлама келишув, минтакавий хамда халкаро ташкилотлар доирасидаги куп томонли келишувлар асосида тартибга солинади.

Ташки иктисодий фаолиятни хакаро регламентацияси БМТ тизимидаги ва унга кирмайдиган халкаро ташкилотлар доирасидаги шартномаларда курсатилган. Бу аввало 1947 йилда жахон савдосининг божхона-тариф масалаларини тартибга солиш учун тузилган тариф ва савдо буйича асосий келишувдир (САВДО ВА ТАЪРИФЛАР БУЙИчА БОШ АССАМБЕЛИџ (ГАТТ)).

Барча мамлакатларининг жахон савдосини эркинлаштиришга интилиши САВДО ВА ТАЪРИФЛАР БУЙИчА БОШ АССАМБЕЛИџ (ГАТТ) доирасидаги келишувларни ишлаб чикиш ва кабул килиш принципларида акс этади:

- камситмаслик, узаро энг яхши кулай усулларни такдим этиш;

- миллий бозорларни мухофаза килишнинг купрок тариф воситаларидан фойдаланиш;

- божхона тарифларини узлуксиз тарзда тушириш;

- савдо-сиёсий ён беришда хамкорлик;

- можароларини кенгаш ва музокаралар ёрдамида ечиш.

САВДО ВА ТАЪРИФЛАР БУЙИчА БОШ АССАМБЕЛИџ (ГАТТ) 1948-йилдан 1994 йилгача ягона савдони тартибга солувчи халкаро ташкилот эди. (ЮНКДАТ каби бошка халкаро ташкилотларнинг савдо-сиёсий масалалардаги карорлари купрок тавсиявий характерга эга). САВДО ВА ТАЪРИФЛАР БУЙИчА БОШ АССАМБЕЛИџ (ГАТТ) "раунд"ларда ишлаб чикилган ва кабул килинган катор кодекс ва келишувлардан иборатдир. САВДО ВА ТАЪРИФЛАР БУЙИчА БОШ АССАМБЕЛИџ (ГАТТ)нинг мавжудлиги даврида 8та раунд утказилган. Уларнинг хар бирида саноати ривожланган мамлакатларда божхона тарифларини пасайтириш билан боглик масалалар куриб чикилган, натижада уртача импорт тарифлари ставкаси 1947 даги 40-60% дан 1990 йиллар бошида 3-5% гача камайди.

Миллий божхона - тарифни тартибга солиш САВДО ВА ТАЪРИФЛАР БУЙИчА БОШ АССАМБЕЛИџ (ГАТТ) келишувлари ва кодекслари билан унификация килиниши керак. Бу нарса САВДО ВА ТАЪРИФЛАР БУЙИчА БОШ АССАМБЕЛИџ (ГАТТ) - аъзо мамлакатларига хам унга киришга тайёрланаётганларга хам таалуклидир.

Замонавий боскичда божхона божларининг ташки савдо сиёсатини амалга ошириш воситаси сифатидаги роли камаймокда. Бу албатта халкаро савдонинг эркинлашувидан далолат беради. Аммо жахон бозорида ракобат кураши тухтамаяпти, аксинча у кескинлашмокда ва миллий хамда минтакавий даражадаги протекционистик гояларни кучайшига олиб келмокда (жамоа протекционизми). Халкаро ташкилотларнинг иш олиб бориши, унинг эркинлаштирилишига каратилган. Халкаро савдо коидаларининг тан олиниши шароитида мамлакатлар, тарифсиз чекловлар деб ном олган хар хил мураккаб воситалар оркали протекционизмни амалга оширишга интилмокдалар.

ТИФнинг бевосита катнашчилари учун тарифсиз (тарифдан ташкари) чеклашларни, яъни чет эл товарларининг ички бозорга киришга хар хил тусикларни тартибга солиш буйича САВДО ВА ТАЪРИФЛАР БУЙИчА БОШ АССАМБЕЛИџ (ГАТТ)нинг охирги икки - Токио ва Уругвай раундлари мухим ахамият касб этади.

САВДО ВА ТАЪРИФЛАР БУЙИчА БОШ АССАМБЕЛИџ (ГАТТ)нинг классификациясига кура тарифдан ташкари чеклашлар беш гурухга булинади:

1. Давлатнинг ташки савдо тадбирларида катнашиши: экспорт товарларини субсидия килиш, товарлар сотиб олишнинг давлат тизими.

САВДО ВА ТАЪРИФЛАР БУЙИчА БОШ АССАМБЕЛИџ (ГАТТ)нинг субсидия ва компенсация чоралари буйича келишувига узига хос яъни булак корхона ёки корхоналар гурухига бериладиган субсидия тушунчаси киритилган эди. Агар импорт товари давлат субсидияси билан ишлаб чикарилгани аникланса, импортчи мамлакат каътий белгилаган муолажаларга кура олиб келинган товарга бадал божини куйишга хаки булади, бунда миллий ва импорт товарлари бозорида бир хил мавкеда булади. Бадал божнинг микдори давлат субсидияси микдорига караб белгиланади. Европа Иттифоки конунчилиги давлат томонидан субсидия килишнинг барча куринишини инсофсиз ракобатга киритади. Конунларга риоя килишни назорат этиш, ракобат коидаларини бузганлиги учун учинчи мамлакатлар корхоналарига жарима солиш хукукига эга булган ЕХ коммисиясига топширилади.

2. Импортнинг божхона ва маъмурий расмиятчиликлари: антидемпинг божлари, божхона кийматини бахолаш услублари, товарга хамкорлик килиб борувчи хужжатларга талаб.

САВДО ВА ТАЪРИФЛАР БУЙИчА БОШ АССАМБЕЛИџ (ГАТТ) (ГАТТ)нинг таърифи буйича демпинг бу бир мамлакат махсулотининг иккинчи мамлакат бозорида агар уша махсулот миллий ишлаб чикарувчиларга зиён келтириши, янги миллий махсулот ишлаб чикаришни сезиларли даражада секинлатса "уртача нарх"дан паст бахода сотилишидир. "Уртача нарх"дан кам деганда жахондаги нархдан кам ёки шу махсулотни экспортчи мамлакатда сотилаётган нархидан паст нарх тушунилади.

3. Истеъмолчилар хавсизлиги, санитария нормалари билан боглик улчов ва талаблар жойлаш ва белгилашга булган талаблар.

Хозирги пайтда экологик хавсизлик билан таъминлаш билан боглик чегаралашлар кучаймокда. Булар:

- таркибида хавфли моддалар, белгиланган чегарадан ортик булган махсулотлар импортига такик;

- жойлашган ва ишлатилиб булинган материалларни кайта кабул килиш буйича мажбуриятлар;

- экологик соликлар ва бошкалар.

САВДО ВА ТАЪРИФЛАР БУЙИчА БОШ АССАМБЕЛИџ (ГАТТ)нинг келишувларидан бири санитар ва фитосанитар чоралар буйича кабул килинган. Унга кура мамлакатлар хаёти ва соглигини мухофаза килиш максадида чоралар киритиш хукукига эгадирлар. Стандартларни умумлаштириши билан Халкаро намуналар ташкилоти, Халкаро электро-техника комиссияси, Улчов ва огирликлар халкаро ташкилоти, Конунчилик метрологияси халкаро ташкилоти ва бошкалар шугулланади.

4. Экспорт ва импортнинг микдорий ва валюта чекламалари.

Микдорий чекламалар - булар импорт ва экспортни чеклашга каратилган тугридан тугри чегарадир. Замонавий савдо-сиёсий амалиётда микдорий чеклашларнинг икки асосий тури кулланади, булар: континентлаштириш ва лицензияли тартиб. САВДО ВА ТАЪРИФЛАР БУЙИчА БОШ АССАМБЕЛИџ (ГАТТ) микдорий чеклашларни камситиладиган, яъни факат кандайдир берилган мамлакатлардан олиб чикиладиган товарларга нисбатан кулланишни тастиклайди. Агар микдорий чеклашлар барча мамлакатларга тенг даражада кулланса у холда у камситиладиган деб хисобланади. Микдорий чекламларни маълум бир мамалакатларга нисбатан кулланишига САВДО ВА ТАЪРИФЛАР БУЙИчА БОШ АССАМБЕЛИџ (ГАТТ) факат тулов мувозанатига тенглашга эришиш максадида ва давлат хавфсизлиги ниятларида рухсат беради.

Жахон бозорида ракобат курашининг кучайувчи экспортер узича оладиган "ихтиёрий" микдорий чекламаларининг пайдо булишига олиб келди.

5. САВДО ВА ТАЪРИФЛАР БУЙИчА БОШ АССАМБЕЛИџ (ГАТТ) классификацияси буйича тарифдан ташкари чеклашларнинг бешинчи гурухи - бу туловлар курилмаси билан боглик чеклашлар: импорт депозитлари-импортер банк томонидан кейинги туловлар учун кафолат сифатида куйиладиган маблагдир, бу пул воситаларини тухтатишга олиб келади; соликлар ва солик имтиёзлари соликлар уз таъсирига кура божхона божларига ухшашдир, лекин божлар халкаро даражада тартибга солинади ва давлатлар бу билан хисоблашишига мажбурдирлар. Соликлар факат миллий даражада тартибга солинади, кушимча кийматга солинадиган солик, акцизлар ва бошкалар - бу давлатнинг ички ишидир. Баъзан божхона худудини кесиб утаётган товарлар бахосидаги солик 50% ни ташкил этади. Солик солиш коидага кура товар ишлаб чикарилган мамлакатда ёки жунатилаётган мамлакатда амалга оширилади. Иккиёклама солик солиниш олдини олиш максадида давлатлар узаро икки ёклама битим тузишади.

САВДО ВА ТАЪРИФЛАР БУЙИчА БОШ АССАМБЕЛИџ (ГАТТ) битимлари орасида уларга кура товарлар бахоси, уларни ишлаб чикариш ва экспортига давлат томонидан тартибга солишда бир канча чеклашлар куйиладиган баъзи гурух товарлари билан жахон савдоси буйича битимлар мухимдир. Масалан сут махсулотлари ва мол гушти билан савдо килиш. Уругвай раундидаги музокаралар натижасида спритли ичимликларнинг баъзи турлари, курилиш ва кишлок хужалик жихозлари, офис жихози, уйингохлар ва фармацевтик товарларга булган божлар йук килинди. Россия экспортчилари учун божхона тарифларидан ташкари кишлок хужалиги махсулотлари билан савдо килишни тартибга солишнинг барча куринишларидан воз кечиш тугрисидаги битим мухим ахамиятига эгадир.

Уругвай раундида савдо муносабатларини тартибга солишнинг янги шартнома - хукукий тизимини яратиш тугрисидаги ва САВДО ВА ТАЪРИФЛАР БУЙИчА БОШ АССАМБЕЛИџ (ГАТТ)нинг барча асосий битим ва принципларини узида саклаган янги ташкилот - Умумжахон савдо ташкилоти (УСТ) ташкил этилиши тугрисида битим кабул килинди, шунинг учун хам адабиётда куп холларда САВДО ВА ТАЪРИФЛАР БУЙИЧА БОШ АССАМБЕЛИЯ (ГАТТ)/УСТ деб ёзилади.

УСТ шунчаки эркинлаштириш йули билангина эмас, балки шундай номланувчи богликликлар тизими билан савдо эркинлигига эришиш вазифасини куяди, яъни бир товарга тарифни кутариш тугрисидаги карор бошка бир товар импортини эркинлаштириш билан боглик булиши керак. УСТнинг яна бир мухим вазифаси-тузилган битимларга риоя килишни назорат киладилар. Эшитиш жараёни хам белгиланган: бирор бир мамлакатнинг сиёсий-савдо тартиби буйича ахбороти эшитилганда УСТ котибиятининг ахбороти хам тингланади. Бундай эшитиш жахон бозоридаги баркарорликни мустахкамлаш ва яхширок хабардорликка ёрдам беради. УСТ доирасида халкаро товар ва хизматлар бозорида пайдо буладиган, бахслар хал килинадиган махсус орган тузилган.

Шундай килиб савдонинг халкаро коидаларига риоя килишни назорат килишни ва ташки савдо алокаларини тартибга солишнинг кучайтирилиши анъаналарига амал килинмокда.



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   33




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет