Қалыпты және өзекті қоспалар

26 
толтырғыш материалдарды (бор қышқылы, күкірт ұнтағы) және т.б. 
пайдаланады. 
Қалыпты қоспа- құю қалыптарын жасау үшін технологиялық 
процестердің шарттарына сәйкес келетін көмпонетті қалыпты 
материалдарының қоспасы. 
Қалыпты қоспалардың отқа жоғары төзімділігі, жеткілікті беріктік 
пен газ өткізгіштігі, икемділігі, сәйкестігі және т.б. болуы тиіс. 
Отқа төзімділік - балқытылған металдың температурасының 
әсерінен қоспаның және қалыптың жұмсаруға немесе балқуына қарсы 
тұру қабілеті. Құм неғұрлым ірілеу болса, ондағы қоспалар мен шаң аз 
болады және неғұрлым кремнезем көп болса, қоспалар соғұрлым отқа 
төзімді болады. Төмен отқа төзімділікте құйма бетінде күйік қалыптасады 
– құйманың қабатымен қалыпты немесе өзекті қоспалардың берік 
байланысы.
Беріктілік–қалыптан үлгіні шығарғанда, тасымалдау және 
қалыптарын құю кезінде қалып материалдың сынбау қабілеті. Қалыптағы 
қоспаның беріктігі құмның тығыздығымен дәнңің түйірлер мөлшерін 
азайту және саздыңқұрамынұлғайту арқылы көбейеді. 
Газ өткізгіштігі – қоспаның өзінен газды өткізе алу қабілеті. 
Қалыпты қоспада неғұрлым құм молырақ және ірілеу, сондай-ақ қалыпты 
қоспада саз азырақ болғанда соғұрлым газ өткізгіштігі жоғары болады. 
Икемділік – бұзбай-ақ деформациялау және үлгінің ізін нақты 
жаңғырту әдісі. Байланыстыратын материалдар мен судың белгілі бір 
шегіне, сондай-ақ ұсақ түйірлері бар құмға дейін қоспаның икемділігі 
ұлғаюымен артады. 
Ұқсатылғыш – құйманы шөгу кезінде қалыптың немесе өзектің 
қысылу мүмкіндігі. 
Пайдалану сипатына қарай қалыпты қоспалар қаптағыш, толтырғыш 
және бірыңғайболып бөлінеді. 
Қаптағыш қоспа - қалыптың жұмыс қабатын жасау үшін 
қолданылатын қалыптаушы қоспа. Мұндай қоспалардыңқұрамында 
бастапқы қаптама материалдарының (құм және саз) көтеренкі мөлшері бар 
және жоғары физикалық және механикалық қасиеттерге ие. 
Толтырғыш қоспа - үлгігеқаптағышқоспаны жаққаннанкейін 
қалыпты толтыру үшін қалыптау қоспасы болып табылады. Сондықтан, 
онықайта өңделген қоспаны аз мөлшерде бастапқы қаптама
материалдарымен (құм және саз) қайта өңдеу жолымен дайындалады. 
Үлкен және күрделі құймаларды дайындау үшін, қаптағыш және 
толтырғыш қалыптау қоспаларын қолданылады. 
Бірыңғай қоспа - бір уақытта қаптағыш және толтырғыш қоспалар 
ретінде пайдаланылатын қалыптау қоспасы. 
Мұндай 
қоспалар 
сериялық 
және 
жаппай 
өндірісте 
автоматтандырылған қалыптауда қолданылады. Бірыңғай қоспалардың 

27 
беріктігін қамтамасыз ету үшін оларды ең үлкен байланастырғыш 
қабілетті саздардан және ең берік құмдардан дайындайды.
Материалдың құйылу табиғаты бойынша болат, шойын және түсті 
құймаларға арналған қалыптық қоспалар деп бөлінеді. 
Болат құю өндірісінде пайдаланылатын қалыптық қоспалар, жоғары 
беріктікке және термомеханикалық тұрақтылыққа ие болуы керек, себебі 
болат құю температурасы шойын мен түсті қорытпалардың құю 
температурасынан әлдеқайда жоғары. Сондықтан, уақ және орташа болат 
құймалар үшін қалыптау қоспалары саздың аз мөлшерімен кварцтық 
құмдардан дайындалады және байланыстырғыш ретінде отқа төзімді саз 
(бентонит) қолданылады. Кабырға қалыңдығы 70 мм-ден кем емес 
болатын көміртекті және жоғары легірленген болаттардан жасалған ірі 
құймаларға арналған қалыптарды циркон концентратының, хром 
магнезитінің немесе хромиттің негізінде дайындалған қаптайтын 
қоспаларды пайдалану мен жасайды. 
Шойын құймаларға арналған қалыптарды саз құмдарынан 
дайындалған қалыптау қоспасынан жасайды. Машиналы құюда ұсақ 
құймалар үшін, құрамы мен қасиеттерінде қаптайтын қоспаларына жақын 
біркелкі қалыптау қоспаларын қолданылады. Күйіп кетудің алдын алу 
қоспасы ретінде, таскөмір ұнтағын қосады. Шойын құюға арналған үлкен 
қалыптарды қаптайтын және толтырғыш қоспалардан жасайды. 
Қаптайтын қоспаларда отқа төзімділікті арттыру үшін магнезит, хромит 
темір рудалары енгізіледі. Толтырғыш қоспасы ретінде өңделген қоспа 
қолданылады. 
Түсті қорытпалардан құйма алу үшін қалыпты қоспалар ең алдымен
құйма бетерінің шағын кедір-бұдырлығын қамтамасыз етеді. Қоспалардың 
отқа төзімділігі қалыпты құю төмен температурасының арқасында 
қосымша мағынаға ие болады. 
Мыс қорытпалардан жасалған қалыптарүшін қоспаға күйіп кетудің 
алдын алу үшін мазут қосады. 
Алюминий қорытпасынан жасалған қалыптарға арналған қоспалар 
жоғары температурада олардың төмен беріктікке байланысты жоғары 
серпімділікке ие болуытиіс. 
Жоғары химиялық белсенділігі бар магний құймалары үшін 
қалыптардың өндірісінде қолданылатын қоспаларға қышқыл фтористы 
аммоний (NH
4
F• HF) және бор қышқылының, күкірттің және т.б. 
қоспаларының 4 ... 10% қосады. 

жүктеу/скачать 2.9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: