Тема: Еритпелер ҳаққында теория

Идеал еритпелер, шексиз суйылтырылған еритпелер ҳәм реал еритпелер.

Идеал еритпелер деп бирдей агрегат жағдайындағы ҳәм қәлеген қатнастағы составлық бөлимлерден пайда болатуғын, жыллылық эффекти ажралмайтуғын, көлеми өзгермейтуғын, идеал газлар араласқанда энтропиялық өзгериси жүзеге келген өзгериўге идеал ҳәм тең болған еритпелерге айтылады. Идеал еритпелердиң идеал газлардан парқы идеал газларда бөлекшелер арасында өз-ара тәсир жоқ, бирақ идеал еритпелердиң бөлекшелери арасында өз-ара тәсир бар, бирақ бул тәсир ҳәр түрли бөлекшелерде бир қыйлы яғный бирдей ҳәм ҳәр түрли бөлекшелер тәсир бар.

Уқсас қәийетлери затлардан туратуғын еритпелер идеал еритпелерге сәйкес келеди. Мысалы изотоплар араласпасы изомерлер араласпасы, бир гомологиялық қатардағы затлар араласпасы ҳәм басқа.

Егер араласып атырған затлар суйық жағдайда болса идеал еритпеде дифференциал жыллылық эффекти нолге тең болады. Егер еритиўши қатты болса Гесс нызамына муўапық оның ериў жыллылық эффекти суйықланыў жыллылық эффектине тең болады.

Q –ериў жыллылық эффекти.

Q₁-кристалл ричётканы бузыўға сарпланған энергия жылыллығы.

Q₂-ериўши ҳәм еритиўшиниң тәсирлесиўи нәтийжесинде ажыралған жыллылық. Идеал еритпелерде Q₂=0 болғанлығынан Q=Q₁ болады. Яғный ериў жыллылығы ериўшиниң жасырын суйықланыў жыллылығына тең.

Шексиз суйылтырылған еритпе- бундай еритпелерде ериген заттың концентрациясы шексиз киши болады. Идеал болмаған ҳәр қандай шексиз суйылтырылған еритпеде еритиўши идеал еритпелер нызамына бойсынады, ериген зат болса бойсынбайды. Демек, шексиз суйылтырылған еритпелерде еритиўшиге қарағанда идеал еритпелердиң ҳәмме теңлемелерин қоллаў мүмкин.

Идеал ҳәм шексиз суйылтырылған еритпелер термодинамикасына бойсынбайтуғын еритпелер реал еритпелер классына киреди.

Реал еритпелер. Термодинамикалық активлик. Реал еритпелер идеал ҳәм шексиз суйылтырылған еритпелер нызамына бойсынбайды. Реал еритпелердиң қәсийетлери еритпе концентрациясынан жоқары еритпениң компонентлери арасындағы өз-ара тәсирге де байланыслы. Соған қарай еритпениң қәсийетлери менен еритпе концентрациясы арасындағы байланысты үйрениўде бул тәсирди де итибарға алыў керек. Льюистиң реал еритпелер теориясында сол жағдай итибарға алынған. Реал газлар ушын басым Р орнына ушыўшаңлық f көринисиниң қолланылыўын көрген едик. Соған уқсас реал еритпеде концентрация (С,N) орнына термодинамикалық активлик Q қолланылады. Льюсктиң тәреплеўинше a=jC

Q-термодинамик активлик.

j-термодинамик активлик коэффициенти

С-концентрация.

Идеал ҳәм шексиз суйылтырылған еритпелерде j=1 ҳәм Q=Cj бөлекшелер ортасындағы өз-ара тәсир күшлерин көрсетеди, термодинамик активлик коэффициенти мәлим реал еритпе қәсийетлериниң қабыл қылынған стандарт жағдайдан (идеал газ, идеал еритпе ҳ.т.б.) шетлениўин характерлейди.

Термодинамик теңлемелер реал еритпелерге туўры келиўи ушын идеал ҳәм шексиз суйылтырылған еритпелерге тийисли термодинамик теңлемелерде концентрация орнына термодинамик активликти қойыў керек. Мысалы: компонентлердиң химиялық потенциалы төмендегише.

Химиялық потенциалды есаплаўда, еритпени тутқан затлардың қәсийетине қарап 2 түрли стандарт жағдай қабыл қылынады.

Биринши стандарт жағдай егер компонентлери бир-бирине ҳәр қыйлы қатнаста араласса, стандарт жағдай сыпатында таза затлар қабыл қылынады ҳәм активлик коэффициенти бирге тең болады, яғный j=1 ҳәм a1=1a2=1. Демек бундай жағдайда

болады.

1 саны 1-стандарт бойынша есапланғанлығын көрсетеди.

Екинши стандарт жағдай егер компонентлерден биреўи басқасында шегаралы қатнаста ерисе, еритиўши ушын биринши стандарт жағдай қабыл қылынады.

Ериўши зат ушын сол заттың концентрациясы 1 ге тең болған еритпе қабыл қылынады. Бул жағдайда активлик коэффициенти бирге тең (j=1) деп қабыл қылынады. Демек ҳәм жоқарыдағы теңлемеге муўапық болады.

Еритпелердиң музлаў ҳәм қайнаў температуралары.

Ойлайық базы бир қатты зат мәлим бир суйықлықта ерип шексиз суйылтырылған еритпе пайда етсин. Бунда еритпениң пуў басымы P1 ге тең болады ҳәм еритиўши ушын Рауль нызамын қоллаў мүмкин. Музлаў (ямаса суйықланыў) ыссылығы пуўланыў жыллылығынан үлкен болады. Температура өзгериўи менен қатты заттың пуў басымы суйық заттың пуў басымы суйық заттың пуў басымына қарағанда кескин өзгереди. Сол себепли температура өзгериўи менен қатты заттың пуў басымы еритиўши ҳәм еритпениң пуў басымларын кесип өтеди.

Суйық ҳәм қатты затлардың химиялық потенциаллары (ямаса пуў басымлары) бир-бирине теңлескенде музлаў (ямаса суйықланыў) жүз береди.

Демек музлаў температурасында суйық ҳәм қатты затлардың пуў басымлары бир-бирине теңлеседи, а точкада ериўшиниң пуў басымы, в точкада еритпениң пуў басымы муздың пуў басымы менен теңлеседи. Демек, а точкада суў ҳәм в точкада еритпе музлайды. Суўдың пуў басымы Т температурада, еритпениң пуў басымы болса Т₁ температурада муздың пуў басымына теңлеседи. Демек, Т суўдың ҳәм Т₁ еритпениң музлаў температурасы болып есапланады.

Еритпе ҳәмме ўақыт еритиўшиге қарағанда пәс температурада музлайды.

еритпе музлаў температурасының пәсейўи деп аталады.

Суйықлықтың пуў басымы атмосфера басымына теңлескенде суйықлық қайнай баслайды. Қайнаў температурасында суйықлықтың пуў басымы атмосфера басымына теңлеседи. Еритпе ҳәмме ўақыт еритиўшиге қарағанда жоқары температурада қайнайды: еритпе қайнаў температурасының көпирлениўи деп аталады.

Еритпе музлаў температурасының пәсейиўи ҳәм қайнаў температурасының көтерилиўи еритпениң концентрациясына пропорционал болады. Еритпениң концентрациясы артқан сайын еритиўши менен еритпениң пуў басымлары арасындағы тафавут үлкенлеседи. да артады.

бунда С-моляр концентрация, Е-тек бунда С-моляр концентрация, Е-тек еритиўши тәбиятына байланыслы болады. Егер С=1 болса болады.

Демек Е бир моляр еритпе музлаў температурасының пәсийиўи (ямаса қайнаў температурасының көтерилиўи), Е шамасы музлаў температурасының моляр пәсейиўи (ямаса қайнаў температурасының моляр пәсейиўи (ямаса қайнаў температурасының моляр көтерилиўи) ямаса криоскопик константа (эбулиоскопик константа) делинеди. Түрли ериўшилердиң қандай болмасын бирар еритиўшидеги бир моляр еритпесинде ериген затлардың молекулалр саны бирдей болады, демек, Рауль нызамына муўапық пуў болады. Солай етип Е ниң сан мәниси ериген заттың тәбиятына емес, бәлким еритиўшиниң тәбиятына байланыслы. Мысалы суўдың крископик константасы 1,86 ға, бензолдики 5,12 ге тең. Суўдың эбулиоскопик константасы 0,52 ге, бензолдики 2,6 ға тең.

Егер G грамм еритиўшиде g грамм зат ериген болса, бул еритпениң моль концентрациясы:

Бунда М-ериген заттың молекуляр массасы G-ның бул мәниси жоқарыдағы формулаға қойып, М табылады.

Солай етип, ериген заттың молекуляр массасын еритпе музлаў температурасының пәсейиўинен (криоскопик усыл ямаса қайнаў температурасының көтерилиўинен эбулиоскопик усыл) пайдаланып анықлаў мүмкин. Бул нәтийжелерди парциал моляр шамалар қағыйдасынан пайдаланып та алыў мүмкин.

Музлаў температурасында еритпелердеги ериўши қатты жағдайдағы еритиўши менен теңсалмақлықта болады. Газлардың суйықлықларда ериўи.

Газлар суйықлықларда мәлим муғдарда ерийди. Газ фазасы менен еритпе теңсалмақлықта болғанда ериген газ муғдары (ериўшеңлиги температураға ҳәм газдың парциал басмына байланыслы. Газлардың ериўшеңлгине басымның тәсири Генри нызамына бойсынады.

Р-газдың парциал басымы. Бул нызам киши басымда ғана өз күшин сақлайды. Егер N ериўшилик болса болады.

Демек ериўшеңлик газдың парциал басымына пропорционал

ҳәм температураға байланыслы болып ериўшеңлик коэфициенти делинеди.

Әмелде ериўшеңликти моль қатнасы (N) менен емес, көлем бирлигинде көрсетиў қабыл қылынған, яғный

Суйықлардың суйықлықларда ериўи.

Суйықлықлар бир-биринде әмелде еримеслиги (суў-май, суў-бензол) өз-ара кем араласыўы (суў-эфир, суў-алилин) ямаса бир-биринде шексиз араласыўы (суў-этил спирт мүмкин. Бул ҳәдийсе шәртли болып, сыртқа шараят өзгериўи менен өзгериўи мүмкин. Мысалы ушын суў ҳәм анилиннен ибарат системаны алайық. Егер суўға анилин қосылса, еки қатлам-суў ҳәм анилин қатламы пайда болады. Бирақ суў қатламында бираз анилин (20⁰С да 3,1%) ҳәм анилин қатламында бир аз суў (20⁰С 5% ериген болады.

Температура артқанда олар бир биринде көбирек ерий баслайды. Бир-бири менен иргелес теңсалмақлық жағдайларын бирлестирген сызықларды байланыстырыўшы туўры сызықлар ямаса коннодалар деп аталады. Иргелес системаларды теңсалмақлықтың орташа концентрациясы С0, А0В температурасы менен туўры сызық нызамы бойынша өзгереди ҳәм бул сызықтың қабатланыў иймек сызығы менен ушырасқан точкасы (В) ериўшеңликтиң критик температурасын тутады. Базы затлардың бир-биринде өз-ара ериўшеңлиги температура пәсейиўи менен артады. Оларда ериўшеңликтиң төменлиги критик температурасы бар. Мәлим температурадан төменде олар бир-биринде шексиз ерийди. Мысалы суў диэтиламин. Базы бир системалар жоқары ҳәм пәстеги ериўшеңлик критик температурасына ийе (суў-изомил спирт, суў-никотин). Олар мәлим температураларда шекли ямаса шексиз ерийди.

Суйықлықлардың бир-биринде ериў процесси жүдә қурамалы бул ҳәдийсени толық ишине алған жалғыз теория жаратылған емес. Бирақ тәжирийбеден алынған нәтийжелерге қарай уқсас затлар бир-биринде жақсы ерийди. Мысалы: углеводородлар бир-биринде спиртлер бир-биринде, полярланған затлар болса полярланған затларда жақсы ерийди.

Компонентлердиң еритпе үстиндеги пуў басымлары.

Затлардың пуў басымы фундаментал қәсийетлерден бири болып, ол бир қанша қәсийетлерди белгилейди. Бул еритпелер ушын да байланыслы. Еритпелердиң пуў басымы еритпениң составы ҳәм оның компонентлердиң қасийетлерине байланыслы. Бул байланыс Раул нызамында өз көринисин тапқан. Раул нызамы алдың тәжирийбе нәтийжелери тийкарында ҳәм соң теориялық есаплап шығарылған.

Р⁰-таза заттың Р- таза зат еритпедеги пуў басымы болса олады.

Раул нызамына муўапық биринши компонент пуў басымына салыстырма кемейиўи 2-ши компоненттиң моль қатнасына тең.