Тұлғаның даралық-типологиялық ерекшеліктері «Темперамент»

Алайда, қазіргі кезде антропологияда да, анатомияда да, психологияда да адамның 
мінез-құлқы дененің құрылымына, тұлғаның конфигурациясына, кӛздің түсіне т.б. сенімді 
мәліметтер жоқ.
Адамның мінезі туралы ең жарқын, айқын идеяны оның іс-әрекетінің, мінез-
құлқының, қызметінің ерекшеліктерін білу арқылы алуға болады. 
Тұлғаның қарым-қатынастарының жиынтығынан қоршаған шындыққа дейін 
қарым-қатынастардың шешуші, бірінші кезектегі және жалпы адамға тиесілі объектілерге 
қатысты жалпы мәнді болатын формаларын бӛліп кӛрсету қажет. Бұл қатынастар бір 
уақытта маңызды сипаттық белгілерді жіктеуге негіз болады. Адамның мінезі келесі 
қатынастар жүйесінде кӛрінеді: 
1. басқа адамдарға қатысты (сонымен бірге мінездің ерекшеліктерін сӛлескіш - 
тұйықтану, шындық - алдау, әдептілік - дӛрекілік және т.б. ажыратуға болады); 
2. іске қатысты (жауапкершілік - намыссыздық, еңбекқорлық - жалқаулық және 
т.б.); 
3. ӛзіне қатысты (қарапайымдылық - нарциссизм, ӛзін-ӛзі сынау - ӛзіне деген 
сенімділік және т.б.); 
4. меншікке қатысты (жомарттық - ашкӛздік, үнемшілдік - ысырапшылдық, дәлдік - 
салақтық және т.б.). 
Мінез құрылымы 
Адамның мінезі тұлғалық қасиеттердің бірнеше тобынан тұрады. Бұл белгілердің 
қатарына бастапқы және екіншілік, іскерлік және коммуникативті, мотивациялық және 
инструментальды белгілер жатады. 
Бастапқы дегеніміз - адамның жеке дамуы барысында басқаларға қарағанда ертерек 
пайда болатын және соның негізінде басқа мінез белгілері қалыптасып дамитын мінез 
белгілері. 
Екіншілік - бұл бастапқыға қарағанда кешірек қалыптасатын және дамитын мінез-
құлық белгілері, және белгілі бір адамда қалыптасқан басқа мінез белгілері негізінде. 
Әдетте мектеп жасында немесе одан кейінгі жаста қалыптасқан мінез ерекшеліктері 
екінші дәрежелі рӛл атқарады. 
Іскерлік белгілерді қарым-қатынаспен байланысты емес кез-келген істі жүзеге 
асырған кезде, жұмыста кӛрінетін қасиеттер деп атайды. Бұл, мысалы, еңбекқорлық, 
жауапкершілік, дәлдік. 

Коммуникативті - бұл адамдармен қарым-қатынас кезінде кӛрінетін мінез 
ерекшеліктері. Оларға қарым-қатынас, кӛпшілдік, мейірімділік, адамдарға назар аудару 
жатады. 
Мотивациялық - бұл мінез-құлық белсенділігі мен бағыты тәуелді болатын мінез 
белгілері. Оларға адамның мүдделері, оның мотивтері, сонымен қатар адамның іс-әрекетін 
бастайтын, қолдайтын және оны белгілі бір бағытқа бағыттайтын барлық нәрселер 
жатады. 
Инструментальды - бұл адамның мінез-құлқына белгілі бір стиль беретін мінез 
белгілері, яғни, бір мүдделер мен қажеттіліктердің әсерінен бір ӛмірлік жағдайдағы 
адамдарды ӛздерін басқаша ұстауға шақыру. 
Адамның мінез-құлқындағы даму және кӛріну дәрежесі бойынша норма мен 
патологияның арасында болатын кӛптеген мінез белгілері бар. Әдетте, бұл белгілерді 
акцентуацияланған сипат белгілері деп атайды.

жүктеу/скачать 498.56 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: