Тұлғаның даралық-типологиялық ерекшеліктері «Темперамент»

Қабілеттер түрлері: 

1. Табиғи (табиғи) - мұндай қабілеттер, ол үшін, біріншіден, жақсы туа біткен 
бейімділік қажет, екіншіден, негізінен осындай бейімділік негізінде қалыптасатын және 
дамитын қабілеттер. Білім мен тәрбие, әрине, бұл қабілеттердің қалыптасуына оң әсер 
етеді, дегенмен олардың дамуында қол жеткізуге болатын соңғы нәтиже адамның 
бейімділігіне байланысты. Мысалы, егер адам туылғаннан бастап ұзын болса және нақты, 
үйлестірілген қозғалыстарды дамытуға бейімді болса, онда басқа нәрселер тең болған 
жағдайда, ол ӛзінің спорттық қабілеттерін дамытуда үлкен жетістіктерге қол жеткізе 
алады (мысалы, ондай бейімділігі жоқ адаммен баскетбол ойнауда). 
2. Әлеуметтік шартталған (ие болған) - қабілеттер, олардың қалыптасуы мен дамуы 
адамның туа біткен бейімділігіне қарағанда, оның білімі мен тәрбиесіне кӛбірек тәуелді. 
Бұл, мысалы, ұйымдастырушылық қабілеттер, коммуникативті қабілеттер, адамдар 
арасындағы қоғамдағы дұрыс мінез-құлыққа байланысты қабілеттер және басқалар. 
Алынған немесе әлеуметтік шартталған - бұл кәсіби қызметтің әртүрлі түрлерін жүзеге 
асырумен байланысты адамның жоғары қабілеттері. Алайда, олардың дамуының 
организмге немесе қоршаған ортаға тәуелділігі туралы мәселе әлі де ашық. Басқа нәрселер 
тең болғанымен, мұндай қабілеттер кейбір адамдарда басқаларға қарағанда тезірек және 
жақсырақ дамитыны байқалды, бұл осы қабілеттерді дамытуға туа біткен бейімділіктің 
бар екендігін кӛрсетеді. Сонымен қатар, бұл бейімділіктер әлі зерттелген жоқ.
3. Жалпы қабілеттер, олар дами алады және барлық адамдарда бар, оларда әр түрлі 
дәрежеде дамыған болады. Сонымен қатар, жалпы қабілеттерге адамның қатысуымен 
кӛптеген іс-әрекеттің кӛптеген түрлерін жеңе алатын қабілеттер жатады. Жалпы сӛздің 
кӛрсетілген мағынасында, мысалы, адамның ақыл-ой және қимыл-қозғалыс қабілеттері. 
4. Арнайы қабілеттер, біріншіден, барлығында емес, тек кейбір адамдарда болады, 
екіншіден, мұндай қабілеттердің кӛмегімен адам тек белсенділіктің ерекше түрлерімен 
ғана күреседі және басқа қызмет түрлерімен күресуге қабілетсіз. 
5. Заттық - жансыз заттармен байланысты әр түрлі қызмет түрлерінде кӛрінетін 
қабілеттер. Бұл адамның нақты материалдық объектілермен әрекеті (оларды жасау, 
жӛндеу), белгілер жүйесімен және әртүрлі белгілермен жұмыс (тіл, ғылыми белгілер, 
сурет және т.б.), идеалды объектілермен (идеялармен, бейнелермен және т.б.) 
манипуляциялар болуы мүмкін. 
6. Коммуникативті - бұл әртүрлі ӛмірлік жағдайларда әр түрлі адамдармен қарым-
қатынас жасау дағдылары мен қабілеттерінде кӛрінетін қабілеттер. Оларға, мысалы, 
шешендік және ұйымдастырушылық қабілеттер, сондай-ақ кӛшбасшылық, сендіру, ұсыну 
қабілеттері жатады.