Тошкент молия институти
CОСОнинг учинчи маърузаси
жүктеу/скачать 5.38 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 7.4. Аудитор томонидан аниқланган фирибгарлик холатларига аудиторнинг муносабати
| CОСОнинг учинчи маърузаси.
CОСО молиявий ҳисобот билан боғлиқ фирибгарлик тўғрисида учта тадқиқот ўтказди.СЕC томонидан олиб борилган ва 2010 йилда нашр етилган енг сўнгги тадқиқод 1998-2007 йилларда содир етилган молиявий ҳисоботга тегишли фирибгарлик билан боғлиқ еди. Шунингдек таҳлил фирибгарлик далилларни қиёслаш, мазкур қўлламдаги компаниялар томонидан ва саноатнинг шу соҳадаги содир етилаётган фирибгарликларга қарши курашга каратилган. Таҳлил қайси оммилалар яхши еканлигини, фирибгарлик ва ишлов берилмаган фирибгарлик ўртасидаги фарқларни аниқлашга қаратилган бўлган. Хулосаларнинг баъзи бирлари қуйидагилардан иборат: Фирибгарликниг миқдори ва содир бўлиш тезлиги юқори даражада сақланмоқда. 300 компаниялар ўртасидаги фирибгарликнинг сочмаси 120 млрд долларни ташкил қилди. Фирибгакрлик содир қилган компаниялар сони ўн марта ошиб, унинг ҳажми 1998-2007 йилларда 100 млн долларни ташкил қилди (олдинги ўн йиллик билан қиёслаганда). Ижр етивчи директор ёки молиявий директорлар моонидан содир етилган фирибгаликлар ўта катта бўлган. Уларнинг номи 89 % ҳолатда тилга олинган. Даромад билан боғлиқ 60% фирибгарлик енг кенг таркалган фирибгалик тури деб қайд етилган (ўтган даврдлада у 50% ташкил қилган). Компанияларнинг учдан бир қисми фирибгаликни текширшнинг охирги қисмида аудиторларни ўзгартирди ( мазкур ҳолат ҳақида аудитор қўмитаси билган). Бу кўрсаткич фирибгарлик содир етилмаган компанияларга нисбатан қиёслаганда камдир. CОСОнинг олдинги тадқиқотларига мувофиқ фирибгарликнинг асосий қисми ОВЕР-Тҳе-cоунтер (ОТC) листингида бўлган компанияларда содир етилган. НЙСЕ ва НАСДАК бозоридаги компаниялар бундан холи бўлган. Умуман олганда, CОСОнинг учинчи маърузасида қайд қилинганки, молиявий ҳисоботдаги фирибгарлик бугунги кунда ҳам жиддий муаммо бўлиб қолмоқда. Дорамад билан боғлиқ бўлган ички ва ташқи талабларни қондириш, акциялар нархини ошириш, молиявий кўрсаткичларни мустаҳкамлаш, молиявий молиялаштиришни амалга ошириш, молиявий натижалар асосида бошқаришга оид компенсацияларни ошириш ниятлари фирибгарлик содир етилишида асосий омил деб кўрсатилган. ЕНРОН фирибгарлиги: тартиблаштирувчи ҳолатларни ўзгаришида асосий омил. ЕНРОН 2000 йилларда содир етилган енг машхур фирибгарликлардан биридир. Бу фирбгарлик уша вақтдаги корпоратив бошқарув, бухгалтерия ҳисооби, молиявий таҳлил, банк ва ташқи аудиторлик мутахасссислиги билан боғланиб кетган еди. Фирибгарллик қандай содир етилди? деган савол туғилади. Аслида ЕНРОН янги концепция яратган компания бўлган. Унинг таркалиб кетишидан олдинги акциялари қиймати ошиб кетиб, ҳар бир акциясиниг нархи 90 доллар еди. Шу билан бирга охирида акциянинг нархи тушиб кетди ва улар ўз кераклигини йўқотди. ЕНРОНнинг концепцисига кўра, у електроенергияни, таббий газ ва улар билан боғлиқ ресурслар сотилишининг жаҳон тизимини ўзгартириш орқали бозор самадорлигини оширади. Бу енергия ишлаб чиқаришини – капиатал сиғими катта бўлган жараён – ресуурсларни сотиш ва ишлатишдан ажратар еди. Бу бозор самарадорлигини ошириб, енергия ишлаб чиқариш ҳажмини кенгайтирарди ва уларнинг мамлакат ва жаҳон учун фойдалилигини кўпайтирарди. Бунинг натижасида енергия нархи баланд бўлган бозорга қараб йўналтирилган бўларди. Бу иқтисодиётни асосий тушунчалиридан биридир. ЕНРОН мазкр даромадни олиш мақсадида МБА трайдерларини ёллади ва уларга катта бонус белгилади. Трайдерлар орасидаги ракобот асосли еди. Рисклар ҳам асосли бўлган. ЕНРОНнинг маълумотига кўра фойда ўзини оқлади. Бироқ компаниянинг акарият қисмига, унинг юрагига маблағ керак бўлган. Унинг савдолашиш даражасини бири меъёрда ушлаб туриш учун катта нақд маблағ талаб қилинар еди. Бу юқори бўлган фойда фонд бозорининг баҳосига тўғри келганлигини билдирарди. Компаниянинг аксарият юқори лавозимли шахслар талаблари авало акциялар орқали қопланди. Мавжуд бўлган фирибгарлик кенг тарқалган еди. Аксарият фирибгарликлар махсус жалб етилган шериклар билан боҳлиқ бўлиб, улар банклаорнин катта миқджордагии кредитларига алоқаси бўлган. Бу кредитлар СПЕга берилган активлар учун гаров вазифасини ўтаган. аслият нотўғри Компания СПЕга девалвация ланган активларни узатган ва фойдани китоб асосида тан олган. У китобдан олинган ўзлаштиришларни ушлаб туриб, СПЕ банкдан қарз олишга ва ЕНРОН активининг сотиб олишга имкони бўлган. Шунингдек у кутуладиган 100 млн доллар сотувларни тан олди. Шунингдек у бу фойда интернет орқали филмларни прокати билан шуғуллланувчи Блокбустер қўшма корхонаси билан ҳам амалга ошишига ишноч билдиради. СПЕ нинг нуқтаи назарича, ЕНРОН компаниясининг баланси соғлом бўлган. Чунки бу балансдаги қарздорликни минимумга олиб келади. СПЕ барча зарарларни яшириб, декларация қилинган даромадларни оширди. ЕНРОН компаниясида фирбгарликлар содир етилишига хатолар нимадан иборат еди? Гап шундаки, камчиликлар жуда кўп бўлган ва улар қуйдагилардан ташкил топган: Ҳисобот бошқаруви. Компания захиралар миқдори кескин ошгунга кадар хеч ким олдида жавобгар емас. Захироаларнин ошиши даромадларнинг ўсиши билан изоҳланади.Компания рахбарияти “обрўл тарихга” ега бўлиб, бундан кимки шубҳа қилса у ахмоққа чиқарилар еди. Қоплама акциялар нархига асосланган еди. Кўриниб турубдики, акцияларнинг нархи яхши тарихга ва сохта ракамларга асосланган. Корпоратив бошқарув. Бошкурув мустақил фаолият олиб боришига қарамай бошқарув аъзоларининг аксарияти компания бошқаруви билан беғараз ёрдам кўрсатувчилар орқали боғлиқ бўлган. Кеннгашнинг баъзи бир аъзолари маждисда умуман қатнашмаган, баъзилари еса қийин савол беришмаган. Ва, ниҳоят, кенгаш “мафаатлар мажораси”дан воз кечган. Бу еса компаниянинг ғазначиси Енди Фастоуга томонлар билан операция ўтказганда катта фойда олишга имкон берди. Бухгалтерия ҳисобининг қоидалари. Ҳисоб мақсадга йўналишли ва мураккаб бўлди. Амалиёт олиб борувчиларга ноаниқ бўлган аризаларни қабул қилишга рухсат берилган. Бу аризалар махсус йўналтирилган корхоналар билан алоқаси бўлиб, лизинг операциялари учун мўлжалланган. Улар бандай ҳисоб олдин хеч қачон мўлжалланмаган корхоналарга ариза олишади. Ҳисоб уларнинг назарида инструмент сифатида қўлланилган. Аслида у иқтисодий воқеликни акс етувчи мехзанизм сифатида қўлланилиши лозим еди. Молиявий таҳлилчининг ҳамжамияти. Иқтисодиёт кўпигини таҳлил қилувчилар компаниянинг тикланиш даврига оид воқеликларни талаб даражада баҳолаш учун уларда инструмент йўқлигини тан олишди. Асосий тамойиларни таҳлил қилиш ўрнига таҳлилчилар ўз еътибоирини раҳбарият даромадларига қаратди. Прогноз кўрсаткичларга еришган менежерлар тақдирланди, бу мақсадга еришмаганлар қаттиқ жазоланди. Таҳлилчилар “дастлабки бухгалтерия ҳисоби” тушнчасига келишди. Бу тушунча шу пайтгача хеч қандай ёмон ҳолат бўлмаганлигини билдирарди. Банк ва инвестицион банк хизматлари. Жуда кўп йирик молиявий ташкилотлар жараён иштиррокчилари билан рози еди. Чунки улар ЕНРОНнинг бошқа ишдаги андеррайтинг учун катта маблағлар билан тақдирланган еди. ЕНРОН раҳбарияти йиғимлар суммаси евазига инвестиицион банкирлар ҳам тақдирланиш кераклигини жуда яхши тушунган. Ташқи аудит ва Артур Андерсен. ЕНРОН даврида ташки аудит бўйича бешта йирик фирмалар ўзлариини турли фаолият йўналишига егна ташцқи аудит бўшйича бешта йирик фирмалар деб номларди. Барча фирмаларда катта консултацион методлари мавжуд бўлган. Артур Андерсон ЕНРОН учун ички аудитор вазифасини бажарган. Унинг ўзининг ташқи аудит ишлари бор еди. Жуда кўп мижозларнинг консултацон тўловлари аудит учун йиғимлар ҳажмини оширди. Бошқарув томонидан ёлланган аудиторлар ишлари ёмон кечарди. Чунки раҳбарият уларга босим ўтказар еди. Раҳбарият босими асосида молиявий ҳисоботларга ўзгартиришлар киритилган бўлган. Қисқача қилиб айтганда, мазкур вакт оралиғида аудлт сифати паст бўлганлиги тўғрисида тушунча мавжуд. Федерал хокимият ЕНРОН банкротлигини ўрганишга киришганда Хюстон офис аудиторлари ЕНРОН билан боғлиқ бўлган аудиторлик маълумотларни тезкорлик билан йўқ қилшга киришганлиги Артур Андерсонга енг сўнгги зарба бўлди. Бу харакатлар федерал хокимиятга Артур Андерсонни йўқ қилишда катта аҳамият касб қилди. 7.4. Аудитор томонидан аниқланган фирибгарлик холатларига аудиторнинг муносабатиАудиторлар масъулияти ва истеъмолчилар кутушлари билан боғлиқ фирибгарликларни муҳокама қилиш. Фирибгарлик тарқалишини еътиборга олиб, аудитор фаолияти фирибгарликни аниқлаш билан боғлиқлигини ҳисособга олиш лозим. 2010 йил октябр ойида Аудит сифатининг маркази (CАГ) Молиявий фирибгарликни жиловлаш ва аниқлаш – 2 харакат учун платформа номли хужжатни нашр қилди. CАГ фирибгарлик билан боғлиқ масъуликни ташқи аудиторни жамиятга киритган хиссасини яхшилаш ва аудитор касбига бўлган хурматни ошириш учун мазкур хужжатни яратди. Шу билан бирга CАГ фиибгарликни олдини олиш ва аниқлаш фақат ташқи аудиторнинг иши бўлмаслигини тани олди. Фирибгарликни одини олишда ва аниқлашда аудиторлик текшируви хисоботини кутган барча томонлар катта рол ўйнаши лозимлиги қайд қилинган. CАГ маърузасида молиявий хисобот жараёнида иштирок етувчи шахслар (бошқарув, аудит бўйича қўмита, ички аудит, ташқи аудит, тартиблаштирувчи органлар) учун молиявий хисобот тайёрилашда молиявий рискни камайтириш бўйича учта йўл кўрсатилган. Мазкур шахслар ташкилот тепасида кучли етикага оид тушунча хукум суриши, бу маънавият корпоратив маданиятга шу жумладан фирибгарлик рискини бошқариш самарали дастурига ҳам кириб бориши кераклигини тан олиши лозим. Мазкур шахслар молиявий хисоботни тайёрлаш ва баҳолашда холисоналикни кучайтирувчи касбий танқидий ёндошувни амалга ошириши лозим. Мазкур шахслар молиявий хисоботни тайёрлаш жараёнига жалб етилганлар ўртасида кучли мулоқат нихоятда муҳим еканлигини есда тутиши лозим. Аудит стандартлари аудиторлардан моҳирона амалга оширилган фирибгарликларни аниқлашни талаб қилиш мумкин емаслиги тўғрисидаги тушунчани акс етарди. Шу билан бирга жамоачилик РСАОВ кўрсатмасида белгиланганидек аудиторлар қуйида кўрсатилган аҳамиятли фирибгарликларни аниқлаб, улар тўғрисида маълумот бериш кераклигин кутушади. Инвесторлар ва жамиятнининг мустақил аудиторлик компанияларига ишончини тиклаш РСАОВнинг вазифасидир. Шубҳа йўққи, бухгалтерия билан боғлиқ бўлган мажоралар ва аудитдаги номувоффиқлар жамиитнинг аудитга бўлган ишончини анча сусайтириб юборди. Фирибгарликни аниқлаш аудитлаштирилган молиявий хисобот истемолчиларининг оқилона кутишини оқлашдир. Жамият фирибгарлик натижасида молиявий маълумот жиддий равишда ўзгармаганлигини кутади ва у нга ишонч билан қарайди. Агар мустақил аудитор хеч қандай кафолат бермаса бундай ҳисобот жамиият учун ўз аҳамиятини йўқотади. Аудиторларга истеъмолчилар томонидан юборилган хатнинг мазмуни тушунарли: аудиторлар фирибгарликни аниқлаш учун масълиятни ўз зиммасига олиши ва молиявий хисоботда аҳамиятли фирибгарлик унсурлари йўқ еканлиги тўғрисида ишончга кафолат бериши керак. Аудитнинг касбий стандартлари фирибгарлик натижасида юзага келган жиддий нотўғриликларни аниқлавчи аудитни режалаштириш ва амалга оширишни аудитордан талаб қилади. Бу талабнинг бир қисми сифатида аудиторлар аудитни ақлий хужумдан бошлаши лозим. Бу харакат фирибгарлик ташкилот фаолиятининг қайси жиҳатлари билан боғлиқ еканлиги тўғрисида маълумот бериши мумкмин. Аудиторолар шунингдек Аудит бўйича қўмита ва фирибгарлик рискини бошқариш бўйича бошқарув билан алоқа қилиб туриши лозим. Аудитор ташкилотнинг фирибгарликка мойиллигига муносабат билдирувчи аудитни режалаштириши лозим. Қуйидаги бобларда аудитнинг турли босқичларида содир бўлган фирибгарликларга муносабат билдирувчи аниқ усулларга тўҳталамиз. жүктеу/скачать 5.38 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|