Т°рбие мен оіыту процестерi арасында±ы йлесiмдiлiктiі психологиялыі- педагогикалыі негiздерi
жүктеу/скачать 0.59 Mb.
|
| ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен қорыта айтқанда тәрбие – бiлiм дегенiмiз адамдарды қоғамдық өмiрге және әндiрген еңбекке дайнындау мақсатын көздеп ұрпақға қоғамдық тарихи тәжiрибен ауытыру процесiн айтамыз. Тәрбие өмiрге келген күннен басталып, әле - әлгенше жүрiп жататын табиғи құбылыс. Швецарияның ұлы демократ педагогы Петолоций “Адамды адам ететiн тәрбие” - дейдi. Песталоцидiң негiзгi мiндетi балалардың адамгершiлiк қасиеттi қалыптастыру деп санақан. Адамгершiлiктi әндiрiстегi еңбекпен және еңбе тәрбиесiмен ұштастыруды қажет деп санады. Тәрбие өмiрге келген күннен басталады. Сонда да ата - ананы тәрбиенiң әдiс тәсiлiмен қаруландыру керек дедi. Тәрбие - оқушылардың көзқарасы мен мiнез - құлқын қалыптастыру мақсатын көздейдi және өте күрделi ұғым. Егер бұрын оқушылар оқыту процесiнде тәрбиеленедi делiнсе, қазiр оқытушының, мектептiң, отбасының, қоғамдық ортаның әсерiнен оқушының жеке басы қалыптасады. Тәрбие - өте қажеттi ғылыми ұғым, соған қатысты ұғымдар: “оқушылар”, “оқыту” және “прогресс” өзара тығыз байланысқан. Бұл ұғымдарсыз тәрбие ммүмкiн болғанымен тиiмсiз болады. Тәрбиеге әр кезде оқушылардың жас және жеке бастарының ерекшелiктерi қалыптасқан жағдайға, айда болған себептерге байланысты түзету енгiзiлiп отырылады. Оқу процесi кезiнде оқуға жақсы жетiлмеген оқушылар жалғауланып, уақыттарын басқа өткiзедi. Келешекте әкiнбеу үшiн Абай атамыздың нақыл сөздерiнен ғибрат алып әссе, жастарымыз инобатты, иманды, адамгершiлiктi, сегiз ғырлы, бiр сырлы болып әсер едi. Оқыту - қайсыбiр оқушы бiлiмдi, ептiлiктi, дағдыны, тәжiрибенi бостан бос алмайтын процесс. Бiлiм оқытушының, отбасының, қормақан ортаның әсерiнен дамып жинақталады. Оқыту тәрбиенiң, дамудың, өркендеудiң қажеттi құралы, ұйтқысы болады. Егер бұрын бiлiм беру iсiнде дағдықа, ептiлiкке баулып оқыту мақсатына назар аударылса, қазiр жаңа педагогикалық технологияды оқыту көп жағдайда жеке бастың өркендеуi арқылы тәрбиенiң бiр құралы бола бастады. Жалпы педагогика адамгершiлiк тәрбиенi алғашғы жылынан бастап моральдық сананы адамгершiлiк сезiм мен iдеттi мiнез - құлықты қалыптастырудың мақсатқа бақытталған белсендi процесс ретiнде қарастырылады. Адамгершiлiк тәрбие 2 жақты процесс. Бiр жағынан үлкендердi; ата - аналар оқушылар тәрбиеленушiлердiң балақа белсендi ықпалы. Екiншi жағынан тәрбиеленушiлердiң белсендiлiгiн қамтитын iс - әрекет пен сезiм қарым - қатынасынан көрiнедi. Ол әрбiр адамдардың iс - әрекеттерiнен көрiнедi. Кiшi мектеп жасында баланың дене, психикалық дамуында кейбiр ерекшелiктер байқалады. Олардың бұлшығ еттерiнiң күшi артады, сүйек жүйесi қалыптасу сатысында болады, мидың үлкен жарты шарының функциялары дамиды. Баланың бойы 115 сантиметрден 134 сантиметрге дейiн әседi, салмақы 32 - 35 кг шамасында болады. Бұл жастағы балалардың iс - әрекетi - оқу. Осы оқу арқылы олардың таным процесi (қабылдау, зейiн, се, ғиял, ойлау) дамиды. Н.К. Крупская және А.С. Макаренко 7 - 12 жастағы балалар үшiн әсiресе ұжымдық ойындардың маңызын атап көрсеттi. Олардың айтыу бойынша ойын балаларды ерiтiлiкке, ұйымшылдықға, батылдықға тәрбиелеп ғана ғоймайды, ол жолдастық сезiмге, ұжым мңддесi үшiн әрекет жасауға тәрбиелейдi. Бұл жастағы балалар үшiн еңбектiң тәрбиелiк мәнi өте зор. Балаларды бiр - бiрте еңбекке баулу, үйелмен, ұжым және қоғамға пайдалы еңбектiң (үй шаруашылығына қатысу, сынып бөлмесiн жинау, сая бақта бақша әсiру, үй жанындағы бау - бақша учаскесiнде, мектеп тәжiрибе участкесiнде, спорт алаңында жұмыс iстеу т.б. түрлерiн iстей бiлуге үйрету қажет) 7 - 12 жастағы балалар ұзақ уақыттық дене еңбегiне, күш түсетiн жұмыстарға әлi қабiлетсiз болады. Сондықтан бұл жағдайдың ойын, дене еңбектерiнiң барысында еске алынғаны жөн. Тәрбие процесiнде балалардың кейбiр терiс қылықтарын байғауға болады. Мысалы, өзiмшiлдiк бiреудiң жақсы әдеттерi мен iстерiн көре алмаушылық, түрлi болымсыз себептердi сылтау етiп үй тапсырмасын орындаудан ғашушылық т.б. Балалардың мұндай терiс қылықтарына жол бермеу, тәрбиешiлердiң, ата - аналардың, беделiне, бiлiмiне, өмiр тәжiрбиесiне байланысты. Бұл жастағы балалармен тәрбие жұмысын дұрыс ұйымдастыру үшiн олардың мынандай ерекшелiтерiн еске алған жөн: сөзбен iстiң сәйкестi болуын талап етедi. Жөнсiз кiнәлаудiң жеркену сезiмi туады: үлкен адамдардың жiберген қателерiн тез байқайды; арманшыл, ғиымшыл болады, ұйымшыл келедi, сенiмдi серiк iздейдi; өз мүмкiндiктерiн күшiн асыра бақалайды; түрлi спорт ойындарында ықыласты болады т.б. Бұл ерекшелiктердi оқу, тәрбие жұмысының барысында сынып жетекшiлерi, мұғалiмдер айрақша бақылдайды, зерттейдi, тиiмдi етiп iске асырудың әдiстерi мен тәсiлдерiн қарастырып, ата - аналарға дер кезiнде көмек көрсетедi. Әрбiр баланың дербес ерекшелiктерiнде тәрбие процесiнде, даму кезеңiнде байқалады. Мұғалiм күнделiктi оқу тәрбие жұмысының процесiнде оқушылардың дара ерекшелiтерiн бақылап, еске алып отырады. Осындай нақты зерттеу жұмысының нәтижесiнде мұғалiм балаларда кездесетiн әртүрлi жақымды және жақымсыз дара ерекшелiктердi байқайды. Оларға: баланың оқу материалын тез ұғуы немесе баяу ұғуы, берiлген тапсырманы мезгiлiнде бұлжытпай орындауы немесе түрлi сылтауларды айтып бас тартуы, iс - әрекеттерiнiң барысындағы белсендiлiк немес енжарлық, бiр баланың байсалды, ұстамды болуы, екiншiсiнiң жеңiл тек қызба болуы, баланың ұжымшыл болуы немесе ұжымнан өзiн оғшал ұстау. Осы сияқты әр түрлi дара айырмашылықтарды тәрбие жұмысын сабақтан тыс жоспарлауда еске алады. Оларды iске асыру үшiн қажеттi шаралар жасап, нақтысын белгiлейдi. Мұғалiм сабақ үстiнде, тәрбие барысында ойын, еңбек, қоғамм жұмыстары т.б. балалардың мiнез - құлықтарын ескерiп сабақтан тыс тәрбиелейдi. Оқушылардың түрлi iс - әрекеттерiн жүзеге асыру үшiн, олардың барлық ығтимал мүмкiндiктерiн iске қосу керек. Осыған орай тәрбиешi мына жағдайларды ескеру қажет: кейбiр баланың өз мңддесiн ғана ойлаын болдырмау, өз мңддесiн ұжым мңддесiмен ңштастыра бiлуге үйрету; баланы әртүрлi жағдайда болатын өзгерiстердi басынан өткiзе бiлуге баулу; баланы өмiрдi даму күйiнде көре бiлуге үйрету т.б. Сабақ үстiнде, оқыту кезiнде қалыптастын адамгершiлiк қарымқатынас сипаты сыныптан тыс сабақта беки түседi немесе түрлi өзгерiстерге ңшарайды. Сыныптан тыс сабақ бойынша әр түрлi формаларға оқушылардың нақты бiлiмiне толық сәйкес келедi. Балалар сабақтан тыс уақытта тәрбиелiк мазмұнды еңбек жұмыстарына қатысады. Орыстың ұлы педагогi К.Д. Ушинский баланы дұрыс тәрбиелеу туралы былай деп жазады: “адамның жеке қара басы, бiреудiң жеке басының қалыптасуына және дамуына әсер ете алады. Мiнездi қалыптастыру үшiн де, мiнезбен әсер ету керек”. Бала тәрбиелеу оңай жұмыс емес. Ол үлкен шеберлiк пен шыдамдылықты талап етедi. Сондықтан халық өмiр есiгiн ендi ғана ашған бәбек тәрбиесiн бесiктен бастақан. Қазақстың ұлы ақыны Абайда отбасы тәрбиесiн бесiктен ата - аналар тарапынан жол берiлетiн кемшiлiктердi ескерте отырып, бала тәрбиесiн ұйымдастыруға кеңестер бердi. “Тәрбиенiң негiзi, - дедi А.С. Макаренко,ата - аналарға, - бес жасқа дейiн берiледi: - бұл тәрбие процесiнiң 90% - i, ал содан кейiн адамды тәрбиелеу жалғасады, яғни адам мiнез - құлқын түзету жалғасады. Қорыта айтқанда, 5 жасқа дейiн сiз еккен ақаштың үшiн кңтесiз, ал 5 жастан ары қарай сiз жемiсiн жеп бастайсыз” - деген. Осы тұтас ғазақ халқында мынандай түсiнiк бар: “5 жасқа дейiн балаңды патшаңдай кңт, 5 жастан 13 жасқа дейiн ғұлындай жұмса, 13 жастан кейiн құрдасындай сырлас”. Бұл 5 жасқа дейiн баланың денсаулығын, ойлау және әрекет ету қабiлетiнiң негiзiн қалауға жағдай жасау керектiгiн ескертсе, 5 жастан кейiн тәрбие әдiстерiнiң қатаң жоқары талабын ұсынғандай. жүктеу/скачать 0.59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|