Т°рбие мен оіыту процестерi арасында±ы йлесiмдiлiктiі психологиялыі- педагогикалыі негiздерi
жүктеу/скачать 0.59 Mb.
|
| САБАҚТАН ТЫС ТӘРБИЕ МЕН ОҚЫТУ ФОРМАЛАРЫН ТАЛДАУ ӘДIСТЕМЕСI
Бала мектепке барғаннан бастап, оның негiзгi мiндетi - оқу болып табылады. Баланы жан - жақты тәрбиелеу, ата - ана мен мұғалiмдердi көптеген дене тәрбиесi, ақыл - ой тәрбиесi, адамгершiлiк, эстетикалық тәрбие беру мен баланы мектепке дайындау және оның iс - әрекетiн ғадақалап отыру секiлдi мiндеттердi орындауды талап етедi. Адамның болашақының негiзi балалық шақта қаланады. Мектеп жасына дейiнгi кезеңiндегi оқыту әсерлi, әрi күштi, есте ұзақ сақталғыш болады. Сондықтан осы кезде меңгерiлген бiлiм, бiлiктiлiк пен дағды, мiнез - құлық ерiк, дағды қалыптасады. Жөне дене тәрбиесiнiң дамуына негiз болады. Кiшi мектеп жасындағы балаларды дұрыс тәрбиелеу барысында олардың бойынша қоршақан ортаны тұтас қабылдау, ойлау, елестету айналадағы адамдарға деген сезiмдiк қатынастар, олардың қайғысына ортақтасу сезiмi ерекше дамиды. Кiшi мектеп жасындағы баланың бойындағы сезiмдерiне атап айтқанда басқаның қайғысын түсiнушiлiк, бiрге қуану, мейiрiмдiлiк таныту, алаңдау, жақын адамдарына деген жанашырлық сезiмдерiнiң дамуына көңiл бөлуi қажет. Олай болмаған жағдайда олар қатыгез ата - анасы мен туыстық және жақын адамдарына, қоғамға деген жанашырлық сезiмiмен мақурым болып әседi. Жеке тұлғаның қалыптасуы ұзақ уақытқа созылған көп ғырлы процесс. Мысалы, дене тәрбиесi - бұл тек ғана балалардың денсаулығының мығты болуы үшiн ғана емес, дұрыс тамақтанып, дұрыс ұйығтап, дұрыс демалуына, таза ауада демалуына т.с.с. ғашқорлық жасау екенiн, ол баланың адамгершiлiк, ерiк - күшi, батылдық, шыдамдылық, қиыншылықты жеңе бiлу, тәртiптiлiк сияқты қасиеттерiнiң қалыптасуы мен тығыз байланысты екендiгiн ұмытпақан жоғ. Балалардың бiлiмдiлiгi - ақыл - ой тәрбиесiнiң дұрыс ұйымдастырылған жағдайында нәтижелi жүзеге асады. Сонымен қатар, ақыл - ой тәрбиесiнiң дамуы кәбiне ата - аналардың күнделiктi балалардың қызығушылығын ескертiп отыруына, оған жақымды әсер етiп отыруына байланысты болады. Балалардың бiлiмдiлiгi ақыл - ой тәрбиесiнiң дұрыс ұйымдастырылуымен басты шарты болып табылады. Ата - аналар баланы мектепке дайындау ұзақ мерзiмдi тәрбиелiк және бiлiм беру жұмысы екенiн ұмытпау керек. Мектепте бала жақсы оқуға қажеттi қасиеттердi үйренедi. Баланы мектепке дайындақанда оны тек оқуға, есемтеуге үйрету ғана емес, оны психологиялық жағынан - еңбексүйгiштiкке, тәртiпке, еңбектенуге, қабiлеттiлiкке, оқыға өз бетiнше әрекеттенуге балалармен қарым - қатынас жасай бiлуге көпшiлiк пiкiрмен сапасуға дайындау керек. Оқу күнi бойындағы сабақтардағы дене тәрбиесi жөнiндегi бүкiл жұмыс сабақтан тыс кезде өткiзiлетiн дене шынығтыру – сауығтыру жұмысымен толықтырылып, ұлғайтылып отырылады. Мәселен, ең алдымен әрбiр мектепте спорттың барлық негiзгi түрлерi бойынша спорт секциялары үйымдастырылады, бұл бөлiмдердi мектеп алаңқайында өткiзу шарттарында көзделеген. Неқұрлым кең тарақандары волейбол, баскетбол, шаңғы, коньки тебу, туристiк, шахмат, дойбы бөлiмдерi болып табылады. Сыныптан тыс тәрбие жұмысын ұйымдастыру үшiн мұғалiм тәжiрбиесiнiң маңызы зор, мұнда мұғалiмнiң ынта ғояр бiлiмдерi мен ой - өрiсiнiң кеңдiгi оның оқышыларға қызқылықты iстер ойлап табуына көмектеседi, оқушылардың әлгi iстердi орындақан кезiнде оларға сөзiмен де, iсiмен де пәрмендi көмек көрсетуге мұмкiндiк бередi. Тәрбие беру мiндеттерiн дұрыс ток тиiмдi етiп жүзеге асыру үшiн, тәрбиешi - мұғалiм кiшi мектеп жасындағы балалармен алуан түрлi жұмыстар жүргiзуге тиiстi екенi сөзсiз. Жұмыстақы бұл алуан түршiлiк оқыту әдiстерiнде де, тәрбие әдiстерiнде де көрiнiп отырады. Оқу - тәрбие жұмыстарының мазмұны мен әдiстерi де кезегiмен оқушылардың таным мүмкiншiлiктерiне, олардың ақыл - ой және дене күштерiнiң даму дәрежесiмен анықталады. Оқушыларды тәрбиелеудiң үлгi мазмұнында кiшi мектеп жасындағы оқушылардың бойында дүниетаным мен қылық негiздерiн қоғамдық белсендiлiктi ооқуға, және ақыл - ой еңбегiнiң мәдениетiне деген көзқарасты, еңбекке, қоғамдық пайдалы жұмысқа және халық дәулетiне саналы көзқарасты, еңбек адамдарына асқан құрметпен қарай бiлудi қалыптастыру қажет. Оқу және сабақтан тыс кезде кiшi сынып оқушыларын ненiң жақсы және ненiң жаман екенiн әдiлдiк пен әдiлетсiздiктi түсiне бiлуге тек ғана жақсылық жасауға, әдiлеттi болуға тәрбиелеу қажет. Балалардың бойынша өз үйде, туысқандарына, жанұясына, Отан қорғаушыларды жақсы көру сезiмi, басқа ұлттың адамдарына достық қатынас, шындықты айту, адал болу қажеттiлiгi тәрбиеленедi. Балалар ұжымды ынтымақпен өмiр сүруге ынтық бiрлесе оқып, еңбек етуге, бiрлесе ойнай бiлуге үйренуi тиiс. Бiрiне - бiрi жақсы ұжымшыл болуға тиiс. Олардың бойынша адамдарға, үлкендермен құрбы - құрдастарына деген үлгi iзгi қарым - қатынас жан - жақындағы адамдарға қалынан келген көмектесу талпынысы, еңбек сүйгiштiк, мәдени мiнез - құлқы әдептерiн қалыптастыру тәрбиеленеду. Балалар табиқатты, жан - жануарларды қорғап осуге бауланады. Кiшi сынып оқушыларының бойынша үлкендердiң алдында, жоқары сынып оқушылары алдында өз iсi үшiн жауапкершiлiк сезiмi, сөзi мен берген әдесiне жауапты қарау сезiмi қарастырылады. Мұнымен бiрге өзiн мен мәндiк қылықтардан аулақ ұстауға тәртiпсiздiктi жеке бiлегу, мектеп ережесiн, яғни жамандық атаулыға, терiс ықпалдарға қарсы тұра бiлуге тәрбиеленедi. Баланы тәрбиелеу, оның жеке бастық қасиетiн қалыптастыру күнделiктi өмiрдiң әркүнi жүзеге асырылады. Сондықтан кiшi мектеп жасындағы оқушының күнделiктi өмiрi мен iсiнiң әртүрлi, мазмұнды болуы, жоқары адамгершiлiк қатынасқа құрылуы өте маңызды. Қиындықтары, табыстары мен сәтсiздiктерi сөзсiз болмай ғоймайтыны, соны бiлiмдер алу, дүниенi тану процесiнiң өзi төменгi сынып оқушылары үшiн ғуаныш процесiне айналуы тиiс. Педагогтар тәрбиелiк ықпалдарды ұйымдастыра отырып, баланың iшкi дүниесiн, сыртқы факторлардың әсерiмен оның бойында болып жатқан, өзгерiстердi бiлуге мiндеттi. Ал тәрбиешiлер бұларды бiлмейтiн болса түрасын айту керек, олар кәбiне тәуекелмен, жорама мен ғана әрекет жасайды. Мектеп тәжiрибесiнде балалардың әрекеттерiне, олардың ұжыммен қарым - қатынасына адамгершiлiк тұрғысынан ұдайы бақа бегiлiп отырады. Бiрак белгiлi бiр адамгершiлiк талаптарға баланың қарым - қатынасы және соған сәйкес оны орындау бақасы көптеген субъективтi факторларға байланысты. Әр баланың бойында қай мiнез - құлық пен iс - әрекет шын мәнiнде де бар. Баланың жеке басының дамуы қай бақытта келе жатыр, адамдардың өзара қарым - қатынасы мен қылықтарындағы адамгершiлiк қасиеттердi қай тұрғыдан бақалай алады. өз өмiр тәжiрибесiнде ғандай адамгершiлiк қасиеттердi қай тұрғыдан бақалай алады. Оқушының осыдан келiп өзiне ғойылатын талаптар мен бақаларды, өзiнiң және басқалардың қылықтарының мәнiн әртүрлi қабылдайды. Мәселен, осы тұрғыда ересек адамдар ренжiгенде бiр бала өз қылығы үшiн қатты ұллады. Ол өзiнiң әдiлетсiз болғанып, басқаларды қатты ренжiткенiн, өзiн - өзi ие бола алмай, жаман қылықға сол бергенiн, ересектердiң өз қылығына берген бағасының әдiл екенiн түсiнедi, ол өзiн әдiлетсiз кiнәлағаны үшiн өкпелi, өзiнiң iстегенiң дұрыс деп есептейдi, жолдасынан дұрыс кеп алуы, бұдан былай да тек ғана осылай iстеу керек деп ойлайды. Тәрбиешi (құр) балаларға бiркелкi ықпал жасақанда көрiнедi, ал әр бала оның ықпалын өзiнше қабылдайды. Бастан кешкен оқиғақа өзiнiң жеке бақасын бередi. Сондықтан да оқиғаны педагог пен баланың түсiнуi бiр тұрғыда болып, тек ғана оны түсiнудiң тереңдiгi мен жан - жақтылығы түрлiше болса ғана, тәрбиелiк ықпалы тиiмдi бола алады. Тәрбие iсi 2 жақты процесс болып саналады. Ол, бiр жағынан, педагогтың тәрбиелiк iсiн қамтитын болса, 2 - шi жақына, осы жұмыстың объектiсi тәрбиешiнiң әсерi мен оның мақсатты педагогтық ықпалымен жұмысқа белсене араласатын балаларды қамтиды. Мектептiң оқу процесiнде еңбек сабақы үлкен роль атқаратындығына қарамастан, еңбек тәрбиесi мiндеттiрен шешу үшiн, кiшi мектеп жасындағы оқушылар мен ұйымдастырылатын, сондай - ақ мектеп тәрбие жұмысының жоспарында қаралатын оқушылардың сабақтан тыс уақыттақы сан алуан еңбек қызметiнiң маңызы, сiрә, бұдан кем болмайтын шығар. Оқушылардың осы сабақтан тыс еңбек қызметiнде өзiне - өзi көрсетуiн және оқушылардың қоғамдық пайдалы еңбегiн бiрiншi орынға ғойған жөн. Мұғалiмнiң кiсiлiгi, оның көзқарасы мен сенiмi, педагог пен тәрбиеленушi арасындағы қарым - қатынастардың сипаты тәрбие процесiнде аса зор адамгершiлiк маңызды ие болады. Тамаша, сулу педагог А.В. Сухомлинский былай деп жазған болатын: “Жеткiншiктердi ақылды, жан - жақты және мейiрiмдi адамдай ешнәрсе таңдатын ерiктiре алмайды. Ағыл - ой ақыл - әймен ғана, ар - ұят, ар - ұятпен ғана, Отанға, берiлгендiк, Отанға шыңдап қызмет етумен ғана тәрбиеленедi”. Бұл сөздердi, сөз жоғ, кез - келген жастағы оқушылар тәрбиесiне байланысты айтуға болады. Әр адамның өзiнiң алғашғы тәрбиешiлерiн өмiрбойы есет ұстайды. Олар мұны бiлiм дүниесiне әкелiп енгiзедi, оған табиқатпен қоғамдық өмiрдегi күрделi құбылыстарды көрсетiп, оларды түсiне бiлуге көмектеседi. Бала мұғалiмнiң жеке басының, оның мiнез - құлқының, көзқарастырының, басқа да адамдардың қарым қатынасының тiкелей жерiнде болады. Оқыту мен тәрбиелеу бiрiн - бiрi дамытатын өзара байланысты екi процесс. Оларды бiр - бiрiнен бөле қарауға болмайды. Бiрақ мектептiң кез - келген практикалық қызметкерi мұғалiмi класс жетекшiсi, мектеп директоры былай дейдi: балаларды тәрбиелеуден көрi оқыту жеңiл. Шынында да оқытудан көрi тәрбиелеу процесi әлдеқайда күрделi де қиын, ол педагогтан балақа өте нөзiк қарым - қатынас жасауды талап етедi. Тәрбиелену тұрақты творчестваны керек ететiн процесс: мұғалiмдер өзiнiң бiлiмдерi мен тәжiрбисiн ңнемi өзгерiп отыратын педагогикалық сәттерде пайдаланады. Тәрбие жұмысы мұғалiмнен бойындағы рухани күштердi түгелдей iске қосуды, ақылкойлiктен туған шыдамдылық пен ұлы сүйiспешiлiктi, балаларға деген өз iсiне деген сүйiспеншiлiктi талап етедi. Тәрбие жұмысын табысты жүргiзу үшiн мұғалiм өз бойында оқып үйренуге бiлiмдерiн кеңейтiп, тереңдетуге деген турақты талпынысты дамытып отыруға мiндеттi. Ол өз оқышуларының дамуын, әсуiн ғадақалай бiлуге, баланың iшкi дүниесiне енуге, оның ой арманы мен ренiш, күйiнiштерiн, iс - әрекетiнiң себептерiн түсiне бiлуге, әр баланың балашақын оптимистiкпен болжай бiлуге тиiс. А.С. Макаренко былай деп жазған болатын: “тәрбие дегенiмiз ересек ақа ұрпақтың жас ұрпақға өзiнiң тәжiрбиесiн, өзiнiң ығтасын, өзiнiң сенiмдерiн үйрету болып табылады. Педагогтардың белсендi ролi де дәл осымен анықталады”. В.А. Сухомлинский тәрбиедегi адамгершiлiк негiздерiн атап көрсеттi. Мұғалiм мен тәрбиеленушiлердiң арақатынасы аса жоқары, риясыз адамгершiлiк тұрғыдағы қарықатынасқа негiзелуi тиiс. Бұл жай бала мұғалiмi өзiнiң досы,пiкiрлесi деп бiлгенде, мұғалiм оқушысының жеңiс ғуанышы сәтсiздiк күйiншiне ортақ бола бiлгенде ғана мүмкiн болады. Тәрбие жұмысы ерекше арнаулы бiлiмдер мен қабiлеттердi қажет етедi. Жас мұғалiмдер көп ретте тәрбиелеу үшiн оқытудың ғандай маңызға ие екенiн дұрыс түсiнбейдi немесе жете бақаламайды. Олар тәрбиелеу негiзiнде сабақтан кейiн жиналыстар, жасұландар жиыны өткiзiлгенде балалар қоғамдық пайдалы еңбекке қатысып жарығтар мен экскурсияларға барғанда жүзеге асырылады деп есептейдi. Балаларға мұғалiмнiң тәртiбi аса күштi әсеретдi. Ол тiптi мұғалiмнiң сабақ жүргiзу ырғақына басталады деуге болады. Балалар көп жағдайда, кейде ойланбастан, кейде ойланып толғанып барып мұғалiмге ұғсауға күш салып бақады, “мен өзiмiздiң мұғалiмiмiз сияқты боламын”. Тәрбие жұмысы балалармен дұрыс қарым - қатынас орнатудан басталады. Балалардың тиiмдi мiнез - құлық тәжiрбиесiн жинақтау үшiн ең қызығты деген шаралар санының да оларға балаларды қатынастырудың дәрежесi де ешғандай роль атқармайды. Ең бастысы мұғалiм мен балалардың өзара қарым - қатынас стилi, мұның өзi балаларға деген ақылға сиымды, талапға сай, сүйiспеншiлiкке балаларға деген құрметке негiзделуге тиiс. Мұғалiм бiлiм берiп ғана ғоймайды, балалрды бiлiмге, өмiрге, адамдарға қарым - қатынасын тәрбиелейдi. Сыныптан тыс және мектептен тыс жұмыс туралы жалпы мақлұмат тәрбие, әрине сабақ берумен ғана шектелмейдi. Ол сабақтан тыс уақытта да жалғастырылады және тереңдетiледi. Оқыту процесiнде тәрбиенiң күрделi де көп ғырлы мiндеттерiн толық кәлемде жүзеге асыру мүмкiн емес. Сабақтан тыс жүргiзiлетiн әр түрлi тәрбиелiк iс - әрекет қажет. Ол әдетте сабақтан тыс және мектептен тыс жұмыс болып бөлiнедi. Сыныптан тыс жұмысқа мектеп оқушыларымен тыс кезде жүргiзiлетiн тәрбие және бiлiм беру сипатында ұйымдастырылған. Әрi мақсатты бақыты бар сабақтар жатады. Бұл сабақтар тәрбие берудiң жалпы жүйесiнiң ажырамас бөлiгiн құрайды. Олар жан - жақты дамытуға тыс уақытты ақылға ғонымды ұйымдастыруға септiгiн тигiзедi. Тәрбие жүйесiнде мектептен тыс жұмыста әйдеуiр орын алады. Бұлар мектептен тыс мекемелер - жасауландар үйлерi мен сарайлары, балалар кiтапханалары жас өспiрiм көркемдердiң театрлары өткiзетiн тәрбие және бiлiм беру сабақтары мен мәдени ақарту шаралары. Соңғы жылдарда тұрған жүйелерi бойынша жүргiзiлетiн мектептен тыс тәрбие жұмысы ғанатып кең жайды. Әдетте мектептен тыс мекемелер, мектептер және кәсiп орындар мен мекемелердiң оқу орындарының қоғамдық ұйымдары ұйымдастырылады. Мектептен тыс жұмысқа белгiлi бiр мәндi балалармен отбасында жүргiзiлетiн тәрбие жұмысын да жатқызуға болады. Демек, балалардың, жасөспiрiмдердiң, бозбалалар мен қыздардың мектептен тыс өмiрi мен iс - әрекеттерi мен көп салада - отбасында, мектепте, мектептен тыс тәрбие мекемелерiнде, көшелерде, әлеуметтiк қатынастың кең өрiс алған жерлерiнде өтiп жатады. Ғылыми педагогикалық әдебиеттерде оқыту әдiсiнiң басқа да анықтамалары кездеседi. Бұл әдебиеттерде оқыту әдiстерi оқытушының оқушыларға оқу материалынан бiлiм беру тәсiлдерiнiң жиынтығы немесе оқытудың құралдары ретiнде, сонымен қатар оқыту әдiсi мұғалiмнiң оқу материалдарын оқушыға жеткiзу тұрғысында ғана қарастырылады. Мұндай анықтамалар оқыту әдiсiнiң сипаттамасын толық бере алмайды. Дидактика теориясында оқыту процесiнiң мәнi мұғалiм мен оқушылардың өзара қарым - қатынас екi жақтылық негiзiнде қарастырылады. Ал, соңғы оқыту әдiсiне берiлген анықтамада мұғалiм мен оқушы арасындағы қарым - қатынас көрсетiлмейдi. Сондықтан оқыту әдiстерiнiң субъективтi – субъективтiлiк iшкi заңдылық негiзi ашылмақан. Бұл жағдайда оқыту процесi барысында оқушы пассивтi позицияда қалады. Сонымен қазiргi педагогикада оқыту әдiсi оқушылардың бiлiмдi меңгеру және олардың дамуы мен тәрбиесiне бақытталған. Оқушы және мұғалiм арасындағы бiрлесiп жүргiзiлетiн iс - әрекетiнiң субъектi - субъектiлiк қарым - қатынас құралдары ретiнде анықталады. Оқушыларды оқыту үшiн алдымен мұғалiмнiң өзi оқы, бiлiмiн жетiлдiрiп отыруды қажет етедi. Оқу мен тәрбие әрдайым бiрге жүредi. Оғыта отырып, оқушыларға тәрбие беру әрбiр мұғалiмнiң, әрбiр ата - ананың алдындағы басты мақсаты. Мектептерде педагогикалық озат тәжiрибенi зерттеу, жинақтау iсi күрделi және шығармашылық мәселелердiң бiрiне жатады. Педагогикалық тәжiрбиеде - оқыту мен тәрбиенiң практикасын жан - жақты зерттеу объектiсi, факторлар мен ғылыми мәлiметтердi жинақтаудың негiзгi көздерiнiн бiрi. Сондағытан педагогикалық озат тәжiрибеде оқу тәрбие жұмысын ңнемi дамыту мен жетiлдiруде үлкен орын алады. Мұғалiм оқыту мен тәрбие әдiстерiне байланысты басты мәселелердi таңдап алады да, олардың тиiмдiлiгiн сабақтың немесе тәрбие жұмысының барысында бақылайды мұғалiм әр сабақтың немесе тәрбие жұмысының өзiне тән ерекшелiгiн, әр түрлi әдiстердi қолданудың тиiмдi жолдарын, оқыту мен тәрбие процесiнде оқушылардың ынтасы мен таным қабiлетiн дамытуды шығармашылықпен iздестiредi. Осының нәтижесiнде мұғалiм өз жұмысындағы жетiстiктер мен елеулi кемшiлiктердi көре бастайды. Сәйтiп, оларды жандық тиiмдi жолдарын қарастырады. Оқытудың табысты болуы оқу әдiстемелiк топтамаларының (оқулық, анықтама, әдебиеттер, есептер жинақы) жеткiлiктi болуына тiкелей байланысты. Солай бола тұрса да ең алдымен оқыту мұғалiмнiң сабақ беру шеберлiгiне, педагогика ғылымының жаңа табыстарын iс жүзiнде қолдана бiлуiне, оқушыларды өздiгiнен бiлiм алуға үйретуге негiзделедi. Мұғалiмнiң өз мамандығынсңюi, жеке мәдениетi өзiн ұстауы оқушылардың ойлау бақытына, қызығушылығына және ынтасына көп жер етедi. Сондықтан да, мұғалiм жас ұрпақты рухани дүниемен ғанықтыратын жақсылықтың ұрығын болашақ ұрпақ жүрегiне дарынтаты үлкен тұлға. Алдыңғы қатарлы, тәжiрибелi мұғалiмдердiң еңбегiн саралақанда, жақсы нәтижелер (терең де берiн бiлiм, оқушылардың тәрбиелiлiгi) мұғалiмдердiң оқу үрдiсiн ұйымдастыру және жоспарлауына, оқу - құралдарын шеберлiкпен пайдалануына тәуелдi екенi анықталған. Тәжiрибелi мұғалiмдер алдымен оқушылардың негiзгi алатын оқу материалына меңгеруiне бар - күш жiгерiн жұмылдырып, оқушылардың назарын химияның негiзiн мәселелерiне бақыттайды. Олар берiлетiн сабақты жаспарлақанда, бiрiншiден, сабақта қабылданатын, есте сақтайтын негiзгi мәселелерi анықтап, оларды меңгеру үшiн пайдаланатын тиiмдi әдiстердi таңдап алуға жұмылдырады, екiншiден, қажеттi педагогикалық нәтижеге жету үшiн мұғалiм оқушыларға ненi бiлуi қажет, ненi есте сақтауы керек, ненiн түсiнiп бiлуi тиiс, ненi үйренуi керек екенiн ұғындырып, ең қажетi бiлiмге бақдарлама бередi. Оқушылардың бiлiмдердi меңгерген немесе меңгермегенiн сол сабақ үстiнде сұрау арқылы, жаттықула есептер, белгiлi бiр зертханалық жұмыстарды орындату арқылы тексередi. Сабақтың құрылымын ойластырғанда сабақтың барлық бөлiмдерi арасындағы сабақтастық пен оған бөлiнетiн уақыттың сәйкестiгiн ескерген пайдалы. Мысалы, үй тапсырмасын тексеруге көп уақыт жiберiп,алса, мұғалiм жаңа сабақты шала түсiндiруi мүмкiн, сол себептi оқушылар жаңа меңгеретiн бiлiмдi толық қабылдап ала алмайды. Үй жағдайында материалды түсiну үшiн көп уақыт кетiруi мүмкiн, тiптi кейде кейбiр ұғымдарды түсiнбей қалады. Мұндай жағдай келесi қабылданатын бiлiмге залалын тигiзедi. Тәрбие процесiнiң мәнiн ашуда Н.К. Крупская, А.В. Луначарский, П.П. Блонский, С.Т. Шацкий, А.С. Макаренко, В.А. Сухомлинский және т.б. педагогтар өз үлестерiн қосты. Мысалы: А.С. Макаренко тәрбие поцесiнiң мақсаты бiздiң қоғамдық қажетiмiзден халықымыздың талабынан, мақсаттарымен мiндеттерiнен туындайтынын дәлелдеген. Тәрбие процесi арқылы жас өспiрiмдер халқымыздың материалдың және рухани байлықтарын адамзат ғауымының бай тәжiрбиесiн игередi. Сонымен тәрбие процесi дегенiмiз жеке адам мен балалар коллективiн әлеуметтiк тұрғыдан қалыптастыруда оларды өмiрге дайындап қоғамда өз орнын таба бiлуге үйретiп, әрбiр әрекетiмен, қызметiмен қоғамға пайда келтiруден, өз жеке басына қалақаттанған сезiммен қарауға тәрiлелеу тәрбие процесi адамның қоғамның мәнiн әлеуметтiк маңызды сапаларын қалыптастыруға, оның қоғамға, адамға өздi - өзiнiң қатынастарын жасауға және олардың шеңберiн кеңейтуге бақытталады. Адамның, қоғамдық мәнiң, өмiрдiң түрлi жақтарына қатынастарының жүйесi неқұрлым аумақты, кең болған сайын оның рухани жол дүниесi соқұрлым бай болады. Тәрбиенiң мәнi, адамның қоғамдық мазмұнын әлеуметтендiрiп, оның ұжыммен және қоғаммен практикалық қатынастарының жүйесiн құру. Тәрбие беруде каникулда, демалыс күндерi де болмайтыны белгiлi. Ол барлық уақытта және барлық жерлерде жүзеге асырылады. Оны белгiлi бiр сақатпен, сабақпен шектеуге болмайды. Оқушылардың санасы мен мiнезiн қалыптастыруға олардың сезiмдерiн дамытуға деген бейтарап уақыт жоғ. Мектептерде сыныптан тыс тәрбие жұмыстарының ауғымды кеңеюi және тәрбиенi сабақтан тыс жерлерде де жүргiзу қажеттiлiгi сыныптан тыс және мектептен тыс тәрбие жұмысын ұйымдастырушының қызмет орнын әндiрудi талап етедi. Оның iс - әрекетiнде, ұйымдастырушылық әдiстемелiк және әкiмiлiк қызметтерi табиғи үйлесiп жатады. Ең алдымен сабақтан тыс тәрбие жұмысын жоспарлайды және ескередi, жалпы мектеп кәлемiнде, “сыныптан тыс және мектептен тыс тәрбие” бөлiмiн өзiрлейдi және безендiредi. Мектеп директоры мен және оның оқу - тәрбие жұмысы жөнiндегi орынбасарының тiзе қоса отырып, алдағы оқу жылындағы тәрбиенiң негiзi мiндеттерiн анықтайды, оқушылар тартылып, айналысатын iс - әрекет түрлерiн қарастырады және мектеп кәлемiндегi негiзгi тәрбиелiк шараларды белгiлейдi. Бұдан былай жоспардың қалай орындалатының ғадақалайды әрбие жұмысын ескерiп отырады. Мұғалiмнiң қызметi әсiп келе жатқан адамның жеке басын қалыптастыруға бақытталған. Бұл қызметтiң нәтижелерi тәрбиеленушi адамның бейнесiнен оның жеке басына тән белгiлерден, мiнез - құлқы мен тәртiбiнен көрiнедi. Тәрбие, тәрбие мақсатын айтқындайтын қоғам талаптарын неқұрлым толық бейнеленгенде ғана жеке адамды жан - жақты дамыту iсi жүзеге асады. Тәрбие қызметiндегi мақсатын маңызды мәнi ерте кезден - ақ байқалған едi. Тәрбие мақсаты тәрбиешiлердiң қызметiне перспективалық жасампаз сипат бередi. Егер педагог тәрбиешi өзiнiң не нәрсеге ұмтылатынын айқын түсiнетiн болса, оның мақсатқа жету жолында күрескенi. Тәрбие қызметiндегi мақсаты нақ бiлiп оның есебiн дұрыс жүргiзбейтiнше шын мәнiндегi тәрбие де болмайды. Тәрбие мақсатында белгiлi бiр мұрат бiлдiрiлген адамға ғойылатын талап. Кiшi мектеп жасыдағы оқушылармен ұйымдастырылатын сабақтан тыс тәрбие процесiнiң мәнiн айғандайтын белгiлер бар. Ең алдымен, оның тәрбие мақсатына бақытталған көптеген жағдайларға байланысты қиындай түсетiн өте күрделi диалектикалық сипатының болуы. Тәрбиенiң мақсатқа бақытталған ықпалын қиындататын жағдайлар мыналар: түрлi әсердiң бала табиқатына үйлеспеуi, әр баланың өзiне тән белгiлi бiр жинақталған көзқарасы мен ынта - ықыласы, әдетi мен талқамдарының болуы. Сондықтан оқушының iшкi рухани жан дүниесiн ашудың қиындығы (оқушылар өздерi тап болған жағдайдың себептерiн, әрине, бiле бермейдi). Бiр педагогикалық ықпал нәтижесiнiң әртүрлiлiгiнен баланың қоғамдық мәнiнен өзiне тән әрекетi сипатынан келiп туады. Тәрбие процесi адамның қоғамдық мәнiнiң әлеуметтiк маңызды сапаларын қалыптастыруға, оның қоғамға адамдарға, өздi - өзiнiң қатынастарын жасауға және олардың шенберiн кейтуге бақытталады. Адамның қоғамдық, мәнiнiң, өмiрдiң түрлi жақтарына қатынасының жүйесi неқұрлым аумақты, кең болған сайын, оның рухани жан дүниесi соқұрлым жазиралы, бай болады. Тәрбиенiң мәнi - адамның қоғамдық мазмунын әлеуметтендiрiп, оның ұжыммен және қоғаммен практикалық қатынастарының жүйесiн құру. өзiнiң табиқаты жағынан тәрбие iсi педагогикалық мiндеттердiң төмендегiдей бiрқатар мәселелерiн шешудi қамтиды. Бiрiншi, педагогикалық жағдайлардың, тәрбиелiк әсерлердiң нәтижесiн талдау, жоспарлау жұмыстарын реттейдi. Сәйтiп, оқушылар тәрбиелiлiгiнiң деңгейiн анықтауды, оның қоғамдық мәнi мен ұжымның дамуын белгiлеудi, нақты педагогикалық мiндеттi бөлудi және қалыптастыруды, оны шешудiң жолдарын анықтауды тәрбиенiң құралдары мен әдiстерiн таңдай бiлудi т.б. қажет етедi. 2. Тәрбие процесiнiң жобасын құру және жүзеге асыру. Бұл өзiнiң мазмұны жағынан педагогикалық iс - әрекеттi пайдалы бөлiктерге және ықпалдарға бөлудiң, оқушылардың iс - әрекетiне педагогикалық басшылық етудiң оқушылар ұжымдары мен шақын топтардың, жеке оқушының жеке қарым - қатынастарды бекiтудiң, оқушылар тәртiбiнiң әлеуметтiк, психологиялық шарттары мен себептерiн аңқара бiлудiң, оқушыларға жеке тұрғыда қатынас жасау бiрлiгiнiң болуын талап етедi. 3. Тәрбиелiк ықпалдарды реттеу және оларға түзетулер енгiзу. Бұл мазмұны жағынан педагогикалық мiндеттерге енгiзiлген түзетулердi орынды жүзеге асыруды, сыртқы ықпалдардың қалыпты жағдайға әтiн немесе қабылданбауын қамтамасыз етедi, қоршақан ортақа сай баланы дамыту үшiн қажеттi материалды таңдап алуды, ұжым мен адамдар арасындағы қарым - қатынасты реттеудi, бақыттауды, дамытуды, пайда болатын жеке шекеленiстердi жоюды, оқушылар арасындағы достық пен жолдастың қатынастарды нақайтуды, педагогикалық жағдайға байланысты талап логикасын түрлендiрудi, өзгерген жағдайларда тәрбиелiк ықпал жасаудың бақытын дұрыс анықтауды және тәселдердi қайта құруды талап етедi. 4.Қорытынды есепке алу және бақылау. Мұның мазмұны әдепкi берiлгендермен салыстырып, ғолы жеткен нәтиженi талдау, қолданылған тәрбие әдiстерiнiң тиiмдiлiк шеңберiн анықтау, балалардың дамуындағы және тәртiбiндегi ойластырылмақан, қажетсiз құбылыстардың туу себептерiн белгiлеу, орынды құралдарды, iстердi, тәсiлдердi жинақтау, өз тәжiрбиесiне енгiзу мақсатында басқа мұғалiмдердiң iс - әрекетiн зерттеу, педагогикалық теория мен тәжiрбиенi сәйкестендiре бiлу деген сөз. Тәрбие – бұл педагогикалық құбылыс. Олай болса педагогикалық құбылыстар мен процестер арасындағы байланыс мәселесiн қарайың. Бұл жерде кейбiр заңдылықтарды атауға болады. Тәрбие қоғам мұқтаждығына және жағдайына байланысты. Неқұрлым қоғамның әлеуметтiк, экономикалық мңшкiншiлiгi әскелең талабына сәйкес дамып отырса, соқұрлым жастардың келешегiне адамгершiлiк қасиеттерiнiң дамып қалыптасуына игi әсер етедi. Тәрбие мен өзiн - өзi тәрбилеудiң бiрлiгi. Оқушы тұлғасының дамуы мен қалыптасуына белсендiлiктiң ролi зор. Iс - әрекетi барысында белсендiлiктiң бiр неше түрiн байғауға болады. Олар: қарым - қатынас белсендiлiгi, таным белсендiлiгi және өзiн - өзi тәрбиелеу белсендiлiгi. Тәрбие iс - әрекетiнiң және қарым - қатынасының шешушi ролi. Тәрбие оқыту және бiлiм беру iс - әрекетiне байланысты. Iс - әрекеттiң, бiрнеше түрлерi бар. Оларға ойын, оқу, еңбек, спорт, көркемдiк, қоғамдың саяси iс - әрекеттерi т.б. жатады. Осы iс - әрекеттердiң нәтижесiнде баланың ақыл - ойының, көзқарасы дамиды, мiнез - құлық және эстетикалық қасиеттерi қалыптасады. Еңбек етуде жауапкершiлiк сезiмi артады. жүктеу/скачать 0.59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|