2.1.1. Экономикалық тиімділіктің есептеу негізі.
Өнімді шығару шығынды талап етеді. Сол жағдайда өнімді өндіру үшін Қоғамдық еңбектің әртүрлі мөлшері шығындалуы мүмкін. Демек, өнімді өндіру тиімділіктің әртүрлі деңгейімен, экономикалық тиімділіктің әртүрлі дәрежесімен жүргізіледі, яғни алынған өнім мен шығын арасындағы әртүрлі қатынастармен.
Қоғамдық өндірісті жаңартуға бағытталған, шараларды іске асыру нәтижесіндегі жеке фирмалар немесе өнеркәсіп саласы, халық шаруашылығы қандай нәтиже алатынын, эффект жалпылай көрсетеді.
Экономикалық тиімділік белгіленген уақыт бірлігі (жыл) ауқымындағы алынған экономикалық эффект және жүргізілетін ұйымдастыру заңдандыру шараларымен сүйенетін, қоғамдық еңбек шығыны қатынасымен сипатталады. Инвестициялар нәтижені алмастан бұрын қаражаттар салынуымен сипатталады. Ол кезде уақыт аралығы өте жоғары болуы да мүмкін (бірнеше жыл).
Инвестицияның тиімділік есебі жобаланған капитал салымдарының алынатын экономикалық нәтижелермен байланысты.
Экономикалық тиімділікті есептеуде алғашқы мәліметтер ретінде ағынды және капиталды шығындар шамасы қолданылады.
Ағымды шығындар өнімді өндірудегі жанды және затталған жылдық ішіндегі еңбек шығыны, тұрақты өндірумен сипатталады. Ағымдылармен салыстырғанда, капиталды шығындар – бұл өндірісті техникалық қайта жабдықтауда ұдайы өндірісті кеңейту және өндіріс фондыларын құруға, капиталды салымдардың формалы қаражаттар.
Өнеркәсіпті жаңартуға байланысты және оның экономикалық тиімділігі жоғарлатуға бағытталған түрлі шараларды жобалауда есептерді есептеуге тура келеді:
1.Қандай қаржыландыру көздері болатын есептеп және шараларды жүргізуге қажетті шығындарды анықтау.
2. Шараларды жүргізу нәтижесінде алынатын экономикалық эффект қандай болатынын анықтау.
3. Экономикалық эффект және қосымша шығындарды салыстыру арқылы, берілген шаралардың экономикалық тиімділіктің қандай екенін табу.
2.1.2. Экономикалық тиімділік көрсеткіштері
Халықаралық жобалар негізделу практикасы бірнеше жалпылама көрсеткіштерді қолданады, олармен қаражат салымдарының мақсатқа лайықтылығы тандалады. Оның ішінде:
ағымды таза бағасы;
кірістің ішкі мөлшері;
капиталды салымдардың өтелім периоды;
Таза ағымды көрсеткіші (Net Present Value of Discounted Cash Flow-NPV).
Келтірілген таза баға (кірістің таза келтірілген шамасы) келешектегі кіріс ағыны (тиімділік) келтірілген ағымды бағасы мен жоба қызметінің барлық өмірінің кезеңіне және іске асырудағы келешектегі шығын ағынының ағымды келтірілген бағасымен арасындағы өзгешеліктермен анықталады:
Достарыңызбен бөлісу: |