Учебное пособие сборник текстов по профессиональному казахскому языку для учащихся колледжа по специальности «Правоведение»

9 - сабақ

мақал
9.1 Жауап алу

Бұл Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 26- тарауының 211-219- баптарында қамтылған.

Жауап алу алдын ала тергеу жүргізілетін орында өтеді. Кейде жауап алу қажет деп табылған жағдайда сол адамның тұрғылықты жерінде жүргізілуі мүмкін. Осы орайда айта кететін бір жай, жауап алуды кейінге қалдыруға болмайтын жағдайлардан басқа кезде күндізгі уақытта жүргізіледі. Жауап алу үзіліссіз төрт сағаттан артық жүргізілмеуге тиіс.

Тергеуші жауап алудың алдында ол адамның жеке басын анықтап, білуі тиіс. Жауап беретін адам іс жүргізіліп отырған тілді білмеген жағдайда оның қай тілде жауап бергісі келетіні анықталады. Бұл адамға не себептен қандай қылмыстық іс бойынша жауап алынатыны туралы түсіндіріледі. Сондай- ақ, оның құқықтары мен міндеттері айтылып, бұл туралы жауап алу хаттамасына оның қолы қойдырылады.

Кей жағдайларда жауап беретін адамдар психикалық немесе өзге де ауыр науқас болған жағдайда жауап алу реті дәрігердің рұқсатымен және оның қатысуымен жүргізіледі.

Ал, енді куә мен жәбірленушіден қалай жауап алынады, соған тоқталайық. Тергеуші қылмыстық іс бойынша куә мен жәбірленушіден жауап алады. Оның алдында олардың айыпталушыға немесе сезіктігі бұл іс бойынша қандай қатысы бар екендігін анықтап, іс жүргізудегі олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді, жауап беруден бас тартқан үшін қылмыстық жауапкершілігі туралы ескертіледі.

Кәмелетке жасы толмаған куә мен жәбірленушіден жауап алу тәртібіне келетін болсақ 14 жасқа дейінгілері жауап беруі үшін, ал тергеушінің қалауы бойынша 14 жастан 18 жасқа дейінгі жауап алуға педагог шақырылады.

Сезіктіден жауап алу ұсталғаннан кейін осы кодекстің 134 бабында көзделген тәртіппен немесе оған бұлтартпау шараларының бірін қолданғаны туралы қаулы шығарылғаннан кейін дереу жүргізіледі.

Айыпталушыдан жауап алу оған айып тағылғаннан соң 24 сағаттан кешіктірілмей, ал ол келуден бұлтартќан жағдайда немесе оған іздеу жарияланған ұсталып әкелінгеннен кейін дереу жүргізіледі.

Тергеуші жауап алу процесінің барысы мен нәтижелері туралы заң талаптарын сақтай отырып, хаттама жасайды. Хаттамада жауап алуға қатысқан барлық адамдар көрсетіліп, олардың әрқайсысы оған қол қоюға тиіс.

- жауап алу- вести допрос;

- бапта қамтылған- указанный в статье;

- алдын- ала тергеу орнында- в следственном изоляторе;

- рұқсатымен- по разрешению;

- куә- свидетель;

- жәбірленуші- потерпевший;

- жауап беруден бас тарту- отказаться давать показания;

- кәмелетке жас толмаған- не достигшие совершеннолетия;

- сезікті- подозреваемый;

- бұлтару- уклоняться.
Сұрақтар
1 Жауапты тергеуші қай кезден бастап алады?

2 Жауап алуға бөлінген уақыт қанша?

3 Жауап алудан бұрын қандай шаралар жүргізіледі?

4 Кәмелетке жасы жетпеген қылмыскерден жауап қалай алынады?

2 Мәтіннің қысқаша мазмұнын айтыңыз.

3 Эпиграфта берілген мақалды түсіндіріңіз.

4 Етістіктің түрлі формалары бар сөйлемдерді табыңыз.

Глагол имеет три времени и несколько форм. В отличие от русского языка, основой глагола является форма 2-го лица ед.ч., соответствующая повелительному наклонению.

Мысалы:

Ал- бери, айт- скажи, кел- приди, бер- дай, бар- иди, тыңда- слушай.

1 Неопределенная форма- при помощи суффикса –у.

Мысалы:

Ал-у- брать, кел- у- приходить, бар-у- идти, бер-у- давать, тыңда- у- слушать.

1 При помощи суффиксов- іп,- ып,- п (с личными окончаниями выражает действия прошедшего времени).

Мысалы:

Ал-ып-взяв; ал-ып-ты-взял;

Сұра-п-спросив, сұра-п-ты-спросил;

көсемше 2. –при помощи суффиксов-а,-е,-й (с личными окончаниями выражает действие настоящее- будущего времени).

Мысалы:

Кел-е- придя, кел-е-ді- придет;

Тыңда-й- слушая;тыңда-й-ды- услышыт, слушает.

3 Причастная форма- есімше- имеет суффиксы –ған/ген, -қан/-кен, -тын/-тін и выступает в качестве определения и сказуемого.

Мысалы:

Сынған ыдыс- битая посуда

Сөнген өрт- затушенный пожар

Ол келген- он приходил

Ол сұрайын- он спрашивал

10 - сабақ

түйме ұрлаған да ұры”

мақал
10.1 Қылмысқа қатысу
Қылмысты бір адам, екі немесе одан да көп адамдар істеуі мүмкін. Бірнеше адам қылмыс істеуге қасақана бірлесіп қатысатын жағдай да болады. Олардың ішінде қылмысты орындаушылармен қатар оны ұйымдастырушылар, қылмысқа көмектесушілер, азғырушылар болуы мүмкін. Осылардың барлығы қылмысқа қатусышылар болып саналады. Әрине, қылмыс істеуге неғұрлым көп адам қатысса, соғұрлым ол қылмыс қоғам мен адамдар үшін өте қауіпті.

Қылмысты тікелей істеген адам- қылмысты орындаушы, былайша айтқанда, өзінің әрекетімен (әрекетсіздігімен) қылмысты жүзеге асырушы. Мысалы, ұры біреудің үйінен зат ұрлайды. Қылмысты орындаушы бір немесе бірнеше адам болуы мумкін. Қылмысты ұйымдастырушы қылмысты басқарады немесе ұйымдастырады. Ол қылмыстыс істеу жоспарын жасайды, қылмысқа қатысатын адамдарды іздестіріп табады, оларға тапсырма береді. Қылмыс істеуге көндіру үшін түрлі әдістер қолдануы м‰мкін:өтініш, кеңес беру, қорқыту т.с.с.

Қылмыстық заң жасы толмағанды қылмыс істеуге кеңес, нұсқау, құрал береді, қылмыскерді, қылмыстық жолмен табылған заттарды жасыруға күні бұрын уәде береді. Осы әрекетімен ол өзі тікелей қылмыс істеуге қатыспаса да, қылмысты орындаушыға көмектеседі. Мысалы, А,Б-ға ұрлық істеу үшін өзінің машинасын береді. Бұл арада қылмыс жасауға көмектескен. А. да қылмыскер болып саналады.

Істелеген қылмысты жасырушылық қауіпті іс- әрекет. Күні бұрын уәде бермесе де, бірақ қылмыскерді, қылмыс істеуге пайдаланған құралдарды (мылтық, пышақ, балта т.с.с), қылмыстың ізің ұрланған заттарды жасырған адам да жауапқа тартылады.

- ќылмыс- преступление;

- ќылмысқа қатысу- принимать участие в преступлении;

- азғырушылар- подстрекатели;

- соттау- осудить;

- ќауіпті- опасный;

- єрекет- действие;

- ±йымастырушылар-организатор;

- орындаушылар- исполнитель;

- ќеңес беру- советовать;

- ќорқыту- пугать.

Сұрақтар
1 Қылмысқа қатынасушыларды қалай атайды?

2 Қылмысты орындаушылар деген кімдер?

3 Азғырушы деген кім?

4 Қылмысты жасырушыны не үшін жазалайды?
10.2 Мәтін бойынша берілген тапсырмалар

1 Мәтінді оқып, аударыңыз.

2 Сұрақтарға жауап беріңіз.

3 Эпиграфта берілген мақалды түсіндіріңіз.

4 Мәтіннен есімдіктерді теріп жазыңыз, олардың түрлерін анықтаңыз.
10.3 Есімдік-местоимение

1 Есімдік- часть речи, основной функций которой является заменять (за исключением “мен” и “сен”) имя существительное, прилагательное и чмслительное или сопровожд.их. Некоторые из них изменяются по числам и падежам, если замен. Имеют форму принадлеж.

11-сабақ
“Атадан жақсы ұл туса.

Елінің туы болады.

Атадан жаман ұл туса.

Көшінің ең соңы болады”

Ќаз Дауысты Ќазыбек

- ќылмыстық үдеріс- уголовно- процессуальное право;

- сыртқы экономикалық қатынастар- внешние экономические отношения;

- сауатты маман- грамотный человек;

- ішкі істер органдары- органы внутренних дел;

- негізгі нысандары- основные обязанности.

Сұрақтар
1 Келешекте сапалы қызмет ету үшін маман қандай пәндерді жақсы білу керек?

2 Заңгер оқуды бітіргеннен соң, қайда қызмет етеді?

3 Маман мемлекеттік тілді білуі керек не?

11.2 Мәтін бойынша берілген тапсырмалар

1 Мәтінді оқып, аударыңыз.

2 Эпиграфта берілген мақалды түсіндіріңіз.

3 Мәтіннен үстеулерді табыңыз.

12 - сабақ
“¤тірік айтқан ұрлық та жасайды”

мақал

- айыпталушылар- обвиняемые;

- ќұқықтары- права;

- мүдделері- интересы;

- заңды өкіл- законный предствавитель;

- бап- статья;

- ќайшы келу- противоречить;

- айып тағылған- обвиняемый.

1 Қорғаушы деген кім?

2 Шетелдік адвокаттардың іске қорғаушы ретінде қатысуға құқықтары бар ма?

3 Қорғаушы айып тағылған адамға қашаннан бастап жіберіледі?

4 Адвокаттың айыпталушыны қорғаудан бас тартуына бола ма?
12.2 Мәтін бойынша берілген тапсырмалар

1 Мәтінді оқыңыз, орыс тіліне аударыңыз.

2 Эпиграфтағы мақалды түсіндіріңіз

3 Мәтіндегі естістіктердің болымсыз түрін жасаңыз

Болымсыз етістік (отрицательная форма глагола)

Болымсыз етістік етістікке, болымсыздық –ма,(-ме,-ба,-бе,-па,-пе) қосымшаларының тіркесуі арқылы жасалады.

Отрицательная форма глагола образуется присоединением к основе глагола аффиксов отрицания- ма(ме,ба,бе, пе, па).