Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги



Pdf көрінісі
бет21/98
Дата12.10.2023
өлшемі4.79 Mb.
#480579
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   98
Ўзбек тилининг назарий фонетикаси-1

психологик жараён мщеули", "товушларнинг психик эквиваленти” 
сифатида каралган, натижада товушлар ички психологик жараёнларнинг 
тилдаги акси талкинига эга булиб колган.
2. акад. Л .В . Ш чербанинг “физик (ёки акустик) фонема” назариясида 
фонеманинг реал товушлар (оттенкалар, уларнинг турлари, физик-акустик
п  Jones D. The history and m eaning o f the term "phoneme'1.- In:phonology.Harraondsvorth, 
1973
. -S.22.By гал ш н г 
русча таржнмасн В.К. Ж ур аал еага тепе шли. (Каранг: Ж уравле* В.К.. Диахроническая фонология. М.: Наука,
1986. -С .8.).
и Бу * а д а « р а н г Ж уравлев 8.К. Диахроническая фонология М.: Наука. 1986. С. 18.


жщатлари ва б.лар) билан боглик, аспектлари борлиги тан олинади, 
фонемапинг лингвистик функция бажариши
х,ам назарда тутилади. Бу 
назарияга кура, муайян тиддаги барча фонемалар карама-каршиликлар бирлиги 
диалектикасига асосланади ва бир бутун системани хосил килади, бу 
системанинг хар бир аъзоси эса фонемаларнинг ёки фонемалар гурухлнинг 
зидланишига асос булган белгилар ссрияси билан аникланади.
Л.В. Ш черба назарнясидаги “реал товушлар”, “оттенкалар”, “зидланиш га 
асос булган белгилар” унинг “психологизм”дан чекиниб, товуш материясига 
хам эътибор бера бошлаганидан гувохлик беради. Дархакикат, фонемапинг 
лингвистик-функционал аспектини тадкик этишда товушнинг артикуляцион ва 
акустик жихатлари материал сиф атида хизмат килади, бу материални тахлил 
килмасдан, уларнинг тил системаси учуй мучим ва мухим булмаган 
жихатларини аникламасдан турнб, фонеманинг 
товуш типи ("алохида нутн; 
товуши")
сифатидаги мохиятини ёритиб булмайди.
3. С.-Петербург фонология мактаби (ЛФМ) назариясининг асосини 
фонеманинг фонетик аспекты
таш кил этади. Бу назарняга кура
фонема 
мустацил фонетик бирликдир,
унинг уз вазифаси (суз ва морфсмалариинг 
маъноларини 
фарклаш 
функцияси) 
хамда 
материал 
характеристикаси 
(артикуляцион-акустик хусусияти) бор; фонемалар таркиби тарихан узгариб 
ту рад и.
4. М осква фонология мактаби (М Ф М ) назариясининг асосини 
фонеманинг 
морфемик аспекты
ташкил килади. У нинг С.-Петербургд фонология мактаби 
назариясидан асосий фарки хам шунда. Бу назарияга кура, фонемалар 
морфемага доимий богланган булиб, шу морфема таркибидагина лисоний 
кийматга эга. Айни шу гоя Москва фонология мактаби назариясида 
"кучли ва 
кучеиз фонемалар”, “вариация” ва "вариаюплар", "фонемалар нейтрализа- 
цияси ",
“гиперфонема
” каби туш унчаларнинг шаклланишига олиб келган.
5. Прага фонология мактаби назариясининг асосини 
структуравий- 
функционал концепция
ташкил килади Бу концепцияга кура, фонологияда тил 
товушларининг акустик образларига, уларнинг система ичидаги алока- 
муносабатларига, 
демак, 
функционал 
система 
элементи 
сифатидаги 
хусусиятларига алохида эътибор берилиш и керак. Шунинг учун у баъзан 
“реляцион-физик назария”, “фонологик назария” номлари билап хам аталади. 
Бу 
мактаб 
назариясида 
оппозиция, 
корреляция, 
нейтрашзация
каби 
фундаментал тушунчалар хам борки, фонологик системанинг мохиятини ва 
шаклланиш конуниятларини шу туш унчаларсиз тасаввур килиб булмайди.
6. Н.С. Трубецкойнинг фонологик назарияси асосини хам 
структуравий• 
функционал концепция
ташкил килади. Бундаги мухим жихатлардан бири 
фонологик системада фонологик оппозицияларнинг урни ва роли масалаларига 
алохида эътибор берилганидадир.


7. Дескриптив фонология назариясининг асосини тилни 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   98




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет