Заңды айғақтардың (фактілердің) түсінігі, оларды жіктеу

Заңды айғақтар (фактілер) — нақтылы өмірлік мəн-жайлар. Сал айғақтармен құқық нормалары құқықтық қатынастардың пайда болуын, өзгеруін немесе тоқтатылуын байланыстырады. Кейде бұл айғақтың құқықтық нəтижесі болады, ал кейде бірнеше айғақтардың жиынтығы құқықтық қатынастар тудырады, өзгертеді немесе жояды. Мысалы, зейнеттік қатынастар пайда болуы үшін үш айғақ қажет: жас, стаж жəне зейнетақы тағайындау туралы акт. Айғақтардан мұндай жиынтығын айғақтық құрам деп

атайды. Заңды айғақтар бірнеше негіздер арқылы жіктеледі. Нəтижесінің сипатына қарай олар мына топтарға бөлінеді: Құқықты құратын (еңбек шартын жасауға байланысты жалдаушы мен жалданушының құқықтары мен міндеттері пайда болады); Құқықты тоқтататын (үй-жайды сату нəтижесінде үй-жайға меншік иесі өзгереді, сатып алушының меншік құқығы пайда болады, сатушы ол құқықтан айрылады). Құқық өзгертетін (үй айырбастау нəтижесінде құқықтық қатынастың объектісі өзгереді, соған сəйкес құқықтары мен міндеттері де өзгереді). Заңды айғақтар ерік белгісіне байланысты да жіктеледі. Оған жататыны əрекет (шарт, заңды бұзу, мұра қалдыру, т.с.с). Əрекеттердің өздері заңды жəне заңсыз болып екіге бөлінеді. Мысалы, адамдардың əскери қызметте болуы, некеде тұруы, т.с.с. заңда белгіленген заңды айғақтар болып табылады. Заңды айғақтарға оқиғалар да жатуы мүмкін. Олар — жер сілкіну, өрт, дауыл, су тасқыны оқиғалары. Əрине, мұндай мəн-жайлар тек заңда белгіленген (атап көрсетілген) болса ғана айғақтарға жатады.