Заңды тұлғалар өзінің қатысушыларынан бөлек салық са- лынуға жатады

Халықаралық қаржылық есеп стандартында (ХҚЕС) есеп саясаты; «Қаржылық қорытынды есеп дайындау мен тапсыру жөніндегі ережелер мен тәжірибе деп анықталған.

Қазақстандық 30 «Қаржылық қорытынды есеп тапсыру» жөніндегі стандарттың 2-ші тарауында : «Есеп саясаты деп - Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік және қаржылық қорытынды есеп , бухгалтерлік есеп стандарттары және бух- галтерлік есептің типтік счеттар жоспарының талаптарына жә- не ұйымдар қызметін жүргізу ерекшеліктеріне сай бухгалтер- лік есеп пен қаржылық қорытынды есеп жасау үшін ұйымдар- ды қабылдаған принциптерін,негіздерді,ережелер мен тәжіри- бені айтады», - делінген.

Ұйымдар өздерінің есеп саясатын қалыптастыру барысын- да тәжірибедегі есеп әдістері мен қорытынды есеп жасаудағы ережелердің ішіндегі ең тиімділерін таңдауға құқылы .Таңда- лып қабылданған ережелер мен әдістерді өз мәнінде қолдану арқылы есеп мәліметтерін жинақтаудың тәртібін,мұны пайда-ланушыларға түсіндіріп,шаруашылық процесінің ерекшелік- тері жөніндегі ақпараттарды зерделеу және ұйымдар қызме- тіндегі өзгерістер мен жағдайларды дер кезінде білу мүмкін- діктері туындайды.

Есеп саясатында Қазақстан Реапубликасының «Бухгалтерлік және қаржылық қорытынды есептілік» туралы 1995 жылдың 25 желтоқсанындағы №2732(24.06.02 жылғы №329-11 толықты- тырулар мен өзгертулермен бірге) Заңына сәйкес сұрақтар- дың екі тобы қарастырылған:

1)бухгалтерлік қызметті ұйымдастырумен,құжат айналымын ұйымдастырумен,ішкі бақылаумен,құжаттаманың құпиялылы- ғын қорғаумен байланысты ұйымдастырушылық - техникалық сұрақтар;

2)кәсіпорынның өндірістік және коммерциялық кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру жағдайлары тұрғысынан шаруашылық операцияларын,активтерді меншікті капиталды , міндеттеме-лерді, нәтижелерді көрсетудің баламалы әдістерін негіздейтін және таңдауға мүмкіндік беретін әдістемелік сұрақтар.

1.Заңды тұлғаның толық ресми атауы – «Фитопрепараттар» Фармацевтикалық компаниясы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі.

3.Кәсіпорын заңды тұлғалардың Мемлекеттік регистріне №18739-1958-ЖШС-мен енгізілген

4.Аймақтық әділет органына тіркелгенген уақыты 15.11.2002 жыл

5.Заңды мекен-жайы :Оңтүстік Қазақстан облысы, Шымкент қаласы,Григоренко көшесі,10

6.Пошта мекен – жайы : Оңтүстік Қазақстан облысы Шымкент қаласы,Григоренко көшесі,10

7.Қызметтің негізгі мақсаты жарғылық қызметтен таза та- бысты алу . Негізгі қызмет түрі – фармацевтикалық қызмет (ОКЭД бойынша коды-24421),сонымен қатар Қазақстан Респу- бликасының заңдарымен тыйым салынбаған басқа да қызмет- тердің түрлері. Мемлекеттік ОКПО классификаторы бойынша 39765575.

8.Кәсіпорын Қазақстан Республикасының территориясында фармацевтикалық қызмет ету үшін 2003 жылдың 14 қаңтары- нан номері ИП65904011Р мемлекеттік лицензиясын иемденген.

9.Серіктестіктің жоғарғы басқару органы – серіктестік қа- тысушыларның жалпы отырысы болып табылады.

10. Серіктестіктің басқару атқарушы органы директор – ол серіктестікті ағымдағы басқару қызметімен және оның жұмыс- тарын жүргізумен айналысады.

Есеп жұмысын ұйымдастыру

1.Бухгалтерлік есепті бухгалтер жүргізеді.

2.Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы бекітілген Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру туралы және бухгалтерия қызметкерлерінің шендік ережелерінің жағдайларымен регла-менттеледі.

3.Жүзеге асырылып жатқан операциялардың бәрі бухгалтер- лік есепте көрсетіледі,онда

1)бухгалтерлік жазулар сәйкес алғашқы құжаттардың түп- нұсқаларымен бекітіледі және барлық операциялар бухгалтер- лік жазбаларда көрсетіледі;

2)операциялар хронологиялық және өз уақытында тіркеледі;

3)әр айдың бірінші жұлдызына синтетикалық есептің мә- ліметтері аналитикалық есептің мәліметтерімен сәйкестендіріледі.

Бухгалтерлік есеп нысаны және ақпаратты өңдеудің технологиясы

1.Бухгалтерлік есеп жеке компьютерлерді пайдаланумен автоматты әдіспен жүргізіледі.

2.Бухгалтерлік есепті жүргізу нысаны – журнал – ордерлік.

3.Бухгалтерлік есеп «1С:Кәсіпорын 7.7» бағдарламасы- ның және типтік конфигурациялардың қолданылуымен жүзеге асырылады.

4.Бухгалтерлік есептің синтетикалық және аналитикалық регистрлері автоматты түрде рәсімделеді және есепті айдан кейінгі айдың 15 жұлдызынан кешіктірілмей басылады.

Методикалық бөлім

Негізгі құралдар есебі

Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар деп өндіріс үдерісінде ұзақ уақыт бойы ,яғни бір жылдан артық уақыт пайдаланатын ,өзінің бастапқы түрін,көлемін сақтай тоырып,құнын шығарылған өнімге ,орындалған жұмысқа ,көрсетлген қызметке есептелеген амортизациялық аударым мөлшері шегінде біртіндеп ауыстырып отыратын еңбек құралдарын,яғни материалдық активтерді айтады.Негізгі құралдарға – қозғалмайтын мүлік,жер учаскелері,үйлер мен ғимараттар,өткізгіш тетіктер,машиналар мен жабдықтар, өлшеуіш және реттеуіш аспаптары мен құралдары,есептеуіш машиналар мен техникалары және олардың бағдарламалық құралдары,көлік тасымалдау құралдары,аспаптар,өндірістік және шаруашылық құрал-саймандары,өнім және жұмыс малдары,көп жылдық көшеттер,шаруашылықтың ішкі жолы,тағы да басқалары жатады.

Тауарлы-материалдық қорлардың есебі

Ұйымның типтік бухгалтерлік есепшоттар кестесінің екінші бөлімінде «Материалдар» есебі мына шотарда жүргізіледі.

-шикізат пен материалдар;

-сатылып алынған жартылый фабрикатар;

-отындар;

-ыдыс және ыдыстық материалдар;

-қосалқы бөлшектер;

-басқадай материалдар;

-өңдеуге берілген материалдар;

-құрылыс материалдары.

Шикізаттар мен материалдар шотында - өндірілетін өнімнің құрамына кіріп,оның негізін жасайтын немесе өнімді дайындағанда оның керекті құрастырушысы болып табылатын шикізаттар мен негізгі материалдардың ,өнім өндіруге қатысатын немесе шаруашылық қызметіне сондай-ақ техникалық мақсатқа пайдаланатын,өнім өндіру үдерісіне әсер ететін материалдардың ұйымдардағы есебі,олардың кіріске алынуы мен шығыс етілуі есептеледі.

Сатып алынған жартылай фабрикаттар шотында өндіріліп шығырылатын өнімді жинақтау үшін сатылып алынған өңдеу және жинақтауды керек ететін жартылай фабрикат- тардың,жинақтауыш бұйымдардың,бөлшектердің кәсіпорындағы есебі жүргізіледі және тағы басқалары.

Ақшалар есебі

Қазіргі таңда ақшалар қозғалысын басқару қаржы нарығының күрделілігіне байланысты маңызды мәселе болып саналып отыр.Бәсеке қабілеттігі –кәсіпорындар мен ұйымдардың бүгінгі күннің талабына сай,алдағы уақыттарда дамуына қажетті құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілуін талап етеді.Ақшалар мен оның баламаларын дұрыс ашып көрсету және жіктеу кәсіпорын қызметінің нәтижесін дұрыс бағалау үшін қажет.

Ақшалар шоттарында тек қана жедел арада міндеттемелерді өтеу үшін төлем жасауға қабілетті активтер есептеледі.Кәсіпорындар мен ұйымдардың ақшалары олардың кассасындағы,есеп айырысу және валюталық шоттарындағы ақшаларынан,аккредитивтеріндегі ақшаларынан ,чектеріндегі ақшаларынан ,банктердегі арнаулы шоттарындағы ақшалары- нан ,сондай-ақ аударылған жолдағы ақшаларынан құралады.Кәсіпорындар мен ұйымдардың бухгалтерлік балансындағы ақшаларының қалдығы деп аталатын бабында осы жоғарыда аталған ақшалар шоттарындағы ақшалардың барлық қалдығының жиынтық сомасы жазылады.

Валюталық шоттардағы ақшалар қозғалысының есебі

Қазақстан Республикасының белгіленген заңына сәйкес ел ішіндегі әр түрлі операциялар бойынша кәсіпорындар мен ұйымдардың бір-біріне төлейтін төлемері тек қана ұлттық валюта түрінде жүргізілуі тиіс.Ұйымдардың резидент емес заңды тұлғалармен орындалған ұыстар мен көрсетілген қызметтер үшін шетелдік валюта түрінде қаржы төлеуі немесе қаржы қабылдауы арнйы рұқсатты қажет етеді.

Міндеттемелер есебі

Кәсіпорындар мен ұйымдар өзінің шаруашылық қызметі барысында меншікті капиталымен қатар басқа қатыстырылған капиталды қолданады.Бұл тартылған капитал бухгалтерлік есепте міндеттемелер деп аталады.Кез келген өндіріспен айналысатын ұйым сол өнімді өндіру үшін қажетті шикізаттар мен материалдар алғаны үшін жабдықтаушы-мердігерлерінің алдында міндетті болса,саудамен айналысатын ұйымдар өзінің сататын тауарларын жеткізіп беруші ,яғни қызмет көрсетуші ұйымның алдында қарыз болуы мүмкін.Тіпті өндіріспен де немесе саудамен де айналыспайтын кәсіпорындардың өзі қарамағында жұмыс істейтін жұысшылар мен қызметкерлеріне олардың істеген еңбектері үшін,сондай-ақ бюджетке түрлі салықтар үшін қарыз немесе оның алдында міндеттемесі болуы мүмкін.

Бұл бөлімде сонымен қатар дебиторлық қарыздардың , жалдың есебінің жүргізілу тәртіптері көрсетілген.

Қаржылық есептілік бухгалтерлік баланстан ,қаржы-шаруа- шылық нәтижелердің есебінен,ақша-қаражаттарының қозғалы- сы есебінен,меншікті капиталдағы өзгерістері туралы есептен және соларға түсініктеме хаттан тұрады.

Қаржылық есептілікті дайындау және ұсыну Қазақстан Рес- публикасының 17.01.03 №14 қаулысымен бекітілген 30 «Қар- жылық есептілікті ұсыну» бухгалтерлік есеп стандарттарының талаптарына сәйкес жүргізіледі.

Есепті кезең күнтізбелік жыл - 1 қаңтардан 31 желтоқсан күнімен қоса болып табылады.

Осы бөлімді қорытындыласақ,қарастырылған жауапкерші- лігі шектеулі серіктестіктің Оңтүстік Қазақстан облысының фармацевтикалық препараттар нарығында екі жылдан астам уақыт қызмет етеді.Екі жыл ішінде бұл кәсіпорын жақсы жетістіктерге қол жеткізген.Бұл кәсіпорынның жылдық жиынтық табысы тауарларды (жұмыстарды,қызметтер көрсетуді) өткізуден түсетін табыстардан,мүлікті жалға беруден түсетін табыстардан, шығып қалған тіркелген активтер құнының ішкі топтың құн балансынан асып түсуінен алынатын табыстардан,дивиденттерден,оң бағамдық айырма сомасының теріс бағамдық айырма сомасынан асып кетуінен түсетін та-быстардан және басқа да табыстардан тұрады.

2-тарау.Кәсіпорында жылдық жиынтық табыс есебінің ұйымдастырылуы

2.1.Негізгі қызметтерден түскен табыстардың есебі

Негізгі және негізгі емес қызметтерден алынған табыс жылдық жиынтық табысты құрайды және ол №5 бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес есептелінеді . Яғни жауапкершілі- гі шектеулі серіктестігінің негізгі қызметінен түсетін табысы –28166163 теңге,ал негізгі емес қызметінен түсетін табысы – 188776666 теңге . Сондай-ақ тауарлы-материалдық запастар - сатқаннан, қызмет көрсеткеннен ,кәсіпорынға жататын актив - терді пайдалануға беруден,пайыздардан ,роялтиден , және ди - виденттерден – 12582597 теңгеден тұрады.

Табыс дайын өнімдерден , сатып алынған таурлардан және көрсеткен қызметтерден алынады;олардың сатылу құны тарап- тар аясында жасалған келісім-шартта анықталады.Ал мәміле- ден шығатын табыс сомасы бағасынан немесе сатудан жасала-тын жеңілдіктерін ескере отырып, олардың(мәміленің)құнда-рын өлшейді. Сатып алушылардың алған активтер үшін төле- ген сомасын сату құны деп атайды. Сату құнын анықтаған кезде , тараптар өздерінің келісім – шартында бухгалтерлік есептің мынандай басты қағидаларына көңіл бөледі : есептеу, алаламау , яғни,екі жақты да бірдей көру, сақтық жасау тағы басқа . Тауарды сатқаннан түскен табыс келесі жағдайды сақ- таған кезде танылады : табыс сомасын үлкен деңгейдегі дәл- дікпен бағалағанда,яғни екі тарап та мәмілеге қатысқан кезде, сатушы қандай соманы сұрап отырғанын және қандай соманы сатып алушы төлейтіндігін білген жағдайда;мәмілемен байла- нысты экономикалық олжаны және соны субъектінің алу ық- тималдығы бар болуы мүмкін.Ал бұл сатушының сатқан тауа- ры үшін келісім – шартта көрсетілген (айтылған) соманы са- тып алушының төлейтіндігі туралы сенімін білдіреді.

Келесі шарт сатушыдан сатып алушыға өтетін меншік құқы- ғы болып табылады, бұл әдетте берілген кезден басталады,ал егер сатушы меншік иесі ретінде құқығын және міндеттеме- сін сақтаған болса,онда ол сатылған болып табылмайды және табыс танылмайды ; мәміле бойынша күтілетін шығын үлкен нөлдік деңгейдегі бағалауды қажет етеді.

Көрсеткен қызметтен және орындалған жұмыстан алынған табыстар ,мына жағдайларды қоспағанда ,сатқаннан алынатын табыс ретінде танылады:

- есеп беру күніне мәміленің аяқталу кезеңі үлкен деңгей- дегі дәлдікпен анықталса;

- мәмілені жүргізу кезінде жұмсалған шығыстары да, мәмі- лені аяқтау үшін қажет шығыстары да үлкен деңгейдегі дәл- дікпен бағаланса.

Субъект барынша дәлдік деңгейде табысын анықтай алады, ол:мәмілеге қатысушылармен төлем жағдайы мен тәсіліне,кү- тілетін компенсациясына әрбір тараптың құқығына қатысты мәселелер бойынша мәмілеге қатысушылармен ортақ шешімге келген жағдайда қол жеткізеді.

Мәміленің сипатына қарап оның аяқталу кезеңін анықтаған кезде мына әдістердің бірін пайдаланады:

- белгілі бір күнге жалпы мәміле бойынша жасалған шығыс- тардың пайыздық қатынасы;

• 
  орындалған жұмысты талдау.
  

Қызмет көрсетудің ,яғни мәміленің нәтижесінде үлкен дең- гейдегі дәлдікпен табысты анықтау мүмкін болмаған жағдай- да, табыс жұмсалған шығыс мөлшерінде танылады,яғни ол сол шығыстың орнын жабады.

701- «Дайын өнімді (жұмыстарды,қызметтерді) сатудан түскен табыс»шоты.Бұл шотта өнімді сатудан ,орындалған жұмыстардан және сыртқа көрсетілген қызметтерден түсетін табыстар көрсетіледі. Аталған шотты жұмыстарды және қыз- меттерді жасайтын материалдық өндіріс саласындағы кәсіпорындар пайдаланады.Есепті кезең бойы 701-шоттың кредитінде дайын өнімді,жұмыстарды және қызметтерді сатудан түскен табыс сомалары жинақталады.

«Фитопрепарттар»ФК» жауапкершілігі шектеулі серіктесті- гінің дайын өнімді,жұмыстарды және қызметтерді сатудан 2005 жылы түскен сомасы 28166163 теңге.Бұл шот есепті кезеңнің аяғында 571- «Жиынтық кіріс (зиян) шотына көшіріліп жазылады.Бұл кезде 701- шоты дебеттеледі де ,571-шоты кре- диттеледі.

«Фитопрепарттар»ФК» жауапкершілігі шектеулі серіктесті- гінің жал есебі 702 «Жалдан алынатын табыс» шотында жүр- гізіледі. Бұл шот мүлікті жалға бергеннен түсетін табыстар туралы ақпараттарды жинақтауға арналған.

Мүлікті жалға бергені үшін алынатын жал төлемін есептегенде 702 «Жалдан алынатын табыс» шоты кредиттеледі де ,мына төмендегі шоттар:

321- «Еншілес ұйымдардың берешегі» ,322 «Тәуелді серіктестіктердің берешегі», 323 «Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың берешегі» - бас және тәуелді серіктестіктердің есептелген жал төлемінің сомаларына,

334 – «Басқадай дебиторлық берешек» - әр түрлі жалға алушылардың есептелген жал төлемінің сомаларына;

611 – «Болашақ кезеңдердің табыстары» -қазіргі есептік кезеңге жатқызылмайтын,алдын –ала төленген (441-ші тағы басқа шоттардың дебеті,611-шот кредиті) жал төлемінің сомаларына дебеттеледі.

702 - «Жалдан алынатын табыс» 2005 жылы 168838261 теңге болды.

Негізгі емес қызметтен түскен табыстың есебін жүргізу үшін шоттардың Бас жоспарының «Негізгі емес қызметтен түскен табыс есебі» деп аталатынбөлімшесі арналған және оған келесі пассивтік күрделі шоттар жатады.721-шоты «Материалдық емес активтерді сатудан түскен табыс »материалдық емес актив терді сатудан келген табыстарды жинақтауға арналған.

Пайыз түрінде алынған табыстар 5 бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес активтерден алынатын шынайы табыс- тарды уақытша қатынастық негізінде ескереді. Мысалы, субъектің тауарды сатып алушыларда 24% жылдық мөлшердегі векселі бар делік.Қарыз сомасынан вексель бойынша ай сайын ғы табысы 2% (24/12) құраған. 2005 жылы бұл табыс түрі 12582597 теңге құрады.

Акциялар бойынша дивиденттерді ,сатып алынған бағалы қағаздар бойынша есептелінген пайыздарды ,берілген қарыздарды алған кезде келесі шоттар корреспонденциясы жасалады.

Алынған табыстар 571- «Жиынтық табыс(зиян)» шотына көшіріліп жазылғаннан кейін 724-шоты жабылады.

Бағам айырмашылығынан алынған табыс- 2005 жылы 810132 теңге болып , жиынтық жылдық табыс сомасы артқан.

Жыл аяғында 725- шоты бойынша қалдық қалмауы керек.

726 – « Атқарушы үкімет органдарының субсидиялары» шоты үкімет ор гандарынан алынған субсидиялардың сома- лары туралы ақпараттың есебін есепке алады.

Субсидия дегеніміз – үкімет органдарының заңды тұлға- ларға беретін,әдетте ,ақшалай жәрдемақысы.

Жыл аяғында ,әдетте,726- шоты бойынша қалдық қалмауы керек және ол 571 шотымен жабылуы тиіс.Алайда ,кәсіпорын субсидиялары қандай да бір мақсатты шараларға жүзеге асыратын болса,(мысалы , жергілікті бюджеттен жергілікті жолдарды күтіп ұстауға және жөндеуге алса ) онда ол жылдан жылға ауысуы мүмкін,бірақ дегенмен де 726 шотының жабылуын қамтамасыз ету керек.

727- «Басқа да» шоты кәсіпорынның негізгі емес қызметінен түскен табыстарды есепке алуға арналған.Атап айтқанда,бұл шотта табыстардың мынадай көрініс табады:

- негізгі құралдарды түгендеу кезінде анықталған негізгі құралдардың есепке алынбағандары(122-126 шоттарының дебеті,727-шотының кредиті);

- түгендеу кезінде анықталған материалдардың ,дайын өнімдердің және алынған тауарлардың есепке алынбағандары (201-206,208,221,222,223-шоттарының дебеті, 727 шотының кредиті);

• 
  түгендеу кезінде анықталған ақша қаражатының есепке алынбағандары (451,452 шоттарының дебеті,727 шоты- ның кредиті);
  
• 
  тіркелген активтерді ағымдағы жалға бергеннен түскен табыстары( 334шотының дебеті,727 шотының кредиті);
  

Сатылған тауарлардың,жұмыстардың және қызметтердің өзіндік құнын есепке алуға 80- бөлімшесінің «Сатылған тауарлардың (жұмыстардың,қызметтердің) өзіндік құны» деп аталатын бір топ шоттары арналған, оған мынадай синтети- калық шоттар (801-808) жатады:

801 шотқа сатылатын дайын өнім түрі бойынша субшоттар ашылуы мүмкін,бірақ бұндай шешімдер есеп саясатында кө -рініс табуы тиіс.

801-шоттың дебетінде сатылған тауарлардың,жұмыстардың және қызметтердің өзіндік құны есепке алынады да ,ал есепті кезеңнің аяғында осы шоттың кредитінен 571- «Жиынтық та- быс(залал)» шотының дебетіне жазылады.Осы жазудан кейін 801- шоты жабылады.

802- «Жалға байланысты қызметтің өзіндік құны» шоты.Бұл шот экономиканың барлық салаларындағы кәсіпорындарда қолданылады.Бұл шоттың дебетінде жалға байланысты келісім-шарт талаптары бойынша жалға берушінің жатқызылатын басқа да шығындар(объектілерді бұзып ,тасымалдау шығындары,объектілерді құрастыру және іске қосу шығындары, қызметкерлердің іссапарларының шығындары тағы басқалары) есепке алынады.Есепті кезеңнің аяғында 805-шотта есепке алынған шығындар 571- шоттың дебетіне көшіріліп жазылады да,805 шоты жабылады.

Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі . «Фитопрепараттар»ФК» жауапкершілігі шектеулі серіктес- тігінің 2005 жылғы негізгі емес қызметтері бойынша шығы- сы 17802 теңгені құраған.Негізгі емес қызметтердің шығысын есептеу үшін 84 «Негізгі емес қызметтер бойынша шығысы» деп аталатын бөлімше шоттары арналған.

Бұл бөлімшенің шоттары өткізілген активтердің барлық түрлерінің өзіндік құны, сондай-ақ бағам айырмашылықтары- нан алынған сомалар туралы ақпаратты жинақтауға арналған.

Жыл аяғында шығындардың барлығы табыс (зиян) шотына көшірілгеннен кейін,841 шоты жабылуға тиіс.

844 – шотта есепке алынған бағам айырмашылығы бойынша шыққан шығындар есептен шығарылғаннан кейін,бұл шот жа- былады.Бағамның теріс айырмасынан болған шығыстар 2005 жылы «Фитопрепараттар»ФК» жауапкеркершілігі шектеулі серіктестігінде тіркелмеді.

841-845 шоттар бойынша жасалатын аналитикалық(талдама- лық) есеп шығындардың баптарына қарай жүргізіледі, ондай шығындардың номенклатурасын кәсіпорынның өзі әзірлейді. Сол шығын баптары бойынша тізімдеме жүргізіледі.

Кезең шығыстары мыналар жатады:

• 
  жалпы және әкімшілік шығыстар;
  
• 
  пайыз бойынша шығыстар;
  
• 
  тауарлық-материалдық запастарды сату бойынша шығыстар.