д ейди” каби гаплар транспозицияга ўтиб бўлган, уларнинг ҳа ва йўқ вазифаси ўзгарган.
Шунинг учун бундай сўзлар лексикада лексик категорияни, синтаксисда синтактик
категорияни бараварига бажариши мумкин. Бу нафақат ўзбек, балки қозоқ, қирғиз ва
бошқа туркий тилларда, ҳатто роман-герман тилларида ҳам сўзларнинг конверцияси
учрайди.
Синтактик қуршов ва синтаксик категория масаласи . Қачонки мустақил сўз
туркумларига кесимлик кўрсаткичлари илова қилинсагина [ГШГ] ҳосил қилади. Ёрдамчи
сўз туркумлари эса синтактик вазифа бажаришга хизмат қиладиган воситалар
ҳисобланади. Лекин сўз-гаплар – бу шундай сўзлар туркумики, улар ўз хусусиятлари
билан гап бўла олиш қобилиятига эгадир. Масалан, агар «Бугун эҳтимол ёмғир ёғад и» деган гапнинг таркибидаги
эҳтимол ни бу усул тарзида таҳлил қиладиган бўлсак,
битта гапнинг таркибида икки хил кўриниш учрайди. Чунончи, «Албатта келаман» ва «А л б а т т а, келаман» да ҳам икки хиллик бор. Биттаси гап таркибида, иккинчиси «–
Эртага келасизми? –Албатта.» алоҳида синтактик қуршовда. Чунки «Албатта, келаман»да Албатта – алоҳида битта гап, келаман – иккинчи гап. Бунда модал сўз
вергул билан ажратиладими, ажратилмайдими, ёки орасида нуқта қўйиладими, нуқта
қўйилмайдими, унинг аҳамияти йўқ. Чунки нутқий ҳодисани тиниш белгилари билан
фақат ёзма нутқда чегаралаб қўйиш мумкин. Шундан қатъий назар бу қуршовда Албатта – сўз-гап. «Фалончи, албатта, келад и» да
албатта дан кейин вергул қўйилиши тўғри
эмас. Лекин анъанавий тилшунослик натижасига кўра қўйилиб келинади, чунки
тасаввуримизда кириш сўзларда икки томондан вергул бўлади каби бир хил қоида
шаклланган. Агар шу қоида бўлмайдиган бўлса, «Фалон жойга борасанми?» «Албатта
бораман» бўлса, вергул қўйилмаса, демак бу ерда сўз-гап ишлатилмаган, балки феълда
модалликни ифодалаш учун хизмат қилган. Агарда «Албатта, бораман» бўлса эди,
