Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги
Topıraqta zatlardıń aylanısıwı
жүктеу/скачать 4.06 Mb.
|
| Topıraqta zatlardıń aylanısıwı. Topıraqta tiykarǵı azıq zatlarınıń bolıwı topıraqtıń tipine, shirindi muǵdarına, mádeniylesken dárejesine hám basqada qásiyetlerine baylanıslı. Kópshilik topıraqlarda azot, fosfor hám kaliydiń ulıwma zapası jeterli dárejede boladı. Biraq azıq zatlarınıń kópshiligi topıraqta ósimlikler kem ózlestiretuǵın yamasa ulıwma ózlestire almaytuǵın halda boladı. Mıs: otlaqlı topıraqta fosfordıń kóp bólegi qıyın eriytuǵın organikalıq birikpeler turinde ushırasadı.
Kaliy topıraqta silikat hám alyumosilikatlar turinde ushırasadı. Sol sebepli, azıq zatlarınıń ulıwma muǵdarın emes, al ósimlikler ala alatuǵın formaǵa ótiu dinamikasın biliu kerek. Akademik D.N.Pryanishnikov tóginlerden durıs paydalanıw ushın topıraqtı jaqsı biliw menen birge, ondaǵı fiziko-ximiyalıq protsesslerdi de biliw kerek deydi. Jer juzindegi jasil ósimlikler natiyjesinde hár jili 120 mld t organik zat payda qiladi.Oniń bir bólimi teńiz hám okean ósimliklerine duris keledi. Bul protsses ósimlikler 200 mlrd t karbonat angidridin ózlestirib, hawaǵa 145 mlrd t erkin kislorod ajraladi. Tirishilik ushin kerekli eenergiyaniń kóp bólegi okean hám qurǵaqliq ósimliklerinde payda boliwi etibarǵa alinsha, fotosintez energetikasi hám mexanizmin uyreniw sonshelli ulken ahemiyetke iye ekenligi aniq boladi. Ósimlik tek topıraq eritpesindegi iondı jutıp qoymastan, kolloidlarǵa jutılǵan ionlardı da aladı. Ósimliktiń tamır sisteması, onıń qurılıs hám topıraqta jaylasıw xarakteri ósimlik turlerine qaray hár qıylı. Ósimlik tamırı arqalı suyıqlıq bólip shıǵarıp (ishinde kómir kislota, organikalıq kislota hám aminokislotalar bar) topıraqtıń qattı fazasına tásir etedi hám kerekli azıq zatlardı ózlestiriletuǵın formasına aylandıradı. Ósimlikler bir waqıttıń ishinde hám kation hám aniondı jutadı. Biraq ayırım ionlar topıraq eritpesinde bar muǵdarına qaraǵanda basqasha jutıladı. Ayırım ionlar tamır arqalı kóp jutıladı, basqaları az jutıladı. Sonday-aq jutılıw tezlikleri de hár qıylı boladı. Ósimlikte organikalıq zatlardıń sintezi, taza organ hám kletkalardı duziw ushın hár qıylı azıq elementler hár turli paydalanıladı. Usınıń menen tamırǵa ayırım elementlerdiń tusiwi hám ósimliktiń tańlap jutıwı belgilenedi. Ósimlikke kóbinshe organikalıq zatlardıń sintezinde hám taza organ, tkan hám kletka payda etiwde qatnasatuǵın azıq elementler ótedi. Sonıń ushında mineral tóginlerdi qollanǵanda sol duzlardıń fiziologiyalıq reaktsiyaları esapka alınıwı kerek. Sol waqıtta ósimlik jaksı ósip rawajlanadı. Ósimlik hár qıylı ósiw dáwirinde sırtqı ortalıqqa, sonıń ishin Ósimliktiń qurǵaq zattı toplawı japıraq arqalı kómir qıshqıl gazdı alıwı (hawadan azıqlanıw), al topıraqtan tamır arqalı suw, azot hám kúl elementlerin alıwına baylanıslı boladı. a) Ósimliktiń organikalıq zatınıń payda bolıwı tikkeley fotosintez protsessine baylanıslı. Fotosintez protsessii waqtında, ósimliktiń xlorofili bar jasıl bólegindegi, kún energiyası, kómir qıshqıl gaz hám suwdan uglevodtı sintezleytuǵın ximiyalıq energiyaǵa aylanadı. жүктеу/скачать 4.06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|