Қ ұрастырушы: аға оқытушы Есимова Д. Д



Дата11.07.2016
өлшемі215 Kb.
#192542

Әдістемелік ұсыныстар мен нұсқаулардың; әдістемелік ұсыныстардың; әдістемелік нұсқаулардың титул парағы






ПМУ ҰС Н 7.18.3/40

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті


Биология және экология кафедрасы
Экология пәні бойынша

050421 –Дизайн, 050420-Сәулет, 050729-Құрылыс, 050730-Құрылыс материалдар бұйымдары және конструкциялық өндіріс, 050120 –Кәсіптік білім, 050732-Стандартизация, метрология және сертификация, 050702-Автоматтандыру және басқару, 050718-Электроэнергетика, 050717-Жылуэнергетикасы, 050727-Тауар өндірісінің техникасы мамандығының студенттеріне арналған


сабақтарды орындауға арналған
Әдістемелік Нұсқау

Павлодар



Әдістемелік ұсыныстар мен нұсқауларды; әдістемелік ұсыныстарды; әдістемелік нұсқауларды бекіту парағы






ПМУ ҰС Н 7.18.3/41




БЕКІТЕМІН

ОІ жөніндегі проректор ___________ Н.Э.Пфейфер

20__ж. «___»____________


Қ ұрастырушы: аға оқытушы Есимова Д.Д.
Биология және экология кафедрасы
Экология пәні бойынша

050421 –Дизайн, 050420-Сәулет, 050729-Құрылыс, 050730-Құрылыс материалдар бұйымдары және конструкциялық өндіріс, 050120 –Кәсіптік білім, 050732-Стандартизация, метрология және сертификация, 050702-Автоматтандыру және басқару, 050718-Электроэнергетика, 050717-Жылуэнергетикасы, 050727-Тауар өндірісінің техникасы мамандығының студенттеріне арналған


мамандығының студенттеріне арналған
сабақтарды орындауға арналған

Әдістемелік Нұсқау

Кафедраның отырысында ұсынылды

20__ж. «___»______________,№__ хаттама
Кафедра меңгерушісі _____________ Исимбеков Ж.М. 20__ж. «____» ________
ХТжЖ факультетінің ОӘК мақұлданды

20__ж. «___»______________№____ хаттама


ОӘК төрағасы _______________Буркитбаева У.Д. 20__ж. «____» ________
МАҚҰЛДАНДЫ:

ЖжӘҚБ бастығы _____________Варакута А.Д. 20__ж. «____» ________
Университеттің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды

20__ж. «___»______________ №____ хаттама



Пәннің мақсаты мен міндеттері және оның оқу процесіндегі орны

Курстың мақсаты:

студенттерде қоршаған ортаға және өз денсаулығына ұқыптылықпен қарау сезімін қалыптастыру. Мұндай көзқарас болашақ жоғары білімді мамандардың экологиялық тұрғыдан сауатты шешімдер қабылдап, сол арқылы биосфераның тұрақты дамуына көмектесуіне септігін тигізеді.



Курс міндеттері:

-тірі ағзалардың, әртүрлі деңгейде ұйымдастырылған экожүйелердің, бүкіл биосфераның қызмет атқаруының негізгі заңдылықтарын және олардың тұрақтылығын оқып-білу;

-биосфера компоненттерінің өзара әсерлесу заңдылықтары және адамның шаруашылық әрекеттерінің, әсіресе табиғатты қарқынды пайдалану кезіндегі салдарлары туралы білімдерді қалыптастыру;

-әртүрлі мемлекеттердегі және Қазақстан Республикасындағы тұрақты дамудың тұжырымдамалары, стратегиясы және практикалық міндеттері туралы заманауи түсініктерді қалыптастыру;

-студенттердің экологияның, қоршаған ортаны қорғаудың және тұрақты дамудың күрделі және шиеленіскен мәселелерін талқылауда ауқымды кешенді, объективті және шығармашылық көзқарасын қалыптастыру.

Студент нені білу керек :

-тірі ағзалардың тіршілік ортасымен қарым-қатынастарының жалпы заңдылықтарын;

-тірі ағзалардың кеңістікке таралуын және сан динамикасын, қауымдастықтардың құрылымы мен динамикасын;

-энергияның тірі жүйелер арқылы ағып өтуі және заттар айналымының заңдылықтарын, экологиялық жүйелердің және бүкіл биосфераның қызмет атқару заңдылықтарын;

-табиғатты қорғау мен табиғатты ұтымды пайдаланудың негізгі принциптерін;

-антропогендік .рекеттің әлеуметтік – экологиялық салдарларын;

-тұрақты дамудың тұжырымдамасын, стратегиясын, проблемаларын, оларды әлемдік, аймақтық және жергілікті деңгейде шешуге қатысты көзқарастарды игеруі тиіс:

-табиғи және антропогендік экологиялық процестерді анықтап, талдауы және олардың реттелуінің ықтималды жолдарын болжауы;

-биосфераның тұрақтылығын сақтау және адамзат қоғамының апатты күйзелістерсіз дамуын қамтамасыз ету мақсатында, шаруашылық жүргізудің дәстүрлі формалары мен адамдардың тіршілік салттарын жоспарлы түрде өзгертуге бағытталған, адамзаттың тұрақты дамуының осы заманғы тұжырымдамалары мен стратегияларын ажырата білуі;

-тірі организмдер мен қоршаған ортаның әсерлесу заңдылықтары туралы алған білімдерін күнделікті қызметінде экожүйелердің тұрақты дамуын сақтау үшін қолдана білуі тиіс.



Студент нені істей білу керек:

машықтануы тиіс: экологиялық процестерді талдап, табиғат қорғау қызметінде нақтылы міндеттер қойып басым бағыттарды белгілеуге және алған білімдерін экологиялық мәселелерді шешу үшін пайдалануға машықтануы тиіс; биосфераның даму заңдылықтары, оның тұрақтылығының сақталу шарттары, сондай – ақ, әртүрлі мемлекеттерде, соның ішінде Қазақстан республикасында, тұрақты даму идеясының іске асырылуы жөнінде білімдер жинақтауы тиіс.



Пререквизиттер:

«Экология және тұрақты даму» пәнін игеруге қатысты пәндер «Химия», «Биология», «Математика», «Физика», «География».



Постреквизиттер: Жаратылыстану пәндерінің барлығы.

Мамандықтың

оқу жоспарынан

көшірме






Ф СО ПГУ 7.18.1/10










050724 Технологиялық машина жасау, 050709 Металлургия, 050712 Машина жасау, 050713 Көлік,техника, 050901 Көлікті пайдалану және жүк қозғалысын тасымалдауды ұйымдастыру, 050119 Шет тілі; ағылшын филологиясы, 050301-Құқықтану, 050604-Физика, 050114-Тарих (бакалавр), 050203-Тарих, 050204 -Мәдениеттану, 050704-Есептегіш техника және басқару, 050716-Аспап жасау, 050509-Қаржы, 050508-Есеп және аудит, 050731-Өмірге қауіпсіздік, 050106-Музыкалық білім мамандықтарының оқу жұмыс жоспарынан көшірме

Экология пәні бойынша




Оқу түрі

Оқу жұмысының көлемі

Семестр бойынша бақылау түрлері

Семестр

Курс және семестр бойынша сағаттардың бөлінуі

кредиттер

академиялық сағаттар

кредиттер

аудиториялық сабақтар

(ак. сағ)



СӨЖ

(ак. сағ)



барлығы

ауд

СӨЖ

емт.

сын

КП

БЖ

жалпы

дәр

тәж.

зерт

жалпы

СРСП

Күндізгі

ЖОО негізінде



1

90

30

60













1

1

90

15

15







60

Пәннің мазмұны

1. Пәннің тақырыптық жоспары


ПӘННІҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ



Пән тақырыбының атаулары

Сағат саны

Дәріс

Тәж.

СӨЖ

1

Кіріспе.

1

1

4

2

Жалпы экология негіздері.

2

1

6

3

Популяциялық экология-демэкология.

1

2

6

4

Қауымдастық экологиясы-синэкология.

2

2

8

5

Биосфера және оның ресурстары.

2

1

6

6

Тұрақты даму тұжырымдамасы.

2

1

4

7

Қоршаған ортаға түсетін антропогендік салмақтың өркениет түрлерінің олардың даму сатыларына байланысты жіктелуі.

1

2

4

8

Ауыл шаруашылығы мен өнерк.сіптің қарқынды дамуына байланысты пайда болған экологиялық проблемалар.

1

1

6

9

Соғыстар және лаңкестік: экологиялық зардаптары. әскери-өнеркәсіптік кешен және тіршілік ету ортасы.

1

2

4

10

Экологиялық білім мен экологиялық сауаттылықтың адамзаттың тұрақты дамуын қамтамасыз етудегі рөлі.

1

1

6

11

Экологиялық мониторинг, ұйымдастырылу принциптері.

1

1

6




Барлығы

15

15

60

Пән бойынша барлығы 90

2. Пән тақырыптарының мазмұны
Тақырып 1. Кіріспе. Экологияның ғылым саласы ретіндегі анықтамасы. Экологияның мақсаты, міндеттері және зерттеу әдістері. Экологиялық білімдердің қалыптасуы мен дамуының қысқаша тарихы. Экологияның бөлімдері: аутэкология, демэкология, синэкология, глобалдық экология. Экологияның өзге ғылым салаларымен өзара байланыстылығы. Экологияның практикалық міндеттерді шешудегі рөлі.

Тақырып 2. Жалпы экология негіздері. Дара организмдер экологиясы – аутэкология. Биологиялық жүйелердің ұйымдастырылу деңгейлері. Организм және оның тіршілік ету жағдайлары. Экологиялық факторлар және олардың классификациясы. Антропогендік фактордың .серінің өзіндік ерекшеліктері.

Тақырып 3. Популяциялық экология-демэкология. Популяциялар экологиясы -демэкология Популяция туралы түсінік. Популяцияның статикалық сипаттамалары: популяцияның саны (тығыздығы) және биомассасы, жастық және жыныстық құрамы. Организмдердің кеңістікте орналасу, орналасудың негізгі типтері: кездейсоқ, біркелкі, топтасып орналасу.

Тақырып 4. Қауымдастық экологиясы-синэкология. Қауымдастықтар экологиясы - синэкология Биоценоз, биогеоценоз, экожүйе туралы түсінік. Экожүйедегі түраралық байланыстардың негізгі формалары (нейтрализм, комменсализм, протокооперация, мутуализм, жыртқыштық, паразитизм). Түр аралық бәсекелестік – қауымдастықтың түрлік құрылымын сақтаушы негізгі механизмдердің бірі.

Тақырып 5. Биоценоз, биогеоценоз, экожүйе туралы түсініктер. Экожүйедегі энергия ағыны және химиялық элементтердің айналымы. Термодинамиканың бірінші және екінші бастамалары. Линдеманның энергия тасымалының 1% және 10% ережелері. Биоценоздың трофикалық құрылымы (продуценттер, консументтер, редуценттер). Қоректік тізбектер және трофикалық деңгейлер, қоректік торлар. Экологиялық пирамидалар (сандар, биомасса, энергия пирамидасы). Экожүйелердің өнімділігі (бастапқы және туындаушы өнім).

Тақырып 6. Биосфера және оның ресурстары. Биосфера және оның тұрақтылығы Биосфера тұжырымдамасының қалыптасуы. В.И.Вернадский биосфера және ноосфера туралы ілімі. Тірі зат тұжырымдамасы. Тірі заттың ғаламдық рөлінің анықталуы. Антропогендік әрекетті қуатты геологиялық және геохимиялық факторлар ретінде мойындау тұжырымдамасы. Адамның экожүйедегі орны.

Тақырып 9. Тұрақты даму тұжырымдамасы. “Тұрақты даму” ұғымының пайда болу тарихы: Рим клубы, Медоуз және Форестер еңбектері (Өсу шектері, 1972). БҰҰ-ның Қоршаған орта жөніндегі бірінші конференциясының Декларациясы (Стокгольм, 1972).

Тақырып 10. Қоршаған ортаға түсетін антропогендік салмақтың өркениет түрлерінің олардың даму сатыларына байланысты жіктелуі. Адамзат қоғамының қалыптасуы мен дамуындағы табиғаттың ролі. Табиғат пен қоғамның өзара қарым-қатынас тарихы: негізгі кезеңдері (биогендік, аграрлық, өнеркәсіптік, ақпараттық), өзгешеліктері және сабақтары.

Тақырып 11. Ауыл шаруашылығы мен өнерк.сіптің қарқынды дамуына байланысты пайда болған экологиялық проблемалар. Қоршаған ортаның физикалық, химиялық, биологиялық ластануы және олардың экологиялық-генетикалық зардаптары.

Тақырып 12. Соғыстар және лаңкестік: экологиялық зардаптары. әскери-өнеркәсіптік кешен және тіршілік ету ортасы. Табиғатты қорғау және тұрақты даму Қоршаған ортаны қорғаудың принциптері мен әдістері. Ерекше қорғалатын табиғи территориялар – қоршаған ортаны қорғау шараларының бір түрі.

Тақырып 13. Экологиялық білім мен экологиялық сауаттылықтың адамзаттың тұрақты дамуын қамтамасыз етудегі рөлі. Қазақстан Республикасының тұрақты дамуының өзекті экологиялық проблемалары Қазақстан Республикасының табиғи ортасын тұрақсыздандыру процестері, себептері мен салдарлары.

Тақырып 14. Экологиялық мониторинг, ұйымдастырылу принциптері. Химиялық, физикалық, биологиялық мониторинг. Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңдары. Қазақстан Республикасындағы халыққа экологиялық білім және экологиялық тәрбие беру. Қазақстан Республикасының тұрақты дамуын қамтамасыз ету: Тұрақты даму тұжырымдамасы.

Әдебиеттер (3,4,5,6,7,8,9,10)



Практикалық жұмыстардың мазмұны

Тақырып 1. Экология – табиғатты қорғау мен табиғатты ұтымды пайдаланудың теориялық негізі.

Тақырып 2. Негізігі тіршілік орталары, олардың сипаттамалары.

Тақырып 3. Популяция – түрдің тіршілік ету формасы, популяцияның негізгі критерийлері.

Тақырып 4. Негізгі биогендік элементтердің экожүйедегі айналымы.

Тақырып 5. Экожүйелердің орта түзушілік рөлі және бұзылған экожүйелерді қалпына келтіру.

Тақырып 6. Биосфераның құрылысы және биосфера шекаралары.

Тақырып 7. В.И.Вернадскийдің ноосфера туралы ілімінің Тұрақты даму тұжырымдамасын қалыптастырудағы бағыттаушы ролі.

Тақырып 8. Тұрақты қоғам моделі, оның белгілері және қызмет атқару принциптері.

Тақырып 9. Адамзат қоғамының табиғи ресурстармен қамтамасыз етілу проблемасы.

Тақырып 10. Қоршаған орта және тұрғындардың денсаулығы.

Тақырып 11. Қазіргі заманның әлемдік экологиялық проблемалары бойынша халықаралық конвенциялар мен келісімшарттар.

Тақырып 12. Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи территориялары.

Тақырып 13. Қоршаған ортаның сапасы және тұрғындардың денсаулығы.

Тақырып 14. “Үшінші әлем” проблемалары. Мешеуліктен құтылу -тұрақты дамудың өзекті мәселесі.

Тақырып 15. Өмір шындығы және тұрақты дамуды қамтамасыз етудің ықтимал уақыт кезеңдері.

Әдебиеттер (1,2,3,4,5,6,7,8,9,10)



4. Студенттердің өзіндік жұмыс мазмұны

4.1 СӨЖ түрлерінің тізімі


№ р/с

СӨЖ түрі

Есеп түрі


Бақылау түрі

Сағат көлемі

1

Дәрістік сабақтарға дайындық




Сабаққа қатысу

15

2

Зертханалық сабақтарға дайындық

Суретін салу

ЗЖ-ға жіберу

15

3

Тәжірибелік сабақтарға дайындық

Конспект

ТС-ға жіберу

15

4

Бақылау шараларына дайындық

Бақылау жұмысы

МБ1, МБ2

15

5

Аудиториялық сабақтарға кірмеген материалды зерттеу

Конспект

Аызша сұрау

15

6

Реферат

Конспект

Реферат қорғау

15

БАРЛЫҒЫ:

90


4.2 Студенттердің өздік оқуға арналған тақырыптар тізімі
Тақырып 1. Экологиялық проблемалар, олардың осы заманғы экономикалық және саяси үрдістердегі алатын орны мен рөлі. “Тұрақты даму” ұғымына анықтама және тұрақты даму тұжырымдамасын іске асырудағы экологияның рөлі.

Тақырып 2. Ю.Либихтың минимум заңы. В.Шелфордтың толерантылық заңы. Толеранттық диапазоны. Стенобиоттық және эврибионттық организмдер. Организмдердің тіршілігі үшін негізгі абиотикалық факторлардың экологиялық мәні. Қоршаған ортаның экологиялық сыйымдылығы.

Тақырып 3. Олли принципі. Популяцияның динамикалық сипаттамалары: туылымы, өлім-жітімі, тірі қалу қисық сызықтары, өсуі жылдамдығы. Популяция санының экспотенциалдық және логистикалық өсуі. Популяция санының реттелуі. Популяция тығыздығына тәуелді және тәуелсіз факторлар.

Тақырып 4. Г.Ф. Гаузенің бәсекелестік арқылы жою принципі. Экологиялық қуыс: потенциалдық және іске асырылған экологиялық қуыс.

Тақырып 5. Экожүйелердің табиғи дамуы: бастапқы және қайталанған сукцессиялар. Экожүйелердің біртұтастығы және тұрақтылығы, экожүйелердің тұрақтылық механизмдері. Табиғи экожүелердің тұрақтылық критерийлері және тұрақтылығының негізгі көрсеткіштері.

Тақырып 6. Биосферадағы заттар айналымы. әлемдік биогеохимиялық циклдар. В.И.Вернадскийдің негізгі биогеохимиялық заңдары. Қазіргі биосфера. Өндірістің дамуы және қоршаған ортаға түсетін салмақтың артуы.

Тақырып 7. Рио-де-Жанейрода (1992) және Йоханнесбургте (2002) өткен Дүниежүзілік саммиттер. Еуропа қалаларының тұрақты даму хартиясы (Ольборг қ., Дания, 1994).

Тақырып 8. Қазіргі заманның әлемдік экологиялық проблемалары (климаттың өзгеруі, озон қабатының бұзылуы, қышқыл жаңбырлар, шөлдену, биологиялық әралуандылықтың кемуі, әлемдік мұхиттың ластануы және т.б.) олардың пайда болу себептері және зардаптары.

Тақырып 9. Урбандалу проблемалары. Кедейшілік және табыстың әділетсіз бөлінуі. Энергетикалық дағдарыс проблемалары және олардың шешілу жолдары. әлемдік азық-түлік проблемасы, шешілу жолдары. Ресурстық дағдарыс, себептері мен салдарлары, шешілу жолдары. Жер генофондының өзгеруі, ортаның жалпы агрессивтілігінің артуы, тірі организмдерге көрсетілетін әсерлердің жаңа түрлері.

Тақырып 10. Қазіргі заманның әлеуметтік-экологиялық проблемалары және тұрақты даму әлеуметтік-экологиялық дағдарыс және тұрақты даму. Халық санының өсуі және оның сапалық көрсеткіштерінің өзгеруі.Туылым мөлшеріне әсер ететін факторлар, отбасын жоспарлау әдістері.

Тақырып 11. Генетикалық әралуандылықты қорғау. Биосфералық резерваттар. Қызыл кітап және оның биологиялық әралуандылықты сақтаудағы рөлі. Табиғатты ұтымды пайдалану мен қоршаған ортаны қорғаудың теориялық негіздерін құру – тұрақты дамуға көшудің міндетті шарттарының бірі.

Тақырып 12. Арал аймағының әлеуметтік-экологиялық проблемалары. Ядролық сынақтардың адамзатқа тигізген зардаптары. ҚР территоориясындағы Семей ядролық сынақ алаңы және өзге де полигондар. Ядролық қаруға қарсы Невада-Семей қозғалысы. Қоршаған ортаның күйін бағалаудың әдістері мен критерийлері.

Тақырып 13. Қазақстан Республикасының тұрақты дамуын қамтамасыз ету: Тұрақты даму тұжырымдамасы.

Тақырып 14. Тұрақты даму стратегиясы және Қазақстанның тұрақты дамуын қамтамасыз ету механизмдері.

Әдебиет

Негізгі:

1. Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы. Оқу құралы. Алматы, Ғылым, 1997.

2. Колумбаева С.Ж., Білдебаева Р.М. Жалпы экология. Алматы, «Қазақ университеті», 2006.

3. Мамбетказиев Е., Сыбанбеков Қ. Табиғат қорғау. Оқу құралы. Алматы, Қайнар, 1990.

4. Бигалиев А.Б., Халилов М.Ф., Шарипова М.А. Основы общей экологии Алматы, «Қазақ университеті», 2007.

5. Жамалбеков Е.Ү., Білдебаева Р.М. Жалпы топырақтану және топырақ географиясы мен экологиясы. Алматы, Қазақ университеті, 2000.

6. Акимова Т.А., Хаскин В.В.. Экология. Человек-экономика-биота-среда., М., «ЮНИТИ», 2007.

7. Шилов И.А. Экология. М.: Высшая школа, 2001.

8. Ильин В.И.. Экология, М., «Перспектива», 2007.

9. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек. М., «ФАИР-ПРЕСС»,2003.

10. Никаноров А.М., Хорунжая Т.А.. «Глобальная экология», М., ЗАО, «Книга сервис», 2003.

11. Марфенин Н.Н. Концепция «устойчивого развития» в развитии / Россия в окружающем мире: 2002 (Аналитический ежегодник) // Под общей редакцией: Данилова-Данильяна В.И., Степанов С.А. -М.:Изд-во МНЭПУ, 2002.

12. Национальные доклады о состоянии окружающей природной среды в Республике Казахстан в 2000-2006 г.г.. Алматы, 2001-2007 г.г.

13. Никаноров А.М., Хорунжая Т.А.. «Глобальная экология», М., ЗАО, «Книга сервис», 2003.

14. Дрейер О.К., Лось В.А. Экология и устойчивое развитие, М., «УРАО», 1997.

15. Доклад конференции ООН по окружающей среде и устойчивому развитию, Рио-де-Жанейро, 1992. Том 1, Нью-Йорк, 1993.

16. Ермолаев Б.В. Основные положения о ноосфере. Единство биосферы и человека. – М., 1999.

Қосымша:

17.Хандогина Е.К, Герасимова Н.А., Хандогина А.В.. Экологические основы природопользования, М., «Форум», 2007.

18. Вернадский В.И. «Философские мысли натуралиста», М., «Наука», 1988.

19. Вернадский В.И. «Живое вещество», М., «Наука», 1969 г.

20. Гутенев В.В., Денисов В.В., Камышев А.П., Москаленко А.П., Нагибеда Б.А., Осадчий С.Ю., Хорунжий Б.И. Промышленная экология, М., «МарТ», 2007.

21. Маркович Д. Социальная экология. Москва «РУДН», 1998.

22. Медоуз Д.Х., Медоуз Д.Л., Рандерс Й., Беренс В.В. Ш. Пределы роста. Москва: МГУ, 1991.

23. Концепция экологического образования Республики Казахстан. Астана, 2002.

24. Концепция экологической безопасности Республики Казахстан. Астана, 2002.

25. Доклад конференции ООН по окружающей среде и устойчивому развитию, Рио-де-Жанейро, 1992. Том 1, Нью-Йорк, 1993.

26. Экологический кодекс РК, Астана 2007 г.

27. Экология. Под ред. Денисова В.В. Ростов-на-Дону: МарТ, 2002.

28. Арустамов Э.А., Левакова И.В., Баркалова Н.В. Экологические основы природопользования. М.: 2001.

Оқу жұмыс бағдарламасының келісім парағы




ПМУ ҰС Н 7.18.3/35

2009-2010 оқу жылына арналған

Экология және тұрақты даму пәні бойынша


оқу жұмыс бағдарламаның келісім парағы




КЕЛІСІМ ПАРАҒЫ

Факультет

Факультет деканының аты-жөні

Қолы

Келісілген күні

Агротехнологиялық факультеті

Бексейітов Т.К.







Сәулет-құрылыс факультеті

Кудерин М.Қ.







Металлургия, машина жасау және транспорт

Токтаганов Т.Т.







Электроэнергетика

Кислов А.П.








Достарыңызбен бөлісу:




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет