1- дәріс Тақырыбы: Психофизиология пәніне кіріспе Сұрақтары: Психофизиология пәні. Жүйке жүйесінің ролі мен маңызы
Тақырыбы: Психофизиология және мидың молекулярлы генетикасы
жүктеу/скачать 144.64 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Молекулярлы генетика
| Тақырыбы: Психофизиология және мидың молекулярлы генетикасы
Сұрақтары: Мидағы гендердің экспрессиясы. Мидың эволюциясы. Молекулярлы генетика Цитоархитектоникалық және миелоархитекктоникалық зерттеулерге сәйкес ми қыртыстарын алаңдарға және кіші алаңдарға бөлетін карталар жасалды. Қазіргі кезде мидың онто және филогенетикалық ерекшеліктерін ескере отырып, адам миы қыртысының барлық ауданын негізгі 5 зонаға бөледі: ертедегі, ескі, жаңа және аралық қыртыстың екі зонасы. Ертедегі қыртыс – палеокертекс бүкіл үлкен ми сыңарлар қыртысының 0,6 % жатады. Бұған иіс сезу мен оынң артқы ұшындағы біраз учаске кіреді. Ертедегі қыртыс қабаттары бір-бірінен айқын бөліндбеген және олар қыртысасты ядроларынан да онша бөлігіп кете қоймаған. Ол негізінен иіс сезумен байланысты. Ескі қыртыс – архикартекс – 2,2 % ауданды алып жатады. Оның құрамына аммон мүйізі, тиісті сіңір, иіс сезу ирегі және оның жалғасы тізелік ирек кіреді. Аралық қыртыс – жаңа қыртыстың ескі және енртедегі қыртыспен түйісетін жерінде орналасқан. Ол 3 зонаға бөлінеді: Палеокортекс жанындағы зона – бүкіл қыртыстың 0,3 % -ы. Архикортекс жанындағы зона –1,3 %-ды алып жатады. Аралық қыртыс бірнеше клеткалық қабаттардан тұрады, жаңа қыртыс - –еокортекс үлкен жарты шарлар бетінің 95,6 %-ын алып жатады. Оның алты қабаты болады: І. Молекулалық қабат – негізінен горизонталь орналасқан нерв талшықтарынан және нейролия клеткаларынан тұрады. Клетка саны аз, қабат қалыңдығы 0,25 мм-дей. ІІ. Сырқы дәнді қабат – қалыңдығы 0,2 мм. ІІІ. Сыртқы пирамидалық қабат – оның жоғарғы бөлімінде майда, ал төменгі бөлімінде ірі пирамидалық клеткалар орналасады. ІV. Ішкі дәнді қабат – майда дәнді клеткалар жиі, пирамидалық клеткалар сирек орналасады. V. Ішкі пирамидалық – көбінесе майда, не орташа және сирек ірі пирамидалық клеткалардан тұрады. VІ. Полиформды – жіп тәрізді клеткалардан тұрады. Ми қыртысының аумағының 90 %-ы осы аталған 6 қабаттан тұрады. Фоно Экономо гистологиялық зерттеулеріне сәйкес ми қыртысының цитоархитектоникалық алаңдарын 5 типке бөлген. Олардың 2, 3, 4 типтерінде 6 қабат түгел болғандықтан оларды гомотипті деп атайды. Ал 1,5 типтерді гетеротипті қыртыс дейді. Еңбектері генетикалық психологияның дамуында маңызды кезеңдерді құрайтын көрнекті ғалым, швейцариялық психолог Жан Пиаже. Ж.Пиаже үшін А.Бине лабораториясын интеллектті өлшеу шкаласымен жұмыс жасауға шақырылған 1919 жылғы Париждегі жылдары өте маңызды болды. Бұл кездері Пиаже Бине тестінің тапсырмаларын орындау барысында балалардың қарапайым шешімдерінен жіберген қателерін зерттеуге көп көңіл бөлген болатын. 1921 ж. Пиаже Женеваға оралады.да, оны Клапаред Ж.Ж.Руссо Институтына диреторлыққа шақырады. Сол жерде қызмет жасай жүріп ол Женевадағы сәбилер үйіне де жұмысқа тұрады. Оның осы жұмыста жүріп жинаған материалдары «Баланың ойы мен тілі» (1923), «Баланың моралдық пайымдары» (1932) атты алғашқы кітаптарына негіз болды. Онда Пиаже балалардың когнитивтік дамуы тұжырымдарының негіздерін баян етеді. Бұдан кейінгі жылдарын Пиаже 1949-1951 жж. өзінің негізгі көлемді «Генетикалық эпистемологияға кіріспе» (1951) еңбегіне арнады. Пиаже өзінің балалар ойлауының теориясын логика мен биология негізінде құрды. Ол психологиялық дамудың негізі интеллекттің дамуы болып табылады деген идеядан бастау алды. Бірнеше эксперименттер сериясында ол өзінің пікірін дәлелдеді де. Онда ол ұғыну немесе түсіну, интеллект деңгейі балалардың тіліне, олардың қабылдауынажәне жадына қалай әсер ететін көрсетті. Психиканың даму кезеңдері – бұл жағдайдың сызбасына барған сайын барабар қалыптасуларға бала біртіндеп келетін интеллеттің даму кезеңдері. Бұл Пиаженің жасаған қорытындысы. Бұл сызбаның негіз болған логикалық ойлау. Пиаже даму үрдісі кезінде ағзаның қоршаған ортаға бейімделуі жүретіні туралы айтты. Сондықтан да интеллект психика дамуының өзегі болып табылады. Айналаның сызбасын түсіну, дұрыс жасау қоршаған ортаға бейімделуді қамтамасыз етеді. Сонымен қатар бейімделу енжар жүретін үрдіс емес, керісінше ағзаның ортамен, яғни айналамен белсенді өзара әрекеті. Бұл белсенділік қажетті даму жағдайынан түрады. Өйткені сызба адамға туа салысымен дайын күйінде беріле салмайды, ол қоршаған ортада жоқ деп санады Пиаже. Сызба адамның ортамен белсенді өзара әрекеті үрдісінде жасалынады. Пиаже ол туралы: «сызба объектіде де, субъектіде де жоқ, ол субъекті мен объектінің белсенді өзрар әрекеті нәтижесі болып табылады» деп жазды. Пиаженің сүйікті мысалдарының бірі сан туралы түсінігі жоқ баланың тастармен ойнап отырып, оның маңызын түсініп, оларды қатарға тізуі, және осылайша бір, екі және көп т.с.с. түсінік қалыптастыратыны. Бейімделу үрдісі мен жағдайдың біртекті сызбасын қалыптастыру біртіндеп жүреді, сонымен бірге бала сызбаны құрудың екі механизмі – ассимиляцияны және аккомодацияны пайдаланады. Ассимиляцияны құру кезінде сызба қатаң, ол жағдай өзгерген кезде өзгермейді, керісінше адам барлық сыртқы өзгерістерін сызбада берілген тар шеңберге сыйдыруға тырысады. Ассимиляцияның мысалы ретінде Пиаже баланың ойнын келтіреді. Ол ойын шеңберінде бала өзін қоршаған әлемді тани бастайды. Аккомодация жағдайдың өзгеруі кезінде дайын сызбаның өзгерімен байланысты. Осылайша, сызба шынын да (барабар) адекватты, аталмыш жағдайдың барлық нюанстарын толық көрсетеді. Дмау үрдісінің өзі Пиаженің пікірінше ассимиляция мен аккомодация үрдістерінің алма-кезектігі сияқты, белгілі бір шекке дейін бала ескі сызбаны пайдалануға, ал одан соң неғұрлым адекватты сызбаға өзгертуге тырысады. Пиаженің өзінде де ойлаудың даму кезеңдерін зерттеу біртіндеп жүрді. 20-жылдары ол ойлау мен сөйлеу арасындағы байланыстан бастау ала отырып, балалардың сөйлеуінің дамуын зерделеу арқылы ойлауының дамуын зерттеу жасап, В.Штерннің қателігін қайталады. Мсыалға балалардың: «жел неге соғады, күн айға қонаққа бара ма, жаңбыр қайдан пайда болады т.с.с» деген әдеттегі сұрақтарын жинап Пиаже бұл сұрақтарды балалардың өзіне қойып, олардың жауаптарын талдады. Содан мынадай қорытындыға келді: ойлау үрдісінің дамуы – бұл экстериоризация үрдісі, яғни ойлау ішкі, аутистикалық ретінде, соңынан эгоцентризм сатысына жете келе сыртқы, реалистік болып кетеді. Сөйлеудің даму үрдісі де солай, эгоцентрлық сөйлеуден өзі үшін сөйлеу, әлеуметтік сөйлеу, басқалар үшін сөйлеу болып кетеді. Пиаженің бұл позициясы басқа психологтар, әсіресе Выготский мен Штерннің тарапынан жазғыруға ұшырады. Олар аутистикалық ойлау өте күрделі болғандықтан реалистикалық ойлауға алғы шарт бола алмайды (Штерн), сондай-ақ эгоцентрлік сөйлеу сыртқы және ішкі ортасында аралық болып табылады (Выготский). Алайда дәл осы кездері Пиаже балалардың психикалық дамуын түсіну, олардың интеллектісінің қалыптасуы үшін маңызды орасан жаңалық ашты. Бұл ең алдымен балалар ойлауының эгоцентризм (бөтеннің көзқарасын бөлісе, қабылдай алмау), синкретизм (бала ойлауының мүшелене алмауы), трансдукция (жалпыға соқпай жалқыдан жалқыға өту), артрифициализм (жасандылық), анимизм ( жандылық), қайшылықтарға сезімсіз, яғни сезімшіл емес сияқтыерекшеліктеріннің жаңалығы болды. Оның едәуір маңыздырақ эксперименті эгоцентризмді зерттеуі болды. Мұнда Пиаже балаларға жағдайға бөтен адам ретінде қаруды қажет ететін қарапайым сұрақтар қойды. Мысалы, ол баладан неше ағайындысыңдар деген сұраққа «менің екі ағам бар» деген жауап алды. Балаға келесі сұрағы: «Ал сенің ағаңның неше бауыры бар?» болды. Әдетте балалар мұндай сұрақтарға сасқалақтап, дұрыс жауап бере алмай, өзін қосуды ұмытып, оның ағасында бір бауыры бар деп жатты. Бұдан гөрі күрделірек болған эксперимент тауға қатысты жасалды. Эскпеиментте әртүрлі биіктіктегі үш таудың басына үй, тал (ағаш), диірмен сияқты үш зат орналастырылған макеті қойылды. Оларға фотографилар таратылып, барлық үш тауда дәл қазіргі минуттағы жағдайда көрінетінін таңдауды ұсынды. Бұл тапсырманы тіпті 3-4 жастағы бала да оңай орындады. Бұдан соң макеттің келесі жағына қуыршақты қойып, эксперимент жүргізуші баладан қуыршақтың көзқарасына сәйкес келетін фотографияны таңдауды ұсынды. Бұл тапсырманы балалар орындай алмады. Осы жағдай Пиажеге баланың бөтен адамның орнына өзін қоюының қиын екендігі туралы, балалардың эгоцентризмі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік берді. №15- дәріс жүктеу/скачать 144.64 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|