1. 2 "Айқап" журналы және "Қазақстан" газеті
жүктеу/скачать 455 Kb.
|
|
Газеттің қаражат көздерін арнайы зерттеген Қайрат Сақов “Қазақ” - өзін-өзі қаржыландырған газет” /51/ - деген мақаласында , бірінші пікірді айтқан белгілі жазушы Сәбит Мұқанов екендігін айтады . Ол мақалада жазушының 1932 жылы шыққан “ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті” деген кітабындағы: “Қазақ” газетін шығару үшін қазақ байлары 7 жыл дайындық жасап , 5000 сом ақша жинаған . Оны газет шығарту үшін Смайыл қажы Жаманшаловқа тапсырған . “Қазақ” сол ақшаға шыққан” - деген пікірдің негізсіз екендігін , ондай болжамның сол кездегі уақыт талабына сай пайда болған , тарихи шындықтан алыс , саяси болжам екендігін дәлелдейді. Газет өмірге келіп , өз жұмысын бастаған соң да үнемі халықтың қолдауын көріп отырды . Ә. Бөкейханов екі жылдан кейін , газеттің екіге толып үшке аяқ басуына байланысты: “Тәңірден соңғы күшті халық қой. Халық қолдаған іс анау-мынаудың қастығымен өшпейтінің көзбен көріп , қолмен ұстағандай болдық... әуелі құдайға сеніп , екінші , құдайдан соңғы күшті халыққа сүйеніп , “Қазақ” алдағы жасына аяқ басты . Қайырлы болсын!” - деп жазды /52/. Мұнда , “Қазақ” газетінің негізгі сүйенері халық екендігі ашық айтылған . Олай болса , газеттің жалпыхалықтық-ұлттық сипатта болуы заңдылық . Дегенмен , бір қолдың саусақтарымен санап шығуға болатын жылдар аралығында болып өткен қоғамдық құбылыстар тасқыны “Қазақ” газетінің сипатын өзгерте алмағанымен , оның бағыт бағдарына , алдына қойған міндеттеріне түбегейлі өзгерістер енгізбей қоймады . Уақыт газет 46
Міне осылай , айналасы бірнеше жылдың ішінде ғана қоғамда болған күрделі саяси өзгерістер “Қазақ” газетіне өзінің бағыт-бағдарына , алдына қойған мақсаттарына , Ұлт мүддесінен шығып , бірнеше рет түбегейлі өзгерістер енгізуге мәжбүр етті . Сонымен , “Қазақ” газетінің өзінің объективті негізі – қаражат жағынан да , атқарған іс-әрекеттері жағынан да жалпыұлттық газет болғандығы , оның қалыптасқан әрбір объективті тарихи жағдайдағы , 47
Қайталанбайтын деректердің деректік маңызы , олардан алынатын ақпараттың ғылыми құндылығы , сол деректерді жасаушы субъектерге тікелей байланысты . Мерзімді басылымдарда субъектерге редакторлар , авторлар , тілшілер жатады . “Қазақ” газетінің бетінде , бес жылдан астам уақытта , жүздеген авторлардың мақалалары жарияланғанымен , оның бастан аяқ негізгі шығарушылары және тұрақты авторлары Ахмет Байтұрсынұлы , Міржақып Дулатұлы және Әлихан Бөкейхановтар болды және жинаққа енген материалдардың 53 процентке жуығын жазғандар да осылар . Бүгінгі күні - тәуелсіз Қазақстанның төл тарихының қалыптасу кезеңінде , өз бастауымызға көз салсақ , А. Байтұрсынұлының тарих туралы , әсіресе тарих ғылымының аса бір күрделі саласы , тарихи деректану ғылымы туралы айтқан ойлары , пікірлері өзінің дәлдігімен , ғылыми құндылығымен ерекшеленетіндігін байқауға болады . Тарих ғылымының негізін тарихи деректер құрайтындығын , деректерде салынған ақпараттарды алып , ғылыми еңбектерде пайдалану үшін тарихи деректану ғылымның қажеттілігін , “Шежіре , заман хат , өмірбаян , мінездеме – бәрі де тарихтың жемі есебіндегі нәрселер . Тарих олардың айтқанының бәрін ала бермейді . Аударып , ақтарып түрлі жағынан қарап , түрлі мағлұматтармен салыстырып , сипатталған мағлұматтарды ғана алады” - деп , қарапайым ғана сөздермен , аса маңызды ғылыми проблеманың шешімін түсіндіре білді . “Қазақ” газетінің авторларының жалпы саны 200-ден асады . Тек жинақта келтірілген “Ашылмаған бүркеншік есімдер” - деген тізімде 109 “Қазақ” авторларының әлі ғылымға белгісіз бүркеншік аттары көрсетілген. Солардың бірі мазмұндылығымен , ұлттық мерзімді басылым беттерінде 48
“Қазақ” газеті халықтың рухани және ақшалай қолдануымен шыққан, ұлттық сипаттағы бейресми басылым . Оның негізін қалаушылар және негізгі авторлар А. Байтұрсынов , Ә. Бөкейхан , М. Дулатов және басқалар болды . 2.2. “Қазақ” газеті мәліметтері – бірінші дүниежүзілік соғыс қарсаңындағы қазақ қоғамы өмірінің дерегі
49 Ресейдің , онымен бірге Қазақстанның да , адамзаттың жалпы даму жолынан ауытқып , басқа бағытта кеткенін ескерсек , онда соңғы бейбіт жылғы ел өмірін тереңірек білудің қажеттілігі арта түседі . Ол бізге басқалармен бірге ортақ соқпақпен қай жерге дейін келгенімізді , адамзаттан қай тұста бөлініп қалғанымызды айқындауға көмектеседі. “Қазақ” газетін алғашқы әлемдік соғыс қарсаңындағы еліміз тарихының дерек көзі ретінде талдаудағы мақсатымыз да осында . І-ші дүниежүзілік соғыс қарсаңындағы Қазақстан тарихынан мағлұмат беретін , әр түрлі формада (ауызша , жазуша , фото , кино , дыбыс т.б.), әр түрлі мақсатта (ұлттық , топтық , таптық т.т.) пайда болған деректер баршылық . Дегенмен , олaрдың бәрі бірдей соңғы уақытқа дейін ғылыми айналымға түскен жоқ . Тек солардың бір бөлігі ғана , үстем ұлттың мүддесіне сай , дәлірек айтсақ , орыс тілінде дүниеге келген деректер ғана , таптық тұрғыдан қаралып , кеңестік тарихнамада ғылыми айналымға молынан тартылды . Ал , екінші бір бөлігі , яғни қазақ тілінде дүниеге келген ұлттық деректеріміз саналы түрде назардан тыс қалдырылды . Осындай , тарихты тануды кеңестік өлшеміне сай келмегендіктен , өткенді өлшеп-пішудің большевиктік қалпына симағандықтан тарих дерегі ретінде пайдалануға қатаң тиым салынған , төл жәдігерлеріміздің бірі және бірегейі “Қазақ” газеті болды . Халық өміріне қатысты тарихи деректердің көбі соғыстарға байланысты пайда болғандықтан , әр алуан соғыстар тарихы тереңірек зерттеліп , ал сол халықтың негізгі тарихын құрайтын бейбіт тіршілігі , күнделікті қарапайым жасампаздық істері зерттеуші назарынан тыс қалып қояды . Мұндай тарихты зерттеудегі біржақтылық қазақтарға да тән . Ол туралы Президент Нұрсұлтан Назарбаев өзінің “Тарих толқынында” деген еңбегінде: “Халқымыздың тарихы – соғыстардың , 48 50
Біз зерттеу объектісі ретінде қарастырып отырған уақыттағы халқымыздың жасампаздық істерінің нақты көрінісінің бірі , әрі дерегі сол “Қазақ” газетінің өзі . “Қазақ” сияқты қай жағынан қарасаң да деңгейі биік мерзімді басылым шығарып тұру , бір жағынан , төл мәдениетіміздің дамуының айқын дәлелі болса , екінші жағынан , беттерінде ел өмірі әр түрлі қырынан бейнеленген ұлттық жазба дерегіміздің пайда болуы болып табылады . “Қазақстанның ХХ ғасырдың бас кезіндегі мәдениеті мен әдебиеті” деген топқа 1913 жылы шыққан , осы мәселелерге арналған 18 мақала енген . Оларда: қазақ халқының соғыс қарсаңындағы мәдени өмірі , ұлттық ойын-сауықтары , салт-дәстүрі , әдебиеті , тілі , өнері-білімі туралы жазылған . Әсіресе , сол жылдары дүниежүзілік саясаттың орталығына айналған Еуропа туралы мақалалар көптеп жарияланғанын байқауға болады . Құрамына қазақтарды қосып алған Ресей мемлекетінің тарихына, оның басқа елдермен жасаған байланыстарына , Балқан соғысына қатысты 19 арнайы мақала енген . Газеттің жиырмадан астам нөмірінде “Сыртқы хабарлар” , 6 нөмірінде “Соғыс жайынан” материалдар басылған . “Қазақ” газетінің бірінші күннен бастап ерекше көңіл бөліп , өз бетінде үздіксіз көтерген мәселесінің бірі оқу-ағарту , білім беру , жалпы халықтың рухани өмірі туралы мәселесі болды деп айтуға болады . Тек , 1913 жылы ғана апталықта оқу-ағарту ісі бойынша 30-дан астам арнаулы мақалалар басылған .Оқу жайы “Тілшілер сөзінде” , “Ішкі хабарларда” айтылып тұрған . Олар да маңызды дерек көзі болып 51 табылады . Зерттеуші Ө. Әбдіманов газет алдына қойған мақсаттарды шартты түрде: саяси-әлеуметтік мәселелер , шаруашылық-экономикалық мәселелер және мәдени-ағартушылық мәселелер деп үш желіге бөле отырып: “Газеттің осы мәселеге қатысты жарық көрген мақалаларын негізінен үш публицист жазып және дайындап отырғаны талассыз шындық . Олар Ахмет Байтұрсынов , Міржақып Дулатов , Әлихан Бөкейханов . Қай-қайсысы да кез келген тақырыпқа жаза алар хас шеберлер болғанымен де Әлихан көбінесе саяси-экономикалық , Ахмет – мәдени ағартушылық , Міржақып әдебиет пен өнер мәселелеріне көбірек барғаны “Қазақ” беттерін ақтарғанда көзге айқын түседі . “Қазақтағы” көптеген бас мақалаларды Ахмет Байтұрсынов жазған және бас жазушы ретінде қандай бір мәселе болмасын өзіндік пікірін , өзіндік көзқарасын білдіріп , газеттің бағдар-бағытын айқындап отырған . Оның кейінірек “батысшылдық” тобының идеологы атануы себепші болған көбіне-көп осы “Қазақтағы” мақалалары арқылы танылуы болса керек-ті” - дейді . Иә , өмірдің қай саласынан болмасын қалам тарта білген бұл үш арыстың жазған мақалаларының өзіндік ерекшеліктері болғандығы рас . Газет материалдары үшеуінің ұлт алдында тұрған өзекті мәселелерге көбіне бірдей көңіл бөліп , газет бетінде көтере білгендіктерін де білдіреді . Мысалы , қазақтың мәңгі уайымы жер мәселесі “Қазақ” газетінің де ең өзекті мәселесіне айналған . Жерге қатысты мақалалардың көбін ғасыр басындағы осы мәселенің ел таныған маманы Әлихан Бөкейхан жазған . Дегенмен , мәселенің өте маңыздылығына , өткір қойылуына байланысты Ахмет Байтұрсынұлы сол жылғы газетке “Қазақ жерін алу турасындағы низам” , “Жер жалдау жайында” , “Көшпелі һәм отырықшы норма” сияқты мақалалар жазды . Жер мәселесі Міржақып Дулатұлының “Земство не нәрсе” атты мақалалар сериясында да 52
Оның ең басты объективті себебі , басқарма халықтан газетке мақала жазып тұруды қаншама өтінгенімен , жалпы жұрттың газетке мақала жазатындай білім дәрежесінің , сауаттылығының болмауы . Сонымен қатар, оның бірнеше субъективті себептері бар . Біріншіден, халық арасында еңбек етіп жүрген оқығандарымыздың бойындағы қазаққа тән енжарлық пен жалқаулық , оларға ел хабарын айтып газетке хат жазып отыруға кедергі болған сияқты . Екіншіден , басқарма тарапынан газетке хабар жазушыларға бірінші күннен бастап қойылған қатаң талап , көптеген авторлардың мақалаларының газет бетінен орын алуына кедергі болған сияқты . Үшіншіден , апталыққа мақала жазып тұруға мүмкіндігі бар хат білетін аталарымыздың бір бөлігі хатты басқармаға емес , басқарманың үстінен басқаларға жазып тұрған . Дәлірек айтсақ , олар газет шығарушылардың үстінен тиісті орындарға арыз жазумен айналысқан . Ол , әрине , газет ісіне өз зиянын тигізбей қойған жоқ . Басқарма газет шығарумен қатар өз аттарына айтылған өтірік , өсек , жаламен де күресуге мәжбүр болды . Дүниеде екі әділ сыншы бар: халық һәм тарих. Бұл екеуі де кімнің қайда жүргенің тексермейді , кімнің не істегенің тексереді , мұны 53 ұмытпасқа керек” - деп жазса , кейінірек Міржақып Дулатұлы өз жақындарынан көрген қорлығы туралы: “Жәбірді жаудан көргеніміз жоқ жақыннан көрдік . Бізге ең қиын жанымызға батқаны жаудың жақыннан шыққаны болды” - деп жазды . Осындай және басқа да себептер басқарма мүшелеріне газет шығару ісін негізінен өз қолына алуға мәжбүр етті . Бұл газет шығаруға өз үлестерін қосқан басқа да ондаған Алаш азаматтарының еңбектерін жоққа шығарғандық емес , “Қазақ” солардың арқасында толық қанды ұлттық басылымға айналды . Дегенмен , ошақтың үш пұтындай “Қазақтың” негізгі үш тірегі Әлихан Бөкейхан , Ахмет Байтұрсынұлы және Міржақып Дулатұлының болғандығы тарихи шындық . Сонымен қатар ерекше көңіл аударатын тағы бір нәрсе , ол Абай шығармашылығының газет авторларына , солар арқылы газет мазмұнына тигізген оңды ықпалы , үлкен әсері . Абай даналығының “Қазақ” газетіне, оның тіліне , сөзіне мазмұнына тигізген әсері арнайы тақырып ретінде зерттеуді қажет ететін күрделі проблемалардың бірі . ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басындағы қазақ қоғамын өз шығармаларында Абайдай дәл бейнелеп , қалың елі қазағының өмір-салтын , тұрмыс-тіршілігін , бар бітім болмысын Абайдай дәл суреттей білген адам кемде кем . “Қазақ” газетінің “әсерлі анық сөздері” туралы Мұхтар Әуезов: “Сол уақыттарда “Қазақ” газетінің бетінен анда-санда оқып отырған әсерлі анық сөздер қауіптің пішінің айқын қылып көрсетіп , мектeптегі жас балалардың сезімін түзу жолға беттеткендей болушы еді . Жас буынның жаңа туып келе жатқан әлсіз ойын “жол мұндалап” , жетегіне алып бара жатқандай байқалушы еді” - дейді . Демек , Абай туындылары мен “Қазақ” газетінің басты ортақ қасиеттері екеуінің де қазақ өмірі туралы ақиқатты анық айта 54
“Қазақ” газетінің материалдарының деректік маңызына , ондағы ақпараттардың шынайылық дәрежесіне әсер еткен факторлардың тағы бірі , апталықтың рухани қайнарының бастауын Абайдан алуы деп айта аламыз . Екіншіден , газетті шығарушылар Абайдан тек рухани нәр алып қана қойған жоқ , сонымен қатар , олар газетте Абай шығармашылығына арналған мақалалар жариялау арқылы абайтану ғылымының қалыптасуына да өз үлестерін қосты . Газет редакторының: “Абайды қолымыздан келгенше қадірлі жұртқа таныту үшін мұнан былай кейбір өнегелі , өрнекті сөздерін газетаға басып , көпке көрсетпекшіміз” /54/ - деген сөздерін орындап “Қазақты” екінші Абай мектебіне айналдырды . Осылай газет арқылы Алаш зиялылары Абай ісін әрі жалғастырды . Дегенмен , ескертетін бір жағдай , ол Абай мен оның ісін жалғастырушылардың мақсат-мүдделері , арман тілектері бір болғанымен , олардың өмір сүріп , өз туындыларын дүниеге әкелген орталары мен қолданған күрес тәсілдерінің бөлек болғандығы . Ал , оның ізбасарларының Абаймен заманы бір болғанымен өскен орталарының басқа болғандығы тарихтан белгілі . Сондықтан олардың таңдаған күрес жолдары да басқаша болды . Олардың біразы империя орталығында білім алып , сонда саяси қозғалыстарға қатысса , біразы басқа қалаларда өсіп жетілді , 1905-1907 жылдардағы саяси толқуларға араласып , күрескерлер ретінде қалыптасты , абақтыларда шыңдалды . Мұның бәрі оларды сол кездегі күрестің өркениетті елдерге тән түріне – газет шығаруға алып 55
Баспасөздің ұлт мүддесі үшін күресте пайдалы да тиімді екендігін мына фактілерден де байқауға болады . Егер , Ахмет Байтұрсынұлы өзінің Абай өлеңдерімен тек 1903 жылы ғана танысқандығын айта келе: “Ақмоламен сыбайлас Торғай облысында Абайды білетін адам кем , тіпті жоқ деп айтсақта боларлық . Олай болуы сөзі басылмағандықтан , Абайдың сөздері кітап болып басылып шыққанша Абайдың аты да , сөзі де Торғай облысында естілмеуші еді” /55/ - десе , “Қазақ” газетінің бірге толып екіге аяқ басуына арнап жазған мақаласында: “Дүниеге шығып көрінуі мұң-ақ екен , жұрт жабылып көтермелеп кетті . Сондықтан бастауға себепкер біздер болсақ та , жүргізуге себепкер болған жұртқа кірген саңылау һәм сана , яғни ішіндегі саңлаулы , саналы адамдар . Жұрт азаматтарының бірсыпыралары пұл жағынан , бірсыпыралары қалам мен білім жағынан , бірсыпыралары екі жағынан да жәрдем етті , баршаларына жұрттың тілі болып , тұрған “Қазақ” атынан тәңір жарылқасын айтасыз !” - деп , Абайды да , “Қазақты” да , жұртқа танытқан баспасөз екендігін атап айтты . Бұл мысалдар баспасөз құдіретінің айқын дәлелі . Газеттің 1913 жылдың басынан бастап шыға бастауы оны , өзінің еркінен тыс , бірінші әлемдік соғыс қарсаңындағы соңғы бейбіт жылғы қазақтардың саяси-әлеуметтік , экономикалық және мәдени өмірінің құнды дерегіне айналдырды . Сол жылғы апталық бетінде жарияланған материалдарға талдау жасау , оның мынадай деректік ерекшеліктері болғандығын көрсетеді: Біріншіден , газетте басылған мақалалар ел өмірінің барлық жағын дерлік қамтыған . Сондықтан , зерттеушілер олардан ұлтымыздың 56
Екіншіден , газетте жарияланған мақалалардың басым бөлігін , ел жағдайының терең білгірлері , халқымыздың ойлары озық , қаламдары жүйрік азаматтары Әлихан Бөкейхан , Ахмет Байтұрсынұлы және Міржақып Дулатұлы үшеуінің жазғандығы . Бұл фактордың газет материалдарының тарихи дерек ретіндегі шынайылық дәрежесінің жоғары болуына әсер ететін негізгі фактор болғандығы . Үшіншіден , Абай шығармашылығының , Абай даналығының газеттің негізгі авторларына , солар арқылы газетке тигізген оңды ықпалы . Абай ісі , Абай ойы мен тілінің , газет ісі , газет ойы , газет тілімен сәйкестігі . 57 Қорытынды Сонымен , ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басында қоғамда болған әлеуметтік өзгерістер мен саяси қақтығыстар қазақ даласына да өз әсерін тигізбей қойған жоқ . Уақыт тарих сахнасына ұлт бостандығы жолындағы күресте жаңа буын өкілдерін - әр тектілерден шыққан ұлт зиялыларын шығарды . Заман талабына сай , жан-жақты білім алған зиялыларымыздың бір тобы қалыптасқан тарихи жағдайда ұлт мүддесін қорғау үшін газет шығарудың қажеттігін жақсы түсінді . Нәтижесінде , 1907 жылдың наурызынан бастап қазан төңкерісіне дейін қазақ зиялыларының ұйымдастыруымен бірнеше ұлттық-бейресми басылымдар дүниеге келді . Қазақ зиялыларының газет шығару ісіндегі алғашқы қадамдары сәтсіз аяқталғанымен , ұлт мақтанышына айналып , атадан балаға асыл мұра болып қалатын , ұлт мүддесі үшін күресте әлі бірде-бір қазақ басылымы атқарып көрмеген істер атқарған басылымдар да сол жылдары пайда болды . Осылай , әзірге адамзатқа белгілі бұқаралық ақпарат құралдарының тұңғышы – мерзімді басылымдардың , бір-біріне қарама-қарсы мақсаттағы әлеуметтік топтардың саналы іс-әрекеттерінің нәтижесінде пайда болғанымен , бүгінгі күні бәрі де қазақ тарихының құнды дерек көзіне айналып отыр . Сонымен , егер алғашқы қазақ тіліндегі ресми газеттердің дүниеге келуінің басты себебі , қазақ жерін одан әрі отарлаудың күшейтілуі болса , ұлттық-бейресми басылымдардың дүниеге келуінің басты себебі , керісінше , сол отарлаушылыққа қарсы күрестің нәтижесі болды . Қазан төңкерісіне дейінгі қазақ басылымдарының деректік ерекшелігі де осыдан туындайды . Қазан төңкерісіне дейін елімізде оннан аса ұлттық-бейресми басылымдар 58
Ресми орындардың рұқсатымен шығып тұрғанымен ұлттық басылымдардың әрбір саны қатаң тексеріліп отырды . Басылым тек бекітілген бағдарлама бойынша ғана шығуға тиіс болды . Ұлттық басылымдардың сипатына , бағыт бағдарына , демек оларда салынған ақпараттардың мазмұнына әсер еткен факторлардың бірі – қаражат көзі . Қазан төңкерісіне дейін шыққан бейресми басылымдардың бәрі де жеке адамның , немесе бір әлеуметтік топтың қаражатына емес , нақты басылымдарды жаздырып алушылардың , ауқатты азаматтардың берген көмегінің және жарнамалардан түскен ақшаның негізінде шығып тұрған . Сондықтан олар ұлттық сипат алды . “Қазақстан” журналы мен “Айқап” журналы сол қаражаттың жетіспеуінен жабылып қалды . Бұл факт ұзақ жылдар бойы кеңестік тарихнамада жазылып келген “Айқап” пен “Қазақтың” айтысына таптық-антагонистік сипат беру әрекетінің ойдан шығарылған негізсіз әрекет екендігін және “Айқап” журналы “Қазақ” газетінің қастандық әрекетінен жабылып қалды деген тұжырымның шындыққа сай келмейтіндігін дәлелдейді . “Қазақ” газетінің тарих дерегі ретіндегі тағы бір ерекшелігі , одан алынған мағлұматтардың жан-жақтылығы , ел өмірінің барлық салалары туралы толық мәлімет бере алуы және олардың шынайылық дәрежесінің жоғарылығы . Мысалы , газеттің әлем халықтары тарихында болып өткен бірінші дүниежүзілік соғыс қарсаңындағы жылы дүниеге келуі , оны 59
Ұлттық басылымдар тарихының жаңа кезеңі ақпан революциясымен тікелей байланысты болды . Патша өкіметінің құлатылуы қазақ тілінде жаңа газеттер шығаруға мүмкіндік берді . Сонымен , ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басында қазақ тілінде жарық көрген мерзімді басылымдар , отан тарихының аса бір күрделі кезеңін жазба дерегін құрайды . Дегенмен , басқа деректер сияқты, олар да өздерін деректанулық “сыннан” өткізуді қажет етеді . Басылымдардың өздеріне ғана тән ерекшеліктерін ескеріп , әр түрлі тәсілдерді пайдалану арқылы жүргізілген деректанулық талдау , олардан шынайылық дәрежесі мен ғылыми құндылығы жоғары мәліметтер алуға мүмкіндік береді . Жалпы , қазақ баспасөзін тарихи дерек көзі ретінде әр түрлі бағытта қарастыру ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басындағы қазақ халқының тарихын жан-жақты зерттеуге , оның әлі де ғылымға белгісіз жақтарын ашуға мүмкіндік береді деп ойлаймын . Оған қажетті материалдар ұлттық басылымдарда жеткілікті . Мысалы , ғасыр басындағы қазақ өмірінде көріне бастаған жаңа әлеуметтік-экономикалық қатынастардың , қазіргі тілмен айтсақ , нарықтық қатынастардың ел арасына енуі мен даму жолдары тек баспасөз деректерінің негізінде ғана толық ашылып көрсетілуі және объективті зерттелуі мүмкін . Ә. Бөкейхан , А. Байтұрсынұлы , М. Дулатұлы бастаған ондаған авторлар өз ұлтының тарихы туралы жазып , жалпы тарих ғылымы туралы көзқарастарын білдірген . Олардың баспасөз бетінде қалдырған тарихқа қатысты мол мұраларына тарихнамалық талдау жасау тарих ғылымын байыта түсер еді деп ойлаймын . 60 Пайдаланылған деректер мен сілтемелер тізімі
61
62
63
Д.А. Қонаев атындағы Университет Әлеуметтік және ізгілік пәндер кафедрасы Диплом жұмысы Ұлттық баспасөз ХХ ғасырдың басындағы Қазақстан тарихының дерек көзі Ғылыми жетекші: т.ғ.д. профессор Қ.М.Атабаев Орындаған: тарих тобының 5 курс студенті Қалиева М.Б. Алматы, 2006 жүктеу/скачать 455 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|