1. Адамдардың бұқаралық мекендеу объекттерінде өртті сөндіру тактикасы

жүктеу/скачать 0.61 Mb.

бет	1/3
Дата	17.07.2016
өлшемі	0.61 Mb.
	#206405

1 2 3

^{Мазмұны:}

^{Кіріспе}
^{1. Адамдардың бұқаралық мекендеу объекттерінде өртті сөндіру тактикасы}	²
^{1.1. Өрттердің статистикасы және олардың себептері}	²
^{1.2. Адамдардың бұқаралық мекендеу ғимараттарына берілетін нормалар мен ережелерінің негізгі талаптары}	³
^{1.3. Ғимараттарда өртті сөндіру және даму ерекшеліктері}	⁴
^{1.4. Адамдардың бұқаралық мекендеу ғимараттарында өрт кезінде құтқару жұмыстарын ұйымдастыру}	¹⁴
^{2. Жедел-тактикалық қатынаста объекттің сипаттамасы}	²²
^{2.1. Объекттің жедел-тактикалық сипаттамасы}	²²
^{2.2. Сыртқы өртке қарсы сумен қамтамасыз ету}	²²
^{2.3. Технологиялық процесстің өрт қауіптілігі}	²³
^{2.4. Өрт сөндіру құралдарын таңдау}	²⁶
^{3. «Grand Nur Plaza» қонақ үй кешенінде өртті сөндіруді қамтамасыз ету үшін инженерлі-техникалық және жедел-тактикалық шешімдердің бағалануы және талдауы}	²⁸
^{3.1. Бар өртті сөндіру және хабарлау автоматика жүйелерінің сипаттамалары}	²⁸
^{3.2. Ішкі сумен қамтамасыз етудің сипаттамасы және өрт крандарының тексеру есебі}	²⁹
^{4. Жылжымалы өрт техникасымен қонақ үй кешенінде өртті сөндіруді ұйымдастыру}	³²
^{4.1. Қонақ үйдің екінші қабатында өрттің негізгі параметрлерін болжамдау}	³²
^{4.2. Өртті сөндіруді ұймдастыру}	³⁷
^{4.3. «Grand Nur Plaza» қонақ үйінің мейрамханасында өрт кезінде жағдайын болжамдау}	⁴¹
^{4.4. Хабарлағыш қондырғысы бар дабылдағышының өрт сөндіруін ұйымдастыру}	⁴⁸
5. Өртте адамдарды құтқару	⁵³
5.1. Өртте адамдарды құтқарудың әдістері мен жолдары	⁵³
5.2. Үрейді болдырмау әдістері, адамдарды іздеу ерекшеліктері және оларды құтқару	⁵⁴
^{6. Қабылданған шешімдердің экономикалық негізделуі}	⁵⁶
^{7. Өртті сөндіру кезінде техника қауіпсіздігі және еңбектң қорғау}	⁵⁹
^{Қорытынды}	⁶¹
^{Әдебиет}	⁶²

^{Кіріспе}

^{Біздің қоғамның қазіргі өмір сүру жағдайы белгілі өлшемде ғылыми-техникалық прогресспен, ведомствоаралық, бұтақ аралық байланыстардың жағдайларымен, еңбек кооперация жүйесінің бар болуымен, технологиялық процесстердің және т.б. негізделеді. Сәйкесінше ұйымдастыруға, принциптерге, әдістерге және қоғамдық өмірді басқару құралдарына қажетті жаңа талаптарға сәйкес, оларға бұл жағдайларға сәйкес етіп жасауды талап етті.}

^{Қазіргі этаптағы өрт тактикасы өртке қарсы қызметі бөлімшелерінң жауынгерлік іс-қимылдарды жүргізуін және дайындау процессі кезінде және де бәрінен басты олардың негізгі түрін - өртті сөндіруді зерттеуге, заңдылықтарды табуға шақырылған. Сондықтан ол өзін, қысқа уақытта өртті сөндіру әдістері мен ең эффективті фораларын өңдеу және олардың заңдылықтарын табу үшін, өртке қарсы қызмет бөлімшелері іс-қимылдарын теориялық негізі етіп көрсетеді. Осыдан шыға, өрт тактикасы бір-бірімен тығыз байланысты екі негізгі шартын шешеді:}

^{Заңдылықтармен танысу және өртте адамдарды құтқару кезінде әдістерді өңдеу;}

^{Заңдылықтармен танысу және өртті сөндіру үшін бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдарды жүргізуінің әдістері мен формаларын өңдеу.}

^{Өртке қарсы бөлімшенің жауынгерлік іс-қимылдарының әдістерін барларын жетілдіру және жаңаларын өңдеу үшін олардың тактикалық мүмкіншіліктерін білу керек, олардың оқытылуы өрт тактиканың шарты болып табылады.}

^{Өрт тактикасында бәрінен бұрын жалпы теориялық негізді шығаруға болады, ол қайда және қандай күштер мен құралдармен сөндірілді дегеніне тәуелді емес, өрт сөндіру процессінің бірдей дәрежесіне қатысты.}

^{Ол өзін өрт тактикасының теориялық жағдайын, өзінің ғылыми және әдістемелік базасын деп ұсынады. Осында бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдары, таралу заңдылықтары және өрт сөндіру кезінде күштер мен құралдарды енгізілуі, өртті жою және алдын-алу керекті жағдайлары, ӨҚҚ бөлімшелерінің тактикалық мүмкіншіліктері, оларды қолдану туралы есепту әдістері, өртті сөндіру ұйымдастыруының принципті негіздері, бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдарының басқаруы қарастырылады.}

^{1. Адамдардың бұқаралық мекендеу объектілерінде өртті сөндіру тактикасы}
^{1.1 Өрттердің статистикасы және олардың себептері}
^{Өртке қарсы қызметінің мамандары қонақ үй кешендерінде өрттердің пайда болу себептерін толық зерттеді. Осы өрттердің себептері негізінде осылар болып табылады:}

^{Отты қауіпсіз қолдану;}
^{Электр құралдармен қолдану ережелерін бұзу;}
^{Электр өткізуінде және құралдарда қысқа тұйықталу;}
^{Құрылыс-жөндеу жұмыстары кезінде өрт қауіпсіздік ережелерін бұзу;}
^{Өрттеу.}

^{Өрттер көпшілік жағдайда сөндіруді ұйымдастырудың күрделілігіне байланысты мына жағдайларға әкеледі:}

^{Мысалдар.}

^{Статистикамен орнатылған, қонақ үйлердегі өрттер негізінде түнгі уақытта 40,3 % және ұсынудан кейін бірінші екі сағатта 22,6 % пайда болады.}

^{1 кестеде мемлекет бойынша 10 жыл ішінде қонақ үй кешендерінде өрттер туралы берілгендер көрсетілген [2].}

^{Өрттер туралы берілгендерді талдап, көптеген жағдайларда өрттер үлкен кешігіспен табылды, әсіресе түнгі уақытта, оның пайда болуынан кейін табылу уақыты 40-60 мин. құраған кезде, бұл жану ауданының белгілі үлкеюіне әкеледі және өрт сөндіру құралдарымен сөндіру бола алмайды.}

^{Қонақ үйлерде табысты сөндіру үшін өрттің бос даму уақыты әсер етеді, бұл уақытқа, табу уақытынан басқа, өртке қарсы қызметіне хабары туралы түскен уақыты кіреді, кезекші персоналының санына, өртке қарсы қызметі бөлімшелерімен тікелей байланысына қатысты 7-ден 20 мин. дейін жетеді (орташа мәні 12 минут).}

^{Берілген 1 кестеде өрттің бос даму уақыты кең шегінде 29 минуттан 4 сағат 25 минутқа дейін өзгереді (орташа уақыты 1 сағат 55 минут), бұл уақыт ішінде өрт ауданы белгілі өлшем алады. Осылай өртті табу уақытынан бастап бірінші бөлімшенің оқпандарды енгізу уақытына дейін өрт ауданы орташа 3-4 есе үлкейеді.}

^{Қонақ үй кешендерінде өрттің сызықтық даму жылдамдығы 0,83-тен 1,9 м/мин шегінде болады, осыған бөлмелердің үлкен көлемі, жану материалдарынан жасалған жабындылардың көп саны болуы әсер етеді.}

^{Бөлек жағдайларда үлкен өрт жүктемесі болған кезде қонақ үй номерлері бойынша өрттің таралу жылдамдығы үлкейеді, ол 3 м/мин дейін жету мүмкін.}

^{Бұның барлығы қонақ үй кешендерінде өрт ауданының үлкен өсу жылдамдығына әкеледі, көрсетілген өрттерде 3-тен 56}^м²^/мин^{шегінде өзгеретінін көрсетеді.}

^{Номерларда белгілі қысым пайда болады, ол}^{40-60 кг/м}²^{және одан көп құрауы мүмкін.}

^{Қонақ үй кешендерінде өрт кезінде адам өміріне үлкен қауіп төндіретіні үрей болып табылады. Оны жою үшін шаралар қолдану керек.}

^{Жайылтпаушылықтың ең аз уақыты мына жағдайларда байқалады, сөндіруге қуатты лафет оқпандары (3-5 дана), қуатты “А” оқпандарының көп саны енгізілгенде.}

^{Сөндіруге жеткіліксіз күш пен құралдар енгізілген кезде өрттер активті сипат алады, нәтижесінде қонақ үй кешендері мүлдем жойылады.}

^{Өрт жайылтпаушылықтың орташа уақыты 2 сағат 20 минут құрайды. Егер күш пен құралдар бірінші 20-25 минут ішінде таралса.}

^{Егер таралу 35 минуттан көп болса, өртті 4-6 сағат ішінде жайылтпауға болады, бірақ ғимарат қайта құруға болмайтын еді.}
^{1.2 Адамдардың бұқаралық мекендеу ғимараттарына берілетін нормалар мен ережелерінің негізгі талаптары}

Қонақ үйлерде, мотельдерде, кемпингтарда, жатақханаларда қазақша және орыс тіліндегі өрт қауіпсіздік ережелері бар нұсқамалар болу керек. Шетел мемлекеттердің адамдары тұрған кезде өрт қауіпсіздік ережелері бар нұсқамалар бірнеше тілдерде орындалу керек. Тұруға барлық келгендер олармен танысу керек (қолын қойып).
Қонақ үйлердің, мотельдердің, кемпингтардың және жатақханалардың номерларында өрт болып қалған кез үшін жеке адам эвакуациялау жоспарлары іліну керек, жоспарда номер немесе бөлмесі көрсетілуі тиіс.
Қонақ үйлердің, мотельдердің, кемпингтардың және жатақханалардың номерларында жылытатын приборлармен (электр шәйнектермен, үтіктермен және т.б.) қолдануға рұқсат етілмейді, бұл туралы рұқсат етілмейтін жазулар және белгілер хабарлау керек.
Қонақ үйлердің бөлмелерінде тұрғын ғимараттарында қоймаларды, офистарды, контораларды және т.б. орналастыруға рұқсат етілмейді.
Өрт жағдайында тұратындарды табысты эвакуациялау үшін қонақ үй персоналы жеке қорғау құралдарымен қамтамасыз етілу қажет (тыныс алу маскалары, противогаздар және т.б.)

^{1.3 Ғимараттарда өртті сөндіру және даму ерекшеліктері}
Өрт сөндіру басшысының шарты, бастысы ғимараттарда өрттің даму жалпы параметрлерін табу, солардың негізінде соларда өртті сөндірудің ең эффективті әдістері өңделетіні, болып табылады.

Бүкіл өрттердің жалпы көрсетілуі ұйымдастырылмаған жану процессі болып табылады, ол газ алмасусыз болмайды – жану аймағына таза ауаның берілуі кезінде, бірдей уақытта бұл аймақтан жану өнімдерінің шығарылуы өтеді.

Ғимаратта өрт кезінде газ алмасу жағдайлары, ашық төңіректе болатын өрттерден өзге. Ашық төңіректе газ алмасу атмосфералы ауа мен жану өнімдері температураларының әр-түрлілігіне байланысты, ал ғимаратта өрт кезінде газ алмасу құрылыс, технологиялық сипаттамалардан және көлемді-жоспарлы шешіміне қатысты болады.

Ғимаратта өзін архитектуралық құрылымдар болып ұсынылады, әр-түрлі тағайындалуы бар бір немесе бірнеше бөлмелерден тұрады. Сондықтан біріншіден ғимарат бөлмелерінде өрт жағдайын анықтайтын жалпы факторларды қарастыру керек.

Қазіргі уақыт кезегіндегі әр бөлмедегі өрт жағдайы келесі негізгі орташа көлемді жағдай параметрлерімен сипатталады: жанып жатқан бөлме көлеміндегі газды ортаның тығыздығы, жанып жатқан бөлмедегі қысымы, температура, газды орта компоненттерінің концентрациясы.

Ғимарат бөлмелеріндегі өрт даму кезінде осы параметрлердің өзгеруін анықтайтын басты факторлар, болып табылады:

Агрегаттық жағдай, өрт жүктемесінің өлшемі және оның бөлмедегі таралуы (таралған жіне бірдей таралған);
Бөлмелерде өрт даму кезінде газ алмасу жағдайының коэффициенті К_г.

Газ алмасу жағдайының коэффициенті К_г бөлменің қоршау конструкцияларының тесік ауданының S_о еден ауданының S_П қатынасы болып түсіндіріледі.

(1)

Жоғарыда көрсетілген факторлардың қатынасына қарап бір ғимарат бөлмелерінде өрттің дамуы кезінде орташа көлемді жағдай параметрлері уақыттың әрбір мезгілінде әр-түрлі болады, сол туралы, Ресей ІІМ ВНИИПО орындалған, эксперименталды зерттеулердің нәтижелері көрсетеді (1 кесте).

Бірінші тәжірибедегі өлшем 0,33 тең, ал екінші және бесіншіде – шамамен 0,16. Сынау объектілерін сипаттайтын, басқа берілгендерді талдай отырып, былай айтуға болады, екінші және үшінші тәжірибелердің өткізу жағдайлары тек бөлменің биіктігімен ерекшеленеді, екінші және төртіншісі - өрт жүктемесінің шамасымен, үшінші және бесіншісі – бөлме еденінің ауданымен, ал біріншісі және екіншісі газ алмасу жағдай көэффицентімен.

1 кесте

Тәжірибе №

S_П,м²

S_О, м²

Бөлме биіктігі, м

Өрт жүктемесі, кг/м²

Орташа көлемді температура, ˚С

Өрттің ұзақтылығы, мин

1

28,9

9,6

6,4

50

800

22,5

2

28,9

4,8

6,4

50

950

42,5

3

26,4

4,1

3,2

50

1025

53,2

4

28,9

4,8

6,4

100

1050

80,0

5

35,0

5,4

3,2

50

1090

52,5

1 кестенің берілгендері бойынша график тұрғызылған (1 сурет). 1 суретте көрсетіледі, ең жоғары температура бесінші тәжірибеде, ал ең көп өрттің ұзақтылығы – төртіншісінде болды.

Графиктарды (1 сурет) талдау негізінде келесі қорытынды жасауға болады:

Бөлменің қоршалған құрылымдарында және олардың биіктіктерінде өткізулер ауданы үлкейген кезде температураның төменделуі байқалады және жану жылдамдығы жалпы үлкейген кезде өрттің ұзақтылығы азайады;
өрт жүктемесі үлкейген кезде температура және өрттің ұзақтылығы жоғарлайды;
бірдей өрт жүктемесі кезінде ғимарат бөлмелеріндегі өрттің даму ерекшеліктері берілген бөлменің биіктігіне және газ алмасу жағдайының коэффицентіне байланысты болады.

1 сурет. Бөлмелердегі өрт температурасының уақыттан қатынасы.

К_г мөлшері бойынша барлық бөлмелерді екі топқа бөлуге болады: К_г < 0,15 және К_г > 0,15. осы топтардың әрбіреуінде h ≤ 6 м және h > 6 м (2 кесте) биіктігі бойынша екі топшадан тұрады.
2 кесте

Бөлме тобы	К_г	Бөлмелердің аталуы олардың биіктігі бойынша, м
Бөлме тобы	К_г	h ≤ 6	h > 6
I	0,15 аз	Азаматтық ғимараттардың үй астылары, мұздағыш қабаттары, кейбір материалды қоймалар, кейбір өндірістік ғимараттардың үй асты бөлмелері және т.б.	Көтергіш шахталары, элеваторлардың күштік бөлімшелері, табиғи жарықтандырусыз қоршау ғимараттарының бөлмелері, жабық портал өткізуі кезінде театр сахнасы, өндірістік ғимараттардың үй астылары
II	0,15 көп	Тұрғын ғимараттардың, мектеп, аурухана, бала мекемелерінң, әкімшілік-шаруашылық ғимараттардың бөлмелері, мемлекеттік мекемелердің бөлмелері, тұрмыс бөлмелері, өндірістік ғимараттардың кейбір қабаттарының бөлмелері (мысалы текстиль фабрикалардың), өндірістік ғимараттардың үй үсті бөлмелері	өндірістік мекемелердің машина және технологиялық залдары, ашық порталды өткізу кезінде театрлардың көрме залдары, өндірістік ғимараттардың, ангарлардың, вокзалдардың мәдениет үйлерінің қабаттарының бөлме баспалдақ торлары

Ғимаратта өрттің дамуы мынамен көрсетіледі: бір бөлмеден басқа бөлмеге әр-түрлі жолдармен өрттің және жану өнімдерінің таралуы, жану материалдарының жануы.

Өрттің пайда болу орнына байланысты ғимараттарда оттың және жану өнімдерінің таралудың үш сызбанұсқасын көрсетуге болады (2 сурет).

Рис 2. Ғимараттарда оттың және түтіннің мүмкін таралу сызбанұсқалары.
Бірінші сызбанұсқа үй асты бөлмелерінде немесе ғимараттың үй асты жоқ бірінші қабатында пайда болу кезінде қолданылады.

Екінші сызбанұсқа бірінші қабатта өрттің пайда болу жағдайына сипатталған.

Үшінші сызбанұсқа үй үсті бөлмелерінде, ал олар жоқ кезінде, ғимараттың жоғарғы қабаттарында өрт пайда болған кезінде қолданылады.
Ғимараттарда өрт жағдайының бағалануы және болжамдауы
Ғимараттарда өрт жағдайының бағалануы және болжамдауы ортада және уақытта өрттің негізгі параметрлерінің анықталуында шығады.

Алдынан жағдайдың бағалауы мен болжамдалуы жанып жатқан бөлмеде (бөлмелерде) өткізіледі, содан кейін таралу параметрлердің және күш пен құралдарды енгізу есебімен оның мүмкін динамикасын талдауына көшеді.

Ғимаратта өртті сөндіру кезіндегі барлық жағдайларда өрттің үш даму параметрлері болжамдалады:

өрт ауданы;
жанып жатқан бөлме көлемінде температуралық режим;
бөлмелерде өрт даму кезінде ауа алмасу.

Берілген бөлмеде өрт ауданын болжамдау кезінде негізгі параметрі болып, оның уақытта шамасын анықтайтын, жанудың сызықтық таралу жылдамдығы болып келедіυ_Л, м/мин, ол өрт қауіптілік q_П, газ алмасу жағдайының коэффиценті К_Г және бөлме биіктігі h функциясын орындайды:

(2)

Қазіргі уақытта нақты өрттерді суреттеуінің математикалы-статистикалық талдау негізінде алынған υ_Л шамасының орташалынған мәндерімен қолданылады.

Температураны болжамдау кезінде мынаны ескеру керек, өрттің бос дамуы кезінде болуы мүмкін: температураның жоғарлауы, орнатылған режим және температураның төмендеуі.

Орнатылған режим жанып жатқан бөлмеден шығатын газдардың шығыны келетін ауаның және жану өнімдерінің шығын суммасына тең болғанда келеді. Жанып жатқан бөлме көлемінде орнатылған нейтрал аймағының орнатылуы кезінде осындай жағдай келеді, осында шығу қысымы атмосфералыққа тең болады. Нейтрал аймағынан төмен қысым атмосфералықтан үлкен, сондықтан бөлменің көлем бөліміне сыртқы ауаның ағыны болады. Нейтрал аймағынан жоғары қысым атмосфералықтан үлкен. Бұл осыған әкеледі, от және қыздырылған жану өнімдері таралады, бірінші кезекте, жанып жатқан бөлме көлемінің осы бөліміне, ол нейтрал аймағынан жоғары орналасқан. Бөлек бөлмеде өрт жағдайын бағалау және болжамдау кезінде нейтрал аймағының орналасуын қазіргі уақыт кезіне немесе мүмкін өрт динамикасы есебімен формула бойынша анықтау:

(3)
мұндағы h_Н – геометриялық орталығының ағын (төменгі) тесігінен нейтрал аймағына дейінгі ара қашықтық, м; Н – геометриялық орталықтарының ағын және созылған (жоғарғы) тесіктері арасындағы ара қашықтық, м; S_П и S_В – ағын және созылатын тесіктердің ауданы; ρ_п және ρ_в сыртқы ауаның және шығатын жану өнімдерінің тығыздығы, кг/м³.

Жанып жатқан бөлменің қоршау құрылымдарындағы бір тесігі бар кезінде нейтрал аймағы тесік биіктігінің шамамен 1/3 орналасады.

Ғимаратта өрттің дамуын болжамдаған кезде, мынаны ескері керек, азаматтық және өндірістік ғимараттардағы оттың таралу жолдары жанатын құрылымдардың сыртқы және ішкі жабындылары болуы мүмкін (қабырғалар, ара қабырғалар, жабындылар, шатырлар); құрылым элементтеріндегі өткізулер және әр-түрлі тесіктер; баспалдақ торлары, көтергіш шахталары (лифттар), желдету каналдары. Соңғы екі жолы ғимаратта өрт кезінде түтін таралуының негізгі жолдары болып келеді.

Өрттің дамуы кезінде оттың және түтіннің таралу бағыты әр-түрлі сызбанұсқалары бойынша отқа төзімділік дәрежесіне, ғимараттың тағайындалуы және қабаттылығына, және де солардағы жоспарлануына және компоновкасына қатысты болады. Осылай І отқа төзімділік дәрежесіндегі бір қабатты ғимараттарда оттың таралу бағыты өрт жүктемесінің сыртынан горизонталды болып келеді.

І,ІІ және ІІІ отқа төзімділік дәрежесіндегі көп қабатты ғимараттарда өрт кезінде оттың таралу бағытын горизонталды және ауалы өткізулер бар құрылымдардың ішіндегі, әсіресе коридорлы жүйесі кезінде, деп есептеуге болады. Бірақ бұл ғимараттарда от жанып жатқанға қатысты жоғарда және төменде орналасқан бөлмелерге таралуы мүмкін, қабырғадағы әр-түрлі тесіктер, баспалдақ торларының шахталары және лифттары, желдету каналдары арқылы.

Жанудан қорғалған IV отқа төзімділік дәрежесіндегі ғимараттарда, оттың таралуы горизонталь бағытта болады, бірақ та вертикальді бағытта таралу мүмкіншілігі І,ІІ,ІІІ отқа төзімділік дәрежесіндегі ғимараттаға қарағанда үлкен болып келеді. IV отқа төзімділік дәрежесіндегі ғимараттарда өрт кезінде басыңқысы болып оттың таралу бағыты вертикальді (жоғарға) болуы мүмкін. Ғимараттарда өрт кезінде түтін таралуының негізгі жолдары тұрақты түрде вертикальді (жоғарға) болады.

Ғимаратта өрттің дамуы кезінде жану қарқындылығының, түтін мен от таралуының жоғарлауына құрылыс конструкцияларының құлауы болып табылады.

Өрт жағдайында тасу қабілеттілігін жоғалту температура әсері кезінде немесе құрылым қимасының оның жануы есебімен төмендеуі болуы мүмкін.

Ғимаратта өртті сөндіру кезінде құрылымның фактикалық отқа төзімділік дәрежесін бағалауын қарастыруы кезінде қате шешімдер шығарылуы мүмкін. Практикада мынадай жағдайлар орын алды: құрылымның құлау қауіпі болмаған кезде күштер мен құралдар алынған орындардан шешілгенде, және керісінше олар құлау қауіпі болған кезде керек уақытта шығарылмаған кезде, кейбір жағдайларда жеке құрамның өліміне әкеледі.

Өрт сөндіру басшысы отқа төзімділік нормативті шегіне қарап, кейбірде (үлкен отқа төзімділік нормативті шегі кезінде) құрылымның қорғауына күштер мен құралдарды шығармайды, олар қатаң жағдайларда қалады, және тасушы қабілеттілігін жоғалтуы мүмкін.

Осылай, мысалы, темірбетон конструкциялары құлау алдынан майысу мен тесіктер пайда болады. Штукатурка қабатымен қорғалған, ағаш конструкциялары құлауы алдынан штукатурканың қабаттап құлауы және т.б. болып келеді.

Құрылыс конструкцияларына әр-түрлі уақытша динамикалық және статистикалық жүктемелер әсер етуі мүмкін (жоғарыда жатқан конструкциялардың құлауы, жарылыс кезінде пайда болатын соққы жалыны, жеке құрамның жиналуы, судың көп болуы және т.б.).

Әр-түрлі сызбанұсқалар бойынша өрттің даму процессін анықтайтын барлық факторларынан шығып, келесі қорытындыларға келуге болады: ғимаратта өрт дамыған кезінде ең үлкен өрт ауданы және түтін аймағы бірінші және екінші сызбанұсқалары бойынша, ең кіші – үшіншісі бойынша болуы мүмкін. Ғимаратта өрт ауданы барлық жанып жатқан бөлмелердің аудан суммасы сияқты анықталады.

Ғимаратта өртпен күресу бойынша практика көрсетулеріне қарап от вертикалды (жоғарға) бағытталған кезде, от қабат бөлмелері бойынша тарала бастайды. Бөлмелерде оттың таралу сипаты біржақты немесе екіжақты болып келеді. Кейбір жағдайларда от басынан барлық жаққа (айналып) немесе бір бұрышта таралуы мүмкін. Бірақ уақыт өтіп оттың таралу сипаты бір жақты немесе екі жақты болып келеді. Осында оттың таралу ені, от таралатын бөлменің еніне тең болады. Өрттің таралу сызбанұсқалары 8.3 және 8.4 суретте көрсетілген.

8.3 сурет. Коридорлы жоспары қабатында өрттің таралу сызбанұсқасы.

8.4 сурет. Секционды жоспары қабатында өрттің таралу сызбанұсқасы.
Өрт сөндірудің құралдары және әдістері
Бірінші топтағы бөлмелерде өртті сөндіру кезінде жануды тоқтату үшін барлық отты сөндіру заттары қолдынылуы мүмкін (су, көбік, жанбайтын булар мен газдар және т.б.). Осы топтың бөлмелері көлемінде жануды тоқтату отты сөндіру заттарын жанатын беттерге жанбайтын булар мен газдарды енгізумен немесе бөлмені сумен немесе көбікпен толтырылуымен жүзеге асырылады (2 кесте).

Екінші топтағы бөлмелерді сөндіру кезінде негізінде су мен көбік қолданылады. Жанбайтын булар мен газдардың қолданылу себебі осы топтың бөлмелері көлемі бойынша үлкен болғандықтан (500 м³ көп) немесе ағудың мәнді коэффицентін алу.

Бөлмеде өрт сөндіру кезінде осы немесе басқа отты сөндіру заттарын қолдану мүмкін дәрежесі тек, олар физико-химикалық қасиеттерімен жануды тоқтату үшін жағдай туғызуы ғана емес, технико-экономикалық және тактикалық көрсеткіштерімен анықталады.

Өрт сөндіру практикасы көрсетеді, технико-экономикалық және тактикалық көрсеткіштері бойынша екінші және бірінші топтағы бөлмелерді ең тиімді отты сөндіру заттары болып су мен көбік табылады.

Су мен көбікті жіберу үшін негізгі өрт автокөліктері қолданылады (автоцистерналар, автосорғыштар).

Ғимараттарда өрт сөндіру кезінде олардың сипаты бойынша бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылының негізгі түрі болып отқа үзілмей жабылуы (шабуыл іс-әрекеті) оның толығымен жойылғанына дейін. Көпшілік жағдайда бөлімшелер жанбайтын беттер мен конструкцияларды жылу ықпалынан қорғауы мүмкін.

Жауынгерлік іс-қимылдар келесі әдістермен жүзеге асырылады:

күштер мен құралдарды таралуы және енгізілуі, тек оттың таралу сызығы бойынша бөлменің барлық тереңдігіне;
күштер мен құралдарды таралуы және енгізілуі, тек оттың таралу сызығы бойынша барлық бағытқа;
өртке дайындық шабуыл.

Бөлмелерде өртті сөндіру үшін РСК-50, РС-50, РС-70 және лафетті оқпандары қолдану мүмкін.

РСК-50 және РС-50 оқпандарын олардың биіктігі 6 м дейін екінші топтағы бөлмелерде қолдану керек (мысалы, бөлмелер қабаттарында). Бұл мынамен түсіндіріледі, бөлмелердің үлкен емес өлшемі ағыс істерін қанағаттандырмайды. РС-50, РСК-50 оқпандары ең маневрлі болып саналады, сондықтан жануды тоқтату жағдайын туғызу үшін РСК-50,РС-50 оқпандарымен берілетін суды қолдану коэффиценті ең жоғары болады.

Биіктігі 6 м жоғары бірінші және екінші топ бөлмелерінде РС-70 және лафетті оқпандары берілу керек. Биіктігі 6 м төмен бірінші топтағы бөлмелерде РСК-50, РС-50 оқпандарын қолдану ұсынылмайды, себебі осы бөлмелерде өрт ауданы өте мәнді болуы мүмкін, сондықтан олардан қуатты оқпандарды, ағыс ұзындығы көп, қолдану керек.

Биіктігі 6 м жоғары бірінші және екінші топ бөлмелерінде биіктігі бойынша мәнді ара қашықтықтарға суды жіберу керек болады, бұны РС-70 және лафетті оқпандары арқылы жүзеге асырылады. РС-50 оқпанын барлық бөлмелерде қолдану мүмкіншілігі жойылған емес, әсіресе келген бөлімшелер өртті дамудың бірінші фазасында тапқан кезде.

Бөлмелерде өрт сөндіру процессі кезінде қорғау іс-қимылдарын жүзеге асыру үшін РС-50 оқпандары қолданылады.

Қолданылатын оқпандарына типіне тәуелсіз өрт сөндірушілер жану беттерін суды, ағысты шашырағыш максималды ауданын қолданып, жіберу керек.

Практикада осындай жағдайлар орын алуы мүмкін, оқпаншылар орнын алып, бірақ олар ағыстың қолдану коэффицентін максималды түрде қамтамасыз ете алмайды (мысалы, ішінде ара жапқыштардың, ара қабырғалардың жануы кезінде). Осындай жағдайда оқпаншылар орындарында конструкцияларды ашу және бұзу керек.

Бөлімшелердің іс-әрекеті жайылтпаушылыққа керекті жағдайларды жүзеге асырылуы бөлмелерде түтіннің болуы күрделендіреді. Өртті сөндіру кезінде түтіндену оқпаншылардың жану аймағына кіру үшін негізгі кедергі болып табылады. Сондықтан өрт сөндіру кезінде оқпаншылар үшін жұмыс аймағын туғызу керек, ол былай түсіндіріледі, бөлменің ішіндегі оқпаншы жұмыс жасай алатын кеңістік. Бұл кеңістік әр уақытта нейтрал аймағынан төмен болады, бұл жерде қысым атмосфералықтан төмен болады. Осы кеңістіктің мөлшері биіктігі бойынша бөлме еденінен 1,5-2 м болуы мүмкін. Оқпаншы үшін жұмыс аймағын туғызу үшін нейтрал аймағының жоғарытылуын қамтамасыз ету керек.

Нейтрал аймағының жоғарлауы екі әдіспен жүзеге асырылады: табиғи және жасанды желдетумен. Көпшілік жағдайларда нейтрал аймағының жоғарлауы жасанды желдетумен жүзеге асырылады. Ауа алмасу қоршаулардағы тесіктер арқылы жүзеге асырылады.

Теңдігінен (8.3) көрінеді, өткізулер аймағы тең болған кезде нейтрал аймағы геометриялық орталығының тесіктерінің биіктігінің жартысында орналасады; тесіктер ауданы көбейген немесе жоғарлаған кезде нейтрал аймағы ауданы үлкен тесіктерге жақын орналасады.

Жасанды желдету арқылы нейтрал аймағының жоғарлауы екі тәсілмен жетуі мүмкін:

бөлмеден жану өнімдерінің үзуіне жасайтын, жоғарғы тесік ауданының жоғарлауымен (ара жапқыштарды, шатырды ашу және бұзу). Кейбірде цехта өрт жайылтпау үшін жабынды құрылымдарын жару керек;
бөлмеге судың келуіне жасайтын, төменгі тесіктер ауданының төмендеуімен (есіктерді жабу немесе басқа өткізулерді жабу).

Бірінші тәсіл бойынша жұмыс аймағын жасау үшін жоғардағы бөлімде төменгі бөлімдегіні шамамен 1,5-2 есе көп болатын тесіктерді ашу керек, ал екінші тәсіл бойынша – керісінше.

Жасанды желдету көмегімен газ ағындарын басқару мүмкін болмаса, түтінсорғыштарды қолданады. Көпшілік жағдайда бірінші топтағы бөлмелерде, қосымша тесіктерді жасау өте күрделі болып табылады, нейтрал аймағын жоғарлату үшін арналған.

Түтінсорғыштармен жұмыс істеу биіктігі 6 м дейін бірінші топты бөлмелерде ұсынылады. Түтінсорғыш жасаған кезде түтін ауа ағынының берілуі әсерінен шашырайды, осымен оқпаншы үшін жол ашылады.

Жану өнімдерін сору үшін түтінсорғышты тарту тесігінде орнату керек. Сор арқылы ағын тесіктерінің ауданын төмендету керек. Түтінсорғыштар өрт кезінде өрт сөндірушілерге үлкен көмек береді, әсіресе сонымен бірге брезентті жабынды болса.

Таза ауаны жәбірлеу үшін түтінсорғыштар күрделі жағдайда қолданылады.

Егер нейтрал аймағын көтеру мүмкін болмаса, оқпаншылар тыныс алу органдарының жеке қорғау құралдарын қолданып өрт ошағына жылжу керек.

Нейтрал аймағының жоғарлауы бөлмедегі температураның төмендеуіне әкеледі.

Өрттерді жайылтпау жағдайларын орындау кезінде құрылымдардың жағдайын қарау керек, ал егер төтенше жағдай болса олардың құлмауына арналған шаралар өткізу керек.

Ғимараттарда өрттерді жайылтпау және жою керекті күш пен құралдарды уақытында горизонталды және вертикальді бағыттарда енгізуіне қатысты болады, орны мен ретінен оқпандарды енгізу сөндіру мен қорғауға жіберу.

Ғимараттарда өрт сөндіру кезінде оқпандарды енгізу орны мен реті негізінен оларда жану мен түтіннің таралу схемеларына қатысты болады.

Осылай, ғимаратта өрттің дамуы кезінде 1 схема (8,2 сурет) бойынша оқпандар бөлмеге сол жердегі жануды жайылтпау мен жою үшін, ал көрші және жоғарыда орналасқан бөлмелерге жану ықпалынан қорғауға енгізілген.

2 схема (8,2 сурет) бойынша өрт дамыған кезде оқпандар жанып жатқан, қосылған, жоғарыда және төменде орналасқан бөлмелерге енгізіледі.

Өрт таралған жағдайда 3 схема (8,2 сурет) бойынша оқпандар жоғарыда жанып жатқан, қосылған және төменде орналасқан бөлмелерге енгізіледі.

Ғимараттарда өрттің даму мына немесе басқа схемалары бойынша оқпандарды енгізу реті өрт туралы нақты берілгендеріне қатысты болады.

Ғимараттарда өртті жою өрт ауданының азаюымен, отты сөндіргіш заттардың шығынымен, күшпен құралдардың жаймен жиналуымен, жанып жатқан конструкцияларды дұрыстап сөндіріп және ашуымен, бөлмелерден суды жоюымен және т.б. сипатталады.

Ғимараттың бөлек құрылымдарды ашу тек керек кезде жүзеге асырылады.

Рис 8.5 Тұрғын ғимарат қабаттарында өртті сөндіру сызбанұсқасы.
Өртті жою кезінде ғимараттың барлық бөлмелерін, өрттің қайтып пайда болмау мақсатында қарауын өткізу керек.

Ғимаратта өртті сөндірудің жалпы уақыты өртті барлық бөлмелерде жайылтпау мен жою уақытын қосып алынады.

1.4. Адамдардың бұқаралық мекендеу ғимараттарында өрт кезінде құтқару жұмыстарын ұйымдастыру

Адамдардың бұқаралық мекендеу ғимараттары бұл ішінде бірдей уақытта 50 және одан көп адамдар орналасатын ғимарат. Бұларға театрлар, мәдениет сарайлары, кинотеатрлар, оқу мекемелері, сауда мекемелері, әкімшілік ғимараттары, ауруханалар, көрмелер, қонақ үйлер жатады.

Адамдардың бұқаралық мекендеу ғимарат бөлмелерінің биіктігі 3-тен 9- ға дейін және одан көп. Мысалы, театр ғимараттарыныцң сахналық бөлімінде ол 25-40 м жетеді.

Адамдардың бұқаралық мекендеу ғимараттарында коридорлар негізгі горизонтальді коммуникация, қабаттар шегінде бөлмелер арасындағы байланысты қамтамасыз етеді, және бөлмелерден баспалдаққа жүру жолдары болып табылады.

Бұқаралық жүру коридорларының минималды ені 1,5м және қосымша (10м ұзындығында) 1,25м қабылданады. Емдеу мекемелерінде коридорлар ені 2,2м аз емес орнатылады. Оқу бөлмелерінің есіктеріне шығатын коридорлар, оның ішіне ашылатын есіктермен 1,8м кем емес орнатылады.

Адамдардың бұқаралық мекендеу ғимараттарында вертикалды коммуникация ретінде баспалдақтар, кезеңдік және үзбей ісіндегі көтергіштер, адамдар үшін және жүк лифттары және эскалаторлар қолданылады.

Өрттің нақты жағдайларында адамдардың өліміне және есінен тануға әкелетін негізгі факторлары: жалынмен тура қатынас, жоғарғы температура, кислородтың жетіспеушілігі, көмірқышқыл оксидінің және басқа токсикалық заттардың бар болуы, механикалық ықпалдар болып табылады. Ең қауіптісі болып кислородтың жетіспеушілігі және токсикалық заттардың бар болуы, себебі өрт кезінде өлімдердің 50-60% уланғаннан болады.

Тәжірибе көрсетеді, жабық бөлмелерде бөлек жағдайларда оттегі концентрациясының төмендеуі өрт пайда болғанна бастап 1-2 мин кейін болуы мүмкін. Мысалы, сахна мен көрме залының көлемі 25 000 м³ болатын театрларда көрмелер жанған кезде оттегі концентрациясы 2- мин ішінде қауіпті мәндерге дейін төмендейді.

Өрт кезінде адам өміріне ерекше қауіп төндіретін организмдеріне түтін газдарының ықпалы болып табылады, олар токсикалық жану өнімдерін құрайды және әр-түрлі заттар мен материалдардың салуына әкеледі. Осылай, түтіндегі көміртегі оксидінің концентрациясы 0,05% мөлшерінде адам өміріне қауіпті.

Кейбір жағдайларда түтін газдары күкірт газын, азот, синильді қышқылын және басқа токсикалық заттарды құрайды, олардың адам организміне қысқаша ықпалы (күкіртті газ 0,05; азот қышқылы 0,025%; синиль қышқылы 0,2%) өлімге әкеледі.

Жоғарлатылған қабат ғимараттарында адам өміріне нақты қауіпі бірнеше есе көбейеді. Зерттеу көрсеткіштері және жоғарлатылған қабат ғимараттарында орын алғандарының айтуы бойынша, жану өнімдері ғимарат қабаттары бойынша 2-3 мин уақытында таралады. Осы уақытта ғимараттан адамдарды эвакуациялау үшін 10-15 мин бойы талап етіледі, одан көп болмаса.

Адам өміріне қауіп төндіретін жану өнімдерінің жоғары температурасының ықпалы тек жанғанда ғана емес, қосылған жанып жатқан бөлмелерде де. Адам денесінің температурасынан қыздырылған газдардың жоғарлатылуы осындай жағдайларда жылу соққысына әкеледі. Адам терісінің температурасы 42-46^оС дейін көтерілген кезде ауыратын сезімдер (жану) пайда болады. Қоршаған орта температурасы 60-70°С болса адам өміріне қауіпті болады, әсіресе мәнді ылғалдылық және жану газдарымен дем алған кезде, ал температура 100°С жоғары көтерілсе есінен тану болады және бірнеше минуттан кейін өлім болады.

Жоғары температура ғана емес, адам денесінің ашық беттеріне жылу шығылдыру да қауіпті. Осылай 1,1-1,4 кВт/м²қарқындылығы бар жылу шағылдыру, 42-46°С температура болған сезімдерге әкеледі.

Сәулелену қарқындылығының критикалық мәні болып 4,2 кВт/м²тең қарқындылықты айтады. Сәйкестендіру үшін 4 кестеде әр-түрлі сәулелену қарқындылығы болғанда адам жүре алатын уақытты көрсетеді.

4 кесте

Жылу ағынының тығыздығы, кВт/м²	Адамдар жүруге берілетін уақыт, мин	Адамдарға талап етілетін қорғау	Адам терісіне жылу ықпалының дәрежесі
3,0	Шектелмеген	Қорғаусыз	Ауыру сезімі жоқ
4,2	Шектелмеген	Жауынгерлік киімде және қорғау әйнегімен	20 с кейін шыдамайтын ауыру сезімдері
7,0	5	Жауынгерлік киімде және қорғау әйнегімен	шыдамайтын ауыру сезімдері, күрт пайда болатын
8,5	5	Суға батырылған жауынгерлік киімде, қорғаныш әйнегі бар кескемен.	20 с кейін күйік
10,5	5	Сол,бірақ судың шашыранды ағыстарының астында	Күрт күйіктер
14,0	5	Жылушағылдырғыш киімдерінде сулы ағыстарының қорғанышы астында	Күрт күйіктер
85,0	1	Сол, бірақ жеке қорғау құралдарымен	Күрт күйіктер

Адамдар одан сайын қауіпке төндіріледі егер отпен тура ықпалына тисе, мысалы, құтқарылу жолдары отпен жабылса кейбір жағдайларда өрттің таралу жылдамдығы қарқынды алуы мүмкін, осыдан өртпен кездескен адамды құтқару өте қиын немесе мүлдем құтқарылмайды. Өте үлкен қауіп адамның үстіндегі киім жанса төнеді. Егер уақытында киімнен от алынса, сонда адам күйік алуы мүмкін, ал олар өлімге әкелуі мүмкін.

Соңында өрт кезінде ең үлкен қауіп төндіретіні үрей болып табылады, ол өзін күрт, есепсіз, ұсталынбайтын қорқуды ұсынады. Ол күрт пайда болған қауіптен шығады.

Адамдарды құтқару үшін біріншіден ең қысқа және қауіпсіз жолдарды таңдайды.

Адамдарды құтқару тәсілдері өрттегі жағдайға және көмек керек болған адамдардың жағдайына қатысты болады. Адамдарды құтқарудың негізгі тәсілдері: адамдардың өздігінен шығуы; адамдарды өрт сөндірушілер көмегімен шығару; адамдарды арқалап алып шығу; биіктіктен адамдарды түсіру.

Көпшілік жағдайда адамдар қауіпті көріп, өрт бөлімшелері келгенше шығып кетеді.

Құтқару жолдары түтінденген болса немесе құтқаратындар оларды білмесе, және құтқаратындардың жасы мен жағдайы қауіпті аймақтан өздігінен шығуға мүмкін болмаса, құтқаратындардың шығарылуы ұйымдастырылады.

Адамдарды қауіпті аймақтан алып шығуы, егер адам өздігінен жүре алмаса (есінен танды, кішкентай балалар, мүгедектер және т.б.), жүзеге асырылады.

Құтқаратындарды биіктіктен түсіру, егер құтқару жолдары отпен кесілген және басқа тәсілдерді қолдануға болмаса, жүзеге асырылады. Сол үшін, жоғарыда көрсетілгендей, тұрақты, жылжымалы және таситын сатылар, тізлік көтергіштер, құтқару жіптері және басқа да құралдар қолданылады.

Кейбір жағдайларда құтқару тәсілдеріне комбинация қолданылады. Мысалы, анықталған орынға дейін өздігінен шығу және кейін өрт сөндірушілер көмегімен шығу; адамдарды балконға немесе шатырға шығару және вертолеттар, құтқару жіптері, жылжымалы сатылар көмегімен оларды түсіру.

Шақыру орнына келгеннен кейін ӨСБ объекттің қызмет көрсету персоналымен байланыс табу керек және жанып жатқан және солармен қосылған бөлмелердегі адамдардың бар болуы туралы мәлімен алу керек (кейбірде бұл мәліметтер өрт туралы хабар берілгенде келеді), содан кейін түтінденген бөлмелерде барлау жүргізу керек.

Барлау адам өмірі үшін қауіптің бар болуын, олардың орналасуын және өздігінен жүре алатын қабілеттілігі, оларды құтқару жолдары; құтқару жұмыстарын өткізу реті; құтқару жолдарына от пен түтіннің қауіп төну мүмкіншілігі; адамдарды құтқару үшін күш пен құралдардың бар болуы; құтқару жұмыстарына ілігетін қызмет көрсету персоналының бар болуы; өрт бөлімшелердің келуі алдында қолданылған шаралар; құтқарылған адамдар үшін орынды анықтау (әсіресе қысқы уақытта) туралы хабар алады.

Жағдайға байланысты барлау бірнеше бағатта жүргізілуі мүмкін.

Бөлмелерде адамдарды іздеген кезде оларды дауыспен шақыру керек. Ересектерді бөлмеден шығу жолдарында терезелер, есіктердің қасында, коридорларда. Балаларды төсек астында, шкафтар ішінде, пеш артында, үстел астында және т.б. іздеу керек.

Бөлмені тексеру барлық жағдайда жасайды, оны тек дұрыс тексергеннен кейін тоқтатады.

Барлау барысында алынған мәлімет негізінде, ӨСБ шешім қабылдайды және адамдарды құтқаруға керекті бұйрықтар береді. Осы уақытта бөлімшелердің әр-түрлі іс-қимыл нұсқалары жасалынуы мүмкін:

егер өртке керекті күш пен құралдар саны келсе және құтқару жұмыстару өткізілу керек болса, ӨСБ адамдардың құтқаруын ұйымдастыру керек. ӨСБ өзі құтқару жұмыстарын басқару, сол уақытта өртті сөндіруді да басқару керек;
егер адамдарға от қауіп төндірсе және құтқару жолдары кесілген, немесе кесілуі мүмкін болса, адамдарды құтқаруын қаматамасыз ету үшін оқпандардың берілуі міндетті;
егер өртке керекті күш пен құралдар саны келсе және адамдар өміріне тура қауіп болмаса, ал өрттің таралу жолдарына енгізілген оқпандар арқылы жылдам сөндірілсе, және сол уақытта адам өмірлері қауіпсіздікпен қамтамасыз етілсе, бөлімшелердің іс-қимылы үрейді жоюға бағытталады;
өртті сөндіру және адамдарды құтқару жұмыстарын жасау үшін күш пен құралдар жеткіліксіз болған жағдайларда, барлық келген өрт бөлімшелерінің жеке құрамы құтқару жұмыстарына бағытталады және болғандықтан өртті сөндіруге жіберіледі. Бұл жағдайда адамдарды құтқару үшін оқпандарды адамдарға тікелей от қауіп төндірген орындарында құтқару үшін қамтамасыз ету үшін, және өрттің таралуы мүмкін болатын орындарға да жіберілу міндетті.

Өртке қарсы қызмет бөлімшелерінің адамдарды құтқару жұмыстарының практикасында өрттегі жағдайға байланысты басқа да іс-қимыл түрлері қолданылу мүмкін.

Құтқару реті адам санымен емес, олардың өміріне қауіп төндіру дәрежесімен анықталады. Бірінші кезекте ең қауіп төнген жерлерден адамдарды құтқарады. Қауіптілік дәрежесі бірдей болған жағдайда алдынан балаларды, ауруларды және қарттарды құтқарады.

Құтқару жұмыстары өткізуінің барлық жағдайларында, ӨСБ күштер мен құралдарды қанат жаю кезінде жедел медициналық жәрдемді шақырту керек. Медициналық персонал өртке келуге дейін жарақаттанғандарға алғашқы көмекті өрт бөлімшелерінің жеке құрамы көрсету керек.

Өрт кезінде (барлық объектілерде) құтқару жұмыстары үлкен қиындықтармен жағаласып келеді. Оларды орындау үшін мәнді күштер мен құралдар талап етіледі. Сондықтан, адамдардың бұқаралық мекендеуді орын алатын объектілерге, өрт бөлімшелерінің шығу кестесінде өрт туралы бірінші хабар кезінде жоғарлатылған номерлердің жіберілуі, шақырудың максималды номеріне дейін қарастырылады (есеппен орнатылады).

Өрт сөндіру бөлімдерінің жеке құрамы, әсіресе басқару құрамы шығу аймағында орнатылған ғимарат пен имараттардың ерекшеліктерін білу керек, қауіпті орындардан адамдарды эвакуациялау туралы шараларды жылдам беру үшін.

Өрт сөндіру жедел жоспарын өңдеу, және өрттерде адамдарды құтқаруындағы жеке құрамның жұмысы туралы талдауы кезінде, құтқару жұмыстарын енгізуге керекті жеке құрам есебін жүргізу керек.

Осы жағдайларда есебі үшін алғашқы берілгендер мыналар:

құтқарылатын адамдардың саны, олардың жасы және жағдайы;
өрттегі жағдай есебімен құтқару жүзеге асыру үшін кететін уақыт (болатын құтқару уақыты);
бір адамның (адамдар тобының) құтқару уақыты;
құтқару кезінде жүретін ара қашықтық;
құтқаратындардың және өрт сөндірушілердің жарақаттанғандармен бірге жылдамдығы;
көмекті бірдей уақытта көрсету пункттері (орындары).

Құтқаруға керекті адамдардың санын анықтау кезінде өрттегі ең күрделі мүмкін жағдайдан және ғимарат пен имараттың тағайындалуынан шығу керке. Мысалы, көрме-театр мекемелерінде, көрме залы көрермендермен толған кезде, ауруханада – жататын аурулар және т.б. бар, өрт қабатта пайда болған кезде, ең қиын нұсқа болып табылады. Адамдардың жасы мен жағдайына қарасақ, ең үлкен күрделілікті балаларды, қарттарды, есінен танғандарды, және үрей жағдайындағы адамдарды құтқару болы табылады. Осы кезде қауіпті орында (жағдайдан шыға отырып) болуы мүмкін балалар мен қарттар саны туралы хабар бар, есінен танған және үрейге шалдыққан саны өртті сөндіру тәжірибесі негізінде анықтау керек. Жалпы типті ауруханада, шамамен аурулардың 50% жататын болып келеді.

Құтқару жұмысын өткізу керекті факторы уақыт болып табылады (берілетін құтқару уақыты). Бұл жағдаймен (оттың тарлау жылдамдығы, қауіпті орындарындағы адамдар жағдайы; 60°С жоғары температуралы бөлмедегі орнатылу жылдамдығы, бөлмелердің түтіндену жылдамдығы, құтқару жолдары және с.с.) анықталады және әр-түрлі ғимараттарда адамдарды құтқару кезінде кең шегінде тартылады. Мысалы, тұрғын және қоғамдық ғмараттары, аурухана ғимараттары үшін өрттің пайда болуы кезінен бұл уақыт 5-15 минут; театрлар үшін – 4-6 минут және т.б. құрауы мүмкін.

Әрбір орындардан адамдарды құтқару үшін керекті өрт сөндірушілер санын, қолданылатын құтқару құралдары арқылы анықтайды. Осылай, саты бойынша құтқару кезінде үш өрт сөндірушіден аз болмауы керек: біреуі астында адамдарды қабылдайды, екеуі жоғарда оларды түсіреді, жіппен сақтап. Бір адамды құтқару жібі арқылы құтқару кезінде де үш адамнан аз болмауы керек. Бұл және екінші жағдайда аз құтқару уақыт болған кезде бір орынға 1,5-2 есе көп өрт сөндіруші талап етіледі.

Өздігінен жүре алмайтын адамдарды шығару ұсынылса, өрт сөндірушілердің физикалық мүмкіншіліктеріне және жарақаттанғанның жағдайына байланысты, соңғысын бір немесе екі өрт сөндіруші алып шығады. Осыдан шыға отырып, есептелген уақытындағы құтқару жұмыстарын өткізуге керекті өрт сөндірушілердің жалпы саны анықталады.

Тәжірибе көрсетеді, көпшілік жағдайда құтқару жұмыстары, күштер мен құралдарды сөндіруге қанат жаю немесе құтқару жолдарын қорғауына оқпандарды жіберу, бірдей уақытта өткізіледі. Осында, жең сызықтарын салудан босанған жеке құрамның бір бөлігі, құтқару жұмыстарын жасауға жіберілуі мүмкін.

Адамдарды тура құтқаруға керекті күштер мен құралдардың есебінен басқа, құтқару жолдарын (орындарын) қорғауына керекті және құтқаруға жақсы жағдайлар туғызу үшін (мысалы, сулы завесаны туғызу үшін жеке құрамның санын сулы оқпандар саны арқылы анықтайды) жеке құрамның санын анықтау керек.

60-ға дейін өртке қарсы қызмет гарнизондарында әр-түрлі адамдарды құтқаруға керекті техникалық құралдар қолданылды: бұл құтқару маталары, жеңдер, жеке құралдар және т.б.. олар 4-5 қабат биіктігінен адамдарды құтқаруды қамтамасыз етті, бірақ жауынгерлік есептен шешілді.

1987-88 жылдарында ВИПТШ ІІМ-нің өрт тактикасы және қызмет кафедрасында “Амортизацияланған ауалы жастық” құрылғысы өңделді. Жастық эластикалық материалдан жасалынған, өрт орнына өрт автокөлігімен әкелінеді.

Жастық ғимарат қабырғасының қасында салынады және түтінсорғыш арқылы ауамен үріледі.

50-60 сек. ішінде жастық ауамен толтырылады және параллепипед формасына ие болады, қысым астында болады, жастық ауданы 42-45 м², биіктігі 2-36 м.

Адам жастыққа құлаған кезде пайда болатын мол қысымы әсерінен жастықта автоматикалық түрде клапандар ашылады, олар арқылы атмосфераға ауаның жіберілуі болады, адамның биіктіктен бос құлау процессіндегі қабылданған кинетикалық энергия жастықты құшақтау есебінен жойылады.

Адам жастықтан түсу кезінен бастап 30-40 секунд ішінде ол алғашқы күйіне келеді.

Кафедрада орындалған теориялық есептер көрсетеді, 80-100м биіктіктен адамдарды құтқару үшін осындай құралдарды жасау техникалық жағынан мүмкін.

Германия мен Чехияның өртке қарсы қызметінде осы құралдардың сынауы көрсетті, биіктігі жоғарлаған кезде психологиялық факторынан (биіктікті қорқу) олардың эффективтілігі азайады. Бірақ та құтқарудың бір мүмкіншілігі қалған жағдайда, адам қорқудан өтеді.

Өңделген құрылғы ғимараттың қасындағы шектелген алаңда қолданылуы мүмкін.

Амортизацияланған жастықтың тактико-техникалық берілгендер:

құтқару биіктігі 25-50 м;
жауынгерлік қалпына келу уақыты 60-90 сек.;
жастық салмағы – 20-70 кг;
құтқару жылдамдығы - 1 адам/мин.;
қызмет ету мерзімі - 20 жыл.

Жауынгерлік қолданудың схемасы 4 суретте берілген.

Рис 4. Ауалы амортизацияланған құрылғысы көмегімен адамды құтқарудың схемасы:

1-амортизацияланған жастық; 2-түтісорғыш жеңі; 3-түтінсорғыш.

^{2. Жедел-тактикалық қатынаста объекттің сипаттамасы}
^{2.1 Объекттің жедел-тактикалық сипаттамасы}
«Grand Nur Plaza» қонақ үй ғимараты 5 қабатты, отқа төзімділігі 2 дәрежелі. Құрылыс салыну ауданы 5446,2 м2. Жалпы ауданы 14531,7 м2. Негізгі аудан 9461,6 м2. Үй-жайлар (бөлмелер) саны – 791.

Ғимарат іргетасы – таспалы-бетонды. Сыртқы және ішкі негізгі қабырғалар – ұлутас. Аралық қабырғалар ұлутас, гипсті картон, шлакблок. шатырдағы және қабат аралық жабындар – темірбетонды тақта. Төбесі – қосарланған рубероидты, металл табақтар.

Бірінші және кейінгі қабаттардың едендері – ковролан, паркет, ламинат.

Ойындылар (терезелер) мен есіктер – қосарлы шыныланған метал-пластик, ағаш.

Сыртқы өңдеу – өңдегіш плиткалар, сылақ, ақтау. Қабырғалардың ішкі өңдеуі – сылау, тұсқағаз, плитка. Төбелердің өңделуі – гипсті картон. Ғимаратта 4 баспалдақ бар. Баспалдақтар құрамалы – темірбетонды.

Ғимаратта мәжбүрлі, жасанды вентиляция бар.

Ғимаратта дербес жылыту қондырғысы, газ қолданатын қазандық бар.

Электр қуаты
Ғимарат орталықты 380 Vol электр қуатымен жабдықталған.

Басты электр есептеуіш (қабаттарға таратушы) бірінші қабатта мейрамханада орналасқан. Ғимараттың ішкі жарықтандыруы – орталықты. Әрбір қабатта электр есептеуіш (автомат) бар.

Ғимаратта ауаны салқындату жүйесі, сонымен қатар өрт сөндіру және күзет дабылдамасы жүйелері бар.
^{2.2 Сыртқы өртке қарсы сумен қамтамасыз ету}
Ғимаратта ішкі өртке қарсы сумен жабдықтау және дренчерлі өрт сөндіру жүйесі (қабатты) бар.

Территорияда өрт сөндіру суқоймасы бар – 300 м³.

Ең жақын ӨСГ 100 метр қашықтықта 29-9 мекен-жайы бойынша орналасқан.

Әрбір қабатта 5 ӨК бар. ӨК жалпы саны 37 дана.

Ғимараттың ЖЭС-нан орталықты жылытуы бар. Су құбыры – орталықты.

Ғимаратта ОП-5 типті өртсөндіргіштер бар.

^{2.3. Технологиялық процесстің өрт қауіптілігі}
^{Қонақ үй ғимараты адамдардың бұқаралық мекендеу ғимараты болып табылады және өзін ерекше өрт қауіптілігін ұсынады.}Ғимарат өзін әр-түрлі тағайындалуы бар бөлмелерден құралатын архитектуралық имарат болып ұсынады. Сондықтан басында ғимарат бөлмелеріндегі өрт жағдайын анықтайтын жалпы факторларды қарастырылады.

Ғимараттың кез келген бөлмедегі өрт жағдайы қазіргі уақытта келесі негізгі орташа көлемді жағдай параметрлерімен сипатталады: жанып жатқан бөлме көлемінде газды ортаның тығыздығы, газды орта компоненттерінің температурасы мен концентрациясы.

Ғимарат бөлмелеріндегі өрттің дамуы кезінде осы параметрлердің өзгеруін анықтайтын басты факторлар болып табылады:

агрегаттық жағдай, өрт жүктемесінің мөлшері және оның бөлмедегі таралуы (нақтыланған және бірдейтаратылған);
бөлмелерде өрттің даму кезінде газалмасу жағдайының коэффициенті К_г.

Ғимаратта өрттің дамуын болжамдау кезінде, азаматтық және өндірістік ғимараттарында оттың таралудың негізгі жолдары жанатын конструкциялардың ішкі беттерді (қабырғалар, ара қабырғалар, ара жапқыштар, шатырлар); конструктивті элементтердегі өткізулер және әр-түрлі тесіктерді; баспалдақ торларын, көтергіш шахталарын (лифттарды), желдету каналдарын есепке алу керек. Жолдардың соңғы екі түрі ғимаратта өрт кезінде түтін толуының негізгі жолы да болады.

І,ІІ,ІІ өртке төзімділік дәрежесіндегі көп қабатты ғимараттарда өрт кезінде басыңқы бағыты болып горизонтальді бағытты деп санауға болады, және коридорлы жүйесіндегі ауалы өткізгіштері бар конструкциялар. Бірақ та бұл ғимараттарда жанып жатқанға қатысты от жоғары және төмен орналасқан бөлмелерге таралуы мүмкін, қабырға мен жабындылардағы әр-түрлі тесіктер, лифттар мен баспалдақ торларының шахталары, желдету каналдары арқылы.

IV отқа төзімділік дәрежесіндегі жанудан қорғалған ғимараттарда, от басыңқы түрде горизонтальді бағытта таралады, бірақ вертикальді бағытта оттың таралу қауіпі І,ІІ,ІІ өртке төзімділік дәрежесіндегі ғимараттардағыға жоғары болады. IV отқа төзімділік дәрежесіндегі ғимараттарда өрт кезінде оттың таралу басыңқы бағыты вертикалді (жоғарға)0 болуы мүмкін. Ғимараттарда өрт кезінде түтін таралуының негізгі бағыты вертикалді (жоғарға) болады.

Ғимаратта өрт кезінде жанудың қарқындылығы жоғарлауына, түтін мен оттың таралуына құрылыс конструкцияларының құлауы әсер етуі мүмкін.

Өрт жағдайында тасушы қасиеттің жоғалуы температура әсерінен және конструкция қимасының жануы есебінен оның төмендеуінен болады.

Ғимаратта өрт сөндіру кезінде конструкцияның отқа төзімділік дәрежесін бағалауын қарастыру кезінде қате шешімдер қабылдануы мүмкін. Тәжірибеде мынадай жағдайлар орын алды, күштер мен құралдар қабылданған орындардан конструкциялардың құлау қауіпі болмаған жағдайда шығарылады, немесе керісінше, олар құлау қауіпі пайда болған жағдайда шығарылмаған, бұл кейбір жағдайларда жеке құрамның өліміне әкелуі мүмкін. Өрт сөндіру басшысы, отқа төзімділік нормативті шегіне қарап, кейбірде (үлкен нормативті отқа төзімділік шегі болғанда) конструкцияларды қорғау үшін күштер мен құралдарды жібермейді, олар тасушы қасиетін жоғалтуы мүмкін.

Қазіргі жағдайларда құрылыс конструкцияларының жағдайын анықтау кезінде конструкциялардың алдын алатын сипатты көрсеткіштерді білу керек.

Осылай, мысалы, темірбетонды конструкциялардың құлауын майысу мен тесіктердің пайда болуы көрсетеді. Штукатурка қабатымен қорғалған, ағаш конструкциялардың құлауын штуктурканың ұлауы және т.б. көрсетеді.

Құрылыс конструкцияларына әр-түрлі динамикалық және статистикалық уақытша жүктемелер әсер етуі мүмкін (жоғарыда жатқан конструкциялардың құлауы, жеке құрамның жиналуы, судың үлкен саны және с.с.).

Әр-түрлі схема бойынша өрттің даму процесін анықтайтын барлық факторлардан шыға, келесі шешімдер жасауға болады: ғимаратта өрт дамуы кезінде ең үлкен өрт ауданы және түтіндену аймағы бірінші және екінші схема бойынша, ең кішісі – үшіншісі бойынша.

^{Ғимаратты қанау процессі кезінде өрттің себебі болуы мүмкін:}

^{отпен қауіпсіз қолдану;}
^{электр қондырғылармен қолдану ережелерін бұзу;}
^{әдейі жандыру.}

Өрт кезінде адамдардың топтық өлімі
Бір себептен адамдардың көп санының бір уақытта өлуі, өрт, жер сілкінісі немесе су тасқыны болсын, қоғаммен осындай адам санының әр-түрлі себептер мен әр-түрлі уақытта өлуінен бірнеше есе қауіпті болып қарастырылады. Ресейде 1993-1995 жж тәулік ішінде өрт кезінде бір адамнан шамамен 40 адам қаза тапты және осы сұрақ бойынша қоғам да, бастықтар да ерекше дабыл көтерген жоқ. Ал өрт кезінде бір уақытта 40 адам қаза тапса, бұл хабар бүкіл жерді бір мезгілде айналып келеді. Неге осындай, бірдей сияқты, осы екеуіне осындай жағдай? Себебі қоғам осындай теңдікті қабылдамайды. Ұлыбритания халқының әлеуметтік сұрауы бойынша көрсетті, адамдардың өрт кезінде көрсетілген өлім түрлерін бөледі.

Соңғы он жыл ішінде өрт кезінде адамдардың топтық өлімін зерттеу облысындағы ғылыми ой белсендетеді. Осы кезде бір сұрақты зерттеудің үш әр-түрлі бағытын анықтауға болады. Бірінші бағыт ғимаратта өрт кезінде адамдарды табысты эвакуациялау мүмкіншілігін есептеу, егер өрт басынан әр-түрлі уақытта эвакуация басталады. Бұл жағдайда ғимарат ішінде өрттің қауіпті факторларымен (ӨҚФ) жабылған адамдар санын есептеуге болады. Екінші бағыт өрттің жылуфизикалық сипаттарын зерттеумен байланысты және олардың мүмкін өзгерістерімен уақыт және кеңістік масштабында. Мысалы, ауруханада өрт кезінде өрт ошағы қуатының жоғарлауы 50 кВт артық болады (жұмсақ отырғыштың жануы) 0,8 мүмкіншілігімен адамдардың топтық өліміне әкеледі (осыдан өрт сөндірушілер мен дәрігерлерге тәжірибелік кеңес: ауруханаларда өрт кезінде адамдардың топтық өлімін тоқтату үшін горизонталді эвакуацияны жүзеге асыру керек). Үшінші бағыт өртпен байланысты, талдау мен тәжірибені жалпылау кіреді, адамдардың топтық өлімімен байланысқан. Бұл үш бағыт бір-біріне толтырылатын болып табылады және бір мақсатқа қызмет етеді - өрт кезінде адамдардың топтық өлімін алдын алу. Бірінші екі бағыт (теория) үшіншінің (практика) нәтижелері бойынша өзінің модельдерін толық және адекваттылығын тексеру үшін бағытталған. Үшінші бағыт рамкасында өзінің мақсаты болып ғимаратта өрт кезінде адамдардың топтық өлім заңдылығын шығаруын қою, мынаны табу, ғимаратта адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін теория мен практиканы шығару соңғы кезекте, және керекті шараларды қолданбасақ бізді не күтеді. Кестеде 1902 мен 1984 жылдар аралығында 5 және одан көп қаза тапқандар санымен азаматтық ғимараттарда адамдардың топтық өлімі бар өрттердің классификациясы ұсынылған, ал кестеде – осындай өрттердің мүмкін мөлшер параметрлері көрсетілген.

Ғимараттардың функционалды тағайындалуы

Өрттер саны

Өрттер бөлігі, %

Қонақ үйлер

Пәтерлер

Емдеу мекемелері

Қарттар үйлері

Кафелер, автопаркингтер, би жерлері және т.б.

Әмбебаптар

Мектептер

Кинотеатрлар

Әкімшілік ғимараттар

Демалу үйлері, санаториилер, пансионаттар

Түрмелер

Жатақханалар

Балабақшалар

Театрлар

Спорттық имараттар

Цирктар

ЖОО

Метролар

Киностудиялар

Көрме павильондары

30,2

13,9

13,5

7,1

6,8

6,0

2,8

2,5

2,1

1,8

1,4

1,1

0,7

0,4

Барлығы

281

100,0

^{2.4. Өрт сөндіру құралдарын таңдау}
^{Отты сөндірудің негізгі параметрлері болып табылады:}

^{берілген жанғыш заттар мен материалдарға керекті әр-түрлі отты сөндіргіш заттардың қызмет ету мерзімі;}
^{берілген әдіспен берілген заттар мен материалдарды сөндіруге керекті отты сөндіргіш құралдарының саны;}
^{сөндіру уақыты;}
^{отты сөндіргіш құралының беру қарқындылығы.}

^{Отты сөндіру құралдарының қызмет ету мерзімі көрсетеді, берілген материалды сөндіру үшін берілген отты сөндіру құралын қолдануға болатындығын. Отты сөндіру құралының қызмет ету мерзімінің критерийі жарылыстардың жоқ болуы, жоғарлатылған жануы, жанып жатқан өнімнің қайнауы және сөндіру эффектісіне жетуі болып табылады,}

^{Басқа тарауларда заттар мен материалдардың, технологиялық процессінің өрт қауіптілігі анықталған және сипатталған. Көрме залында және сахнада негізгі өрт жүктемесі болып қатты көміртектер және целлюлозды материалдар (ағаш, қағаз, пластмасса, хлопок және т.б.) болып табылады.}

^{4.1. 10 кестесіне сәйкес ең таралған, арзан, қолдануда жеңіл отты сөндіру затын – суды қабылдаймыз.}

^{Су әр-түрлі заттар мен материалдарды сөндіруге керекті ең кең қолданылатын құралы болып табылады. Сөндіру құралы болып, су жетістігіне арзаншылық, мәнді жылу сыйымдылық, жоғары қорғалған жылу булануы, іс-қимылдылық, химикалық нейтралдылық және токсиктіктің жоқтығы табылады.}

^{Су тек қана көптеген жанғыш материалдардың сөндіруін қамтамасыз етеді және де оларды суытады, жанып жатқандарға көрші объектілерді жанудан қорғайды.}

^{Судың жетіспеушілігі болып сәйкесінше жоғары қату температурасы, көпшілік жағдайда сулау қабілеттілігінің жоқтығы, сәйкесінше жоғары электр өткізгіштік, және үлкен салмақ болып келеді. Тағы бір жетіспеушілігі су металло органикалық қосылыстармен химикалық реакцияға түседі.}

жүктеу/скачать 0.61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3