1 Қазіргі қазақ тілі лексикасының лексика-семантикалық табиғаты мен сөздік құрамы
жүктеу/скачать 0.62 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4. Тілдегі синонимдер әр түрлі жолдармен пайда болады.
| 3. Синонимдердің стильдік мәні неше алуан функционалдық сипатта қолданылуымен тығыз байланысты. Тіліміздегі синонимдердің мынадай стильдік реңктері байқалады:
1.Қадір тұтып сыйлағандықты білдіретін реңктер. Мысалы: есім сөзі ат сөзінен, отағасы – үй иесі сөзінен, дәм – ас сөзінен, перзент – бала сөзінен, қара - өлім сөзінен жоғарылау. 2.Салтанат құру мәніндегі көтеріңкі реңктер. Мысалы: жүлде – бәйге сөзінен асқақ, мерекелеу – тойлау сөзінен көтеріңкі, азамат - жігіт сөзінен жоғары айтылады. 3.Поэтикалық реңктер. Мысалы: асқар – биік сөзіне, қол - әскер сөзіне, мәртебе – атақ сөзіне, қаһарман – кейіпкер сөзіне, шапақ – арай сөзіне қарағанда поэзияда жиі кездеседі. 4.Дөрекілік мәніндегі реңктер. Бұл қатардағы синонимдердің біреуі бейтарап, екіншісі сыпайы, үшіншісі тұрпайы мәнді білдіріп, ала-құла реңк тудырып отырады. Мысалы: сықпыт сөзі бет сөзіне қарағанда, шолжың – ерке, шойнақ – ақсақ, азынау – жылау сөзіне қарағанда белгілі контексте дөрекілеу болып жұмсалады. 5.Кекесін, мысқыл мәндегі реңктер. Қожаңдау орынсыз кісілік көрсеткенде, тұштаңдау орынсыз жеңілтектенгенде кекесін мәнді білдіреді. 6. Менсінбеушілік, кеміту мәндегі реңктер. Мысалы: бұт артар – көлік орнына, еркек кіндік – ер азамат, шүйке бас- әйел, шикі өкпе – бала орына қолданылып кеміту мәнінде айтылады. Синонимдерге тән мағыналық, стильдік қолданудағы үш түрлі белгі бір-бірінен алшақ жатқан дүние емес, өзара тығыз бірлікте болатын ерекше белгілер ретінде танылады (1, 107). 4. Тілдегі синонимдер әр түрлі жолдармен пайда болады. Қазақ тіліндегі синонимдердің келіп шығуының мынадай жолдары бар: 1. Синонимдер көпмағыналы сөздердің есебінен жасалады. Мысалы: тура – түзу – тік – тіке; тура - дұрыс – жөн; тура – дәл – шақ; 2. Синонимдер сөзжасам тәсілдері арқылы пайда болған: а) аффикстер арқылы: әуесқой - әуесшіл – еліккіш – еліктегіш - қызыққыш; ә) біріктіру арқылы: мансапқұмарлық – шенқұмарлық – атаққұмарлық; б) қосарлау арқылы: жиған-терген, тапқан-таянған; күш-қуат, күш-жігер, қажыр-қайрат, қажыр-қуат; в) тіркесу арқылы: өмір бақи – мәңгі бақи – ғұмыр бақи; г) омонимдер арқылы: табандау – сіресу – қасарысу – қырсығу – қыңыраю. 3. Кірме сөздер арқылы пайда болған синонимдер: а) араб сөздері арқылы: ақиқат (хәқиқат) – шындық – растық; ә) парсы сөздері арқылы: зор (зур) – үлкен – дәу; б) моңғол сөздері арқылы: аймақ (аймаг) - өңір – атырап – төңірек – маңай; в) орыс сөздері арқылы: бөтелке (бутылка) – шыны – шөлмек; 4. Синонимдер диалектизмдердің есебінен жасалған: а) Дыбысталуы жағынан әдеби тілде кездеспейтін, бірақ әдеби сөзбен мағынасы үйлес келетін сөздер: дәйіс – ұятсыз – арсыз; ә) Дыбысталуы жағынан әдеби тілде кездесетін, бірақ білдіретін ұғымы басқа сөздер: сым – шалбар, жар – қабырға. 5. Синонимдер фразалық тіркестердің есебінен жасалады: ұзын құлақ – сыбыс, өсек; еті тірі – пысық, ширақ; 6. Синонимдер табу мен эвфемизмдердің есебінен жасалған: күн байыды – күн батты, кешкірді; дүние салды – қайтыс болды, өлді. жүктеу/скачать 0.62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|