1 дәріс Әлеуметтану ғылым ретінде Әдебиеттер
Әлеуметтік-кәсіби маргиналдылықтың
жүктеу/скачать 1.2 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- “жаңа агенттер”
| Әлеуметтік-кәсіби маргиналдылықтың жоғары деңгейі топтасатын еңбек нарығының бірнеше сегменттерін бөліп көрсетуге болады:
1) жұмысшылардың саны мен құрылымы айтарлықтай өзгеріске ұшыраған экономикалық салалары бойынша (жеңіл және тамақ өнеркәсібі; машина жасау; бюджеттік ұйымдар; ғылым, мәдениет, білім беру; әскери-өнеркәсіп кешен мекемелері); 2) аймақтар бойынша (еңбек күші артық, депрессивті); 3) меншік формасы бойынша - жеке істі жүргізу және ұйымдастыруда (шағын кәсіпкерлік) жоғары тәуекелділік бар аймақтар; 4) әлеуметтік-демографиялық сипаты бойынша (орта және үлкен жастағы адамдар, мектеп, жоғары оқу орындарын бітірушілер, толық емес көпбалалы отбасылар). Ресей зерттеушілері сараптамалық сұрау негізінде еңбек нарығындағы үш негізгі маргиналдық топтарды анықтады : 1) постмамандар - қазіргі жағдайда әлеуметтік перспективасын жоғалтып алып, өзінің әлеуметтік-кәсіби мәртебесін ауыстыруға мәжбүр, экономика салаларының мамандары. Олар көп деңгейде жұмыстан босатылуға ұшырайды, өз мамандығы мен мамандануы бойынша орналасуға сенімі жоқ. Бұрын қолы жеткен айтарлықтай әлеуметтік мәртебесі нашар материалдық жағдайына сәйкес келмейді. Бұл топтың көп бөлігінің іс-әрекеті стратегиясы қалай да күн көруге бағытталған. Бұл процестердің әлеуметтік салдары - жұмыспен қамту проблемасының одан әрі өркендеуі мен жұмыссыздық құрылымының күрделенуі; жұмыспен қамтутың формальді емес секторының дамуы; кері кәсіптену және кері мамандану. 2) Былайша айтқанда “жаңа агенттер” - олар шағын бизнес өкілдері, өзін-өзі жұмыспен қамтамасыз еткендер. Олардың көпшілігі қазіргі жағдайға сеніммен қарайды, өз жолын әлеуметтік жоғарылату және өзін-өзі іске асыру мүмкіндігі ретінде бағалайды. Олар жаңа әлеуметтік-экономикалық қатынастардың қалыптасу жүйесі белсенді басталуында түбегейлі жаңа рөл атқарады. Бұл топтың маргиналдылығы осы әлеуметтік топтың қалыптасуымен; қызмет ету үшін қолайлы сыртқы ортаның жоқ болуымен, заңды және жасырын экономика секторлары арасындағы шегінде өмір сүруімен байланысты. 3) мигранттар, экономикалық себептерге байланысты елдің басқа аймақтарынан ірі қалаларға мәжбүрлі түрде көшушілер. Бұл топтың жағдайының ерекшелігі мәжбүрлі түрде тұрғын орнын ауыстырғаннан кейін жаңа ортаға бейімделу қажеттілігімен байланысты. Олар тұрғын үй іздеу және есепке отыру, қолдау көрсететін қалыптасқан әлеуметтік байланыстың жоқ болу проблемаларына кезігеді, оларда міндетті түрде психологиялық проблемалар туындайды. Еңбек нарығының қалыптасуы көптеген жұмыссыздардың және ұзақ уақыт бойы жұмыстан қуылу қаупімен отырған және формальді түрде зорға істеп тұрған мекемеде тізімде бар, былайша айтқанда “жартылай жұмыссыз” немесе “жасырын жұмыссыздардың” пайда болуымен өз жалғасын табады. Экономиканың формальді секторының жұмыс істеушілер саны қарқындап төмендеуде, табыс көзін іздеуде жұмысқа қабілетті халықтың бір бөлігі тұрақсыз және әлеуметтік қорғалмаған жұмыс орындары бар экономиканың жасырын секторына өтіп кетті (базарларда сауда жасау, құрылыс және басқа қызмет түрлері). Осындай жағдайларда қазақстандық еңбек нарығындағы ахуал былайша сипатталады: - жұмыссыздық деңгейі жоғары; - формальді жұмыспен қамту саласынан жұмысшыларды босату процесі, жұмыссыздардың еңбекке орналасу деңгейінің төмендеуі; - еңбек нарығының сигменттенуі (еңбек нарығының жынысы, жасы, кәсібі бойынша жіктелуі); - құрылымдық жұмыссыздық ауқымының күшейе түсуі (жекелеген жаңа мамандықтарға сұраныстың жоғарылауы жағдайында кейбір салаларда істеушілердің бірден қысқаруы). Жалпы 1996 жыл мен 2001 жыл аралығында жалдану бойынша жұмыс істеушілердің санының азаюы (4,7 млн адамнан 3,9 млн. адамға дейін), өзін-өзі жұмыспен қамтамасыз еткендердің көбеюі (тиісінше 1,8 млн және 2,8 млн адам) байқалды. Халықтың экономикалық белсенділік деңгейі 70 пайыз құрады. Босатылған жұмысшылардың көпшілігі “жұмыссыздар әскерін” құрады немесе формальді емес секторда уақытша жұмыс табады. 2001 жылы жұмыссыздықтың жалпы саны, өз бетімен жұмыс іздеушілермен халықты жұмыспен қамту органдарына тіркелгендерді есепке алғанда 780,3 мың адам құрады. Жалпы жұмыссыздық саны (жұмыссыздар санын экономикалық белсенді халық санына алғанда) 10,4 пайыз болған. Жұмыссыздық аса маңызды мәселе, неге десеңіз, жұмыстың болмауы азаматтарды және олардың отбасы мүшелерін еңбек табысынан айырады, әл-ауқаты мен тұтыну деңгейінің төмендеуіне алып келеді. Социологтар атап кеткендей, жұмыссыздар депрессияға ұшырап, одан зиян шегеді, жоғары көлемде ішімдік пен темекіні пайдалануымен ерекшеленеді, оларда жұмыс қабілеті төмендейді. Жұмыссыздық мәртебесі созылу деңгейіне қарай жеке адам үшін үлкен мәнге ие бола бастайды, қалыптасқан құндылықтар иерархиясына ауысып кетуге пәрменді және еңбек бағыттылығы мен еңбектің дәлелденуіне әсер етеді. Сәтсіздік үрейді туғызады, ол алға ұмтылу себептерін ұмыттырып өзін-өзі қорғау, қашу себептерінің басым болуына алып келуі мүмкін. Сонымен қоса жұмыссыздардың әлеуметтік байланыстарының жиілігі төмендейді, олардың әлеуметтік ортасы зардап шегеді - кейбір жұмыссыздар отбасында балалар денсаулығының нашарлауы байқалады. Жұмыссыздардың тікелей әлеуметтік ортасына дерлік тек қана отбасы мен жақын туыстары (жақын адамдардың орташа саны 5-11 адам), туыс емес жақын адамдар (достар, көршілер, қызметтестер, көңілдестер) айналады. Бұл екі топ өкілдерінің психологиялық мәні тиісінше 10:1 жақын болады. Мұндай жағдайларда жұмыспен қамтудың мемлекеттік саясаты үлкен маңызға ие бола бастайды. жүктеу/скачать 1.2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|