1. Мәдениет және ӛркениет: ӛзара байланысы мен ерекшелігі

1. Мәдениет және ӛркениет: ӛзара байланысы мен ерекшелігі.
Мәдениет ұғымын тереңірек түсіну үшін,оған мағыналық жағындағы бар 
кейбір басқа ұғымдармен арақатынасын қарастырып кӛрейік. Осы сипатта 
біздің зердемізге бірінші түсетін ұғым-ӛркениет. Ӛркениет (цивилизация) 
сематикалық жағынан алғанда (латын тілінің-―civilis‖сӛзі) азаматтық дегенді 
білдіреді.Римдіктер бұл ұғымды ―варварлықтар‖ деп ӛздері атаған,басқа 
халықтар мен мемлекеттерден айырмашылықтарын кӛрсету мақсатында 
қолданған. Яғни, ―ӛркениет‖ олардың түсініктері бойынша азаматтық 
қоғамы,қалалық мәдениеті,заңға негізделген басқару тәртібі бар Рим 
империясының даму дәрежесін білдіреді. 
Ғасырлар бойы қалыптасқан осы екі ұғымның мағыналарын тӛмендегідей 
топтастыруға мүмкіндік бар: 
1. 
Мәдениет пен ӛркениет бір.Олар синонимдер (И.Гердер, 
Э.Б.Тайлор). 
2. 
Ӛркениет-мәдениеттің 
ақыры,оның 
кәрілік 
шағы, 
руханилықтың антиподы (Ж.Ж. ,Руссо, Ш.Фурье,О.Шпенглер). 
3. 
Ӛркениет-мәдениеттің 
прогресі,болашаққа 
бой 
сермеуі,қоғамның парасаттық деңгейі (Ф.Вольтер, Д.Белл). 
4. 
Ӛркениет-тағылық пен варварлықтан кейінгі тарихи-мәдени 
саты (Л.Морган). 
5. 
Ӛркениет-этностар мен мемлекеттерге тән мәдениеттің 
оқшау түрі (А.Тойнби, Н.Я.Данилевский) 
6. 
Ӛркениет мәдениеттің техникалық даму деңгейі,оның 
материалдық жағы. 
Бұдан кӛретініміз, мәдениет пен ӛркениет бір-бірімен байланысты 
ұғымдар екен.Мәдениеттанушы Г.Чайлдтың пікірінші, ӛркениетке еңбектің 
қоғамдық жолмен бӛлінуі, қалалардың пайда болуы,жазбаша мәдениттің 
дамуы, қолӛнер мен сауданың ӛркендеуі,азаматтық қоғам мен мемлекеттің 
орнауы жатады. Мәдениетті тұлғалық сипатта қарастырғанда,бірнеше елеулі 
түсініктерге тоқтала кету қажет, олардың олардың ішіндегі маңыздылары: 
мәдени әрекет, мәдени орта, мәдени игіліктер мен қажеттіліктер және мәдени 
ұйымдар мен ұжымдар. Бұлардың арасында ең түбегейлісі- мәдени әрекет. 
Әрекеттану-жалпы адам мен қоғамның ӛмір сүру тәсілі,тіршіліктің 
тірегі.Мәдени әрекет деп, әдетте, мәдениет игіліктерін ӛндіруге, таратуға, 

тұтынуға бағытталған мақсатқа сәйкес әлеуметтік іс-қимылдарды атайды. 
Мәдени игіліктерді толассыз жасау нәтижесінде адам ӛзінің де мәдени 
деңгейін кӛтереді. Орыстың ұлы философы Н.А.Бердяев (1874-1948) ӛмір 
бойы бостандық және мәдениет туралы жазды. Ең әуелі ол мәдениет және 
ӛркениет мәселелерін бір-бірінен ажыратып қарастырды. Мәдениет және 
ӛркениет бір нәрсе емес. Мәдениет табынудан туды. Ол ғибадатхана 
айналасында пайда болып, ӛмір бақи дінмен тікелей байланысты дамыды. 
Мәдениет –зиялы құбылыс. Оның діни негізі бар. Бердяев мәдениеттің негізгі 
заңы-бірізділік және дәстүр жалғастығы туралы заңын ұсынып отырып, 
мәдениеттің шығармашылық қасиеті мен жаңа құндылықтарды тудыру, 
болашаққа ұмтылу сияқты пайдалы жақтармен қатар, оның бойындағы 
кертартпалық бастауларын да мойындады. Ӛркениеттің мәдениеттен 
ӛзгешелігі- оның зиялы құбылыс еместігі. Ол адамның табиғатпен күресі 
нәтежесінде, ғибадатхана мен табынудан тыс пайда болды. Мәдениет 
жоғарыдан тӛмен қарай жүреді, оның жолы ақсүйектік жол болып табылады, 
ӛркениет тӛменнен жоғарыға қарай жүреді, оның жолы буржуазиялық және 
демократиялық жол болып саналады. Мәдениет жеке, терең әрі 
қайталанбайтын құбылыс болса, ӛркениетке жалпылық және барлық жерде 
қайталану тән. Мәдениеттің рухы бар, ал ӛркениеттің тек тек әдістері мен 
құралдары ғана бар. Мәдениет — ӛркениеттің (цивилизацияның – латынша 
civilis – азаматтық, мемлекеттік), адам қоғамының материалдық және рухани 
байлықтары. Мәдениет адамзат ӛркениетінің сатыларын білдіреді. Сондай-ақ, 
мәдени кӛрсеткіштер жоғарылаған сайын, адам еркіндігі де солғұрлым молая 
түседі. 
Ӛркениеттің ӛндірістің дамуына әсер етері сӛзсіз. Ӛндірісті дамыту 
дегеніміз жаңа материалдық және рухани құндылықтарды жасау болып 
табылады, ол қоғамдық қатынастардың күрделенуіне ықпал жасайды. Табиғи 
ортаны игеру, қоғамды жетілдіру мәдениет дәрежесін және ӛркениеттілік 
деңгейін байқатады. Сӛйтіп, мәдениет пен ӛркениет ӛзара тығыз байланыста 
дамиды және олар объективті негізде бір-біріне тәуелді деген қорытынды 
жасалынады. 
Ӛркениет- қоғамдық қатынастар әрекеті, тәсілі ретіндегі мәдениеттің 
негізі. Ӛркениет мәниеттің дамуына жағдай туғызады, ал мәдениет ӛз 
кезегінде сол ӛркениетті жетілдіреді. Ӛркениет- кең түсініктегі, белгілі бір 
анық анықтамасы жоқ. Кӛп жағдайларда ӛркениет түсінігін материалдық 

және рухани жетістіктердің қоғамы деп түсінеді. Философияда жаңа кезеңнің 
түсінігі бойынша ӛркениет дүниежүзілік тариғи құбылыстардың түсінігін 
ашады. Қазіргі қоғам ӛркениетті үш ӛлшемге бӛледі, негізі ішкі қоғамның 
құралады – техника, әлеуметтік құрылымжәне флософия. Ӛркениет (лат. 
civilis –азаматтық,мемлекттік)- осы құндылық материалдық жағдай, рухани 
және әлеуметтік ӛмір, халықтардың қасиеттерін белгілі бір уақыт ішіндегі 
тарихи 
жетістіктерін 
білдіреді. 
Мәдениет 
тақырыбы 
адамның 
ӛнері,жаңашылдыққа, қоршаған орта, адамның ӛмір сүруге бейімділігі. 
Мәдениетті екі түрге бӛледі: 
1)Материалдық (техника,материалдық құндылықтар) 
2)Рухани (ӛнер, ғылым, философия, жаны) 
XXI ғ. мәдениетті және ӛркениетті екі бӛлек қарастыратын 
болды О.Шпенглер олардың бірге дамығандығын жоққа шығарды. Ол 
тарихты ұйымдастырылған түрінде қарастырады,қайталанбас жабық 
мәдениет ӛзінің ӛмір сүру кезінде бірнеше кезеңдерден биік жері мен құлау 
шенінен ӛткен. О.Шпенглер мәдениетті сегіз түрге бӛлген.Олар ӛзінің ӛмір 
сүру кезінде бірнеше кезеңдерден ӛтіп,жоғалып, ӛркениетке айналады. 
Мәдениеттің ӛркениетке айналу процесінде ӛнерлік жұмыстар азайып 
механикалық
жұмыс 
кӛбейеді. Освальд Шпенглер 
(1880-1936)-немістің философы, идеалисі, мәдедиеттің сыншысы, тарихшы, 
публист. Оның шығармаларының бірі « Закат Европы » еңбегі ӛте белгілі 
болды. Ӛркениет ол мемлекеттер мен халықтардың материалдық 
құндылықтарын, рухани және әлеуметтік жағдайларын белгілі бір тарихи 
кезеңде анықтайды. Кез-келген ӛркениет жалпы халықтық техналогияның 
ғана қасиетін емес сонымен біргемәдениетті түсіндіреді.Ӛркениеттің қасиеті 
халықтың рухы, қарым-қатынасы,жан дүниесі,сенімі,яғни философияны 
құратын,ерекше ӛмірлік ұстанымы,ӛмір сүру салты. Осындай ӛмір сүру 
салты халықтың ӛркениетін топтастырады, оның бірігушілік, бейбітшілік 
ӛмір сүруіне кепілдік береді және тарихта дамуын қамтамасыз етеді. 
Европпаның қайта туу кезінде ӛркениет жаңа бағытта дами бастады, ол жаңа 
құндылықтардың негізі болды. Оның түсінігіне табиғатқа адамның кӛз 
қарасы,оның қауымдық ӛмірі,прогреске деген талпынысы,қызметтік 
пішімнің 
ӛзгеруі 
қосылды.Оның 
негізі 
адамның 
ақыл 
ойынан 

құралды.Ӛркениеттің географиялық бойынша екіге бӛлуге болады: Шығыс 
ӛркениеті және батыс ӛркениеті.
Реклама