1тақырып. Адамдар ресурстарын басқару аймағы, негізгі түсініктері және пәні



Дата29.09.2023
өлшемі86.62 Kb.
#479156
Адам ресурсын баскару


1тақырып. Адамдар ресурстарын басқару аймағы, негізгі түсініктері және пәні.
1.АРБ курсының мәнi және мiндеттерi.
2.Еңбек ресурсының экономи-калық мәнi.
Нарықтық қатынастар жүйесінде еңбек нарығы маңызды орын алады. Бұл нарықта жұмысқа жарамды адамдармен жұмыс берушілердің мүдделері ұштасады. Еңбек нарығында қалыптасатын қатынастар әлеуметті- экономикалық сипатта болады да елдің тұрғындарының басым бөлігінің қажеттілігіне әсер етеді.
Бұл пән адамдық ресурстарды зерттеу сұрақтарын, оның құраушыларын және басқару ерекшеліктерін қамтиды.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуымен бәсекенің қүшеюі ұйым тиімділігін арттыру резервтерін іздеу және оларды пайдалану қажеттілігін тудырды, ал резерв жүйесінің басты құраушысы ұйымның адамдық ресурстарын тиімді пайдалану болып табылады.
Адам ресурстары – материалдардық игіліктерді және қызметтерді өңдейтін және тұтынатын, сонымен қатар мемлекеттің экономикалық даму факторы болып табылатын тұрғындардың бір бөлігі.
«Еңбек ресурсы» және «еңбек потенциалы» адамдық ресурстардың нақты көрінісі.
АРБ әлеуметтік саясаттың, әлеуметтік әріптестіктің, жалданбалы жұмыскерлермен жұмыс берушілер арасында сенімнің қалыптасуын қамтамасыз ететін менеджменттің негізгі бөлімі.
АРБ міндеттері келесілер болып табылады:

    • АРБ- ға жалпы сезімталдықтың дамуы;

    • қайта қайталанатын мәселелерді шешу үшін жүйелерді дамыту;

    • мобильді жұмыс күшін құру:

    • қалыптасқан саясатқа бейімделу және оны толық жетілдіру:

    • АРБ қызметін бақылау;

    • жаңа немесе дамыған жүйені және процедураны қолдану барысында бақылау жүргізу.

АРБ басты салалары келесілер:
1. Жұмыскердің ықпалы. Жұмыскерлердің еңбек ресурстарын басқару механизмін дамытуға қатысуы.
2. Адамдық ресурстардың ағымы. Жұмыскерлер қызмеьтін бағалау және оларды іріктеу.
3. Сый-ақы беру жүйесі. Ақшалай қаражатты тиімді қолдану және оларды жұмыскерлер арасында бөлу.
4. Жұмыс жүйелері. Жұмыс күшінің сапасы, олардың инициативаға бейімділігі, өз бетімен жұмыс істеуі, икемділігі, жұмыста жетілуі.
АРБ қоғамда еңбек қатынастарының тасымалдаушылары болып табылатын тұрғындар бөлігіне ерекше мән аударады. Оларға жұмыс істеушілер және жұмыс істегісі келетін, бірақ белгілі бір себептермен жұмыс істемейтіндер жатады. АРБ адамдық ресурстарды зерттеу, еңбек нарығын бағалау және еңбек ресуртын басқару кезінде үлкен мәнге ие.
Еңбек ресурсы – физикалық дамыған, ойлау қабілеті және білімі бар (пайдалы қызмет ету үшін қажет) тұрғындарбөлігі.
Ал тұрғындар – белгілі бір территорияда тұратын адамдар жиынтығы (қала, аймақ,ел). Бұл жиынтықтың өзгешелігі, ол үздіксіз жаңарып отырады да өзін-өзі дамыту үстінде болады. Тұрғындар көптеген ғылымдардың зерттеу объектісі болып табылады, ал АРБ пәнін тұрғындар еңбек ресурстарының қайнар көзі, белгілі экономикалық қатынастар тасымалдаушысы ретінде қызықтырады.
Экономикалық белсенді тұрғындар - өз еңбегін тауар және қызмет өндірісі үшін ұсынатын тұрғындар бөлігі. Экономикалық белсенді тұрғындар санына экономикалық қызметтің барлық салаларында жұмыспен қамтылғандар мен жұмыссыздар жатады.
Ұсынылатын әдебиет
1. Бердалиев К.Б., Омирзаков С.П. Есепгалиев Б.К. Басқару негіздері. А: Экономика,1997

      1. Иванцевич Дж.М., Лобанов А.А. Человеческие ресурсы управления. М., 1993г.

Сұрақтар:
1. “Өңдірістің байлығы – адам. Өміріне қол үшін беру, қажеттілікті қанағаттандыру физикалық тұрғыдан күш жігерінің дамуы” анықтамасының авторы кім?
А) Тимберген
В) А.Смит
С) А.Маршал
Д) К.Хакко
Е) Е. Кирдаро
2. Кәсіпорын мекеме қызметкерлерімен жұмыс жасушы бөлімшесінің құқықтары:
А) Басшылыққа кәсіпорын, мекеме қызметі және басқа да құрылымдық бөлімшелердің қызметін жетілдіруге байланысты ұсыныс жасау.
В) Кәсіпорын, мекеменің болашақтағы жоспарларын және бюджеттін жасау жұмыстарына қатысу, бекітілген бюджет көлемінде жұмысқа кенасшілерді жеке немесе заңды тұлғаларды тарту
С) Еңбек тәртібінің жай күйін, қызметшілердің жауапкершілігін бақылау, ақпараттар, ресми құжаттар құрастыру, марапатта,жауапқа тарту шараларын басшылыққа ұсыну
Д) Барлық жауап дұрыс 
Е) Барлық жауап дұрыс емес
3. Адам ресурстарын басқарудың аксиомаларының бірін көрсетіңіз 
А) Кәсіпорынның кез келген мәселесі адам ресурстарын басқару болып табылады.
В) Адам ресурстарын басқару мәселесі-бұл салалық және кадрлық менеджерлер ортақ мәселе
С) Кәсіпорын қызметкерлерінің әрбір қызмет мазмұнына талдау жасау
Д) қызметшілерді жалдау және жұмыстан босату.
Е) Дұрыс жауаптары А және В
2 тақырып. Адамдар ресурстарын басқарудың негізгі бағыттары, әдістері және кезеңдері.

        1. 1. Адам ресурстарын басқарудың бағыттары.

2. Адам ресурстарын басқару әдістері.
3. Адам ресурстарын басқарудың кезеңдері.
Адам ресурстарын басқару мемлекеттің қандай жүйе бойынша дамып келе жатқандығына қарамастан, оның шешуші қызметі болып табылады. Әрине, бұл Қазақстанға да қатысты мәселе. Сондықтан мамандарды басқарудағы әдістемелік жолдарды білген жөн.
Дамыған елдерде бұл мәселені зерттеуге үлкен көңіл бөлінеді. Мысалы, АҚШ-та «мамандарды (қызметкерлерді) басқару» пәні 200-ге жуық жоғары оқу орнында оқылады. Ipi корпорациялардағы мамандардың 30%-на жуығынын магистр дәрежесі бар. Жапондықтар өздерінін өмір сүруін табиғи ресурстарға емес, адам ресурстарына байланысты деп түсінеді және де олар өздеріндегі ең басты байлық адам деп есептейді
Қолданылатын ресурстардың көп түрлілігіне қарамастан оларды әдетте негізгі 3 топка бөледі
- натуралды немесе табиғи (жер, т.б.);
- материалды (капитал);
- адам ресурстары (енбек).
Ресурстарды басқару ұйымды басқаруға негіз болады. Адам ресурстарын басқару кез келген ұйым үшін материалды және табиғи ресурстарды басқарумен қатар, жалпы басқарудың 6ip құраушысы болып табылады. Алайда өз қасиет белгілеріне қарай адам ресурстары басқа ресурстары өзгешеленеді де, басқарудың ерекше әдәстерән қажет теді.
Мамандарды басқару адамзат қоғамының даму тарихында ежелден бастау алады. Туыстық ұйымдарға біріккен сонау ежелгі адамзат қоғамынын алғашқы өкілдері-ак өздерінің өте шектеулі ресурстарын пайдалану мәселесән күнделікті шешіп отыратын, күнделікті еңбек бөлінісі, еңбек уәждемесі (мотивация) және тәртіп мәселелері мен кездесіп отыратын.
Мамандарды басқару да кез келген объектіні немесе процесті басқару секілді ұйымдық қызмет болып табылады.
Ғылыми-техникалық прогрестің жеделдеуімен, нарықтық қатынастардың одан әpi дамуымен және бәсекенің өрши түсуімен сипатталған XX ғасырдың соңғы жылдары мамандар алдына адам ресурстарын басқару саласында жаңа мәселелер туындатты. Бұл мәселелер қатарында мыналарды атап өтуге болады:
- қызметкерлердің қазіргі заманғы экономика талаптарына кәсіптік деңгейі мен білімінің сай келу мәселесін шешу;
- ұйымдық құрылымдар мен қызмет салаларының әр түрлі деңгейлеріндегі басқару мамандарын даярлауды күшейту;
- экономиканы адамға бұру (әлеуметтік бағыттағы экономика құру);
- психологиялық фактордың экономикада алатын орны, мәні;
- адам психологиясына меншік қатынастары қалай әсер етед!?
- шаруашылық қызметке қатысушыларының арасынан дарындыларды қалай анықтауға болады?
- басқару персоналының еңбек нәтижесін объективті түрде бағалау, т.б.
Басқару органдарының қазіргі заманғы жүйесінде, ұйымның қызметкерлерді басқару органының қызметін атқарушы топтары ерекше рөлге ие. Олар мынадай қызметтер атқарады:
- мамандарға деген қажеттілікті болжау;
- кәсіпорын бөлімшелеріндегі мамандардың сандық және сапалық құрылымын жоспарлау;
- білікті мамандарды іздестіру;
- бос жұмыс орындарына бәсеке жариялау;
- жұмысқа қабылданатындарды аттестациялау;
- жаңа қызметкерлерді бейімдеу процесін ұйымдастыру;
- мамандарды оқытуды ұйымдастыру;
- кәсіптік деңгейді арттыру үшін ңұскаулар даярлау;
- мамандарды қайта даярлауды ұйымдастыру;
- басқарушы мамандарды даярлауды ұйымдастыру.
Ұйымның ұзақ мерзімді мақсатарын басшылық тек жұмыс берушілердің экономикалық мүддесін ескеруге мүмкіндік беретін мамандарды (қызметкерлерді) жоспарлау көмегімен ғана жүзеге асырады.
Кадрларды жоспарлаудың мәні адамдарға олардың қабілеттеріне, бейімдіктеріне, өндіріс талаптарына сәйкес қажет уақытта жұмыс орнын беруге саяды.
Кадрлық жоспарлау – кәсіпорындағы жоспарлаудың құраушы бөлігі болып табылады. Егер кадрлық жоспарлауды жеке қарастыратын болсақ, оның берер нәтижесі аз болады, өйткені кадрлар жөніндегі шешімдерге кәсіпорынның басқа да жоспарлары елеулі ықпал етеді.
Мамандарды жұйелі және ұзақ мерзімді негізде даярлау мен пайдалануды жоспарлау үшін әр түрлі әдісстер қолданылады. Оларға мыналар жатады:
- мамандарды пайдалану тиімділігін бағалау үшін қолданылатын сандық көрсеткіштер әдісі;
- өзіндік құнды талдау немесе функционалдық талдау;
- қажет жұмыс көлемі және орындау уақыты;
- сапалық ерекшелікті анықтайтын ерекше белгілер;
- штаттық орналасу.
Басқару мамандарын қалыптастыруды ұйымдастыруда кандидаттарды таңдау басты кезең болып табылады. Таңдау негізгі 3 белгілер бойынша қызметке қатысты жүргізіледі:
- кандидаттын жеке басынын қасиеттері өз қызметінің бағытына сәйкес болуы;
- қазіргі қызметіндегі жұмыс нәтилелері мен бұрынғы жұмыс орнындағы жұмыс нәтижелері;
- кандидаттың даярлық деңгейі.
Сұрақтар:
1. Кадрлық бөлімшелермен кәсіпорын мекеменің құрылымдар арасындағы қандай түде бекітілді?
А) Функция түрде 
В) Режим түрде 
С) Құқықтық түрде
Д) Заңды түрде
Е) Әкімшілік түрде
2. Бөлімше міндеттерінің түрін көрсетіңіз?
А) Ұымның ұйымдастырушылық және қызметтік құрлымы
В) Қызметшілерді басқару мәселесін шешуде қажнтті ақпараттық талдау базасын құру және қолдау
С) Әлеуметтік мәселелерді шешу және жұмыс жағдайын жақсарту
Д) Басшылыққа кәсіпорын, мекеме қызметің және басқада құрлымдық бөлімшелердің қызметің жетілдіруге байланысты ұсыныс жасау.
Е) БЖД
3. Қызметшілерді басқаруда кадрлық қызметтің шешетін мәселе:
А) Адам ресурстарын жоспарлау, әлеуметтік мәселелерді шешу және жұмыс жағдайын жақсарту, тәртіпті басқару
В) Қызметшілерді іріктеу және таңдау, қызметшілер мансабын, ынтасын жетілдіру, кәсіби бағыттау және бейімдеу
С) Еңбек келісім шартын жа сау және бұзу, өтемақылық пакетті анықтау, кадрларды оқыту, қайта даярлау және кәсіби біліктілігін көтеру
Д) БДЖ 
Е) ДЖЖ 

    1. Тақырып. Жұмыс күшін жоспарлаудың стратегиялық жоспарлаумен байланысы.

        1. Адамдық ресурстардың ерекшеліктері.

        1. Ұйымды және адамдық ресурстарды стратегиялық басқару.

        2. Персоанлды басқару стратегиясын өңдеу.


        3. Ұйымды басқару негізінде ресурстарды басқару жатыр.

Адамдарды басқару ұйымды басқарудың компоненттері болып табылады. Бірақ адамдар өз сипаттары бойынша ұйымның басқа ресурстарынан ерекшеленеді де ерекше басқару әдістерін талап етеді. Адамдық ресурстардың ерекшелігі келесілерде:
Біріншіден, адамдардың интелекті (ақыл- ойы бар), олардың сыртқы әсерге, басқаруға реаакциясы механикалық емес, көңіл –ойлылы, демек ұйыммен оның қызметкерлері арасындағы өзара байланыс екі жақты болып табылады.
Екіншіден, адамдар әрқашанда жетілдену мен дамуға тырысады, ал ол кез- келген ұйымның қызметінің тиімділігін жоғарлатудың маңызды және ұзақ мерзімді қайнар көзі.
Үшіншіден, қазіргі қоғамда адамның еңбек ету өмірі 30-50жыл, демек адам мен ұйым арасындағы қарым- қатынас ұзақ мерзімді сипатқа ие.
Төртіншіден, материалды және табиғи ресуратрға қарағанда адамдар ұйымға арнайы, белгілі бір мақсатпен келеді және ұйымнан осы мақсаттарға жетуде көмек күтеді. Адамның бұл ерекшелігі әр жеке адамның ерекшелігінде. Бірдей екі адам болмайды, демек бірдей басқару әдісіне әр ұйым мүшесінің реакциясы әр түрлі болуы мүмкін. Адамдық ресурстың осы ерекшеліктерінің әсерінен АРБ ерекше қызмет түрін туындайды да оны шығкармашылық тұрғыдан қарастыруды, бардық шешімдерді қабылдау кезінде индивидуализацияны және ұзақ мерзімді келешекті ескеруді талап етеді.
Кез- келген ұйымның стратегиялық міндеттерін және қысқа мерзімді жоспарларын жүзеге асыруы оның персоналының белгілі бір әрекеттерін орындауын туындайды, олар өндірістік функция немесе өндірістік әрекет деп аталынады, себебі оған тек техникалық ғана емес әрекеттілік те дағдылық кіреді.
Жалпы түрде АРБ- ұйымды талап етілетін өндірістік фукцияларды орындайтын қажет жұмыскерлер санымен қамтамасыз ету. Пресоналды басқару тиімділігі ұйымның жалпы мақсаттарының орындалу дәрежесімен анықталады.
Әр жұмыскерді пайдалану тиімділігі оның талап етілетін функцияларды орындау мүмкіндігімен осы функциялардың орындалуына әсер ететін қосымшалардан тәуелді. Мүмкіндік – деп қызметкерлерде маманды дағдының, физикалық күшінің , төзімділігінің, жалпы мәдениетінің болуы түсініледі. Бірақ қызметкер қанша маманданған болғанымен оның өнімділігі, жұмыс істеу ниеті еңбекке мотивациялауға тәуелді. Тек күшті еңбектік мотивациямен маманды шеберліліктің үйлесімділігі нәтижеге жетуді қамтамасыз етеді. Компетенция - қызметкердің белгілі бір өндірістік функцияларды орындау мүмкіндігі.
АРБ ұйымға қажет персоналды қабылдау және сақтау, оны маманды дайындау және дамыту, әр жұмыскерлердің қызметін ұйым мақсаттарын
жүзеге асыру тұрғысынан бағалау (ол қызметкерлер әрекетін түзетуге және персоналға әрекеті үшін сый-ақы беру).

АРБ моделі.


Кез- келген ұйым басшылығы персоналды басқарумен байланысты сұрақтарды жалпы ұйымның даму жоспарын өңдеу кезінде ескеруі керек, былайша айтқанда персоналды басқару ұйымдық стратегияның бөлігі болуы керек. Стратегия деп –ұйымның дамуының келещектік мақсаттарын анықтау, оларға жетудің уақытымен әдістерін және осы мақсаттардың орындалу дәрежесін бағалау жүйелерін (көрсеткіштерін) белгілеу түсініледі.
АР басқару ұйымның әр қызметкерлерінің өндірістік әрекетін қамтамасыз ету есебімен мақсаттарына жету әрекеттерінде.
АРБ стратегиясы – ұйымның персоналының және оның әр жеке қызметкерінің компетенциясының даму жолдарын анықтау, басқа сөздермен айтқанда персоналды басқару стратегиясы – компанияның бәсекеге төзімділігін оның қызметкерлерінің көмегімен сақтап қалу және жоғарлатудың жоспарлары.
Персонал басқару стратегиясын өңдеу жалпы даму стратегияларын жүзеге асыру үшін қажет ұйымның компетенцияларын ұйымның АР фактілік жағдайымен үйлестіру және олардың арасындағы сәйкессіздікті анықтаудан басталады.
Персоналды басқару стратегиясы ұйымның даму стратегиясына ұқсас, ол әрекеттер бағытын белгілеу және оны жүзеге асыру уақытын, жетістіктерін бағалау көрсеткіштерін және оны әрекеттер бағытынжүзеге асыру бойынша ҰТШ жоспарын өңдеу. Персонал басқару стратегиясын өңдеу кезінде 2 әдіс қолданылады: «жоғарыдан төмен» және «төменнен жоғары».
1 әдісті пайдаланған кезде жоғары басшылық персоналды басқарудың жалпы ұйымдық стратегиясын белгілейді де, кейіннен ол оның құрылымдық бөлімшілірі үшін стратегиялармен жоспарларға бөлінеді.
2 әдіс кезінде әр құрылымдық бөлім өз стратегиясымен ҰТШ жоспарын өңдейді, кейіннен олар ұйымның бірлік жоспарына біріктіріледі.
АРБ стратегиясының негізінде оны жүзеге асыру үшін қажет ҰТШ жоспарлары өңделінеді.
Стратегияға қарағанда жоспарларда нақты әрекеттер, оларды жүзеге асыру әдістерімен мерзімдері және де ресурстарға қажеттілік беріледі (адамдық, материалды, қаржылық).
Сұрақтар:
1. Бөлімше міндеттері қандай мәселелерге қатысты:
А) Кәсіпорын, мекеменің кадрлық саясатын фирмалардың ішкі үлгілері мен қызметшілерді басқарудің қазіргі заманғы тұжырымдамаларына сай жетілдіру.
В) Қызметшілерді басқару мәселесін шешуде қажетті ақпараттық талдау базасын құру және қолдау.
С) Компания қызметшілерінің қауыпсыз жұмыс жағдайын қамтамасыз ету жне олардың қызметін моральдық материалды жағынан ынталандыру.
Д) БЖД 
Е) ДЖЖ
2. Адам дамуындағы әр түрлі жағдайлар бар қандай?
А) Экономикалық саясаттық, әлеуметтік, тәуелсіздік
В) Құқығы
С) Адамдар еңсесі (философиялық тұрғыда)
Д) БДЖ 
Е) ДЖЖ
3.Қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық саяси концепция қалай белгіленеді?
А) Адам концепциясы
В) Адам дамуындағы базалық концепция
С) Өмір сапасы
Д) Әлеуметтік даму
Е) Қоғамдық өмір

    1. Тақырып. Мансапты жоспарлау

          1. Еңбек мансабы және оның қалыптасуы.

          1. Жұмысшылардың маманды- білікті жылжуын ұйымдастыру және олардың еңбек мансабын жоспарлау.

          2. Мамандармен қызметкерелдің кәсіби- білікті жылжуы.

Мансап-бұл адамның өз еңбегі жайлы субьективті түрде ұғыну бейнесі, өзін-өзі көрсетудің үміт жолдары және өз- әрекетіне қанағаттанғандық білдіру әсерлері. Бұл қызметтік сатыда үдемелі жоғарлауы, дағдылардың, қабілеттіліктердің, біліктілік мүмкіндіктері және адамның іс-әрекетіне байланысты сый-сыяпаттар көлемінің өзгеруі. Адамның өмірі жұмыстан тыс кезде де мансапқа айтарлықтай әсері болады, сөйтіп ол мансаптың бір бөлігі болады.Бұл бір кездегі таңдап алынған іс-әрекет ету жолыныңалға қарай дамуы.Басқаша айтқанда,адамның бүкіл өмір бойы жұмыс істеу кезіндегі еңбек тәжірибесі мен іс-әрекетіне байланысты өз ұғынған көзқарасы және мінез құлқы. «Мансапты жасау»-демек, қоғамда жаңа беделді деңгейі менүлкен мүмкіндіктерге жету, жоғары мәртебе, абырой,билік, көп көлемдегі ақшаға ие болу деген сөз.Бұл жердегі абырой- кең қоғам ішіндегі кең тараған көзқарас.
Еңбек нарығы жағдайында мансап жасай отырып, біздің әрқайсымыз өзіндік күшімізді қараушы да, сатушы да, боламыз. Нарықтың конъюнктурасы мен оның заңдылықтарын біле отырып табысқа жетуге болады.
Әрбір адам өз өмірінде лайықты мансапты таңдау мәселесіне көп көңіл бөледі.Сонымен қатар әр адам өмірде белгілі табыстарға жеткісі келеді: қандай да бір шыңдарды алу; ең жақсы нәтижелелерге жету; қандай да бір салада жетістіктер мен кәсіпқойлыққа ұмтылу; орындалған жұмыстан қанағаттанған сезі алуға ұмтылу.
Менеджерледі шартты түрде үш категорияға бөледі: төмеңгі, машықтанушы деңгейі орта шеп жоғары буын.
«Менеджер» деген түсініктің өзінде мансаптың үш кезеңі жатыр.Егер орта шенге жұмыстың басынан бастағандардың көбісе ие болатын болса, онда менеджменттің шыңына теа бірен-саран жасының жақсысы жете алады.
Әлемдік менеджмент тарихында табысты мансаптың ең ашық мысалы:Ли Якоккидің «Форд Моторс» компаниясының инженер- стажерынан оның президенті қызметіне дейін жеткен жолы куә бола алады.
Қазір ол әлемдегі ең ірі «Крайслер» автогигантының жетекшісі.
Мансаптың екі түрі болады: кәсіби; ұйым ішіндегі;
Кәсіби мансап нақты қызметкердің өзі кәсіби іс-әрекетінің процесінде дамудың әр түрлі кезеңдерінен өтетіндігімен сипатталады: оқу; жұмысқа тұру; кәсіби өсу; жеке қабілеттіліктерді қолдау; зейнеткерлікке шығу.
Кәсіби мансаппен қатар ұйым ішіндегі мансапты да бөліп қарастыруға болады.Ол қызметкердің бір ұйым шеңберінде даму кезеңдерінің бірте-бірте ауысуын қамтиды.Ұйым ішінде мансап үш бағытта орындалады:

  1. тігінен түрінде-әкімшіліктің жоғары сатысына көтерілу;көп жағдайда тек осымен ғана мансапқа жетуге болады деп көпшілік ойлайды, себебі мұнда жұмыс бабымен жоғарылу анық көзге көрінеді;

  2. көлденең түрде – жұмыстың түрі басқа функциялық салағ ауысуы немесе ұйымдастырушылық құрылымында қатаң түрде бекітілмеген белгілі бір қызметтік рөлді орвндау немесе бұрыңғы жұмыс рнында атқаратын қызметтің күрделенуі мен ұлғаюы, соған байланысты жалақыныың да өзгеруі;

  3. орталыққа ұмтылу- қызметкер үшін тартымды болып табылатын ұйымның жетекшілігіне, биліктің ортасына жылжу;бейформалды ақпараттар көздеріментанысуға болады, сенімді қарым-қатынастар орнатуға, басшылықтың маңызды жеке тапсырмаларын орындауға, кездесулермен шақыруға баруға мүмкіндік туады.

Кез келген мансап бір нәрсеге қол жеткізу үшін жасалады, осылайша жылдар бойы өзгеріп отыратын қозғаушы мотив пайда болады.Осылардан бастау ала отырып, олардың нақты мақсаттарына жету үшін жұмсайды.
Мансапты жоспарлау мен орындаудың басты мәселесі кәсіби ұйым ішіндегі мансаптармен қамтамасыз етуге болады.
Іскерлік мансапты жоспарлау мен бақылау жұмыскерді ұйымға қабылдағаннан бастап оның жұмыста көлденең және тікелей түрде қызметтер мен жұмыскерлер жүйесі бойынша жылжытуды білдіреді. Жұмыскер тек қана қысқа мерзімдерге өзін келешегін біліп қана қоймай, ол қызмет бойынша жоғарылауға мүмкіншілік беретін қандай көрсеткіштерге жету керек екенін білуге тиісті.
Мансаптың мақсаты деп іс әрекеттің саласын, белгілі бір жұмыспен лауазымды, қызметтік сатыдағы жұмыс орнын айтуға болмайды. Ол бұған қарағанда барынша терең мазмұнды түсінік. Адам осы нақты жұмысты және лауазымды иерархиялық сатысында белгілі бір қызмет орнын иемденуге итермелейтін себептердің арқасында мансап мақсаты туындайды.
Жұмыс барысында мансапты басқара отырып, төмендегіні орыдау қажет: өз білімін кеңейтіп жаңа тәжірибелерд үйрену; жалақысы жоғары қызметті алуға өзін даярлау; мансап үшін маңызды адамдарды тану және бағалау; өмірде бәрі өзгеретінін есте сақтау керек, себебі сіздің біліміңіз, тәжірибеңіз, нарық, ұйым, қоршаған ортаның барлығы өзгерісте болады: мансап сіздің шешіміңіз әрқашанда сіздің және ұйымның көзқарасары арасында ымырашылдық болатындығын ескеру керек.
Көп жағдайда карьерограмма деп аталатын әдіс мансапты жоспарлаудың негіз болады. 5-10 жылға құрылатын бұл құжат бір жағынан, жұмыскердің көлденең және тікелей ауысуы бойынша әкімшіліктің міндеті болса, ал екінші жағынан білім деңгейін, біліктілігін кәсіби шеберлігін жоғарылату міндеті.
Мансапты жоспарлау оны дамытудың мақсаты мен оған жетуге алып баратын жолдарын аңықтаудан тұрады. Оның жолдары жұмыс істеуге қажетті қызметтер тізбегінен тұрады, сонымен қатар мақсатты қызметке орналаспастан бұрын талап етілетін біліктілік болу үшін біліктілік курстарды бітіріп, машықтанушы болып жұмыс істеу қажет.
Мансапты дамыту деп қызметкер өз жоспарын орындаудағы жасаған ісәрекеттерді айтады. Мансаптық әр алуан түрінің болуы, оның төрт негізгі трамплин, баспалдақ, жылан, шытырман сияқты моделдерінің бір бірімен үйлесуі арқылы негізделеді.
Трамплин мансабы жетекшілер мен мамандар арасында кеңінен тралған.Қызметкердің өмір жолы қызметтік саты бойынша ұзақ мерзімді жоғарылаудан, бірте бірте оның әлеуеті, білімі, тәжірибесі, біліктілігінің өсуінен тұрады. Белгілі бір кезенде жұмыскер жоғары қызметті иеленіп, сонда ұзақ уақыт отыруға тырысады. Сонан соң трамплиннен секіру зейнеткерлікке кету арқылы жүзеге асады.
Баспалдақ мансабының моделі әрбір саты жұмысты белгілі бір уақыт бойынша, мысалы5 жыл атқаратын қызметтен тұрады. Әрбір жаңа лауазымға қызметкер өз біліктілігін жоғарылатқаннан кейін ғана орналасуына болады. Еңбек тәжірибесі мен жоғарғы біліктілікті имдегенде, ой өрісі кеңеюде кәсіптік білім мен иемділікті игеруде мол тәжірибеге ие болған сәтте ғана жетекші немесе маман қызметтік мансаптың жоғары сатысына жетеді.
Жылан мансабының моделі жұмыскерді бір қызметтен екіншісіне әрқайсысының уақыты 1-2 жыл болатындай көлденең бағытта жылжуды қарастырады.Бұл сызықтық жетекшіге нақты басқару функцияларын барынша меңгеріп, зерттеуге мүмкіндік береді, ал бұған жоғарғы қызметте қажет болады.Бұл модель басқару аппаратындағы кадрларды үнемі ауыстырып тұруды, бекітудің нақты жуйесінің бар болуы мен ұжымдағы әлеуметтік- психологиялық климатты бөлшектеп зеотеуді қарастырады.Бұл модель Жапонияның ірі фирмаларының кеңінен таралған.
Шытырман мансабының моделі жетекшінің немесе маманның белгіленген немесе өзгермелі уақыты аяқталған соң кешенді аттестациялаудан өтетіндігін қарастырады. Оның нәтижесі бойынша қызметін жоғарлатуға, ауыстыру немесе төмендету жөнінде шешім қабылданады.
Сұрақтар:
1. Біліктілігінің және білімнің жинтығы дегеніміз бұл?
А) Адам капиталы
В) Адам концепция
С) Адам өмірінің сапасы
Д) Адам білімі
Е) Адам енсесі
2. ҚР адам ресурстарын басқару және еңбек қатынастарын реттеу нешінші жылда және нешінші айда қабылданған?
А) 1991ж 14 мамыр
В) 1993ж 9 маусым
С) 1997ж 21 қараша
Д) 1999ж 10 желтоқсанда
Е) ДЖЖ3.
3. 20 жылдары қай ғалым жұмысшылар тобының жеке қызметкерлерге тигізетін әсерін анықтады?
А) Фрэнк Гильберт
В) Уильям Гильберт
С) Фредрик Тейлор
Д) Элтон Мэйо
Е) Адам Смит

    1. Адамдар ресурстарының, еңбек ресурстарының, жалпы халықтың сандық және сапалық мінездемесі.

            1. Тұрғындар саны, тұрғындардың құрылымы, сандық және сапалық көрсеткіштері.

            1. Еңбек ресурстарының сапалық көрсеткіштері.

            2. Адамдық ресурстар құрылымы.

Ұдайы өндіріс – тарихи және әлеуметті- экономикалық негізделген адамдар ұрпағының үздіксіз жаңаруы.
Тұрғындардың ұдайы өндірісінің түрлері тұрғындар санымен құрамының мемлекет және оның аймақтарында қозғалу ерекшеліктерімен анықталады. Бұл қозғалыс шынайы, миграциялық және әлеуметтік болуы мүмкін.
Тұрғындардың шынайы қозғалысы адамдардың тууы мен өлімінің салдары болып табылады. Оған неке қию және ажырасу процестері де әсер етеді. 
Миграциялық қозғалыс тұрғындардың келіп – кетуімен (көші- қонуымен) негізделген.
Тұрғындардың әлеуметтік қозғалысы әр түрлі әлеуметтік құрылымдардың өзгерісінде көрініс алады: білімдік, кәсіби және ұлттық.
Елдегі тұрғындардың ұдайы өндіріс процесі еңбек ресурсының ұдайы өндіріс процестерін анықтайды.
Еңбек ресурсының ұдайы өндірісі деп – тұрғындардың экономикалық белсенді бөлігінің сандық және сапалық жаңару процестерін айтамыз.
Еңбек ресурсының ұдайы өндірісі процесі келесі кезеңдерден тұрады:
1. Өндіріс фазасы – тұрғындар өндірісі нәтижесінде жаңа еңбек ресурстарының пайда болуы: адамдардың тууы, олардың еңбекке жарамды жасқа толуы:
бар жұмыскерлерде еңбекке қабілеттің жаңаруы (тамақтануы, киім, әлеуметтік инфрақұрылым);
адамдардың білімалуы, мамандықты және белгілі бір еңбек квалификациясын иеленуі.
2. Бөлу және қайта бөлу фазасы – еңбек ресурстарының жұмыс түрлері, қызмет аумағы, кәсіпорындар, ұйымдар, мемлекет аймақтары бойынша алғашқы бөлінуінен тұрады. Еңбек ресурстарын қайта бөлу олардың еңбек нарығынағы сұраныспен ұсынысқа сәйкес қозғалысы түрінде жүзеге асады.
3. Еңбек ресурстарын пайдалану фазасы – оның каәсіпоры, ұйымдара және жалпы экономикада қызмет етуінен тұрады.
Еңбек ресурсының ұдайы өндірісінің келесі типтері бар:
Ұдайы өндірістің экстенсивті типі – еңбек ресурсының белгілі бір аймақта немесе жалпы ел бойынша санының көбеюін білдіреді, ал сапалық сипаттары өзнеріссіқ қалады.
Ұдайы өндірістің интенсивті типі – еңбек ресурстарының сапасының өзгеруімен байланысты: білім деңгейінің өсуі, біліктіліктің жоғарлауы, физикалық немес ойлау қабілетінің жақсаруы.
Бұл еңбек ресурсының ұдайы өндірісінің екі типі таза күйінде болмайды, олар бірін- бірі толықтырады.
Кандидат таңдаудың шетелдік тәжірибесі ерекше көңіл аударады.
Американдық фирмалар жұмысқа маман таңдауда дәстүрлі кағидаларды қолданады. Негізгі көңіл арнайы білімдерге, кәсіптік білімдерге, менеджерлердің тар шеңбердегі мамандануына бөлінеді.
Американдық фирмаларда жұмысқа қабылдауда кандидаттар кәсәптік даярлықты тексеру тестісінен өтеді. Әдетте әр фирма өзінің таңдау белгілерін белгілейді.
Жапондық фирмаларда басшы фирманың жеке бip бөлімшесінде ғана емес, кез келген бөлімінде жұмыс жүргізе білуі керек деген тұжырым ұсталады. Мұндағы мамандарды басқару мынандай қағидаларға негізделеді: өмірлік жалдау, еңбек ақыны арттыру, шешімдерді ұжыммен бірлесе қабылдау, ұжымдық жауапкершілік, қол астындағыларға көп көңіл бөлу, мансап баспалдағы бойынша жоғарылату.
Сұрақтар:
1. Бағдарлама мазмұны қандай факторларға байланысты құрылды?
А) Жұмыс мазмұнына
В) Жұмыс ортасына
С) Жауапкершілік статусына және деңгейіне
Д) Қызметкерлердің жеке ерекшеліктеріне байланысты
Е) Б.Ж.Д.
2. Адам ресурстарын басқару тиімділігінің бағалаудың кең тараған түрі?
А) Маркетингтік тексеріс
В) Ұжымдық тексеріс
С) Менеджерлік тексеріс
Д) Бухгалтерлік тексеріс
Е) Аудиттік тексеріс
3. Адам капиталы 1992 жылдары қандай салаға жұмылдырылған?
А) Экономикалық-әлеуметтік жүйе
В) Инвестиция және интелектуалдық жүйе
С) Еңбек жүйесі
Д) Инновациялық индустрия
Е) Табиғат ресурстарына
6 тақырып. Демографиялық процестер және оларды басқару.

              1. Демограциялық процестер және оларды басқару.

              2. Демографиялық процестерге әсер ететін факторлер.

              3. Демографиялық процестерді талдау және бағалау.

              4. Демографиялық саясат және оның әдістері.

Әр елдің байлығы – ол оның халқы болып есептеледі. Елдің демографиялық жағдайы, оның экономикалық өсіміне, қорғанысына және мемлекеттік қауіпсіздіктің тепе-теңдігіне әсер етеді .
Қазақстанның демографиялық саясаты соңғы он жылдықта әлеуметтік-экономикалық өзгеріске байланысты құбылмалы болды . 90-жылдарда ол өте қауіпті жағдайда болды, себебі: республиканың миграциялық деңгейі жоғары болды. Көптеген ұлт өкілдері КСРО-ның ыдырауына байланысты өз туған жерлеріне қоныс аудара бастады, оның ішінде Қазақстанда туып өскен, көп жылдан бері тұрып келе жатқандары да болды (кейбір сыншылар Қазақстанда депопуляция басталды деген тұжырымдамалар айтты). Шынында да көп уақыт аралығында Қазақстандағы демографиялық даму өте жоғары деңгейде болды ( 60 – 80 жылдарда) . Ал , 90-жылдары тоқтап қана қоймай, үлкен мәселелер туғызды. Бірақ, қазір бұл процесс тоқтаталып, бірте – бірте қалыпты жағдайға түсіп, өсу деңгейіне жетті .
1999 жылдан бастап республикада шетелге интенсивті миграциялану тоқтатылды деп есептеуге болады. Ал, 2004 жылдан бастап, елімізге отандастарымыздың миграциялануы өте жоғары деңгейде байқалды. Соңғы 5 жылда Қазақстан халқының абсолютті өсімі байқалды. Бұл факторлар елдегі демографиялық төмендеу тоқтатылып қана қоймай, соңғы 13 жылдың ішінде даму қарқыны байқалды. Оған 2004 – 2006 жылғы ел тұрғындарының 1,5 % өскені жайлы статистикалық мәліметтер себеп бола алады .
Қазіргі кезде елімізде жастар санының өсуі байқалуда, еліміздегі тұрғындардың көпшілігін 15-29 жас арасындағы жастар құрайды. Айтарлықтай ауылды және қалалы жерлерде жұмысқа қабілетті жастағы адамдардың жоғары басымдылығы көрінеді .
Соңғы 5 жылда республикада халықтың некеге отыру жағдайы жоғары деңгейде байқалады . Егер 1999 жылы елдің некеге отыру коэфиценті 5,75 % болса , ал 2004 жылы ол коэфицент 7,64 % дейін өскен . Елімізде жаңа дүниеге келген сәбилер санының да өсуі байқалады . Атап айтқанда 1999 жылы орташа есептегенде бір әйелдің орташа бала туу коэфиценті 1,79 болса , ал 2004 жылы ол көрсеткіш 2,21 өскені байқалады .
1999 жылы елімізде соғыс жылдарынан бері дүниеге жаңа сәби әкелудің ең төменгі көрсеткіші байқалды ол 14,6 %құрады . Ал , 2004 жылы елімізде жаңа сәбилерге өмір беру коэфиценті 18,2 % өскені жарияланды. Бірақ , соңғы жылдардағы еліміздгі жаңа сәбилердің туу коэфиценті өскені біздің еліміздің тез арада халықының санының өсуіне кепіл бола алмайды. Соңғы 5 жылда еліміздің халықының адам өлімі коэфиценті 10% шамасында тоқтап қалды деп айтуға болады. 1990 жылы республикада адам өлімі коэфиценті 7,7 % құраса, 90-жылдардың ортасына қарай ол 9% деңгейіне дейін өскен. Еліміздің өзекті бір мәселесі болып, жастардың өлімінің өсу көрсеткішін айтуға болады. Артта қалған 7 жыл ішінде (2001-2008 жыл аралығында) елімізде жалпы туудың орташа көрсеткіші өкеніменен ТМД елдерімен салыстырғанда Қазақстанның халқы төмен көрсеткішке ие (дамыған елдерді қоспағанда). Өтіп кеткен жылдар ішінде жалпы елімізде ішкі миграция жағымды тенденцияға өзгеруде. Бірақ еліміздің облыстарында жалпы эмигранттар саны әліде иммигранттар санынан басым, ал 1996-1999 жылдардағы төмен болған республикамыздың ішіндегі халық миграциясының масштабы, 2000-2008 жылдары 19% өсті .
Қазакстан халқының басқа халықпен салыстырғандығы айырмашылығы, елімізде 130-дан ұлт өкілдері тұрады. Соның ішінде еліміздің 97,4 %-ын он бір өкілдері құрайды .
Оның 26,7 %-орыстар, 3,7 %-украиндіктер, 2,8 %-өзбектер, татарлар, ұйғырлар, немістер, 1,5 %-корейліктер, белорустар, әзірбайжандар және 0,6-0,7 % түріктер құрайды , ал жергілікті халық қазақтар 57,9 % құрайды .
Қазіргі 15,1 миллион қазақстандықтардың – 1,7 миллионы 15 жас және одан жоғары аралығында (олар тұрғылықты халықтың 15%), жоғары білімді маман иелері, 2,5 миллионы (22 %) орта білімді және 4,4 миллионында (39%) орта білім бар. Бүгінгі Қазақстан ол жоғарғы білікті халқы бар мемлекет . Бұнда конститутцияда бекітілген мемлекет тарапынан орта білімді тегін беру құқығы орындалуда .
Халықтың өсуіне әсер ететін жағдайдың бірі – ол оның әлеуметтік-экономикалық жағдайы. 2000 жылдан бастап республикадағы жұмыспен қамтылуы өсуде және оған кері халықтың жұмыссыздық жағдайы төмендеуде. Халықтың жартысынан көбі атап айтқанда 52 % экономикалық белсенділік білдіруде, соның ішінде 69,9 % республика халқының 15 жас және одан жоғары жастағылар құрайды .
Қазақстан республикасының халқының саны 2008 статистикалық мәлімметтер бойынша 15 миллион астам адамды құрады, олардың 48,1 % ер адамдар және 51,9 % әйел адамдар құрайды, ал жас аралығында 4 жасқа дейін сәбилер қазақстан халқының 7,8%, 5 жастан 14 жасқа дейін балалар халықтың 16,8%, 15 жастан 29 жасқа дейін жастар халықтың 27,6%, ал 30 жастан 64 жасқа дейін ересек адамдар халықтың 40,1% және 65 жастан жоғары қарт адамдар халықтың 7,7% құрайды. Соның ішінде халықтың 42,9 %-ы ауылды мекенде, 57,1 қалалық және қала типті ауылдарды мекендерде тұрады .
Сұрақтар:
1. Өндірістің байлығы - бұл адам өмірі, қажеттілікті қанағаттандыру функциялық тұрғыда күш жігерінің дамуы деп кім айтқан?
А) А.Смит
В) К.Хака
С) У.Кирдара
Д) А. Маршал 
Е) ДЖЖ
2. Нешінші жылдар аралығында Шығыс елінде адам даму концепциясына байланысты пікір талас өтті?
А) 1983-1991жж
В) 1989-1984жж
С) 1985-1986жж
Д) 1986-1989жж 
Е) ДЖЖ
3. ҚР еңбек туралы заңының 70,71,76 баптарында не қарастырылған.
А) Еңбек даулары
В) Жүктілік және босану
С) Жалақы және жалақы мөлшері 
Д) Келісім комиссиясын ұйымдастыру және құзыреті.
Е) Дұрыс жауабы жоқ
7 тақырып. Кәсіптік қызметті ұйымдастыру.

                1. Кәсіптік қызметтің мәні мен ерекшеліктері.

                2. Қазақстандағы кәсіптік қызметті ұйымдастыру ерекшеліктері.

Қазіргі кәсіпорындарға нарықтық қатынас пен бәсеке жағдайларына бейімделуге тура келеді. Сондықтан, нарықтағы жетістіктерді анықтайтын факторлар, бір уақытта ұйымның өмір сүру факторлары болып табылады. Олардың әрбіреуі кәсіпорын қызметкерлерінің қызметімен байланысты.
Жетістіктің маңызды критикалық факторларына персоналдың дамуы, инновациялар, мықты және сенімді серіктестер (жеткізушілер, қосалқы кәсіпорындар, альянстар, т.с.с); клиентке бағдарлану, өнімнің өзіндік құны, жеткізудің жеделдігі; логистика және оның жағдайы; персонал біліктілігінің деңгейі және т.б. жатады.
Персоналды басқаруды дамыту бағыттары кәсіпорынның ішкі ортасында болатын өзгерістерді есепке алуға қажет бағыттармен байланысты Персоналды басқаруды дамытудың актуальды бағыттары экономикада, технология, әлеуметтік және құқықтық қарым-қатынаста нарықтық бағытталудың өзгерістерімен байланысты.
Экономиканың дамуы мен экономикалық өсудегі қиыншылықтар Қазақстан кәсіпорындары үшін персоналды басқарудың жаңа функциялары мен мәселелерін тудырды.
Персоналды басқарудың негізгі функцияларына: жоспарлау, персоналды дамыту мен бағалау; оны ақпаратпен қамтамасыз ету жүйелері; жұмыс уақытындағы менеджмент; кәсіпкерліктің дамуы және кәсіпкерлерді дайындау; персоналдың іскерлік белсенділігі қағидасын өңдеу; персонал маркетингі Ұйым персоналы жалпы екі бөлімнен тұрады. Олар: аталған ұйымды басқаратын басқарушылар персоналы және басқарушы персоналға жатпайтын бөлімшелер, инженерлік-техникалық персонал, көмекші персонал, күзет персоналы, кішігірім қызмет көрсету персоналдар жатады.
Ұйымның басқару аппаратындағы қызметкерлерді және оның бөлімшелеріндегі қызметкерлерді менеджерлер деп атайды. Менеджерлер толығымен басқару ісімен айналысады. Олар кем дегенде басқару функцияларының біреуін атқарады.
Бәсекелестік жағдайында ұйым үшін кадрлық мүмкіншілік ерекше орынға ие. Бұл жағдайда «кадрлық потенциал» басқарушыларға белсенді көмек көрсетуші, іскерлік белсенділікті көтеру, жетілдіру жөнінде ұсыныстар ұсынушы, әлеуметтік зерттеу жүргізуші және оның нәтижелерін енгізуші болу керек.
Персоналды басқару қызметі бұрын таза кадрлық сұрақтар бойынша нормативті-әдістемелік, іс жүргізу, құқықтық қамсыздандыру шаралары бойынша қызмет көрсеткен болса, бүгінгі күнде бұл қызмет персоналды басқарудың өзіне өтуде.
Кадрлық қызмет үнемі персоналдармен жұмыс істеуді жетілдіріп отыру қажет. Олар бөлімше басшыларының арасындағы болатын байланыстың рационалды нысанын іздеуге мәжбүр болады. Осы қызметтегі қызметкерлердің жұмыс істеу стиліне көп мән беріледі. Персоналды басқару қызметіндегі негізгі дамудың және кадрлық мүмкіншілікті икемді қолданудың 2 бағыты болды:

    1. ақпараттық технологияның дамуы және жетілген компьютерлік техника негізінде жұмысты автоматтандыру;

    2. персоналды басқаруда инфрақұрылымды дамыту;

Қазіргі менеджмент ұйымның болашақ көркеюін анықтауға бағытталған. Ұйымды басқару адамнан шығып, оның қызметіне бағытталады. Ұйымның біртұтастығы әр қызметкерге байланысты немесе ол қызметкер резерв ретінде қалады. Бұл резервті қолдану үшін персоналды басқару жұмыстарын белсенділігін арттыру керек.
Персоналдың дамуы – менеджмент қызметінің басты саласы. Жұмыс орнының жарнамасымен дұрыс қолдана алмайтын маркетинг персоналына қарағанда персоналдың дамуы дұрыс қабылданады, себебі ол кадрлық потенциалдың дамуына ұмтылады. Экономикалық тұрақсыздық кезінде персоналдың даму проблемасы артта қалады, бірақ нақты дағдарыс жағдайында оны өңдеу концепциясы экономикалық өсу салдарын құрады.
Персоналдың дамуы дәстүрлі түрде оқу процесіне негізделген, ол кәсіпорынның басқарылуымен қаржыландыруына арналған. Оқыту мақсаты – қызметкерлердің интеллектуалды потенциалының дамуы. Білім алу және біліктілігін көтеру процесі оның нақты нәтижесі мен жеткен білім деңгейінен маңыздылығы аз емес.
Персоналдың дамуы әр кәсіпкер үшін өндірістік инвестиция элементі мәнді болып табылады. Кәсіпорынның оқытуға қызықтыруы өзінің қызметкерлеріне кәсіби деңгейін көтеруге мүмкіндік береді, сонымен бірге персоналдардың біліктілігінің негізін құрайды және басты дайындығын жүзеге асырады. Қызметкерлердің дамуынсыз ұйымның дамуы мүмкін емес. Персоналдағы инвестиция объектісі фирма емес, қызметкерлердің өзі екенін айтып кету керек.
Персоналдың нәтижелі дамуы 3 фактормен қамтылған: біліммен, мүмкіндіктермен және қызметкерлердің іс-әрекетімен. Білім персоналдың қабілеттілігінің негізі болып табылады, адамның тұлғалық потенциалының қалыптасуына әсер етеді. Персоналдың дамуының контекстінде білімнің екі түрі айқындалады, күнделікті және ағымдағы жұмысқа қажетті, өз ісінің жалпы білімі.
Персоналдың дамуы кадрлық потенциалдың күшею әдісі мен қажетті кадрлық ресурстарды көтермелеуді білдіреді. Ол философия мен кәсіпорын миссиясынан туындау ретінде қарастырылады және оны ең ұзақ мерзімдік мақсаттарына итермелейді. Олар қызметкер тұрғысынан бір уақытта жеткілікті болуы және нәтижелер желі керек.
Қызметкерлер алдында тұрған тапсырмалардың нақты анықтамасы оның талабын түсінудің алғышарты және өзінің біліктілік деңгейін көтеруге дайындығы болып табылады.
Персоналдың дамуы кадрлық потенциалдың күшею әдісі мен қажетті кадрлық ресурстарды көтермелеуді білдіреді. Ол философия мен кәсіпорын миссиясынан туындау ретінде қарастырылады және оны ең ұзақ мерзімдік мақсаттарына итермелейді. Олар қызметкер тұрғысынан бір уақытта жеткілікті болуы және нәтижелер желі керек.
Қызметкерлер алдында тұрған тапсырмалардың нақты анықтамасы оның талабын түсінудің алғышарты және өзінің біліктілік деңгейін көтеруге дайындығы болып табылады.
Сұрақтар:
1.Кімнің тұжырымы бойынша адам дамуы қоршаған ортаға байланысты емес, қоршаған ортаны қорғайтын жоғары лауазымды тұлғаларға байланысты деп санаған.
А) Фредрих Тейлор
В) Е.Тимберген
С) Маршал
Д) А.Смит және Маршал 
Е) Дұрыс жауабы жоқ
2. Адам ресурстарын басқару дегеніміз не?
А) Біліктілігінің және білімнің жиынтығы
В) Қандац жағдайда адамдарды қамтамасыз ететін адам өміріндей ең үлкен аспектілік негіз
С) Кәсіпорынның, мекеменің адам ресурстарын басқару, жоспарлауы болып табылады. 
Д) БЖД
Е) ДЖЖ
3. Еңбек дауын қарау тәртібі шешілетін қабылдауымен орындалуы туралы қай бабында қарастырылғын:
А) 100бап
В) 101бап
С) 102бап
Д) 103бап
8 тақырып. Қазақстан Республикасындағы кадрларды дайындау, алдын-ала дайындау және біліктілікті арттыруды ұйымдастыру.

                  1. Кадрларды дайындау және қайта даярлау.

                  2. Кадрларды дайындаудың отандық моделі.

Білім- жалпы кез-келген ел үшін адам капиталын дамытудың негізгі элементі, әлеуетін қалыптастыру мен талдау қабілетін дамытуды қамтамасыз ететін тиісті дайындық алған азаматтар ғана ұлттық экономиканың дамуына ықпал етеді, тиімді жұмыс істейтін үкіметті басқарады және барлық қоғам өміріне әсер ететін маңызды шешімдер қабылдайды.
Халықтың қалың жіктерін сапалы әлемдік деңгейдегі білім беру бағдамалармен қамтамасыз ететін білім берудің тиімді жұмыс істейтін жүйесін құру қажет.
Біліктілік- құжатында бітірушінің білімі, кәсіптік қызметті орындауға немесе білімі жалғастыруға деген кәсіби даярлығының түрі мен дәрежесі туралы көрсетілген; қосымша білім беру азаматтардың, қоғам мен мемлекеттің білімге қажеттіліктерін жан-жақты қанағаттандыру мақсатымен барлық деңгейдегі қосымша білім беру бағдарламаларының негізінде жүзеге асырылатын тәрбиелеу мен оқыту процесі.
Элитарлық білім- ерекше дарынды азаматтар үшін мамандандырылған білім беру ұйымдарында іске асырылатын білім беру бағдарламалары бойынша алынатын білім.
Университет- мамандықтардың кең ауқымы бойынша жоғары кәсіптік және жоғары оқу орнынан кейіңгі кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын; жоғары кәсіптік білімі бар мамандарды, ғылыми қызметкерлерді қайта даярлауды және олардың біліктілігін арттыруды жүзеге асыратын; іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулер жүргізетін; өзінің қызмет саласында жетекші ғылыми және әдістемелі орталық болып табылатын көп салалы жоғары оқу орны.
Қазақстаннның 2030жылға дейіңгі даму стратегиясы білім беру жүйесінің алдына білім берудің ұлттық можеліг жасауды қамптамасыз ету және оны халықаралық білім беру кеңістігіне интеграциялау мақсатын қойды. Осы мақөсатқа қол жеткізу ҚР мемлекет басшысы мен Үкімет бекіткен орта білім беру жүйесін ақпараттандыру, жаңа буындағы оқулықтарды әзірлеу мен енгізу және басқа да бірқатар бағдарламаларды іске асыру арқылы қамтамасыз етіледі.
Соңғы уақытта білім экономикалық дамудың бастапқы шарттарының бірі, жұмыс күшін қалыптастырудың кадарларды дайындау мен олардың біліктілігін артырудың және еңбек тиімділігінің басты шарты ретінде қарастырылуда. Білімге деген бұл көз-қарас білім саласында шешім қабылдайтын құрырылымдардың бағдарламалық құжаттарында өз көріністерін тапқан және білім жүйесіне деген қоғамдық және мемлекеттік талаптармен түсіндіріледі.
Білімнің адам дамуының басты шарты ретінде талдау отырып, экономикалық өрлеу мен адам дамуының индексінің (АДИ) құраушы бөліктерінің бірі болып табылатындығын ескере отырып, білім жүйесі ең алдымен тұлғаның жан-жақты дамуын қамтамасыз етуі керектігін ескеру қажет.
Қоғамдастықтарды оқыту философиясы жергілікті тұрғындарға және мекемелерге білім алу мүмкіндіктерін қамтамасыз етуде және қоғамдастықтардың мәселелерін шешудің белсенді қатысушылары болуына мүмкіндік беруге бағытталған.
Қазір әлемде білім беру жүйесінің даму процесі келесілермен сипатталады:

  • халықтың жалпы сауаттылық деңгейінің өсуімен;

  • барлық азаматтардың кәсіби біліктілігі мен мәдениет деңгейіне талаптардың күшеюімен;

  • үздіксіз білім жүйесінің қалыптасуымен;

  • жалпы орта білім беруде оқу мерзімінің ұзаруымен.

Болашақта кәсіби бағдарлау мен кеңес беру қызметкерлері сатып алушылардың қызығушылығын ескере отырып, оған болашақта тиімді іс жоспары жөнінде шешім қабылдауға көмектесетін қажетті ақпаратты таба алатын делдалға айналуы керек.
Ақпараттық қоғам дәуірінде білім мен сауаттылық ұғымдарының мазмұны өзгерді, ақпарат пен білім берудің, қабылдаудың, өңдеудің және сақтаудың жаңа құралдары мен тәсілдері үнемі пайда болу үстінде. Бұл жағдайда ХХ ғасырдың білім беру жүйесінің тиімді қызмет етуі мен қоғам талаптарына сәйкес келуі жоғары деңгейде болуы керек. Білім процесі орта мамандардың кәсіби мүмкінлдіктерін кеңейтіп, байыта бастады, бірақ олар мамандардың өздерін ауыстыра алмайтыны анық. Оқы қызметкерлерінің ғаламдық саласында адамдарға ұсынылған қызметтердің сапасын түсіну үшін көмек керек болады.
Кәсіби бағдарлау мен кеңес беру құрылымдары биресми білім беру секторында және жоғары оқу орындарында басым әрекет жасайды. Оқу орындарында аталған қызметтер- дара құбылыс.
Сұрақтар:
1. Адам ресурстарын басқару тұжырымдамасын даму кезеңдері қай жылдан басталады:
А)1900ж 
В)1960ж
С)1980ж
Д) 2000ж
Е)1885ж1.
2. 1999ж 10 желтоқсанда ҚР-да қандай заң қабылданды:
А) ҚР Конституциясы
В) ҚР Еңбек туралы заңы 
С) ҚР қызметшілер туралы заңы
Д) ҚР тіл туралы заңы
Е) Нормативтік құқықтық актілер
3. Жұмысшылар мүддесін қорғайтын бірнеше мемлекеттік заңдарды қабылдау туралы қай жылы анықталды.
А) 1904ж
В) 1905ж
С) 1906ж
Д) 1907ж
Е) 1908ж 

    1. Тақырып. Адамдар ресурстарының қозғалысы.

1. Адамдық ресурстар қозғалысы түсінігі.
2. Адамдық ресурстардың еңбектік белсенділігі.
3. Еңбек ресурстарының қозғалысы.
Адамдық ресурстар қозғалысына тұрғындар құрамындағы, санындағы өзгерістер әсер етеді.
Тұрғындар қозғалысының келесідей түрлері бар:

    • шынайы, адамның биологиялық табиғатының көрінісі ретінде, ұрпақтың ауысуы, жаңа ұрпақтың еңбекке қабілетті жасқа толуы және адамдардың шынайы қартаюы немесе мүгедектік салдарынан жұмысқа жарамдылығын жоғалтуы.

    • әлеуметтік қозғалыс – қоғам мүшелерінің статусының (жағдайның) өзгеру процесі.

    • маманды қозғалыс – жұмысшылардың еңбек функцияларын ауыстыруы және алдыңғы мамандық шегінде басқа мамандыққа ауысуы немесе жаңа мамандықты игеруі.

    • аймақтық (территориялық) қозғалыс – тұрғандар миграциясымен ерекшеленеді.

    • біліктілік қозғалыс- жұмысшының бір біліктілік деңгейінен басқасына өтуі, ол еңбек күшінің өнімділігінің сапалық дамуын көрсетеді.

    • салалық қозғалыс, ол келесідей түрлергүе бөлінеді:

    • салааралық;

    • зауытаралық (кәсіпорындар арасында, олардың түрлері арасында);

    • зауытішілік (кәспорынның құрылымдық бөлімшелері арасында).

Тұрғындар саны жапы қоғкамдық өндірістің тиімділігіне әсер етеді. Неғұрлым олардың саны көп болған сайын, елдің әрбір тұрғынына келетін келетін қоғамдық шығындар да аз болады.
Сонымен қоса тұрғындар саны азайған сайын халық шаруашылығына тартылатын жастар ағымы да азаяды, маманды құрылымның өзгерісі тежеледі, себебі, орта жастағы адамдар жастарға қарағанда иекмсіз келеді.
К.Маркс: Тұрғындар өскен сайын жұмысшы шеберлігі өседі, еңбек бөлінісі күшейеді, машиналарды пайдалану мүмкіндігі өседі, басқаша айтқанда еңбек өнімділігі өседі.
Басқа сөзбен айтқанда тұрғындар өсуімен қоғамның экономикалық қызметінің барлық маңызды аспектілері байланысты. Тұрғындардың бұндай рольде болуы ең алдымен олардың еңбек рерурстарының қайнар көзі болуымен, демек ғылыми – техникалық білім, ,ндірістік тәжірибе, тәжірибелік дағдымен білім тасымалдаушы болуымен түсіндіріледі.
Дегенмен тұрғындармен экономиканың өзара байланысының мәселелерін зерттей отырып К. Маркс келесіні атап көрсеткен: тұрғындардың жоғарғы саны экономикалық дамудың көрсеткіші емес.
Адамдардың еңбектік белсенділігі – ұрпаққа экономикалық белсенді тұрғындар санының құрылымында өмір сүруге берілген еңбек өмірінің орташа адам-жыл саны.
Адамдардың еңбекке белсенділігі максималды, жобалы, поетнциалды және шынайы болуы мүмкін.
Адамдардың еңбекке белсенділігіне келесілер әсер етеді:

    1. денсаулық;

    2. қоршаған орта жағдайы;

    3. білім және өмір сүру деңгейі;

    4. өмір сүру ұзақтығы.

Денсаулық сақтау деңгейі адам әлеуетінің дамуының негізін қалайды. Адам денсаулығы адамдардың болжамды өмір сүру ұзақтығын анықтайды.
Қоршаған орта жағдайы - адам әлуетін дамыту елдің қазіргі және кейіңгі буындарының денсаулығының негізі ретіндегі экология себепкер шарттарына тікелей тәуелді. Осы бағыттағы мәселелерді шешу үшін ҚР Үкіметі концептуалдық деңгейде экологиялық ағарту тұжырымдамасын құрды (2002 ж.), онда білім жүйесінің барлық сатысында экологиялық ағартуды жүзеге асырудың шаралары айқындалған.
Білім және өмір сүру деңгейі – экономикалық тұрғыдан адам неғұрлым көп білген сайын оғанг деген сұраныс соғұрлым жоғары болады, яғни жоғары ақылы жұмыс табуға мүмкіндігі де жоғары. Демек макродеңгейде білім деңгейі жоғарлаған сайын тұрғындардың жұмыспен қамтыруы да арта түседі.
Сұрақтар:
1. 60-70жж қандай кезең болды:
А) Адам ресурстарын басқарудың стратегиялық рөлі айқындала басталды.
В) Жұмысшылар мүддесін қорғайтын заңдар қабылданды.
С) Персонал мәселелерімен айналысатын бөлімдердің жауапкершілігі
Д) В.F. GoodRih компаниясының жалдама жұмысшыларды қабылдау
Е) Автоматтандыру және қызметтік құрылуының өзгерілуі нәтижесінде өнімділік пен қызметшілер сапасы жоғарылады. 
2. Кәсіпорынның көлемінің ұлғаюына байланысты 1910ж қызметшілер мәселесі бойынша.......
А) Мемлекеттік заңдар қабылданды
В) Департамент құрылды 
С) Салық мөлшерінің ең төменгі мөлшері анықталды
Д) Жұмыссыздық деңгейі ұлғайды
Е) Адам ресурстарын басқару қызметінің негізгі аксиомалары анықталды.
3. Кәсіпорындардың кадрлық бөлімшелерінің қазіргі заманы талаптары сәйкессіздігінің себептері:
А) Қызметшілермен жұмыс жұргізудің арнайы құрамы жоқ
В) Адам ресурстарын дамыту үшін операивті басшылармен кадрлық жұмысшылар арасында жауапкершіліктің бөлінбеуі
С) Кадрлық бөлімшелердің жұмыскерлерді тек тіркейді, есепке алады,құжат толтырады.
Д) АВ жауаптары
Е) ВСжауаптары

    1. тақырып. Халықтың миграциялық процесін басқару.

1. Миграция және оның түрлері.
2. Халық миграциясының себептері мен ерекшеліктері.
3. Миграцияны басқару.
Халық миграциясы - әлем дамуының әлеуметтiк - экономикалық фактордың маңыздысы болып табылады. Бұл миграциялық саясаттың жүргiзiлуiнiң қажеттiлiгiн анықтайды. Миграциялық саясат дегенiмiз халықтың миграциялық ағымын заңды негiзде мемлекеттiк және мемлекетаралық реттеу бойынша iс- шаралардың жиынтығы.
Халықаралық миграциялық саясаттың мақсаты миграциялық процесте қатысатын елдер үшiн миграция ауқымын, оның реттеу механизмiн анықтау, терiс әлеуметтiк - экономикалық салдарының әлсiреуi және миграцияның оң нәтижелерiнiң күшеюi болып табылады.
Миграциялық саясатта басты орынды еңбек миграциясын реттеу алады. Жұмыс күшiнiң экспорты мен импорты ұлттық заң негiзiнде, және де екi жақты, сонымен қатар көп жақты мемлекетаралық келiсiмдер арқылы жүргiзiледi.
Миграциялық саясатты жүргiзуде шектеу сипатында келесiдей iс - шаралар қолданылады: кәсiби, жастық, әлеуметтiк - экономикалық. Миграциялық ағымдардың стихиялық қозғалысына өту үшiн әртүрлi категориядағы жұмысшыларға дифференцирленген бағытты жүзеге асыру керек. Әр ел өзiнiң қызығушылығындағы белгiлi бiр мамандықтағы иммигранттардың тiзiмiн бекiтедi.
Халықтың әлеуметтiк - экономикалық, саяси, экологиялық және тағы басқа салаларындағы өзгертуiнiң ең бiр маңызды көрсеткiшi миграция болып табылады. Яғни халықтың орын ауыстыруының себептерi әртүрлi факторларға байланысты болады. Оларға экономиканың дамымауы мен теңсiздiгiне, қарулы күштер шиеленiстерiнiң болуына, әкiмшiлiк режимдердiң күшеюiне, экологиялық жағдайлардың бұзылуына және тағы басқаларына байланысты болуы мүмкiн. Халық миграциясы бiр - бiрiмен байланысºан факторлар кешенiнi» н¸тижесi болып табылады, сонымен бiрге осы мәселенi шешуде кей уақытта қиынға түседi.
Әлемдегi миграциялық процестердiң пайда болуын талдағанда келесi бiр қортындыға келтiруге болады, яғни миграция экономикалық құбылыс болып табылады. Адамдар экономикалық жағдайда өмiр сүру үшiн көшуге мұқтаж болады.
Халықаралық еңбек нарығының құрылымында экономикалық босқындар өмiр сүру деңгейi төмен болғандықтан өзiнiң елiнен кететiндер атты белгiлi бiр әлеуметтiк топты бөлуге болады. Сонымен қатар оларға әртүрлi жұмыс iздеушi тұлғалар жатады. Бұл жұмыскерлер категориясы әлеуметтiк, экономикалық және құқықтық дискриминация объектiсi болып табылады. Елге қабылдау бойынша жұмыс iстеу үшiн уақытша келген азаматтардың шетелдiктер кей уақытта ғана оларды болашақта тұрғылықты болатын азамат ретiнде қарайды, сондықтан да әртүрлi дәрежедегi дискриминация объектiсi болады. Әсiресе ол төмен квалифицрленген және қол еңбегiнiң жұмыскерлерiне байланысты болып келедi.
Халықаралық Еңбек Ұйымының (ХЕҰ) мәлiметтерi бойынша 42 млн. бiлiктiлiгi жоқ немесе жартылай бiлiктi жұмыс iстеушi мигранттар арзан еңбегiн ондаған елдерге ұсынады. ХЕҰ - мен жасалған еңбек саласындағы халықаралық нормалар толық түрде олар үшiн iске асырылмайды. Сондықтан ХЕҰ елдегi уақытша жұмыс iстейтiн мигранттардың құқықтарын қорғаудағы үкiметтiң ұсыныстарын талдауда қызығушылықтарын бiлдiруде.
Ұлттық құқықты бекiтуiне байланысты, халықаралы құқық принциптерiн ешбiр орган осы құқықтарын бұзу шешiмдерiн қабылдамау, және осы принциптердi бұзған үшiн лауазымды тұлғалардың жауапкершiлiктктерін қылмыстық жауапкершiлiгiне дейiн апару қажет.
Халықаралық еңбек нарығы - бұл әлемдiк шаруашылық қызығушылықтарымен анықталатын жұмыс күшiнiң айырбас, сату- алу саласы болып табылады. Және де әрбiр ел еңбек ресурстары қамтамасыз етуде, сонымен қатар әлемдiк еңбек нарығын қалыптастыратын жұмыс күшiнiң ағымы халықтың жұмыс бастылығын анықтайтын мүмкiндiктерi мен шарттарының мемлекетаралық пайда болуымен және дамуымен ерекшеленедi.
Қазақстан Республикасының миграциялық саясатының негiзгi бағыты халықтың миграциялық белсендiлiгiнiң өсуiмен, елге келу мен кетудiң теңсiздiгiмен, республика iшiндегi халықтың бөлiнуiмен, сонымен қатар негiзгi реттеушi құқықтық базаның және қаржымен қамтамасыз етiлуiнiң болмауымен байланысты миграциялық процестердегi жаңа тенденциялардың пайда болуымен жасалады.
Сұрақтар:
1. Бос орындар туралы ішкі ақпарат құралдарында хабарландырулар, сонымен қатар қажетті мінездемемен қызметкерлерді іріктеу мақсатында жеке істеріне талдау жүргізу және үміткерлерді ұсыну өтінішімен бөлімше жетекщісіне үндеу жариялау қандай әдіс ке жатады:
А. Сыртқы ізденіс әдісі
В. Ішкі ізденіс әдісі
С. Таныстық бойынша жұмысқа орналасу әдісі
Д. «протеже» әдісі
Е. Жаңа жетекшілерді іздеу әдісі
2. Қандай кең таралған тәжірибе тұрақты жұмысқа қабылдау жайында жауапкершілігін алмай-ақ үміткерлерді тікелей жұмыс орнында бағалау мүмкіндігін береді:
А. Уақытша жұмысқа қабылдау
В. Стажер
С. Сынақ мерзімімен жұмысқа қабылдау
Д. Іс-тәжірибе өтуші
Е. Оқушы
3. Қызметтік нұсқаулар, біліктілік карталары, құзірет карталары түрінде үміткерге қойылатын талаптар анықталған соң, адам ресурстары бөлімі келесі кезеңде қандай іске кірісуіне болады:
А. Мәліметтер базасын құру
В. Бақылауды қамтамасыз ету
С. Үміткерлерді тарту
Д. Үміткерлерді бейформалы түрде іздестіру
Е. Сұрастыру арқылы

    1. тақырып. Адамдар ресурстарын қолданудың тиімділігі.

1. Адамдық ресурстарды тиімді пайдаланудың жағдайлары және факторлері.
2. Адамдық ресурстарды тиімді пайдалануды жоғарлатудың резервтерінің сипаттамасы және классифкациясы.
Басқару қызметкерлерін бағалау негізгі 3 мәселеден тұрады:
- өндірістік нәтижелерін бағалау әдісі;
- басқару органының осы нәтижедегі үлесін бағалау әдісі;
- осы үлестегі жеке бip еңбеккер үлесін бағалау.
Өкінішке орай, бүгінгі таңда басқару еңбегінің нәтижелерін тікелей бағалау әдісі жоқ, сондықтан да басқару нысандарының нәтижесі бойынша жанама бағалау әдісі қолданылады.
Екіншіден. бұл басқару аппаратының жұмыс нәтижелерін бағалау болып табылады. Аппарат жұмысы жөнінде жеке жұмыстарға: жеделдікке, толықтылыққа, мерзімділікке қатысты көрсеткіштер бойынша тұжырым жасауға болады.
Алайда, аппарат үшін жалпылама көрсеткіштер табу қиын.
Үшіншіден. уақыт шығынын бағалау. Белгілі бip жұмысты орындауға жұмсалған шығындарды өлшеу әрине оңай.
Бірақ бұл өлшеу қызметкер жұмыстарын кезектестіргенде, бірнеше
жұмысты бip мезгілде орындағанда қиындайды.
Уақыт шығыны көрсеткіштерін пайдаланудың алғышарт
орындалатын жұмыстардың жіктелуі болып табылады. Бұл өте күрделі мәселе, өйткені мамандық пен маманданулар өте көп.
Атқарылатын жұмыстардың жіктелуіне қоса белгілі бip еңбеккерге бейімді жұмыстарды ажырата білу қажет. Сол еңбеккерге қатысты және қатысты бола бермейтін уақыт шығынын өлшеу, онын қызметін бағалауға және оны жетілдіру жолдарын табуға мүмкіндік береді.
Төртіншіден, еңбек күрделілігін бағалау. Аталмыш мәселені зерттеу барысында басқару органы қызметкерлерінің еңбегінің күрделілігін ескеруге мән берілді.
Ресейдің еңбекті ғылыми зерттеу институтында өз кезеңінде басқару аппараты еңбегінің күрделілігін бағалау әдістемесі жасалған болатын. Күрделілігі жағынан әр түрлі жұмыстарды жасау барысында осы әдістеме бойынша мынадай факторлар ескеріледі: еңбек ауқымы; еңбеккердің өзіне жүктелген қызметтерді атқарудағы тәуелсіздік деңгейі; басшылық қызметінің көлемі; жауапкершілік деңгейі.
Еңбектің күрделілігі міндеттердің қиындық көлеміне байланысты
болады, ал жіктеу жұмысқа даярлықты анықтайды. Еңбектің күрделілігін бағалай отырып оның мынадай белгілерін ескеру қажет:
- еңбек мәнін құраушы қызметтер;
- атқарылатын жұмыстардың әртүрлілігі, жинақтылығы; 
-жұмысты атқарудағы тәуелсіздік деңгейі;
- басшылық көлемі мен күрделілігі;
- қосымша жауапкершілік сипаты мен деңгейі.
Жоғарыда келтірілген бағалау түрлерінен өзге қызметкер қасиетін
бағалау, қызметкердің жеке бас қасиетін бағалау, басқару мамандарын кешенді бағалау секілді түрлері де бар.
Адам ресурстарын басқарудың қазіргі заманғы мәселелерін нарықтық
қатынастарды қалыптастыру мәселелерімен бipre қарастыру қажет.
Басқаруды экономикалық бағалаудың жалпы мән-мағынасы басқарудың өндірістің экономикалық мақсаттарына жетудегі құрал бола білу қажеттілігіне байланысты анықталады. Бұл бағалау адам ресурстарын басқарудың тиімділінсіз жузеге асырылмайды. Ол ұйымның барлық қызмет ету салаларын қамтиды және басқа жүйелердің тиімділігіне ықпал етеді.
Ұйым қызметкерлері өз әлеуетін ұйым алдындағы мақсаттарға қол 
жеткізуге пайдаланған жағдайда ғана қызметкерлерді басқару тиімді деп санайды. Басқаша айтқанда, ол осы мақсаттардың қаншалықты деңгейде орындалғандығына байланысты.
Талаптардың орындалуын қамтамасыз ету мақсатында ұйымдар түрлі
әдістер қолданады. Атап айтар болсақ, қызметкерлерді басқару жүйелерінің ұйым мақсаттарына: сәйкестігін жүйелі түрде тексеріп отыру; адам ресурстарын, басқару қызметкерлерін ұйымның стратегиялық жоспарларын жасауға және қайта қарауға тарту; жоары басшылықтың қызметкерлерді басқару жүйелерін жасауға, қайта қарауға үнемі қатыстырылуын қамтамасыз ету; ұйымның мақсаттарына қол жеткізу деңгейін бағалау орын алады.
Қызметкерлерді басқару тиімділігін көрсеткіштерінін бipi ұйымдық
мақсаттардың орындалуын қамтамасыз ететін қызметкерлердің өндірістік тәртібін қалыптастыру болып табылады. Өндірістік тәртіп 2 негізгі фактор бойынша анықталады: қызметкердің тілегі және қабілеті.
Қызметкерлерді басқару тиімділік көрсеткіштерінің бipi, сонымен қатар,
қызметкерлерді басқару жүйесінің бүтінділігі болып саналады.
Ұйым қызметкерлерді басқару жүйесінің біртүтастылығына мынадай
шараларды жүзсге асыру жолымен қол жеткізе алады:
- ұйымның мақсаттарын дәл анықтау;
- барлық қызмет орны үшін өндірістік тәртіпті жанжақты модельдеу;
- адам ресурстары қызметінің бөлімшелеріндегі жұмыстын ұйлестірілуі;
-адам ресурстары бойынша мамандардың тікелей басшылықпен, басқару персоналымен тұрақты өзара қатынасы.
Кез келген ұйымның діңгейі онда жұмыс істейтін адамдар болып
табылады, оларды әрине басқа қызметкерлерді басқарғандай етіп басқару қажет. Адам ресурстары кызметінің қызметкерлері ғана ұйымның қызметкерлерді басқару жүйесін жаңарту мен қызмет етіп отыруын қамтамасыз етеді.
Олардың мынадай қасиеттері болу керек:
- бизнесті білу, яғни өндіріс қызметінің мамандануын, оның қаржылық аспектілерін, стратегиялық даму перспективаларын білу. Бұл білім оларға өндipicтiк тәртіпті модельдеуге, басқару жүйесін жасауға, олардың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді;
- кәсіптік білім және қызметкерлерді басқару саласындағы тәжірибе, білім;
- жетекшілік және өзгерістерді басқару;
- оқу мен дамуға қабілеттік, білімді жаңартып отыру. 
Оқу мақсаты - ұйымды ұйым мақсатына жетуге қажетті білімі мен қабілеті
бар адамдардың мөлшерімен қамтамасыз ету.
Қызметкерлерді басқару тиімділігі жалпы басқару тиімділігін
экономикалық бағалаудан бөлек қарастырылмағаны жөн. Басқаруды жетілдіру тиімділігін бағалау, басқаруды оңтайландыру бағытын таңдауда, таңдалған бағыт шеңберінде жобалық баламаларда, ынталандыру жүйелерін жасауда қолданылады.
Басқару тиімділігін экономикалық тұрғыдан бағалау проблемасын талдау –
тиімділікті бағалау мәнінін мынадай элементтерін бөліп қарауға мүмкіндік береді: өндірісті басқаруды жетілдіру тиімділігін экономикалық бағалау белілері; басқаруды жетілдірудің нәтижесі.
Белгілердің алғашқы тобы мақсаттар деңгейіне сәйкес иерархиялық жүйе
құрайды. Басқару тиімділігін бағалау белгілерінің алғашқы деңгейі өндірісті басқару қызметінің экономикалық тиімділігі шараларын көрсетеді. Бұл деңгейде бағалау белгісі өндіріс мақсатына қол жеткізудегі жетістіктерді білдіруі тиіс.
Белгілердің екінші деңгейлі осы дeңгeйдiң мақсаттарын нақтылау болып
табылады. Бұған қызмет етіп тұрған басқару жүйесінің экономикалық тиімдлік шараларын, басқарудағы жекелеген қызмет түрлерінің экономикалық ұжымдылығы шараларын білдіретін көптеген көрсеткіштер жатады.
Белгілердің үшінші дейгейі басқару жүйесінің жекелеген әлементтеріне,
жекелеген шешімдері мен міндеттеріне қатысты тиімділік шараларын көрсетеді.Басқару мамандарын бағалау мәселесін зерттеу, басқару тиімділігін бағалау мәселесін талдаумен аяқталады.
Сұрақтар:
1. Үміткерлерді іріктеудің бұл әдісінің негізгі артықшылығы – бастапқы шығындар салыстырмалы түрде аз кететін, тұрғындарды кең қамтуға мүмкіншілік береді:
А. БАҚ хабарландырулары
В. Институттарға бару
С. Жұмысбастылықтың мемлекеттік агенттігі
Д. өзін-өзі көрсеткен үміткерлер
Е. өзіндік ізденіс 
2. Ұйымдар үміткердің кәсіби сапалылығын жетік бағалау үшін оны оқуда, жұмыста танитын ұжымдар мен адамдардан қандай ақпарат алуы мүмкін:
А. Қол жазуды экспертизалау
В. Үміткерлерді бағалау
С. Үміткер туралы мәліметтер
Д. Алдын-ала бағалау
Е. Алдын-ала танысу
3. Ұйымда берілген қызметті иеленген қызметкерлердің орындауға тиісті негізгі өндірістік функцияларды қамтитын құжат:
А. Жеңілдіктер жүйесі
В. Бейвербальды ақпарат
С. Қызметтік нұсқау
Д. Өтемақыны басқару
Е. Технологиялық басқару

    1. тақырып. Еңбек процестерін басқарудағы негізгі жүйелер.

1. Басқару жүйесінің негізгі компоненттері.
2. Басқару функциясының типологиясы және оны анықтау.
3. Жүйені ақпаратпен қамтамасыз ету.
Өндірісті басқару адам арқылы жүзеге асырылатыны белгілі: адамдар арқылы өндіріс процесінің техникалық, технологиялық және ұйымдастырушылық жақтарына белгілі бір өзгерістер еңгізіледі. Бірақ жұмыскердің өзі де басқару объектісі болып табылады. Ол ең алдымен жұмыс күшінің санымен сапсына, еңбектік потенциалды қалыптастыруға , оның дамуы мен пайдаланылуына және т.б. қатысты.
Осы еркше басқарушылық қызметтің мазмұнын ашу үшін басқару объектісімен субъектісінің мәнін ашу қажет.
Басқару объектісі – еңбек коллективі (ұжымы) ретінде туындайтын жеке жұмыскер және олардың белгілі бір жиынтығы.
Жұмыскерлер жиынтығы ретінде жалпы ұйымның персоналы немесе бөлім қызметкерлері болуы мүмкін.
Басқару субъектісі – кадрлер бөлімінің қызметкерлері ретінде сәйкес функцияларды орындайтын мамандар тобы, сонымен қоса өз қарамағындағыларға қатысты басқару функциясын атқаратын барлық деңгейлердің басқарушылары болып табылады.
В.П. Галенко бойынша: Персоналды басқару – еңбектік қызметтің тиімділігін және кәсіпорынның бәсекекабілеттілігін қамтамасыз ететін экономикалық, ұйымдастырушылық және әлеуметті – психологиялық әдщісмтердің өзара байланысты кешені.
Персоналды басқарудың мақсаты – жұмысқа қабілетті ұжымды қалыптастыру, онда жұмыскерлер өз мүдделері және жалпы ұйым мүдделері үшін қызмет етеді.
Ал персонал басқарудың негізгі міндеті – кәсіпорын және қоғам мақсаттырна сәйкес қызметкерлер мүмкіндіктерін неғұрлым тиімді пайдалану болып табылады.
Персонал басқару мақсаттары мен міндеттері оның мәнін ашады. Персонал басқарудың мәні: кәсіпорын тиімді қызметінің және ондағы қызметкерлердің жан – жақты дамуын қамтамасыз ету мақсатымен жұмыскерлердің еңбектік қасиеттерін пайдалану үшін жағдайлар құруға, жұмыс күшінің қалыптасуына, бөлінуіне, өзара байланыстиы ұйымдастырушылық-экономикалық және әлеуметтік шаралар көмегімен әсер ету.
Персонал басқару тиімділігі, алға қойылған мақсаттардың жүзеге асырыруы Персонал басқару жүйесінің құрылуынан және персонал басқару әдістерінен тәуелді.
Басқару механизмі басқару органдарының жүйесін, кәсіпорын жұмыс күшіне қажеттілігін қанағаттандырудың құралдары мен әдістерін туындайды. Басқару мақсаттары белгілі бір принциптермен әдістердлі жүзеге асыру жолымен жүзеге асады.
Жалпы түрде принциптер теорияның, ілімнің және ғылымның бастапқы жағдайларын туындайды.
Персонал басқару инструменті ретіндегі принциптерге: ғылымилығы; үздіксіздігі; жоспарлылығы; кешенділігі; нормативтілігі; үнемділігі; жауапкершілік ерекшеленеді.
Персонал басқару әдістері келесілерге бөлінеді: әкімшілік, экономикалық және әлеуметтік.
Әкімшілік әдісті пайдалану кезінде басқару субъектісі объектіге тікелей орталықтандырылған әдістер қолданады, олар: ұйымдастырушылық - тұрақтандырушы (заңдар, ережелер, инструкциялар, жағдайлар және т.б.); үкімдік (бұйрық, үкімдер);дисциплинарлық (жауапкершілік түрлерін белгілеу және жүзеге асыру).
Экономикалық әдістер – барлық жұмыскерлерді ортақ мүдде үшін жемісті қызмет етуге итермелейтін мотивтермен ынталандырулар жүйесі.
Әлеуметтік әдістер - әлеуметтік қарым – қатынастармен, моральды және психологиялық әсер етумен байланысты.
Персонал басқару жүйесін қалыптастыру келесі кезеңдерден тұрады:

    1. мақсаттар ағашын құру- жұмыскерлер және әкімшілік мақсаттарын айқындау, персонал басқарудың кәсіпорынның басты мақсаттарын қамтамасыз етудегі ролін айқындау;

    2. персонал басқару қызметінің ұйымдастырушылық құрылымын құру;

    3. басқарушылық шешімдердің ақпаратпен қамтамасыз ету жолдары- ақпараттың мазмұны, жылжу жолдары және оны тасы

    4. малдаушылар.

Персонал басқару процесс ретінде бірнеше жеке процестерден құралады:

    • жоспарлау- басқару мақсаттары, оларға жету құралдары анықталады, басқару объектісін модельдеу және болжау;

    • ұйымдастыру –кадрлерді қалыптастыру жұмысы жүргізіледі, профориентация, жұмыс күшін тарту,қабылдау, жұмыс орындары бойынша орналастыру, маманды дайындық, жұмысты ұйымдастыру, жетілдіру болып табылады;

    • реттеу – жұмыс күшінің цехаралық, мамандық ішілік және біліктілік жылжуы, персонал санының, еңбек ақы деңгейінің өзгеруі орын алады;

    • бақылау – персонал санының, пайдалану тиімділігін, атқаратын қызметіне сәйкестігін, кадрлік бұйрықтарының орындалуын қадағалау;

    • есеп – кадрлер құрылымындағы өзгерістер туралы ақпарат алу, кадрлер бойынша мемлекет және ішкі есептер жүргізу.

Персоналға басқару объектісі ретінде жанама әсер етудің келесі түрлері бар: көптізбекті – кезекпен жүргізілетін өзара байланыстьы міндеттердің сериясы; делдалдық – адамдардың бір тобының басқа бір топқа нақты бір міндеттерді шешуге көмектесуі; жеке – жеке жұмыскерлерге қолданылатын әдістермен, дағдының нақтылануы.
Персонал басқару жүйесінің қызмет ету тиімділігі ақпараттық бағадан тәуелді. Ақпараттық база- жұмыскерлер құрамында, оларды қоршайтын өндірістік және әлеуметтік ортадағы болып жатқан процестердің сандық сипаттарының көмегімен, басқарылатын жүйе жағдайы және оның даму тенденциясы жөнінде деректер жиынтығы.
Ақпарат басқарудың барлық функцияларын жүзеге асыруға әсер етеді: жоспарлау, ұйымдастырушылық, бақылау, реттеу және бөлу.
Персонал басқару кезінде пайдаланылатын ақпарат келесі түрлерге бөлінеді: нормативті; анықтамалық; әдістеметік; есептік және жалпы түрде берілетін есеп берушілік.
Бастапқы ақпараттың негізгі қайнар көзі – кадрлер бөлімінің құжаттары (жеке істе, кадрлерді есептеу бойынша жеке істер, жұмыскерлердің жеке карточкалары), кәсіпорын басшыларының шығаратын бұйрықтарымен үкімі.
Келесі қайнар көзі - өз пікірі бар жұмыскерлердің өзі, психологиялық зерттеулер материалдары, психофизиологиялық зерттеулер нәтижесі.
Кадрлер жөнінде жиналған ақпараттық сапалық бағасы бар, соған сәйкес ол келесідей сипаттарға ие болуы керек: объективті (толық, шындық, қайшы келмейтін); өзекті (басқарушылардың объективті ақпараттық қажеттілігін қанағаттандырады); уақытылы; мақсаттылығы; локонитті; коммуникативті.
Сұрақтар:
1. Жұмыс күшінің тұрақтылығы мен ұйым қызметкерлерінің берілгендігінің маңызды көрсеткіші болып, компанияда жұмыс істеу ұзақтылығын анықтайтын көрсеткіш:
А. Жұмыс стажы
В. Кадрлар ағымдылығы
С. Персонал тұрақтылығы
Д. өнімділік
Е. Кадр мобильділігі
2. Кдрлық қызметтен нақты және кәсіби бағалауға мүмкіндік беретін, белгілі бір үлгідегі сұрақтары бар интервью-бұл:
А. Сауалнама
В. әңгімелесу
С. Емтихан
Д. Пікір алмасу
Е. әңгімелесу
13 тақырып. Еңбек ресурстарын жоспарлау.
1. Еңбек ресурстарын жоспарлаудың негізгі міндеттері.
2. Еңбек ресурстарының балансы.
Жоспарлар 1 календарды жылға құрылады да осы кезең ішінді қайта қаралуы мүмкін.
Жоспар өңдеу процесімен оларды жүзеге асыру сәттілігімен тиімділігін қамтамасыз ететін бірқатар жағдайлар бар:

    • жалпы ұйым стратегиясымен АРБ стратегиясының келісімділігі;

    • ұйымдық ресурстарды ескеру. Жоспарға ұйым орындай алмайтын ең құрығында бір әрекетті еңгізу персоанлды басқарудың жалпы стартегиясына зақым келтіруі мүмкін.

    • ұйым және мини ұйым мәдениетіне қайшы келмеу.

ҰТШ персоналды басқарудың барлық салаларын қамтиды: таңдаумен жұмысқа қабылдау, дамыту және оқыту, бағалау, компенсация және коммуникация.
АРБ стратегиясын өңдеу және оны жүзеге асыру бойынша ҰТШ құру өз мәнібойынша адамдық ресурстарды жоспарлау процесіболып табылады. Жоспарлаудың негізгі мақсаты- ұйым жоспарларын адамдық фактор тұрғысынан қамтамасыз ету- жұмыскерлер, олардың саны, квалификациясы, өнімділігі, жалдауға шығындар.
АР жоспарлау ұйым нәтижесіне келесілердің арқасында жағымды әсер етеді: персоналды пайдаланудың оңтайландыру; жұмысқа қабылдау процесін жетілдіру; персоналды оқытуды ұйымдастыру; персоналды басқарудыдың басқа бағдарламаларын дамытуға негіз құру; еңбек нарығындағы белсенді және кезекті, ойластырылған саясаттың арқасында еңбек күшіне кеткен жалпы шығындарды азайту.
Ұйымның АР деген қажеттілігін анықтау үшін оның қалыптасуына әсер ететін факторларды білу қажет. Жұмыс күшіне қажеттілік ішкі және сыртқы факторлар әсерінен пайда болады.
Ұйымішілік факторлер – жұмыс күшінде қажеттілік ең алдымен ұйым мақсаттарына тәуелді.Тұрақты ұзақ мерзімді ұйымның стратегиясы аса үлкен өзгерістерге шалдықпайды, сондыұтан АР жоспарлау қиын емес. Егер ұйым стратегиясын өзгертсе, жұмыс күшінің санына да квалификациясына да қажеттілік мәнді өзгереді.
Сыртқы факторлер: макроэкономикалық параметрлер – экономикалық өсу қарқыны, инфляция деңгейі, жұмыссыздық, құрылымдық өзгерістер, техника мен технологияның өзгеруі, саяси өзгерістер, бәсеке және өткізу нарығының жағдайы.
Адам ресурстарына қажеттілікті бағалау әдістері:
Экстраполяция – бүгіңгі күндегі жағдайды келешекке аудару. Бұл әдістің ерекшелігі – оның жалпы қол жетерлігінде, ал шектеулілігі – ұйым дамуы мен сыртқы ортадағы өзгерістерді ескеру мүмкінсіздігі, сондықтан бұл әдіс қысқа мерзімді жоспарлау үшін және тұрақты ортада қызмет ететін тұрақты құрылымы бар ұйымдарға ыңғайлы.
Түзетілген экстраполяция – жұмыскерлердің санының, еңбек өнімділігін, баға өсуін, анықтайтын факторлердің өзгерісін ескереді.
Экспертті бағалау – адам ресурстарына қажеттілікті анықтау үшін мамандар пікірін пайдалану әдісі.
Компьютерлі модельдер – математикалық формулалардың жиынтығы, олар экстраполяция әдісіне қоса осы қажеттілікке әсер ететін факторлардың динамикасы жөніндегі ақпаратты пайдалануға мүмкіндік береді.
Сұрақтар:
1. Ақыл-ой (интеллект) деңгейі қандай әдіспен анықталады:
А. Сауалнамалық мәліметтерді талдпау
В. Біліктілікті тексеру
С. Пікірлерді тексеру
Д. Психологиялық тестілеу, іскерлік ойындар, әңгімелесу
Е. Іскерлік байланыстарды үйрену
2. Бағалаудың қандай әдісі жоғарғы тиімділік деңгейіне ие:
А. Кәсіби жарамдылық тест
В. Биографиялық тест
С. Жеке тұлғалық тест
Д. Персоналды бағалау әдістері
Е. Астрология
3. Персоналды орналастыруда нені ескеру қажет:
А. Жұмыс стажын
В. Еңбек өнімділігін
С. Қарым-қатынастылығын
Д. Тәртіптілігін
Е. Сыпайылығы

Достарыңызбен бөлісу:




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет