2-8 I – тарау. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Таяу Шығыс: саяси, тарихи сипаты

Мазмұны

және нәтижелері...............................................................................................36-46

Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев «Тарих толқынында» атты еңбегінде Таяу Шығыс қақтығысының тарихына үңілу арқылы Орталық Азияның жас, тәуелсіз мемлекеттері өздеріне аса маңызды тарихи тағылым алуы қажет екендігін айтады.

Араб-Израиль қақтығысын зерттеуші С. Сайлауқызы атап көрсеткендей қазіргі таңда көптеген әлемдік БАҚ-тар мен ғылыми әдебиеттерде қақтығысқа қатысты мәліметтер біржақты сионистік немесе жеке геосаяси мүдделер тұрғысынан берілуде. Міне осы орайда отандық тарихнамада қақтығысқа қатысты объективті де әділетті ғылыми пікірлер жүйесін қалыптастыру ғылыми тұрғыдан қажеттілік болып табылады.

Жоғарыдағы ғылыми пікірлер көрсеткендей Таяу Шығыс дағдарысын зерттеу ғылыми-танымдық тұрғыдан да, қолданбалы бағыты бойынша да өзекті болып табылады.

- Таяу Шығыс теке-тіресінің пайда болу себептері мен тарихи алғышарттарын анықтау;

- Сионизм мен Израиль мемлекетінің қалыптасуын және оның аймақтағы әскери, саяси, экономикалық дамыған күшке айналуын сараптау;

- 1917-2007 ж.ж. Таяу Шығыстағы саяси жанжалдар мен әскери қақтығыстар- ға талдау жасау.

- Таяу Шығыс дағдарысын реттеудегі ірі державалардың, бірқатар араб елде- рі мен Қазақстанның ұстанымдары мен мүдделерін көрсету.

- БҰҰ-ның және бірқатар халықаралық ұйымдардың ролін, осы мәселені шешуге бағытталған қарарлары мен шешімдерін талдау.

- Израиль мен Араб елдері арасында жасалған бейбіт келісім-шарттарды талдау, олардың тарихи орны мен бүгінгі ықпалын көрсету. Ғылыми зерттеудің пәні мен объектісі. Таяу Шығыстағы саяси дағдарыстың сан қырлы проблемалары зерттеу жұмысының пәнін құрайды. Араб-Израиль соғыстарының халықаралық тұрақтылық пен қауіпсіздік жүйесіндегі орны зерт- теу жұмысының объектісі болып табылады.

Зерттеу жұмысының деректік негізі. Еңбекте пайдаланылған деректер шеңбе- рі кең болғандықтан, оларды Деректану пәнінің классификациясына сәйкес тоғыз топқа бөліп қарастырдық.

Деректердің бірінші тобын зерттеу жұмысының негізін қалайтын БҰҰ Бас Ассамблеясы мен Қауіпсіздік Кеңесінің белгілі қарарлары мен шешімдері құ- райды. Осы құжаттарға сүйеніп Араб-Израиль соғысының басталуы мен дамуы, сондай-ақ халықаралық қауымдастықтың Таяу Шығыс мәселесіне қатысты ұс- танымдары айқын көрсетілетін деректердің бұл тобы ең көлемді болып келеді.[1]

Деректердің екінші тобына Таяу Шығыстағы қақтығысқа қатысты бір жағын- ан Израиль және екінші жағынан Палестина мен басқа мүдделі Араб мемлекет- тері (Египет, Сирия, Ливан, Иордания, Сауд Арабиясы, Ирак) арасындағы екіжақты және көпжақты келісімдер, саяси шарттар мен диплома- тиялық хат алмасу құжаттары, Араб мемлекеттер Лигасы мен Ислам конферен- циясы ұйымының шешімдері кіреді. .[2]

Деректердің үшінші тобына Таяу Шығысқа байланысты Қазақстан Республи- касының саясаты мен сол аймақтағы мемлекеттер мен қарым-қатынастарды ашып беру мақсатында Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министірлі- нің ағымдағы және мұрағаттағы құжаттары мен анықтамалары кірді. Сондай-ақ Еуропалық Одаққа жеке мүше елдердің, Израильдің және Палестинаның шетелдердегі дипломатиялық өкілдіктерінің ақпараттық материалдары кеңінен пайдаланылды. [3]

Осы деректер тобына Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың және ҚР Сыртқы істер министрі Қ.К. Тоқаевтың еңбектері кіріп,

олар біздің елдің Таяу Шығыс мәселесіне қатысты саясатын ашып берді.

Деректердің төртінші тобын Еуропалық Одақтың қауіпсіздігімен байлан- ысты екіжақты және көпжақты келісімдер, сондай-ақ Еуропалық Одақ туралы келісім негізге алынды. Аталмыш құрылтай құжаттары Одаққа мүше елдердің Таяу Шығысқа қатысты ортақ сыртқы саясаты мен қауіпсіздік саясатының қал- ыптасуын қарастыруға мүмкіндік береді. [4 ]

Деректердің бесінші тобына Палестинаны Азат ету ұйымын құруға және оның іс-әрекеттерін белгілеуге арналған құрылтай құжаттары жатады. [5]

Деректердің алтыншы тобын Таяу Шығыс жанжалына тікелей және жана- ма мүдделі мемлекеттердің лидерлері, белгілі саясатшылар мен көрнекті дипло- маттардың осы аймақтағы мәселеге қатысты ұстанымдары мен саясатын айқын- дайтын баяндамалары, мақалалары, сұхбаттары құрайды. .[6]

Қоғамдық пікірлерді сұрау арқылы Араб-Израиль соғысына деген ұлы державалардың, Ислам Үмбетінің және халықаралық қауымдастықтың қарым-қатынасы, негізгі бағыттары мен басымдықтарын ашып беруге септігін тигізген материалдар деректердің жетінші тобын құрды. [7]

Сөйтіп қарастырған деректердің түрлері диссертацияда қойылған міндеттерді ашуға, мақсаттарды жүйелі түрде зерттеуге мүмкіндік берді.

Еңбекті жазу барысында жалпы араб-израиль соғыстарының негізгі кезеңдерін ашып беретін Э.Р. Дюпюи [9], Н. Хайтер, Т.К. Хартли [4], О. Карр[10], Г. Концельман [11], Т. Фридман [12], сияқты еуропалық ғалымдар, саясаткерлер және дипломаттардың осы тақырыпқа арналып жазылған зерттеу жұмыстары, публицистикалық еңбектері пайдаланылды. Бұл европалық авторлар өз еңбектерінде Дәстүрлі Еуропа елдерінің Таяу Шығыста саяси, экономикалық ықпалын сақтап қалу мақсатында бейбіт реттеу үрдісінде белсенді рөл атқаруға бар күшін жұмсап отырғандығын, алайда оның нәтижесіз екендігін және осы ұмтылыстары араб елдері тарапынан толық қолдау тауып отырғандығын ашып көретеді. Сонымен қатар бұл авторлар Еуроодаққа мүше елдердің біртұтас сыртқы саясатының жоқтығы оған Таяу Шығыс жанжалын реттеуге белсенді қатысуына кедергі тудыратындығын көрсетеді.

Еңбекті жазу барысында Таяу Шығыс мәселелерін зерттеп жүрген израильдік ғалымдар, саясатшылар және дипломаттардың еңбектері көп пайда- ланылды. Оның өзін екі топқа бөлуге болады. Й. Альпер [13], Г. Котляр[14],

Ариэль Бин-Нун [15], Микаэль Бар-Захар [16], Г. Мейер [17], Т. Герцль [18], сияқты авторлар мәселені реакцияшыл сипатта қарап, палестина халқына бос- тандық беруге қарсы. Екінші топқа М. Амусин [19], Ш, Перес [20], И. Кфир [21], М. Симашко [22] және тағы басқалары Таяу Шығыс жанжалын бейбіт реттеу тұрғысында және көрші араб халқымен бейбіт өмір сүруге шақырады. Бірақ олардың пікірінше, Палестина Израильдің ықпалында қалып, палестина- лықтар басқа араб мемлекеттерімен ешқандай федерация немесе одаққа бармауы керек.

Зерттеу тақырыбының проблемасына қатысты араб елдері ғалымдарының зерттеулері қарастырылды. Олардың ішінде Амир Сакер Хуссейн Рустам [23], М.А. Хрейзат [24], М. Абу Мазен (Махмуд Аббас) [25], Исса Люай [26], Мазен Шамия [27] еңбектері мен монографиялары аймақтық қауіпсіздік, бей- бітшілік және жер мәселелеріне ерекше көңіл бөледі.

2002 ж. Израиль оқымыстысы Ден Кон – Шербок пен Палестиндік ғалым Дауд эль – Аламидің еңбектері басылған кітап жарық көрді [28]. Кітаптың ерекшелігі сол ондағы екі автордың ғылыми пікірлері бір-біріне мүлде қарама қайшы сипатта. Израильдік Ден Кон – Шербоктың пікірінше европалық еврейлер көпғасырлық азапқа төзіп келді. Сондықтан Израиль мемлекетінің құрылуы табиғи қажеттілік, міндеттілік деп есептейді. Ал палестиндік Дауд эль-Аламидің пікірінше Израильдің Палестинаға кінә қоюының не заңды, не моральдық негіздемесі жоқ. Ол еврей әскерлерінің Палестина территориясын басып алуын қатаң айыптайды. Израиль Палестиндіктерге әкелген жүзжылдық қайғысына өтем төлеуі тиіс деп есептейді ол.

Араб елдерінің мерзімді баспасөз басылымдары да ерекше назар аударуды талап етеді. Араб мерзімді басылымдарында Махмуд Халиль [29], Мухаммад Хасанейн Хайкәл [30], профессор Мұстафа Аләуй, Усама Әл-Ғазали Харб [31], және т.б. авторлар өз мақалаларын жариялаған. Бұл араб зерттеушілері 1967-ші, 1973-ші жылдардағы араб-израиль соғыстарының алдыңғы кездеріндегі және осы соғыстар барысындағы саяси және әскери күштердің бөлінуіне талдау жас- ап Таяу Шығыстағы тұрақсыздандырушы үрдістерге қатысты кінәлардың бәрін Израильдің мойнына таңады.

Ресей зерттеушілерінің бұл мәселе бойынша көзқарастары еуропалықтарға жақын келеді. Бұл мәселелерді Е. Дмитриев [32], А.А. Агарышев [33], Е.М. Примаков [34], Н.В. Покормяк [35], А.Е.Бовин [36], В.Воробьев [37], А.Ю.Олимпиев [38], А.И. Смирнов [39], А.В. Кудрявцев [40], сияқты зерттеушілер мен ғалымдардың енбектерінен байқауға болады.

Кеңес дәуірінде жарық көрген ғалымдардың еңбектері өзінің кұндылығы жағынан осы күнге дейін маңызды еңбектер қатарына жатады. Ол Г.С.Никитина[41] И.Д. Звгельская, А. Е. Осипов [42], Ф. Алестин [43], Тума Э [44], В.И. Киселев [45], В.А. Соловьев [46], Н.Д. Несук, С. П. Полюк[47] , Д.В. Романов [48], И.А. Александров , В.Л. Бодянский [49], еңбектері болып табылады. Бұл авторлар өз зерттеулері арқылы Араб- Израиль соғыстарына және сионистер араб жерлерін басып алған соң, оны аннексиялау, яғни қосып алу саясатына талдау жасаған.

Израильде Россияның елшісі болып істеген журналист А. Бовин өз еңбегінде БҰҰ қарары бойынша палестина халқы өз тәуелсіздігін алуға құқығы бар дей отырып, Израильге қауіп төндіреді деген өтірік сылтау айтып арабтардың жерін қайтарып беруге болмайды дейді. Сөйтіп Мәскеудің ресми саясатын бұрмалап, Тель-Авив басшыларының идеологиясын қолдап отыр.

Америкалық тарихнамаға келер болсақ, объективті түрде жазылған шығармалар ретінде американдық әйгілі ғалымдар, саясатшылар, дипломаттар Г.Киссинджер [50], Е. Хамилтон [51], М. Бергер [52], Ф.И. Кубан [53], Я. Биккертон, К. Клауснер [54], еңбектерін атап өтуге болады.

Бұрынғы КСРО құрамындағы Қазақ КСР тарихнамасына шолу жасасақ,

араб-израиль жанжалына арналған зерттеу, монография не болмаса жалпы мағлұмат беретін қазақ тілінде еңбектер мүлде жазылмапты.

Тек Қазақстан өз тәуелсіздігін алғаннан соң ғана қазақстандық ғалымдар, саясаткерлер, дипломаттар Қ. Тоқаев [3], К. Қожахметов [55], К.Ж. Өтегенова [56]С. Сайлауқызы [57], М. Абаев[58], М. Ауэзов [59], М. Б. Заславская [60], Е. Пастухов [61] Таяу Шығыс проблемаларымен шұғылданып, өздерінің іргелі зерттеулерін жарыққа шығарды.

Алайда бұл еңбектер мен мақалалар Таяу Шығыс жанжалының кейбір қырларынан мәліметтер бергеніне қарамастан біздің тақырыбымызды тұтастай аша алмайды. Сондықтан да ол жан-жақты, кешенді түрде зерттеуді қажет етеді.

Еңбектің құрылымы. Бітіру жұмысы кіріспеден, үш тараудан, жеті тараушадан, қорытындыдан, деректер мен әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады. Жұмыс көлемі – 86 бет.

I – тарау. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Таяу Шығыс: саяси, тарихи сипаты

1. 
   Палестина
   

VII ѓасырда Араб т‰бегінде бір ѓана ќ±дайды мойындайтын ислам діні пайда болды. Өзініњ ќалыптасуында б±л дін екі дінніњ(Иудаизм, Христиан) м±расы ретінде пайда болды. Ислам дінініњ негізін ќалаушы М±хаммед “Алланыњ елшісімін” деген атпен адамдарѓа µзініњ ‰ндеуін ж‰ргізді, жєне де ол иудейлердіњ, еврейлердіњ ќасиетті кітабыныњ б±рмалануымен таныс еді.

Австриялыќ шыѓыстанушы И. Гольдуциер ислам дініне мынадай сипаттама берді “М±хаммедтіњ ілімі еврейлер мен христиандардыњ діни белгілерімен кµзге т‰седі”.[10]

М±сылмандардыњ ќасиетті кітабы “Ќ±ранда” “Израильдіњ балаларыныњ” Египеттен Палестинаѓа ќоныс аударуы туралы айтылған.

Меккедегі Кааба храмы арабтардыњ саяси орталыѓына айналуымен ќатар, Иерусалим де исламныњ ќасиетті мекеніне айналды.

Ќ±ранныњ бір с‰ресінде “т‰нгі кµшіру” (аль – исра) туралы айтылѓан, онда Меккедегі Каабадан Иерусалимдегі храмѓа кµшіру жайлы єњгімеленген . ( б.з.б. Х ѓасырда Соломон патшаныњ басшылыѓымен салынған. ) Аль – исра кезењінде М±хамед µзініњ Аллаѓа оќыѓан д±ѓаларын Библия елшілігіне баѓыштады .

622 ж Хижра кезењінде Меккеден Ятрибќа ( Мадина ) ќоныс аударуында М±хаммед д±ѓаларын Иерусалимге ќарай баѓыттады . Кµп ±замай д±ѓаныњ оќылу баѓыты Меккедегі Каабаѓа баѓытталады , ал Иерусалим исламдаѓы µз орнын саќтап “ алѓашќы ќ±была ” ( уля ль – киблатейн ) деген атпен ќалды . Б±л ќала “ Ќасиетті ‰й немесе Киелі мекен ” (аль-бейт аль- мукаддас , бейт аль – макдис) деп аталды.

Палестина территориясы Омар Халифтыњ (634-644) билігі кезінде Византиядан тартып алынды. Омардыњ н±сќауымен Юстиан I-ші кезењінде салынѓан храм мешітке айналды. Ол Аль -Акса деп аталды.

Иерусалимніњ м±сылман єлемінде діни орталыќќа айналуы Омейядтар (661-750) династиясымен байланысты болды. Иерусалимде Муавия I династиясыныњ негізін ќалаушы µзін халиф деп жариялады. Абдель Малик (685-705) халифтыњ билігі кезењінде Аль-Акса мешіті жанынан Куббат ас-Сахра атындаѓы жања мешіт бой кµтерді. Ортаѓасырлыќ м±сылман сєулетінде оныњ алатын орны ерекше. Иерусалимдегі Аль-Акса жєне Куббат ас-Сахра ењ мањызды мєдени кешендер болып табылады. Иерусалимдегі м±сылмандардыњ таѓзым ететін негізгі кешендері осылар.

Абдель Маликтіњ кезењінде Иерусалим, Мекке мен Мадинамен тењестірілді. Иерусалимніњ діни, саяси орталыќќа айналуы исламда жік туѓызды. Омейядтарѓа ќарсы Хиджазда к‰ш туды .

Омейядтар халифаты ќ±лаѓаннан кейін оныњ орнына Аббасидтер династиясы келді . Халифаттыњ астанасы Баѓдадќа кµшірілді, Иерусалимніњ ислам єлеміндегі мањызы тµмендеді .

ХI ѓасырда Палестина ислам мен христиан діндерінің арасындаѓы ќаќтыѓыс аймаѓына айналады. Фатимидтердіњ шиттік династиясыныњ халифы Єл-Хаким аймаќта ислам дінініњ мањызын µсіре отырып , христиандарды ќуѓындауѓа ±шыратты. Сонымен ќатар иудейлер де ќуѓындалады. Халифтыњ б±йыруымен Иерусалимдегі бірќатар шіркеулер ќиратылды. Б±л жаѓдайды Рим шіркеуі крест жорыќтарыныњ баѓытын м±сылмандарѓа ќарсы ќолданудыњ сылтауы ретінде пайдаланды. 1099 жылы Иерусалимді крестшілер жаулап алды, жєне олар м±сылмандарды ѓана емес иудейлерді , шыѓыс христиан шіркеуініњ µкілдерін тонады . Иерусалим ќаласыныњ ќ±лауы ислам єлемінде туындаѓан саяси бµлінумен байланысты еді .

Крестшілер µздерініњ жаулап алѓан жерлерінде латын мемлекеттерін ќ±рды, осындай мемлекеттіњ бірі Иерусалим корольдігі болды . 1187 жылы Иерусалимді ислам єскерлерін басќарѓан Салахаддин алъ- Айюб ќайтарып алды.

Алайда м±нымен Иерусалимді толыќ ќолѓа алу аяќталѓан жоќ еді.

Герман императоры Фридрих II мен с±лтан Єл- Малик Єл-Камил (1218-1238) арасында бейбіт келісім жасалды. Келісім нєтижесінде Иерусалим мен Назарет христиандарѓа ќайтарылды.

Тек 1244 жылы ѓана м±сылмандар Иерусалимді ќайтара алды.

1516 ж Палестинаны т‰рік- османдары жаулап алды. Осы кезењнен бастап б±л аймаќ Осман империясыныњ ќ±рамына кірді. Палестина империяныњ ќ±рамында болѓандыќтан , с±лтан µзініњ сенімді µкілін аймаќќа басшы етіп таѓайындады. Бірінші д‰ниеж‰зілік соѓысќа дейін б±л аймаќ Осман империясыныњ ќ±рамында болды. Еуропаныњ отаршыл державалары Осман империясыныњ жерлерін бµлуді µздерініњ маќсаты етіп ќойды. Аѓылшындар империяны єлсірету ‰шін арабтарды т‰ріктерге ќарсы ќойды. Сонымен ќатар сионистерде т‰ріктерге ќарсы шаралар ќолданды. Иерусалимніњ осы кезењде діни мањызы арта т‰сті.[40]

Аймаќты жаулап алуда діни фактордыњ мањызы тµмен болѓан жоќ. Еуропа елдері отарлаудыњ алѓашќы ќадамы ретінде діни миссияны ж‰ргізді.XIX ѓ басында басталѓан б±л ќызмет 40 жылдары күшейе түсті.

Миссионерлер Сирияда, Палестинада мектептер ашып, христиан дінін тарата бастады.

Шыѓыстаѓы белсенді бірінші уаѓыздауды католиктік лозяристер мен иезуиттер бастады. Олардыњ ж±мысын Ватикан баќылап, Франция ќолдап отырды. Олар кµптеген мектептер мен семинариялар ашты. 1846 ж папа крест жорыќтары кезінде µмір с‰рген Латын Иерусалимдік патриархатты ќайта орнатты.

1820 ж Бейрутте алѓашќы американдыќ пресвитириандар пайда болды.

1860 ж олардыњ ќарамаѓында 30- дан астам мектеп, баспаханалар болды. 1866 ж ол Американ университетіне айналѓан.

XIX ѓ орта шенінде Палестинадаѓы еврей халќыныњ саны 11 мыњѓа єрењ жететін еді. Кµпшілігі дін ќызметкерлері ќажылар еді, олардың б±л жерде орналасуыныњ басты себебі де діни кµзќарастан еді.

Шыѓыстаѓы 1839-41 жылдардаѓы даѓдарысќа байланысты аѓылшындар архивтен Бонопарттыњ Палестинада еврей мемлекетін ќ±ру туралы жоспарын шыѓарды. 1838 жылы лорд Шэфтеберн мен Иерусалимдегі британ консулы Джеймс Фини евреилерді Палестинаѓа кµшіріп, еврей мемлекетін ќ±ру туралы жобаныњ бірнешесін халыќ алдында ±сынды.

Шыѓыстаѓы баќталастыќ рухани миссиялардыњ бір-бірімен ‰немі к‰ресінен кµрінді. ¦рыс-керіс, “ ќасиетті жерлерге ”, деген ќызыѓушылыќ кішігірім жанжалдарѓа, кейіннен 1856 жылы халыќаралыќ даѓдарысќа алып келді.

Б±л даѓдарыс нєтижесі Осман империясы ‰шін ауыр болды. Нєтижесінде державалар Т‰ркияѓа шетел капиталыныњ µсуіне жол ашќан ±жымдыќ протекторат ќ±рып, С±лтан ‰кіметіне реформалаудыњ жања баѓдарламасын шыѓартты.[45]

XIX ѓасырдыњ соњында Еуропаныњ отаршыл державалары Осман империясын бµлуге ±мтылды . Осы кезде аѓылшындар жєне сионистер Абдул Хамид II – ге Палестинаны еврей мемлекетін ќ±ру ‰шін беруін с±райды . С±лтан оѓан келіспеді де , 1900-1901 жылдары Палестина жерінде шетелдік еврейлердіњ 3 – айдан артыќ болмауы туралы жарлыќ шыѓарды . Одан басќа ол Палестина жерін еврей саудагерлеріне сатуѓа шек ќойды .

1902 жылы бай – дєулетті еврей топ µкілдері с±лтанѓа Туркияныњ бар ќарызын тµлеуге , сонымен ќатар Стамбулѓа 35 млн алтын динар ќаржы беруге ±сынды . Алайда с±лтан барлыќ ±сыныстардан бас тартты.

Абдул Хамид Теодор Герцлге жауап хатында былай деп жазды: “Мен Палестина жерініњ бір бµлігін де сатпаймын, µйткені б±л меніњ меншігім емес… Мен Палестинаныњ м±сылман єлемінен бµлінгенін кµргенше µзімніњ бір м‰шемді кесіп тастаѓаным жењіл.[37]

Осыдан соњ еврейлер Осман империясын ќ±латудыњ барлыќ м‰мкін жолдарын қарастыра бастады. Оныњ ішінде олар 1907ж елдегі билікті µз ќолына алѓан Иттихад от Терраки ±йымымен байланыс орнатты. Жања ‰кімет Стамбулдаѓы еврей эмиграциясы , жер сату мєселесін шешіп берді.

Англия мен Франция µздерініњ араб єлемінде отарлау саясатына “еврей мєселесін” белсенді т‰рде ќолданды . Лондон єуел бастан-аќ Палестинаны Таяу Шыѓыстаѓы мањызды стратегиялыќ пункт ретінде ќолына алѓысы келген еді. Палестинада билік ќ±ру арќылы Англия Маѓрибты ( Солт‰стік Африка ), Машриќтан ( Араб Шыѓысы) бµліп тастауды кµздеді.

1840ж Египет басшысы М±хаммед Али т‰рік с±лтандарына баѓынудан

бас тартып Сирияѓа жорыќ ±йымдастырѓанда, Англия премьер- министрі лорд Палмстрон с±лтанѓа хат жолдады, онда ол Палестинаѓа еврейлердіњ эмиграциясы М±хаммед Алидіњ шабуылына тосќауыл болатынын жеткізді.

1840 ж наурыз-сєуірде еврейлік банкир миллионер Ротшильд лорд Палмстронѓа хат жолдады “ М±хаммед Алидіњ жењілуі мен оныњ Египеттегі (Мысыр) билігініњ ќысќаруы жања араб одаќтарыныњ пайда болуына тосќауыл ќоюѓа жеткіліксіз... . Егер картаѓа ‰њілсек Палестинаныњ Египетті Азия арабтарымен ќосар кµпір екенін кµруімізге болады. Палестина єр ќашан Батысќа ќаќпа болѓан. М±ныњ жалѓыз шешімі б±л жерге дуал ќызметін атќаратын, арабтардан келер ќауіпті ќайтарар єр т‰рлі к‰штер енгізу керек. Палестинаѓа еврей имиграциясы осы ролді атќаруы м‰мкін. Б±л тек µз жеріне оралатын еврейлер ‰шін ѓана ќолайлы болып ќана ќоймай, Англия ‰шін де µте ±тымды болады. Британ империясына к‰шті араб мемлекетініњ пайда болуы мен Египет пен басќа араб елдерініњ байланысы ќолайсыз жай болады”,- деп жазды.[2]

Б±л аѓылшын премьері мен еврей миллионерлерiне тиісті екі ќ±жат бірт±тас араб мемлекетініњ пайда болуына жол бермеуге, екі жаќтыњ да ќызыѓушылыѓыныњ бар екенін кµрсетеді. Ол ‰шін араб єлемініњ ж‰регіне жау мемлекет ќ±ру керектігі т‰сінікті еді.

Осы жоспарлар туралы 1907ж британ премьері Генри Кампбэлл Банзман басќарѓан арнайы комитеттіњ палестина мєселесін зерттеуі бойынша шығарылған шешімдерінен де мєлім болып отыр. Комитеттіњ ±сыныстарында араб елдерін бытырањќы жаѓдайда ±стап т±ру ‰шін Азия арабтарын Африка арабтарымен ќосар кµпірді жабу керектігі айтылады.

Б±л жоспардыњ кµп бµлігі 1916ж Сайкс –Пико келісімінен кейін іске аса бастады. Келісімге сєйкес Франция Сирияныњ бір бµлігін, Шамныњ оњт‰стік бµлігін, Ирактыњ Мосул ќаласын ќол астына алды. Англия Сирияныњ оњт‰стігін, Баѓдад пен Басраны ќоса алды. Сонымен ќатар Парсы шыѓанаѓынан Акка мен Хайфаѓа дейінгі территорияларѓа ие болды. Соњѓы екі ќала Англия мен Францияныњ бірлесе басќаруында болды. Ал, Палестинаныњ басќа бµліктерінде халыќаралыќ билік орнатылды. Араб елін екіге бµлу, жасанды тосќауыл жасау жоспарын Лондон мен Париж басшылыѓы ж‰зеге асыра бастады. Осыдан соњ еврей кµсемдері Ротшильд пен Вейцман, Британ басшылыѓымен байланысты белсенді т‰рде ќалыптастырды. Палестинада еврей ±лттыќ ошаѓын ќ±ру ‰шін “Бальфур декларациясы” ќабылданды.[52]

1917 жылы Осман империясыныњ ќ±рамында болѓан Палестина єкімшілік жаѓынан Сирия мен Бейрут вилаятына, Иерусалим аймаѓына бµлінді. Экономикалыќ сипаттама беретін болсаќ артта ќалѓан ірі жер иеленушілігі бар мемлекет. Араб шаруалары помещик жерінде ж±мыс істеп, µндірген µнімініњ бір бµлігін беріп отырды.

Палестинада ±саќ кєсіпкерлік ±лѓайып, онда орташа есеппен ондаѓан адам ж±мыс істеді. Алѓашќы кәсіпорындар XIXѓ. 90 жылдарында пайда болды. Олардыњ негізгі кєсібі сабын шайќау, тамаќ салалары бойынша, киім тігуге маманданѓан. Елде кµп тараѓан май шыѓару кєсіпорындары бар. Яффе жєне Хайфа ќаласында кіші ќолµнер шеберханалары кµп шоѓырланѓан. Халыќтыњ 10% кєсіпорындарда жєне шеберханаларда ж±мыс істейді. Экономиканыњ нашар дамуы жєне ауыл шаруашылыѓы µнімдерініњ аздыѓы елдіњ сауда балансы тµмен екендігін кµрсетеді.

XIX ѓ соњында Палестинада сионистік топтар µздерініњ жобаларымен шыѓа бастады. Еврей ±лттыќ буржуазиясы реакциялыќ формада ќалыптасып, µздерініњ шовинистік, экспансиялыќ єрекеттерімен кµріне бастады. Шовинистік єрекеттердіњ белгілерін олардыњ баѓдарламаларынан кездестіруге болады. Сионистер мынадай идеяны алѓа тартты “бірт‰тас еврей халќын” ќалыптастыру, “мєњгілік антисемиттік” саясатќа душар болѓан халыќты “ата мекенге” кµшіру.[44]

Палестинаны б‰кіл єлемдегі еврейлердіњ “рухани жєне ±лттыќ орталыѓы” деп жариялап, оны “Израильдіњ жері” деп атады. Бірінші ќ±жатта баѓдарлама бойынша Палестинадаѓы жергілікті халыќты т‰гелдей ќуу көзделді, бұдан араб халќыныњ ќ±ќыныњ б±зылуын ањѓаруѓа болады. Таѓы да бір алѓа ќойѓан маќсаттарыныњ бірі еврей ењбекшілерініњ бас кµтеруіне жол бермеу.

Бастапќы кезењде сионистер µздерініњ Палестинада еврей мемлекетін ќ±ру туралы ±сынысын, ашыќ т‰рде айта алмады. Оларѓа ењ алдымен ќолдау жасайтын к‰шті єскери ќуаты бар одаќтас ќажет еді. Бірінші д‰ниеж‰зілік соѓыс басында сионистер империалистік Германиямен одаќ жасауды ойластырѓан болатын, ондаѓы маќсаты Палестинаны µз баќылауына алѓысы келді. Алайда сионистер мен герман басшыларыныњ арасында ќарама- ќайшылыќтар болды.

Сионистер ќолдауды Англия басшыларынан іздеді, Суэц каналыныњ ағылшындарға µтуі (1882 жыл), олардың Палестинаѓа ќызыѓушылыѓын тудырды. Аѓылшындар Палестинаны мањызды байланыс орталыѓы ретінде ќолына алѓысы келді.

1897 жылы Базель ќаласында болѓан сионистердіњ бірінші конгресінде “еврей ошаѓыныњ” ќ±рылуы жайында баѓдарлама ќабылданды, яѓни ол еврей мемлекетініњ ќалыптасуыныњ алѓы шарты болатын. ¤здерініњ баѓдарламаларында кµрсетілген картада тек палестиндіктердіњ жері ѓана емес, кµрші араб елдерініњ территориялары да кµрсетілген.

Базель конгресінде ќ±рылѓан “Д‰ниеж‰зілік сионистер ±йымы” µздерініњ экспансиялыќ маќсаттарын экономикалыќ жолмен ж‰ргізе бастады. Оныњ жарќын кµрінісі бірнеше еврей банктерініњ ќ±рылуы: колониалды Еврей банкі, жєне бµлімдері, Еврей ±лттыќ фонды, Аѓылшын – палестин банкі т.б. Єрине ±заќ уаќыт µтсе де “Д‰ниеж‰зілік сионистер ±йымы” жаппай иммиграциялауды жєне де ашыќ т‰рде отарлауды ж‰зеге асырмады, µйткені сенімді одаќтас єлі де тапќан жоќ еді. Сонымен ќатар еврейлердіњ ќоныс аударуын, Еуропадаѓы еврейлер толыѓымен ќолдаѓан жоќ еді.[14]

XIXѓ. 80 жылдарында Палестинаѓа діни уаѓызбен Еуропадан еврей иммигранттары жаппай аѓылып келе бастады. Сионистердіњ ыќпалыныњ µсуі арабтардыњ ±лттыќ езгіге т‰суін к‰шейтті.

Еуропадан шыќќан иммигранттардыњ кµпшілік бµлігі Палестинаѓа емес, АЌШ – ќа ќарай аѓыла бастады. 1882 – 1900 жылдар аралыѓында Палестинада еврейлердіњ саны 24 мыњнан 50 мыњ адамѓа дейін µсті. (XIXѓ. Ортасында Палестинада еврейлердіњ саны 10 мыњнан аспайтын).

Еврей буржуазиясына с‰йенген сионистердіњ жер кµлемі Палестинада жылдан жылѓа ±лѓайды: 1899 жыл мен 1914 жылды салыстырсаќ 247 мыњнан 450 мыњ дунамѓа дейін µскен.

XXѓ. бірінші жартысында иммиграциялыќ аѓым тµмен дєрежеде болды. Палестинада жања елді мекендер пайда бола бастаса да, ауыл шаруашылыѓымен айналысатын еврейлердіњ саны аз болды. 1914 жылы Палестинаѓа 85 мыњ еврей ќоныс аударса, оныњ 7,5 мыњы ѓана ауыл шаруашылыѓымен айналысты. XXѓ. басында арабтардыњ сионистердіњ ж‰ргізген саясатына ќарсы баскµтерулері болды.

Бірінші д‰ниеж‰зілік соѓыс кезењінде, Таяу Шыѓыста болѓан єскери єрекеттерде Англия араб феодалдарын µз жаѓына тарта бастады. Оларѓа тєуелсіз араб мемлекеттерініњ ќ±рылатындыѓына уєде берді. Англия жаѓынан келіссөздерге ќатысќан Генри Мак – Магона жєне Мекке ќаласыныњ билеушісі Хусейн Єл - Хашими арасында келісім болды. Аѓылшындардың айдап салуымен Хусейн 1946 жылы түріктерге қарсы қозғалысты бастады. Ќозѓалыс б‰кіл араб єлемін шарпыды. Араб елдеріне тєуелсіздік алып беремін деген уєделер шындыќќа сай келмейтін еді, µйткені аѓылшын ‰кіметі Таяу Шыѓыстаѓы арабтардыњ жерлерін µзініњ отарына айналдыруды маќсат етіп ќойѓан. Оѓан дєлел Сайкос – Пико келісімі, б±л келісімді аѓылшындар ±тымды пайдаланды.

XIXѓ. соњында Палестина аймаѓы тµњірегінде империалистік державалардыњ арасында ќарама - ќайшылыќтар туды. Осымен бірге еврей ірі буржуазиясы да µздерініњ наразылыќтарын білдірді.

XIXѓ соњы мен XXѓ бірінші жартысында сионистердіњ Палестинаны отарлауы к‰шейе т‰сті, оны Вейцманныњ мына сµзінен ањѓаруѓа болады. “Англия ќаншалыќты аѓылшындардікі болса, Палестина соншалыќты еврейлердікі болуы ќажет.” Сионистердіњ б‰л есебі шындыќќа сай келмейтін еді, µйткені палестина халќыныњ кµпшілік бµлігін арабтар ќ±рады.Сионизмніњ негізін ќалаушылардыњ бірі Т.Герцл “арабтардыњ мєселесін ” шешуде бір ѓана жол арабтарды шетелге ќуѓындау деп т‰сіндірді. 1946ж Палестинада 1237 мыњ араб жєне 608 мыњ еврей т±рды. Осы жылдары сионистік ±йымдардыњ ќолында Палестина жерініњ 6 % болды. Израиль мемлекетініњ ќалыптасуына негіз жасаушылар , арабтарды жаппай ќудалай бастады.[48]

1945 жылы 26 маусымда Сан Францискода Б¦¦ ќ±рылѓанда, Палестина ќ±рама Корольдіктіњ мандаты астындаѓы территория болатын.

¦лыбритания ќолдау кµрсеткен Палестинаѓа еврей иммиграциясына палестиналыќтар ќарсы шыќты . Ќ±рама Корольдік 1947 жылы аќпанда Палестина мєселесін Б¦¦ талќылауына беруді ±йѓарды.

1947 жылы 27 аќпандаѓы Бас Ассамблеяныњ бірінші арнайы сессиясында-аќ, Палестина мєселесі бойынша арнайы комитет ќ±рылды. 5 араб елі – Египет, Ирак, Ливан, Сауд Арабиясы жєне Сирия сессияда Палестинаныњ мандатын алып, тєуелсіздігін жариялау туралы мєселені к‰н тєртібіне ќоюѓа тырысќанымен ешнєрсе шыќпады. Арнайы сессияда Палестина мєселесі бойынша 11 мемлекет өкілдерінен тұратын комиссия (ЮНСКОП) ќ±рылды. Бұл комиссияға 1947 жылдыњ ќырк‰йегіндегі сессияѓа дейін Палестина мєселесі бойынша с±раќтарды зерттеуді жєне шешуге µзініњ ±сыныстарын беруді тапсырды.

Араб елдері лигасы тєуелсіз Палестина мемлекетініњ ќ±рылуын талап етті.

Арнайы комитет µз ж±мысын 1947 жылы 31 тамызда аяќтап, комитет м‰шелері мандатты тоќтатуды, тєуелсіздік жайында жєне Б¦¦ рµлі туралы келісімге келді. Комитеттіњ кµпшілігі (Канада, Чехословакия, Гватемала, Нидерланды, Перу, Швеция, Уругвай) Палестинаны 2-ге Араб жєне Еврей мемлекеттеріне бµліп, Иерусалим ќаласына халыќаралыќ статус беріп, Б¦¦ ќанаты астына µткізуді ±сынды. Ал, ќалѓан м‰шелері (‡ндістан, Иран, Югославия) Араб жєне Еврей мемлекеті ќосылып федеративтік ќ±рылымда болуын, Иерусалим ќаласын Федерация астанасы етуін ±сынды. Тек бір ел Аустралия – екі жаќтыњ да ±сынысына даусын бермеді, жєне дауыс беруден бас тартты. Б¦¦ Бас Ассамблеясы µзініњ екінщі сессиясында (1947ж 29 ќараша) Палестинаны бµлу туралы 181 резолюцияны ќабылдады. Бµлу жоспары – резолюцияныњ бас ќ±жаты – британ мандатын тоќтатуды жєне єскерін шыѓаруды, сонымен бірге екі ел жєне Иерусалим арасында шекараларды белгілеуді ќамтыды.

Ол бойынша Палестина 8 бµлікке бµлінуі тиіс еді, 3 – бµлігі еврейлерге, 3 – бµлігі араб еліне, 1 – бµлігі Яффа ќаласы – еврей территориясындаѓы араб анклавын ќ±руы тиіс еді. Ал соњѓы бµлігі Иерусалимге халыќаралыќ режим орнатылуы ќажет болатын.

Жоспарда сонымен бірге екі елдегі тєуелсіздік беру, азаматтылыќ, транзит, экономика жµнінде жєне де Киелі жерлерге бару, діни ќ±ќыќтар туралы шаралар ќаралды. Б¦¦ 181 – резолюция арќылы Палестина мєселесі жµнінде комиссия ќ±рып, Ќауіпсіздік Кењесіне барлыќ ±сыныстар орындалуы ‰шін шараларды ќолдануды тапсырды.[1]

181 – резолюция ќабылданѓаннан кейін Палестинада зорлыќшыл ќаќтыѓыстар кµбейді. Осыѓан байланысты Бас Ассамблея Ќауіпсіздік Кењесі 1948 жылы 16 – сєуір мен 14 мамыр арасында болып µткен арнайы жиналысын шаќырды. Бас Ассемблея Палестина мәселесі бойынша Комитетті таратады. Оныњ орнына бейбіт келісімге келтіруге кµмек ‰шін араѓа адам салды.

20 – мамырда Швед Ќызыл Кресті президенті Фолке Бернадотт Палестинадағы Б¦¦ өкілі ретінде сайланды.

181- резолюцияныњ шешімі бойынша Палестинада араб жєне еврей мемлекеттері ќ±рылуы тиіс еді, жєне осы екі елге территория бµлініп берілді, Изральге 14,1 мыњ км², ал Палестина араб мемлекетіне 11 мыњ км².

К‰рестер 29 – мамырда Ќауіпсіздік Кеңесі шаќыруымен 4 апталыќ бейбіт келісіммен аяќталды. Б±л келісім Б¦¦ органы баќылауы астында болды. Делдал к‰шіне ќарамай 8 – шілдеде ќаќтыѓыстар ќайта басталып кетті.

1948 – 1949 жылдары Палестинадаѓы арабтардыњ кµпшілігі кµрші араб елдеріне кетуге мєжб‰р болды. 1948 жылы Палестинадаѓы арабтар халыќтыњ 69 процентін ќ±раса, сол жылдыњ к‰зінде бар жоѓы 22% - ті ќ±рады.

1947 жылы Б¦¦ Бас Ассамблеясында Палестина мєселесі ќаралѓан кезде, Израильдегі арабтардыњ да ќ±ќыќтары ќаралды.

1949 – 1950 жылдары аралыѓында Израиль жер туралы зањ шыѓарды, ол бойынша µз жерін тєулік ішінде тастап кеткен адам барлыќ м‰лкінен айрылды. Израиьлдіњ таѓы бір саясаты “ќауіпсіздік аймаѓы” дей отырып мыњдаѓан адамдарды µз жерінен ќудалады. Осы жерлерде єскери – базалар ќ±рылды.

1948 жылы Израильде 585 араб елдi мекені болса, 70 жылдардыњ соњында бар жоѓы 107 – сі ѓана ќалды. Араб елді мекендерініњ орнына жања еврей ќоныстары пайда болды.[47]

1964 ж араб басшыларыныњ отырысында 2000 000 µз жерінен ќуылѓан палестиндіктердіњ ќ±ќын ќорѓау ‰шін Палестинаныњ Азат ету ±йымы ќ±рылды. Палестинаныњ Азат ету ±йымыныњ билік басына Ахмад Шукри (Аhmad Shugaim) келді, басќару Палестинаныњ ¦лттыќ Кењесімен ж‰зеге асырылды.

Алѓашќыда ±йым географиялыќ принцип бойынша ќ±рылѓан еді, 1968 ж ±йымда єрт‰рлі партизандыќ ќозѓалыстар єрекет етті. ¦йымныњ негізгі маќсаты Израиль мемлекетін тарату, еврейлерді Палестинадан ќуу жєне демократиялыќ зиялы мемлекет ќ±ру болып табылды. Маќсатќа жетудіњ ќ±ралы партизандардыњ рейдтерімен ж‰зеге асырылатын Израильмен ќарулы к‰рес болды. Басты топтар : Палестина ¦лттыќ Азат ету ќозѓалысы, Палестина Азат ету халыќтыќ фронты, Єл-Сайка (Ал-сайка), Палестинаны Азат етудіњ демократиялыќ фронты. ¦йымныњ басќаруында террористік “Ќаралы Ќырк‰йек” (Черный Сентябръ) тобы жєне Палестина ¦лттыќ Азат ету ќозѓалысы да єрекет етті. ¦йым ќызметі бірлескен араб режимі жєне жеке азаматтардыњ ќалтасынан ќаржыландырылды. 1969 ж ±йымныњ билік басына ФАТХ (¦йымныњ ірі тобы) тобының кµсемі Ясир Арафат келді. ¦йымныњ басты партизандыќ базасы Иорданияда болды.

Шешілмеген с±раќ сол бойынша ќалып, ќаќтыѓыстар одан єрі жалѓасты. 1967 ж Таяу Шыѓыста б±рылыс болды, осы жылы Израилъ Палестинаныњ британ мандаты астында болѓан территориясын басып алуды кµздеген еді.

1967 ж 5- шілдесінде Израилъ мен Египет, Иордания, Сирия арасында єскери ќаќтыѓыстар т±танды. Ќаќтыѓыс аяќталѓан соњ Израиль мен араб елдері арасында келісім жасалынды, ол бойынша Израиль Синай, Газа секторын, Батыс жаѓалауды, Шыѓыс Иерусалим жєне Голан шыњдарын ќосып басып алды.

1967 ж Ќауіпсіздік Кењесі 237- резолюциясын шыѓарды, резолюцияда ќаќтыѓыстар болѓан аудандарды, олардыњ т±рѓындарын аман сақтап ќалу жєне осы жерлерден ќашып кеткен т±рѓындарды ќайтару ќарастырылды.[1]Б±дан кейінде аракідік ќаќтыѓыстар басылѓан жоќ.

Кейінірек 1967 жылы 22- ќарашада Ќауіпсіздік Кењесі бір ауыздан Таяу Шыѓыстаѓы жаѓдайды бейбіт реттеуді кµздейтін 242- резолюцияны ќабылдады . Резолюция бейбітшілікті орнатуда екі принципті ќарастырды: “Израиль єскерін ќаќтыѓыс кезінде басып алѓан жерлерден алып кету” жєне “єрбір мемлекеттіњ егеменділігін, территориялыќ бµлінбейтіндігін мойындап соѓыс жаѓдайын тоќтату”. Резолюцияда “босќындар мєселесін єділ шешуде” ќарастырылды.[1]

242 -резолюцияны Араб елдері мойындады, Израиль єскерді шыѓару жєне босќындар мєселесі Араб елдерімен бас ќосудан соњ шешілетіндігін жария етті.

1967 жылы соѓыстан соњ Палестина мєселесі кењ саяси ауќымда т‰сінілетін болды. Палестиндіктердіњ µз ќ±ќыѓына жетуге деген ќ±лшынысы арта т‰сті.

1964 жылы ќ±рылѓан Палестинаныњ азат ету ±йымы (ООП), 1968 жылы µзініњ жања ¦лттыќ уставын шыѓарды. Б±л ќ±жатта Халыќаралыќ Одаќ µз жауапкершілігін орындай алмаѓандыѓы айтылып, палестина халќын ±лттыќ ќ±ќын мойындату ‰шін к‰реске шаќырды.[5]

1969 жылы желтоќсанда Бас Ассамблея Палестина мєселесініњ шыѓуы Б¦¦ Уставында жєне Б‰кілхалыќтыќ Адам ќ±ќы деклорациясында жазылѓан бµлінбес ќ±ќын айырѓандыќта екенін мойындады.

1970 – 1971 жылдары Иордания королі Хусейн ¦йымѓа ќарсы єскери операция µткізді, осыдан соњ ¦йымныњ штаб пєтері Ливанѓа кµшірілді. Палестина ¦лттыќ Азат ету ќозѓалысы ультра оњшыл ±йымдармен тіл табысып, іскерлік ќатынас ж‰ргізді. 1972 жылы “Ќаралы Ќырк‰йек” тобыныњ террористері Мюнхендегі олимпиядада тоѓыз Израиль спортшысын µлтірді. 1971 жылдыњ ќырк‰йегінде Б¦¦ - ѓа м‰ше 56 ел “Палестина мєселесін” Бас Ассамблеяныњ к‰н тєртібіндегі пункт ретінде ќоюды ±сынды. Олардыњ ±сынысы ќабылданып, содан бері Палестина мєселесі к‰н тєртібіндегі мєселелердіњ бір бµлігі болып ќалды.

3236 (XXIX) резолюция (1974 жылы 22 – ќараша) арќылы Бас Ассамблея палестина халќыныњ ќ±ќын бекітті, б±л бойынша олар сыртќы араласусыз ±лттыќ тєуелсіздікке, егемендікке жєне µз ошаќтарына оралуына ќ±ќықты болды. 1974 жылы Бас Ассамблея бекіткен палестина халќыныњ ќ±ќыќтары жыл сайын ќайта бекітіліп келуде.

1974 жылы ¦йымды Араб елдері мойындады. Ал, палестина халќыныњ жалѓыз зањды µкілі ретінде Арафат Б¦¦ Бас Ассамблеясында сµз сµйледі. 1975 жылы Бас Ассамблея б±л мєселеге ‰лкен кµњіл бµліп, олардыњ ќ±ќын ж‰зеге асыру ‰шін комитет ќ±рды.

Ливаннан єрекет еткен ¦йым Израиль ќаћарына ±шырады, штаб – пєтер орналасќан Бейрут ќоршалып, ¦йым µкілдері бейбіт Араб елдеріне ќашты. Ясир Арафат Туниске жасырынды. Израиль єуе к‰штері 1. 10. 1985 жылы Тунистегі ±йымныњ штаб – пєтеріне шабуыл жасады. 1987 жылы Арафаттыњ ‰ндеуімен “Интифада” арабтардыњ ќарулы кµтерілісі басталды. 1987 жылы желтоќсанда Газадаѓы оќиѓадан кейін Батыс жаѓалау жєне Газа секторындаѓы палестиндіктер Израиль жаулап алушыларына ќарсы кµтеріліске шыќты. Палестиндіктер интифаданы келесі жылдары да ќайталады.

1920 жылдан бергі Палестина жеріндегі жаѓдай интифаданыњ жандануына алып келді. Халыќтыњ барлыќ тобы – жастар, саудагерлер, ж±мысшылар, єйелдер, балалар демонстрацияѓа шығып, салыќ тµлеуге ќарсы шыќты, жєне басќа да талаптар ќойды.

Б¦¦-ның Адам ќ±ќығы жµніндегі арнайы комитеті жєне Таяу Шыѓыс агенттігі б±л ќ±былыстарды µз назарына алды. Олар Израильдік басып алушылардыњ демонстранттарѓа ќарсы ќатањ шаралары туралы баяндама жасады.

Интифада кезінде 1000 – нан артыќ адам ќаза тауып, 10000 – нан артыќ палестиндік жараланды, 1000 – даѓаны Израиль т‰рмелеріне жабылды. Баяндамада сонымен бірге т‰рмелердегі зорлыќ – зомбылыќ, кµзден жас шыѓаратын газдарды пайдалану туралы айтылѓан.[19]

1988 жылы 15 – ќарашада Алжирде Палестина ¦лттыќ кењесініњ XIX сессиясында, палестина мєселесі талќыланды. Б¦¦ - ныњ Израильдіњ басып алѓан территориясын босатуын талап еткен 242 жєне 338 – резолюциялары мойындалды.

Онда Израильге мынадай талаптар ќойылды: 1967 жылы оккупацияланѓан араб территориясынан, Иерусалимніњ шыѓыс бµлігінен израиль єскерлерін шыѓару, еврей ќоныстарын б±зу т. б.

1988 жылы 15 – ќарашада ¦йым “Палестина мемлекеті” ќ±рылуын жария етті. 1988 жылы 18 – ќарашада КСРО “жарияланѓан палестина мемлекетін” мойындап, онымен дипломатиялыќ ќатынас орнатты. 1989 жылы Палестина ¦лттыќ кењесі Арафатты квази мемлекеттіњ президенті етіп таѓайындады.[5]

1990 жылы 20 –желтоќсанда Ќауіпсіздік Кењесі Бас Хатшыдан Израильдік тµртінші Женева конвенциясын ќолдануын талап етті. Алайда Израиль, конвенцияныњ ќ±ќыќтыќ ќолданылуын маќ±лдаудан бас тартты. 1974 жылы Москвада ашылѓан Палестина Азат ету ±йымыныњ µкілдігі, 1990 жылы палестина мемелекетініњ елшілігі ретінде µзгерді. 15 –ќараша тєуелсіздік к‰ні ретінде тойланады.

1993 жылы Арафат жєне Израиль басшылары келісімге отырды, Израиль ¦йымды мойындап, онымен іскерлікті дамытуѓа келісті, 1996 – 1997 жылдары Палестина автономиясын ќ±руѓа жол ашылды. Елдегі саяси ќ±рылымныњ µзегі Палестинаныњ Азат ету ±йымы болып табылады. Араб елдерініњ лигасына м‰ше, ислам елдерініњ конференциясына ќатысады, Б¦¦ - ныњ жєне басќа да халыќаралыќ ±йымдардыњ ќадаѓалауындаѓы мемлекет. Єлемніњ ж‰зге жуыќ елдерінде µкілдігі бар.

Палестинаныњ Азат ету ±йымыныњ жоѓары органы ±лттыќ кењес болып табылады. (480 м‰шесі бар). Онда палестиндік бірнеше ±йымдар мен ќозѓалыстардыњ ќайраткерлері ќатысады.

Палестина Азат ету ±йымыныњ орталыќ кењесінде ж‰зге жуыќ адам ќызмет атќарады. Палестина Азат ету ±йымыныњ атќару комитетінде 18 адам (тµраѓасы Я. Арафат).

Палестинаныњ Азат ету ±йымы баѓытына ќарай шыќќан топтар : Палестина халыќтыќ Азат ету фронты, Палестина демократиялыќ азат ету фронты, Хамас жєне т. б. Палестиндік арабтар ±заќ уаќыт 181- резолюцияны мойындамаѓан болатын, ондаѓан жылдар бойы ќарулы к‰рес ж‰ргізіп келуде, біраќ белгілі бір нєтижеге ќол жетпеді.

Батыс Жаѓалау (5879 км²) мен Газа секторында (387 км²) б‰гінде 2 млн. – нан астам палестиндік арабтар т±рады (100 мыњ Израиль ќоныс аударушы).

Палестиндік арабтардыњ кµпшілігі араб елдерінде т±руѓа мєжб‰р болды.

Халќыныњ кµпшілігі ислам дінін ±стайды, христиан мен иуда діндері де кењ тараѓан.

Палестинаѓа экономикалыќ жєне ќаржылай араб елдері, Б¦¦ - ныњ фонды ‰лкен кµмек кµрсетуде. Негізінен ауыл шаруашылыќты мемлекет.[8]

XIX ѓ. соњында сионистер халыќаралыќ аренаѓа “еврей мемлекетініњ” ќ±рылуы деген ±ранмен шыќты. Т. Герцл еврей мєселесін шешудіњ жолы, еврей мемлекетін ќ±ру деп атап µтті. 1897 ж Базельде болѓан Д‰ниеж‰зілік сионистер ±йымыныњ I конгресінде “ Палестинаны еврей халќыныњ ошаѓы” деп жариялады. Сионистер б±л кезењде ашыќ еврей мемлекетін ќ±руды талап ете алмады. ДС¦ еврей мемлекетін болашаќта ќ±ру ‰шін, империалистік державалармен келісімге келе бастады. ДС¦ сол елдердіњ саяси ќоѓамдыќ µміріне араласа бастады.

Т.Герцл еврей капиталистеріне барон Гиршуѓа, Ротшильдтке жолдау жіберіп, еврей халќына бірт±тас саяси басшылыќ керектігін айтты.

“Біздіњ баќытсыздыѓымыз осы уаќытќа дейін саяси басшылыѓымыздыњ болмаѓандыѓында”,- деп атап көрсетті ол.[18]

Т.Герцлдіњ жасаѓан саяси баѓдарламасын еврей буржуазиясыныњ кейбір топтары ќолдаѓан жоќ. Еврей буржуазиясыныњ ірі топтары Англияда, Германияда, Францияда жєне АЌШ-та саяси жєне экономикалыќ ыќпалын к‰шейтуді ойлады. Палестинада еврей мемлекетініњ ќ±рылуын, кµптеген еврей капиталистері ќолдаѓан жоќ. Ротшильдтіњ µзі алѓашында Герцлдіњ саяси баѓдарламасын ќолдамады.

«Бальфур деклорациясы» жарияланѓаннан кейін,еврей буржуазиясыныњ ірі топтары “Палестинада еврей ошаѓын” ќалыптастыру жобасына жаппай ќолдау кµрсетті.

¦лыбритания ‰кіметі “Палестинада еврей халќыныњ ошаѓын” ќ±руды µз міндетіне алды.

Д.С.¦ - ныњ кµсемі Х. Вейцман, Палестинада еврейлердіњ санын ±лѓайту ќажеттігін айтты.

Бальфур деклорациясы аѓылшын отаршылдары мен сионистердіњ байланысын мыќтады.

ДС¦ шыќќан тегі еврей саясаткерлерімен байланысты ±лѓайтып , µздерініњ саяси жєне экономикалыќ ыќпалын µсіруге тырысты. Бірінші д‰ниеж‰зілік соѓысќа дейін ДС¦-ныњ орталыѓы Германия болса, соѓыстан кейін сионистердіњ саяси орталыѓына АЌШ айналды.[46]

20. 
    -жылдары Палестинада сионистердіњ орталыѓы ќалыптаса бастады. (Палестина еврей ќоѓамы) Палестинада осы жылдары ерекше саяси ±йым Ишува ќ±рылды, оны кейде мемлекет ішіндегі мемлекет деп те атайды. Британ єкімшілігі ќолдауындаѓы еврейлердіњ саяси ұйымы Палестинадаѓы аѓылшын мандаттыѓыныњ шартымен, Еврей агенттігі ќ±рылды. Бұл еврей мемлекетініњ ќалыптасуыныњ алѓашќы ќадамы еді. ДС¦-ныњ органдары мен Еврей агенттігініњ бірігуі халыќаралыќ сионизмніњ ыќпалын µсірді.