3 І – тарау. Бейбітшілік идея және құрал ретінде

1.1. Саяси ілімдер тарихындағы бибітшілік идиялары...............................7

1.2. Әлемдегі бибітшілік үшін күрестер..........................................................19
ІІ - тарау. Қазақстанның бибітшілік саяси әріптестігі

2.1. Қазақстанның ядросыз мемлекетке айналуы.........................................27

2.2 Қазақстанның ЕҚЫҰ – на төрағалық етуі және аймақты бибіт саясат орналған қосқан үлесі.........................................................................................39
Қорытынды .........................................................................................................54

Пайдаланылған әдебиеттер..............................................................................56

Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Осыдан дәл он жыл бұрын Қазақстан халқының еркіне сай әлемдегі ең ірі ядролық полигондардың бірі жабылды.

Біз, қазақстандықтар ядролық полигонды жабу арқылы алапат қарудан өз еркімен бас тартуымыз елімізге деген құрмет пен сенімнің көрінісі деп бағалаймыз. ядролық қауіпсіздіктің XX ғасырда екі полюсті әлемге лайықталып қалыптастырылған халықаралық жүйесі жаңа геосаяси жағдайға шыдас бере алмады, ядролық қарудың «жер бауырлап жылжу» процесін тоқтатуға шамасы келмеді. Осының бәрі ядролық қарудың одан әрі «жылжуына» жол бермеу, оның таралуын бақылаудың халықаралық жаңартылған жүйесінің құрылысы жөніндегі дүниежүзілік қауымдастықтың күш – жігерін жандандыруды талап етеді. Бүгінде ядролық қаруды таратпау мәселелері біздің еліміздің халықаралық сахнадағы басты басымдықтарына жатады. Қазақстанның қазіргі жаһандық қауіпсіздік жүйесінің құқықтық негізін құрайтын маңызды құжаттардың бірі- Ядролық қаруды таратпау шартына 1993 жылы қол қоюы және БҰҰ бас Ассемблеясының 51- сессиясында 1996 жылғы 24 қыркүйекте ядролық қаруды сынауға жаппай тыйым салу шартына қосылуы ел таңдауының табиғи жалғасы ретінде қабылданды [1].

Күштердің ара салмағы бұзылды, ядролық қару «үлкен» бестіктің ғана меншігі болудан қалды. Бұл қаруды таратпау жөніндегі жұрттың бәрі қабылдаған, енді бұзылмастай көрінетін тәртіпке қарамастан, ядролық қаруға ие елдердің саны арта түсті.

Қазақстанның егемен ел ретінде қалыптасуы өткен ғасырдың 90 -жылдарындағы аталған күрделі геосаяси жағдайда өтті. Ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін дүниежүзілік қауымдастықтың алдындағы айрықша жауапкершілігін сезінгендіктен де Қазақстан жалғыз дұрыс шешім екендігін кейіннен өмірдің өзі көрсетіп берген күрделі қадамға барды.

2.Салықаралық ұйымдардың ғаламдық проблемаларын шешудегі орны мен ролі атап айтқанда: экологиялық, аштықпен, жұқпалы аурулар проблемаларын шешу жолдарын анықтау .

-Қазіргі таңда Қазақстан мен Біріккен Ұлттар Ұйымымен арасындағы қарым -қатнасын зерттеп оның ғаламдық проблемалары мен мэселелерін шешудегі, атқарып жатқан жүмыстарын анықтау.

-Еуропалық одақ пен Қазақстанның ынтымақтастығын анықтау, олардың экологиялық қауіпсіздік проблемаларын шешу жолдарын анықтап түсінік беру, жэне бұл ұйымның антитеррористік экстремизм мен ланкестікке қарсы күресін анықтау.

Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы мен Қазақстан арасындағы ынтымақтастықтығын анықтап түсіндіру және де терроризм экстремизмге қарсы күресін анықтау, және экологиялық аймақпен атап айтқанда Семей мен Арал аймақтарына жүріп жатқан іс - шараларын анықтау.

3. Алайда - ХХІ ғасырды азаматтық ядролық қатерден құтылатын ғасырана айналдыру мақсатын көздейді.

4. Қазақстанның 2009 жылы ЕҚЫұ - ға төрағалыққа деген ниетін ашық мәлімдеген жалғыз мемлекет болып табылмақ.

Зерттеудің объектісі. Осы акт арқылы біз халықаралық қауымдастыққа өз сыртқы саясатымыздың ашықтығын, өзіміздің зорлық - зомбылық пен әскери қатерден азат бейбітшілікті жақтайтынымызды көрсетіп бердік.

Қазақстан ядролық қарудан бас тартуымен жай халықаралық бедел алып қана қойған жоқ. Біз ядролық державадардан — АҚШ – тан, Ресейден, Ұлыбританиядан, Франция мен Қытайдан аумақтық тұтастығымыз бен біздің егемендікті қүрметтеудің берік кепілдерін алдық.

Бүгінде Қазақстанның ядролық қарусыз мәртебесі — бұл біздің шекарамыздың бүкіл өлшемдері бойынша бейбітшілік пен қауіпсіздіктің негізі болып табылады.

Бұл Қазақстанның басқа елдермен жемісті ынтымақтастығының нақты мүмкіндігі.

Сондықтан да осы ынтымақтастықты біз еліміз аумағындағы ядролық сынақтардың салдарын жою саласында да кеңейте түскіміз келер еді.

Бүгінде Қазақстан ядролық сынақтардың салдарын жою проблемасын негізінен дербес шешуде. Іс жүзінде біз полигонга байланысты өз проблемаларымызбен бетпе – бет қалып отырмыз.Алайда XXI ғасырды адамзаттың ядролық қатерден құтылатын ғасырынаайналдыру мақсатын көздейді.

Қазақстан ЕҚЫҰ-ға 2009 жылы төрағалық ету кандидатурасы жөнінде мәлімдеді. Бұл мәселе жылдың аяғына дейін шешілуі тиіс. Шындығында да, біздің мәлімдемемізге көзқарасы түзу мемлекеттер баршылық. Олардың есептеуінше, бұл мәлімдеме, бір жағынан, ЕҚЫҰ үшін және Қазақстанның өзін-өзі таныту үшін және қолайлы мүмкіндік болып табылады Қазақстанның 2009 жылы ЕҚЫҰ –ға төрағалыққа деген ниетін ашық мәлімдеген жалғаз мемлекет болып табылмақ [4].
І - тарау. Бейбітшілік идея және құрал ретінде.

1.1. Саяси ілімдер тарихындағы бейбітшілік идеялар

Ілімдер тарихында бибітшілік насихаттау жөнінде Томас Гоббс пен Джон Локктың және Голландияның әлем таныған ойшылдары Гуго Гроций мен Барух Спинозаның еңбектерінен айқын көрінді.

Гуго Гроций жаңа заманның (табиғи және халықаралық құқықтың) мемлекет және құқық туралы ерте буржуазиялық ілімінің негізін қалаушылардың бірі, Голландияның әйгілі заңгері және саяси ойшылы. Ол жан-жақты білім алған, мемлекет және құқық тарихы, соғыс және бейбітшілік мәселслері және ғылымның басқа да салалары бойынша 90-нан астам онімді еңбек жазған талантты автор. Оның басты еңбегі мемлекет, саясат, құқық мәселелері туралы кең көлемді шығармалары "Соғыс жене бейбітшілік құқығы туралы", "Ерікті теңіз туралы", "Табиғи құқықтар мен халықтар құқығы", сонымен бірге бұқаралық құқық принциптері түсіндірілетін үш кітабында толығырақ қамтылды.

Жаңа қалыптасқан буржуазиялық құқықтық көзқарастың алғашқы өкілдерінің бірі ретінде Г. Гроций феодализмнен капитализмге өту және буржуазиялық қоғамның орнығу дәуіріндегі мемлекеттік форманың ішкі өмірі мен халықаралық қарым-қатынас принциптерін құқықтық тұрғыдан түсіндіруге және оны ғылыми талдауға ұмтылды. Алдына қойған мақсатына жету жолында Г. Гроций таңдаған тақырыптарын соңына дейін түсіндіре алу үшін әртүрлі жағдайда не істеуге болатындығын, оларды қалай шешу керсктігін саясаттан тыс әділдік пен құқық негізінде шешуді ұсынды.

Құқықтану саласы Гроций үшін құқық және әділдік, ал саяси ғылым мақсаттылық пен пайда мәселелері болып табылады. Ол құқықтануға ғылыми форма беру үшін оның табиғаттан пайда болуы мен қолдан жасалу шекарасын анықтау керектігін айтады. Өйткені, қолдан жасалған құқықтар уақыт ағымына қарай езгермеді келеді (мысалы, мемлекеттің келісім арқылы орнығуы, мемлекеттік зандар, халықтар құқығы және т.б.), ал табиғаттан шыкқан құқықтар яғни, табиғи құқықтар барлық уақытта өз күйінде қалады. Сондықтан ол заңтануда өзінің ерік қайнар көзі бар "табиғи, өзгеріссіз" бөлігін басқалардан айыра білу қажеттігін атап көрсетеді.

Адамдардың түрлі кәсіппсн, қолөнермен, өнермен шұғылдануы, бұрынғыдан әдемірек тұруға тырысуы алдымен жылжымолы мүлікке, кейіннен жылжымайтын мүлік арасында өзара бөлінске алып келді. Дамудың осындай нәтижесінде жеке меншіктің пайда болуын Г. Гроций олардың "әлдебір келісімі" немесс ұғынуы, әлде олардың үнсіз исленуі, яғни, олардың әрқайсысының өздеріне алып үлгерген меншіктеріне бәрінің келісуі деп түсіндіреді.

Табиғи құқықтың іске асуының ішкі лошкасы және табиғи даму қалпының сыртқы-оқиғалық жақтары "адамдардың мемлекетке бірігуіне" әкелді, олар құдай әмірімен емес, адамдардың өмір тәжірибесі мен олардың әділетсіздікке қарсы жеке дара күресінің әлсіздігінен ерікті түрде бірікті. Мемлекеттік билік те өзінің түп-тамырын осыда алады. Г. Гроций қағидасы бойынша мемлекет өзінің әлеуметтік мағынасы жөнінен көпшіліктің азшылыққа қарсы келісімі, әлсіздср мен қаналушылардың күштілер мен дәулеттілерге қарсы одағы ретінде көрінеді [5].

Г. Гроцийдің саяси-құқықтық ілімінің едәуір бөлігі халық аралық қатынастарға, әлемдік бейбітшілік мәселелеріне арналған. Ол бүгінгі күннің ең маңызды мәселесі бостандык пен бейбітшілік мәселесі деп есептеді (алықаралық қатынастарды, әсіресе соғыс және бейбітшілік мәселелерін құқықтық реттеу мен бекіту қажеттігі туралы ой айтқан Г. Гроций соғыс пен құқықтың сәй-кессіздігі туралы кең тараған түсінікті сынға алды. Оның айтуынша, соғыс табиғи құқыққа қайшы келмейді, өйткені "әркім табиғи түрде өз құқығын қорғаушы, сол үшін де біздерге қол берілген". Соғысқа, сондай-ақ, құдай заңы бойынша да, халықтар заңы бойынша да тиым салынбаған. Бірақ Гроцийдің көзқарасы барлық соғыстың әділетті екендігін білдірмейді.

Соғысты әділетті жәнс әділетсіз деп бөлген ол, "барлық соғыстың басталуы құқықтың бұзылу салдары" деп түсіндіреді. Әділетті соғыс деп Г. Гроций қорғаныс, мемлскеттің тұтастығын сақтау және дүние-мүлікті қорғау соғыстарын ал әділетсіз соғыстар деп басқыншылық, басқаның дүниесін тартып алу,басқа халықтарды бағындыру жолындағы соғыстарды айтады. Ол әділетсіз соғысты жүргізушілер "өздерінің жасаған зұлымдық әрекеттері мен зардаптарынан болған шығынды" төлеуге тиіс деп есептеді. Олар соғыстың барлық ауыртпалығы мен зардаптары үшіті адамзат алдында жауапты. Оның әлемдік қауымдастықтың жаңа түрін қалыптастырудағы халықаралық құқық туралы еңбектері оған "халықаралық құқықтың атасы" деген атақ берді. Гуго Гроций "Ерікті теңіз туралы" (1609) еңбегінде "теңіздің еріктілігі" теориясын сол кездегі халықаралық жағдайдың тәжірибесін пайдалана отырып жан-жақты негіздеп берді. Оның бұл теориясы голландиялық көпестер олигархиясының отарлық және сыртқы саудадағы үстемдік жағдайын заң жағынан бекітті және мемлекеттердің өзара шарттық қарым-қатынастарының принципіне негізделгсн теорияны анықтады. Оның құқықтық концепциялары сол замам үшін прогресшіл болғанымен, саяси көзқарастары туралы бұлай деп айта қою қиын. Мемлскеттік өкіметті ол өкілді органдар мен монархтарға тиісті деп санады, ал халық билігі мен оның қажеттілігі туралы ештеңе айтпады. Ол халықтың өмір сүріп тұрған билік формасына қарсы көтеріліс жасау құқығын тек тирандық билікке қарсы, бүкіл ұлтты азапқа салу мен құртып жіберу жоспарына қарсы ерекше жағдайда ғана қолданыста болады деп есептелді.

Соғыс дсген не, құқық деген не?

Ортақ ішкі мемлекеттік құқықпен байланыстырылмаған адамдардың барлық өзара даулары соғыс пен бейбітшілік ахуалына қатысты; әлі халық болып бірікпеген немесе әр түрлі халықтарға жататын адамдардың - жеке адамдардың да, тақсырлардың өздерінің де, сондай-ақ соңғылар мен құқықтары тең адамдардың, атап айтканда - атақты тектен шыққандар мен респуб-ликалардағы еркін азаматтардың даулары осындай. Ал соғыстар бітім жасау үшін жүргізілетіндіктен және соғыстың тұтануына апарып соқтырмауы мүмкін дау жоқ болғандықтан, соғыс құқығын баяндауға орай әдетте соғысқа ұласатын қандай алауыздықтар туындайтынына тоқталған жөн. Соғыстың өзі болса одан кейін бізді өзінің түпкі мақсаты ретіндегі бейбітшілікке жеткізеді [6]. ІІ Біз соғыс құқығын түсіндіруді ниет еткендіктен, сөз болып отырған соғыс дегеніңіз не және мәселе етіп қойылған құқық дегеніңіз не деген мәселені зерттеу қажет. Цицерон соғыс дегеніміз күш жарыстыру деп кесіп айтады. Соғыс дегеніміз күш қолданып күресу ахуалы. Осынау ортақ ұғым кейініректе сөз етілуі тиіс кез-келген соғысты камтиды. Әділдіктің бір түрі теңдестер арасындағы қарым-қатынастан, ал екіншісі - басыңқылар мен бағыныштылар ара-сындағы қарым-қатынастан тұрады. Сондықтан осы соңғы түрді үстемдік құқығы, ал біріншісін - теңдік құқығы деп атасақ, біздің қателесуіміз екіталай.

Ерте буржуазиялық саяси және құқықтық ілімінің дамуына сондай-ақ қоғам, мемлекет, билік мәселелеріне XVII ғасырда өмір сүрген Голландияның ұлы философы және саяси ойшылы Барух (Бенедикт) Спиноза қомақты үлес қосты. Оның саяси-құқықтық тақырыптағы басты еңбектері "Діни-саяси толғау", "Саяси трактат", "Декарт философиясының қағидалары", "Геометриялық әдіспен дәлелденген этика".

Қажеттілік үшін пайда болатын табиғат құбылыстарын танудың ең тиімді, ен оңай жолы ретінде Спиноза дедуктивті аксиомалық математикалық тәсілді ұсынды. Оның философиялық ілімі бойынша барлық материалдық денелер мен құбылыстарды біріктіретін ұғым түпнегіз болып табылады. Осы түпнегізді іздеуді Спиноза себептіліктен табуға тырысады. Осындай көзқараста болған ол табиғаттың да, адам өмірінің де себептілік заңына бағынышты екенін дәлелдеу үшін ойлаудың математикалық тәсілін қолданады. Оның айтуынша, "адамдар өзін дүниеге келген күннен бастап еріктімін" деп санайды, бірақ шындығында олай емес. Өйткені, адамдардың күнделікті іс-әрекеттері де себептілікке бағынады. Себептілік бар жерде зандылық бар.

Спиноза "Діни-саяси толғау" трактатында Библияның ғылыми сынының негізін салды. "Екі ақиқат" концепциясын басышлыққа алған ол нағыз шындықты танып білуде Библияның көл егі шамалы деп есептеді. Оның айтуынша, адамдардын шындықты тек Библия мен шіркеу догмаларынан ғана іздеуі олардың адасуына және өздерінің құқықтарын пайдалана алмауына әкеліп соғады.

Шындықты іздеудің бірден-бір жолы Сипиноза ілімі бойынша ақыл-ой мен сана ғана болып табылады. Ал мемлекет және құқық мәселелерін қарастырғанда оны танудың сол саладағы өзіндік ерекшеліктерін ескеру қажет деп есептеді. Ол бар барлық мүмкін заттарды" "зандылық арқылы дәлелденетін" және ешбір жағдайда дәлелдеуге келмейтін моральдық ақикат" негізінде қабылданатындар деп екіге бөлді. Спиноза табиғат заңдарын адам санасы жете алған құдай шешімі ретінде сипаттайды. Оның табиғи құқық туралы тұжырымы да табиғат заңын осылай түсінудің нәтижесі екендігінен білу қиын емес.

Спиноза бойынша адам — табиғаттың бір бөлшегі —, адамға және барлық табиғатқа табиғи зандылықтар мен қажеттіліктер бірдей дәрежеде тән болып табылады. Табиғи құкық ешкім қажет етпейтін және ешкім істей алмайтын нәрсеге ғана тиым салады. Табиғат дүниесі және табиғи құқықтар бойынша адамда бір-біріне жау.

Спинозаның айтуынша табиғи жағдайда (адамдар, табиғатың басқа да тіршілік иелері, ақылды, ақылсыз, күшті, әлсәз) барлық нәрсенің өз қалауы бойынша бүкіл тіршілігі бірдей және сондай негізде құкыққа ие болуы жағынан да тең дәрежеде. Бірақ бұл табиғи құқықтардың көлемі мен мазмұны әртүрлі адамдарда (басқа да тіршілік иелерінде) олардың дене мөлшері мен күйіне қарай әртүрлі болып келеді. Бірақ барлық адам үшін жалпы құқық орнықпаған табиғи жағдайда олардың қауіпсіз өкірі мен мақсат-мүдделерін жүзеге асыруы мүмкін емес. Табиғат жәнс табиғи кажеттіліктің өзі адамдардың қиын жағдайдан шығу мүмкіндіктерінің жолын қарастырған. Яғни, жалпы үйлесімділікпен адамдардың қоғамға және мемлекетке бірігуіне жағдай жасалып отырады.

Спинозаның ойынша саясат туралы бұрынғы ілім авторлар қателігі адам табиғатын зерттеудегі адамдарды табиғи күйінде емес, оларды өздерінен қалай көргі келгендігінен болып табылады. Осындай қателік салдарынан олар саясат теориясын жасай алмады да, армандаған "алтын ғасыры" мен "Күн қалалары" сол заманда жүзеге аспады.

Адамзат тарихының тәжірибесіне сілтеме жасай отырып, Спиноза барлық адамдар әрдайым бір-бірімен қарым-қатынаста болып, белгілі бір азаматтық жағдайда қатар өмір сүреді деп атап көрсетті. Сондықтан да мемлекеттің, табиғи негізі мен себебін ақыл-сананың нәтижесінен емес, жалпы табиғаттан немесе адамдар қатарынан іздеу керектігін айтады [7].

Азаматтық қоғамның айрықша белгісі — жоғары биліктің, яғни мемлекеттің бар болуы. Бұл жерде жоғары билік ретінде мемлекеттің егемендігі туралы айтылып отыр. Спинозаның мемлекеттік шарт теориясының, басты ерекшелігі, "әркімнің азаматтық қоғамдар табиги құқығы тоқтатылмайды", өйткені, адамдар табиғи немесе азаматтық қоғамда болсын табиғат заңдары бойынша әрекет етеді, өздерінің мүддесін ойлайды, сондай-ақ оларды қорқыныш пен үміт сезімі билейді. Азаматтық қоғамда мемлекет бекіткен табиғи құқықтар әрекет етеді, яғни барлық адам үшін жалпы зандар мен тұрмыс зандары, жалпы кепілдік пен қауіпсіздік кепілдігі пайда болады, барлығы бір ғана жоғары биліктен қорқады.

Жоғары билік барлық адам басшылыққа алатын мемлекеттің жалпы рухы боп танылады. Жоғары билік қана жеке және барлық адамдар үшін ненің қайырымды немесе қайырымсыз, не нәрсе жаман, не нәрсе жақсы, әділдік қайсы, әділетсіздік қайсы, нені істеуге болады және болмайтындығын шеше алады. Жоғары билік өкілдігі заңдар шығару, түсінік беру, заңның күшін жою, әділ сот, лауазымды адамдарды сайлау, соғыс пен бейбітшілік және т.б. мемлекеттік істерді шешу болып табылады [8].

Жоғары билік дегеніміз — Спиноза бойынша "ешқандай заңмен байланыспау, бірақ бәрі де оған бағынуы тиіс, әрі жоғары биліктің барлық зандарын, тіпті ақылға қонбайтын шешімдерін де сөзсіз орындауға тиісті".

Спиноза адам бостандығын рұқсат ету шегімен емес, оның ақылға қонымдылығымен анықтауды ұсынады. Өйткені, адам бостандығы табиғи қажеттіліктерді тани білу шекарасының негізінде ғана мүмкін деп есептсйді. "Ерік пен сана — бір нәрсе" деп атап көрсетті Спиноза. Бұл концеция бойынша саналы ерік қана еркін бола алады. Адам өзінің саналы ақылымен әрекет етсе ғана еркін болады. Өйткені, ол өзінің әрсксттерін соған қажетті біліммен ғана іске асырады.

Мемлекеттің түпкі мақсаты да адамдарды қорқыныштан ары өту, олардың қауіпсіздігі мсн табиғи құқықтарын өзіне және басқаларға зиян келттірмей қорғай білу. Мемлекеттің өзін сақтау мақсатында жасаған ақылға сыйымсыз әрекеттері, яғни адамдардың табиғи құқықтарын кейбір жағдайда бұзуы немесе қорғай алмауы қылмыс болып табылмайды. Өйткені, мемлекетті сақтау жалпы игілік үшін жасалған ортақ мүдде боп табылады.

Спиноза мемлекетке бағыныштылардың билікке қарсылық білдіруін, бекітілген келісімдер мен заңдарды бұзуын Мақұлдады. Ал билік басындағылардың өздерінің зандарды бұзуы көпшіліктің наразылығын туғызады, "мемлекеттің қиратылуы мсн келісімдердің бұзылуына" алып келеді. Бұндай жағдайда Спиноноза халықтың көтеріліске шығуының табиғи құқығын мойындау кажет деп санайды.

Спинозаның саяси-құқықтық ілімінде мемлекет формалары мәселесіне де едәуір көңіл бөлінген. Бұнда ол жоғары биліктің әр түрлі формаларының ең тиімдісін, яғни, адам игілігі мен оның қауіпсіздігін, және бейбіт өмірді қамтамасыз ете алатын түрін түсіндіруге әрекеттенді. Ол мемлекеттің (жоғары биліктің) үш түрін-монархия, аристократия және демократияға бөліп көрсетеді. Қатты сынға ұшыраған тирания мемлекет формалары қатарын алынбады. Сондай-ақ басқыншылық жәнс халықтарды қанау жолымен орнатылған кез - келген жоғары билікті де мойына ала алмады.

Демократиялық мемлекетке қанша бейім тұрғанымен, Спиноз сол дәуірдегі саяси шындықпен санаспай тұра алмады. Сондықтан да сол дәуірдегі биліктің ең, тиімдісі және қолайлысы бірі қатар қасиеттері мен белгілері бар монархия мен аристократ шны деп есептеді. Монархиялық биліктің негізін ашып көрсетуде Спиноза бір адамның жоғары құқыққа ие болуы және мемлекеттің барлық күшін пайдалануы мүмкін емес деп атал көрсетті. Сондықтан да монарх өзінің кейбір өкілеттіліктерін көмекшілері мен жақындарына береді, монархиялық билік осылайша аристократиялық формаға жақындайды немесе аристократиялық формаға айналады. Монарх жанындағы әртүрлі кеңестер мен көмекшілердің, басты міндеті-мемлекеттің негізгі заңдарын қорғау, монархқа алдағы істер жайында ақыл-кеңестер беру. Монарх жанындағы кеңес, сонымен бірге құқықтану білгірін (маманын) енгізу туралы мәселені ерекше атап көрсетеді.

Адамдардың белгілі бір сайланбалы тобының қолында болып табылатын жоғары биліктің аристократиялық формасы Спинозаның берген бағасы бойынша монархияға қарағанда бір табан болса да жоғарырақ болып есептелді. Өйткені, мұнда мемлекеттік билік көпшілік дауыспен басқарылады. Мемлекеттің мұндай формасында билеушінің неғұрлым көп болғаны қажет. Патрицийлер саны жалпы халықтың елуден біріне сәйкес келуі тиіс.

Спиноза аристократиялық республиканың федеративті формасын артық деп таниды. Өйткені, республиканың федеративті (формасында жоғары билік федерация мүшелері — қалалар арасында өзара белінеді. Демократияның аристократиядан айырмашылығын анықтауға тырысқан Спиноза, демократияда билеушілср заң арқылы анықталады, сондықтан да, олар жоғары билікте аристократияға қарағанда азаттлыққа ұшырайды деп қорытындылайды.

«Левиафан» атты саяси философиялық трактатымен әлем жұртшылығына танылған Томас Гоббстың революцияға деген өзіндік көзқарасы болды. Өмірбаяндық деректерінен мәлім болғандай ол шала туылғанына қарамастан өмірінің соңына дейін ақыл есін жоғалтпай, кәрілікке мойын ұсынбай 91 жыл өмір сүреді. Жастық шағында сол кездегі Мерсенн, Декарт, Бэкон, Галилей, Кеплер сияқты атақты ойшылдармен жақсы таныс болған Т. Гоббс ерте бастан-ақ философиялық және саяси ілім-мен шұғылданды. Оның саяси көзқарастары ағылшын буржуазиялық революциясының ықпалында қалыптасады. Алғашқы кезде монархияны жақтаған ол 1640—1651 жылдары Францияда эмиграциада болады. Бірақ елдегі саяси оқиғалардың өзгеруіне байланысты роялистерден біржолата қол үзген ол Лондонға оралады және Кромвель саясатын идеологаялық жағынан негіздеуге тырысады. Көзқарасы жағынан абсолютті саяси билікке жақын тұрғандылығына қарамастан ол феодалдық "шындықтар" мен монархиялық шексіз билікті сынға алды. Оның бұл тақырыптағы саяси құқықтық идеялары "Азамат туралы ілімнін, философиялық бастауы", "Левиафан немесе шіркеулік және азаматтық мемлекеттің материясы, формасы мен билігі" деген еңбектерінде айқын көрінеді.

Ол өзінің мемлекет және құқық туралы теориясының негізі ретінде жеке тұлғаның табиғаты туралы түсінікті алға қояды. Т. Г ) Гоббстың ойы бойынша адамдар алғашқы кезде дене және ақыл - ой қабілеттері жөнінен тең дәрежеде жаратылған. Бірақ табиғатының өзімшіл, ашқарақ, тойымсыз. Яғни, "адам адамға — қаскыр". Осыдан келіп қоғамда "барлығына бәрінін қарсы күресі" келіп шығады. Бұндай соғыс жағдайында бәріне дс құқылы болу — ешнәрсеге де құқылы болмауды білдіреді. Т. Гоббс адамдардың мұндай аяушылық жағдайын "адамзат қауымының табиғи тіршілігі" деп атайды. Бірақ адамдарға мұндай жағдайдан шығу үшін күш пен ақыл қабілеттері берілген. Гоббс оны табиғи заңдар деп атайды, ал оның ең бастысы әрбір адам бейбіт өмірге ұмтылуы және оны сақтауы керек. Мұнан басқасының бәрі бітімге жету құрамы ретінде пайдаланылады.

Бітімге жету құралының ең басты түйіні бейбіт өмір мен өзіндік қорғаныс үшін өзіңнің кейбір құқықтарынды шектеуге тура келетіндігі [9]. Бұл — екінші табиғи заң. Адамдар өздерінің құқықтарын өзара келісімділікпен басқа адамға немесе адамдар тобына береді. Екінші табиғи заңнан үшінші табиғи заң шығады. Олер (адамдар) өздері бекіткен келісімдерді орындауы тиіс, олай боллаған жағдайда келісімнің ешқандай маңызы болмайды. Үшінші табиғи жағдайдан әділдіктің қайнар көзі мен бастауы көрінеді. Аталған үш заңнан басқа тағы он алты табиғи (өзгермейтін және мәңгі) заң бар. Олардың барлығы да бір ғана ережені — өзіңе ұнамаған басқаға да істемеу қағидасын білдіреді.

Табиғи зандардың ролі қаншалықты зор болғанымен. Олардың орындалуы міндетті емес. Гоббстың айтуы бойынша, табиғи зандар бір нәрсені іске асыру немесе іске асырмау туралы бостандығы, ал позитивті заңдар бір нәрсені іске асыру немесе іске асырмау міндеттілігі. Т. Гоббс мемлекеттің абсолютті билігі ғана бейбіт өмір мен табиғи зандардың кепілдігі бола алады деп қорытады. Абсолютті билік азаматтық заңдар шығару арқылы жеке тұтғаларды оны орындауға мәжбүр етеді. Табиғи зандар ақылды күшінен жүзеге асса, азаматтық зандар күшке сүйенеді.

Мемлекет адамдардың өз өмірі үшін қорқынышынан, яғни өздерін қорғайтын биліктің қажеттілігінен пайда болған, олар өзара шарттасу арқылы өздеріне үстемдік ететін билеушіні таңдаған. Яғни, мемлекет жасанды дене (левиафан) болып табылады. Мемлекеттің пайда болуының екінші бір тәсілі — зорлық. Гоббс ерікті келісім арқылы құрылған мемлекетті орныққан мемлекет, ал күш арқылы құрылған мемлекетті ойлап табылған мемлекет деп атайды.

Мемлекет билеушісін егемен деп атаған Гоббс онын абсолютті билігін мақұлдайды. Жоғары билікке ие болған ол азаматтық заңдарға бағынышты емес, зандарды ол өзі шығарады, олардың күшін жояды, соғыс жариялайды, бітім жасайды, дауларды шешеді, барлық лауазымды адамдарды тағайындайды. Оның бидігі бөлінбейді және ешкімге берілмейді. Гоббс мемлекеттік билікті болуды қостамайды. Оның айтуынша "мемлекеттік билікті болу оны қирату деген сөз, өйткені белінген билік бірін-бірі құртып тынады".

Гоббстың айтуынша мемлекет өзінің бағыныштыларына азаматтық заңмен тиым салынбаған іс-әрекеттің бәрін жүзеге асыруы бостандық кепілдігін береді. Билеушінің парызы халықты жақсы басқара білу, өйткені, мемлекет билеуші үшін емес, халық үшін құрылған. Шексіз мемлекеттік билікті жақтаған Т. Гоббс саяси абсолютизм теоретигі ретінде мемлекет формалары мәселесіне көп көңіл бөле қойған жоқ. Оның пікірінше өз халқын қорғай білген билік мемлекеттің қандай формасына қарамастан біркелкі. Дегенмен, ол мемлекеттің, үш формасы: монархия, демократия, аристократия туралы айтады және оның бүйрегі монархияға бұрады, өйткені, мұндағы жалпы мүдде жеке мүдделермен сәйкес келеді. Жеке тұлғаның мемлекеттің абсолютті билігіне бағыныштылығын қолдаған Т. Гоббс олардың кей жағдайда қарсылық білдіру құқығын, яғни, көтеріліс жасау мүмкіндігін жоққа шығармайды. Өйткені, өзін-өзі сақтау табиғаттың ең жоғарғы заңы. Өзін-өзі қорғау үшін әркім де мемлекеттік билікке қарсы шығуға құқьшы. Бұл заңға жоғары билеушіне қарсы тұрмауы тиіс. "Өйтпеген жағдайда ол өз билігін жоғалтады".

Гоббстың пікірі бойынша күшті орталықтандырылған мемлекет барлық жеке тұлғалардың қатысуымен жасалатын қоғамдық шарт негізінде құрылады. Мұндай мемлекет елдегі саяси тәртіп пен азаматтардың қаупісіздігін және тұрмыс тіршілігін қамтамасыз етеді. Қоғамдық шарт "бүкіл билікті шоғырландыру немесе оны бір адамның қолына беру арқылы" ғана бейбіт өмір орната алады [10]. Гоббс шексіз билік адамның мінез-құлқында және көзқарасында табиғи қалыптасқан деп есептейді. "Абсолютті билигіне тұрған ештеңе жоқ, адамзат қауымы бір-бірін шектемей өмір сүре де алмайды. Қолайсыз жағдайдың болуы биліктен емес, адамдардың өздеріне байланысты".

Шексіз билікке ие болған мемлекет тюлицейлік — қорғау қызметімем ғана шектелмеуі тиіс. Оның міндеті "кәсіпкерліктің барлық түрін қолдау, жұмыс орындарын табу, елдің экономикасын көтеру, оқу ағарту ж ұмыстарымен айналысу". Мемлекет өзінің қол астындағылардың бостамдығын қамтамасыз етуі тиіс. Әркім "азаматтық заң арқьшы тиым салынбағанның бәріне құқылы". Жақсылық пен жамандықтың ең, негізгі азаматтық заң, басты судья — заң шығарушы. Гоббстың ойынша азаматтардың табиғи және саяси құқықтарының, қамтамасыз етіліп азаматтық заңның әділдігі мен шығарылған заңның сапалылығында.

Гоббс жасаған мемлекеттік билік конденциясында көптеген маңызды қағидалар бар. Ол мемлекетті қоғамдық өмір мен мәдениеттің қажетті шарты. деп көрсетті. "Мемлекеттен тыс жердс — соғыс, өшпенділік, қарқынып, кедейлік, қатыгездік, жауыздық, варварлық, жабайылық, қайырымсыздық, мемлекетте - ақыл-ой, бейбітшілік, қауіпсіздік, байлық, қайырымдылық, ізгілік, қоғам, білім үстемдігі бар". Оның әлеуметтік философиясының көптеген бағыттары замандастары тарапынан қолдауға ие болған жоқ. Гоббстың адамдық тіршілік иесін қозғалыстағы материяның бір құрамды бөлігі ретінде қарауы, адам табиғаттың ауыр бейнесін суреттеуі, абсолютті билікті қорғауы және билік егемендігінің құдайлық сипатын жоққа шығаруы басқалардың қарсылығына тап болды. Дегенмен осындай қайзылықтарына қарамастан оның саяси-құқықтық идеяларының маныздылығын одан кейінгі қоғам тарихын көрсетті.