34-35, 19 наурыз, 2011 жыл. 6 бет. «Атырау» облыстық-қоғамдық саяси газет

- Наурыз мерекесі – бұл өзі әлімсақтан бері адамзаттың табиғатқа бейімделуіне байланысты туған тіршілік мейрамы. Бұл - өмір мейрамы. Бұл – жаңарудың белгісі. Өйткені, Наурызда күллі тіршілік атаулы жаңа кейіпке түсіп, жердің астындағы тамырлар, тіпті, жыландардың өзі ескі қабығын тастайды. Жердің тоңы жібиді, ағаштар бүршік атады.

Өзіңіз хабарласып отырған осы Батыс елінде «көрісу» деп аталатын тамаша дәстүр, мереке бар. Бұл туралы сәл кейінірек. Қазір айтпағым мынау: Көрісу кезінде көрісуге дейін соққан жел мен аяздың лебі басылады, жерден көктің керемет иісі шығып, ызғар жердің бетіне шығады. Табиғатпен етене араласып, өмір бойы жер-анамен біте қайнасып өткен көшпелі қазақтар Наурыздың ерекшелігін жете түйсінген. Көне Қытай жазбаларындағы көшпенділерге қатысты деректерде «...олар Наурызда жиналады. Үлкен той жасайды, бір-бірінің амандығын сұраса келген ел көрісіп, ата-баба әруағына бағыштап ас береді» деп жазылған. «Ескі айда есірке, жаңа жылда жарылқа», «Ұлыс оң болсын, ақ мол болсын» деп өткен көшпенділер қыстың қиыншылығынан аман өргеніне қуаныпты.

Біздің дәуірімізге дейінгі көшпенділердің көрісу мерекесі Батыс өңірінде жақсы сақталып қалуының себебі – Батыстың империя астанасы болуында. Бұл көрісу – ғұндардан басталып, түрік, Алтын Орда дәуірі арқылы бүгінгі күнге жеткен ең ұлық мереке. Сайып келгенде, Наурыз – ғарышпен астасқан табиғаттың тойы. Ал, біз Наурызға жаңа жыл деп қана қараймыз. Сондықтан, да, біздің алдымызда Наурыздың түпкі маңызын ашу міндеті тұр. Оның үстіне Наурыз - әр отбасының, тіпті, тұтас елдің амандығының белгісі. Христиандар неге «жаңа жылды әркім өз үйінде қарсы алуы керек» дейді? Өйткені, жақсылықтың бастауы жаңа жылда жатыр. Сондықтан да, Наурызды отбасымен қарсы алу қажет. Салт-дәстүрлеріміздің мәнін ашу арқылы Наурыздың астарын тереңдетуге тиіспіз.

- Наурызды жалпыхалықтық мерекеге толық айналдыру үшін әлі көп нәрсе жасалуы керек. Батыс өңірінде 14 наурыздан бастап көрісу басталып кетті. Міне, сондықтан да 14 наурыздан бастап, Жаңа жыл келеді. Бұл ұлық мереке наурыздың 22-сіне дейін жалғасады деген түсінік, ұғым, психология қалыптастыруымыз қажет.

Наурызды ең алдымен жаңалықта қарсы алу керек. Бұл дегеніңіз, Наурыздың ескі нәрселерден арылу, тазару жылы екендігін көрсетеді. Наурызда жаман мінезден арылып, ағайын, дос-жаран арасындағы ескі өкпе-наздан құтылу міндет. Әр қазақ өзінің рухани жаңаруымен қатар, табиғаттың жаңаруына атсалысуы қажет. Көше бойы көшеттер отырғызылып, үй-жай реттеліп, әр үйге жаңалық енуі шарт. Осыдан барып, өмірге деген көзқарастың өзгеруі басталады. Міне, осындай ғана қарапайым шаралар мемлекеттік және қоғамдық ұйымдардың жұмысында көрініс табуы керек. Адамдардың мұң-мұқтажы осы ұйымдар арқылы Наурыз қарсаңында шешілсе, бұл оның жалпыхалықтық мерекеге айналуына зор септігін тигізері сөзсіз. Наурызға деген көзқарастың өзгеруінен өмір сүру режимінің жақсаруы басталады.

- Кеңес Үкіметі тұсында Наурыз болған жоқ. Ал, қазіргі Наурыздың мағынасы басқа, әйтсе де, нағыз жаңа жыл деген психология әлі қалыптаса қойған жоқ. Сондықтан да, мынаны айтқым келеді. Қақаған қыстың ортасындағы жаңа жылдың қазақтарға еш қатысы жоқ. Рас, желтоқсанмен он екі айдың кестесі аяқталады. Керексіз атрибуттар - Аяз ата, Ақшақарды ұмыту керек. Өз басым соңғы студенттік жылдарымнан бастап, бұл жаңа жылды тойламаймын. Өйткені, бұл - христиандардың діни мерекесі. Осы түсінік бүгінгі ұрпақтың бойында қалыптасса деймін. Ол үшін Мәдениет министрлігі Наурызды байыбына жеткізіп дәріптейтіндей іс-шаралар жоспарын жүзеге асыруы керек. Бір ғажабы, Наурыз – халық пен ғарыштың арасындағы мереке.

- Меніңше, зиялы қауым, БАҚ өкілдері Наурыз мерекесінің мәнін, маңызын насихаттау, дәріптеуден жалықпауы керек. Ата-бабаларымыз «үй-іші тазаланбаған, кір-қоқыс үйілген жерге жаңа жыл келмейді» деп есептеген. Наурызды адамзаттан бастап, тіршілік біткеннің жаңаруы деулері де осыдан. Ертеректе бабаларымыз Наурыз туар алдында көрші жатқан елге көрісе, амандаса бару үшін, алдын-ала ат-әбзел, ер-тұрмандарын жаңартып дайындаған. Көшеттер отырғызып, әр үйден бастап, бүтін ауыл жаңарған.

- Наурыз күн мен түннің теңелетін тамаша бір табиғи құбылысымен тұспа-тұс келетіндігімен де ерекше. Оның үстіне Наурыз халықтың әлеуметтік, экономикалық жағдайымен де тығыз байланысты. Ата-бабаларымыздың негізгі шаруашылығы мал шаруашылығы болған. Қыста қиын. Мал әлсіреп әрең шығады. Денсаулықта да әлсіздік болады ол кезде. Наурыз келгенде, осы қиыншылықтар артта қалып, қардың көбесі сөгіліп, мал төлдейді, уыз келеді. Халықтың шаруасы азайып, арқасы кеңейді. Міне, осы қуаныштарды халыққа әкелетін Наурыз атты біздің ұлық мерекеміз. Кеңес Үкіметі кезінде қазақтың зиялылары ғана емес, қазақтың салт-дәстүрлері, тілі, діні қуғынға ұшырады. Солардың ішінде біздің Наурыз мерекесі де бар. Жандайшаптар ол кезде Наурызды дінмен байланыстырып қуалады. Шын мәнінде, Наурыздың ислам дінімен еш байланысы жоқ. Өйткені, Наурыз қазақ даласына исламнан бұрын келген. Кезінде көрісіп барған адамдарды соқыр діншіл етіп көрсетіп, ортадан аластады.

- Тоқсаныншы жылдары Наурыз жаңадан аталып жүрген кезде киіз үй тігу басталды. Наурыз арқылы салт-дәстүрден көрініс беру, киіз үйдің ішінде ұлттық дүниелерді көрсету қажет болды ол кезде. Қазақ үшін қазір киіз үй таңсық емес. «Киіз үйді бұрын даладан көрсек, қазір қаладан көретін болдық» дейді бауырларымыз. Сондықтан да, Наурызды нақышына келтіре дәріптеуде бір киіз үй немесе бір реттік концерт дегендеріңіз жеткілікті емес. Сондықтан да, Наурызды ұлттық ерекшелік, ұлттық артықшылық, рухани нәр беруші, ғасырдан ғасырға жалғасып келе жатқан ұрпақтар сабақтастығы ретінде көрсетуіміз керек.