А. А. Какимова Әлемдік тарих және әлеуметтік-саяси пәндер

№13 Практикалық сабақ

1. 
   І дүниежүзілік соғыстан кейінгі тарих ғылымы.
   
2. 
   Либералды тарихты зерттеудегі реформистік және консервативтік бағыттар.
   
3. 
   Коммонс мектебі.Жұмысшы қозғалыс тарихнамасы.
   
4. 
   Солшыл радикалды және марксистік бағыттың дамуы.
   

1. 
   Историография Истории нового времени стран Европы и Америки.А.В. Адо, И.С. Галкин,И.В. Григорьева. (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 1990ж.)
   
2. 
   Историография Истории нового и новейшего времени стран Европы и Америки (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 2000ж.)
   

1. Италия тарихнамасы. Коречандік идеализмнің позитивизмге қарсылығы.

2. АҚШ отарлық кезең тарихын зерттеудегі «Империялық мектеп».Прогрессивтік негірлік тарихнаманың қалыптасуы.

СӨЖ мазмұны: Италиядағы ІІ дүниежүзілік соғыс және Қарсыласу жылдарындағы тарихшылар.

Әдебиет:

1. 
   Историография Истории нового времени стран Европы и Америки.А.В. Адо, И.С. Галкин,И.В. Григорьева. (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 1990ж.)
   
2. 
   Историография Истории нового и новейшего времени стран Европы и Америки (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 2000ж.)
   

№14 Дәріс

2. Әлеуметтік-экономикалық тарих Е.В. Тарае.

1. 
   Историография Истории нового времени стран Европы и Америки.А.В. Адо, И.С. Галкин,И.В. Григорьева. (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 1990ж.)
   
2. 
   Историография Истории нового и новейшего времени стран Европы и Америки (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 2000ж.)
   

1. 
   Историография Истории нового времени стран Европы и Америки.А.В. Адо, И.С. Галкин,И.В. Григорьева. (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 1990ж.)
   
2. 
   Историография Истории нового и новейшего времени стран Европы и Америки (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 2000ж.)
   

№14 Практикалық сабақ

1. ХХ ғ. І-жартысындағы Француз тарихнамасы «Анналдар» мектебі.

2. ХХ ғ. б. Ұлыбритания, Германия тарихнамасының ерекшелігі.

3. Орыс тарихнамасының дамуы және тарихты зерттеудің әдістемелік қиыншылықтары.

4. Орыс тарихнамасында Ұлыбритания, Германия, Италиян және басқа батыс елдерінің тарихын зерттеулері.

Әдебиет:

1. 
   Историография Истории нового времени стран Европы и Америки.А.В. Адо, И.С. Галкин,И.В. Григорьева. (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 1990ж.)
   
2. 
   Историография Истории нового и новейшего времени стран Европы и Америки (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 2000ж.)
   

1. 
   60-80ж.ж. АҚШ тарихнамасы.
   
2. 
   ХІХ-ХХ ғ. Басындағы Румын тарихнамасы.
   

1. 
   Историография Истории нового времени стран Европы и Америки.А.В. Адо, И.С. Галкин,И.В. Григорьева. (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 1990ж.)
   
2. 
   Историография Истории нового и новейшего времени стран Европы и Америки (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 2000ж.)
   

№15 Дәріс

1. АҚШ-тағы тарих ғылымы.

2. ХХ ғ. ІІ-жартысындағы француз тарихнамасы.

3. Ұлыбританиядағы тарихнама.

4. Жаңа әлеуметтік тарих

Әдебиет:

1. 
   Историография Истории нового времени стран Европы и Америки.А.В. Адо, И.С. Галкин,И.В. Григорьева. (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 1990ж.)
   
2. 
   Историография Истории нового и новейшего времени стран Европы и Америки (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 2000ж.)
   

1. 
   Историография Истории нового времени стран Европы и Америки.А.В. Адо, И.С. Галкин,И.В. Григорьева. (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 1990ж.)
   
2. 
   Историография Истории нового и новейшего времени стран Европы и Америки (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 2000ж.)
   

№15 Практикалық сабақ

1. 
   Француз тарихнамасы «Жаңа тарихи ой»
   
2. 
   «Анналдар» бағыты. Ф. Бродель.және экономикалық, әлеуметтік тарихтың зерттелуі.
   
3. 
   Ұлыбритания тарихнамасы. Саяси және экономикалық тарих.
   
4. 
   Германия Федеративтік Республикасының тарих ғылымының басты бағыттары.
   
5. 
   50 ж.ж. консерватизмнің дамуы және оның өкілдері.
   
6. 
   Герман тарихнамасындағы әлеуметтік тарихқа бет-бұрыс.
   

1. 
   Историография Истории нового времени стран Европы и Америки.А.В. Адо, И.С. Галкин,И.В. Григорьева. (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 1990ж.)
   
2. 
   Историография Истории нового и новейшего времени стран Европы и Америки (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 2000ж.)
   

1. 
   Историография Истории нового времени стран Европы и Америки.А.В. Адо, И.С. Галкин,И.В. Григорьева. (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 1990ж.)
   
2. 
   Историография Истории нового и новейшего времени стран Европы и Америки (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 2000ж.)
   
3. 
   Маркс К, Энгельс Ф. Святое семейство, или Критика критической критики/ /Соч. 2-е изд. Т. 2.-
   
4. 
   Маркс К, Энгельс Ф. Немецкая идеоло­гия/ /Соч. 2-е изд. Т. 3.-- Маркс К., Энгельс Ф. Манифест Коммунистической партии/ /Соч. 2-е изд. Т. 4.
   
5. 
   Маркс К Философский манифест историчес­кой школы права/ / Маркс К, Энгельс Ф. Соч. 2-е изд. Т. 1.-
   
6. 
   Маркс К К критике гегелевской философии права/ /
   
7. 
   Там же.- Маркс К. Гизо «Почему удал ась Английская революция? Рас­суждение об истории Английской револю­ции»/
   
8. 
   Энгельс Ф. Развитие социализма от утопии к науке/ / Маркс К., Энгельс Ф. Соч. 2-е изд. Т. 19.
   
9. 
   Энгельс Ф. Анти-Дюринг//Маркс К, Энгельс Ф. Соч. 2-е изд. Т. 20.-
   
10. 
    Энгельс Ф. Людвиг Фейербах и конец классической немец­кой философии/ / Маркс К, Энгельс Ф. Соч. 2-еизд. Т. 21.-
    
11. 
    Энгельс Ф. Роль насилия в исто­рии/ /Там же.-
    
12. 
    Энгельс Ф. Письмо Е. Э. Паприц. 26 июня 1884 г) / Маркс К, Энгельс Ф. Соч. 2-е изд. Т. 36.
    
13. 
    Ленин В. Н. Фридрих Энгельс/ /Полн. собр. соч. Т. 2.-- Ленин В. Н. От какого наследства мы отказываемся? / /
    
14. 
    Там же.- Ленин В. Н. Чего хотят и чего боятся наши либеральные
    
15. 
    буржуа?//Полн. собр. соч. Т. 11.-Ленин В. Н.
    
16. 
    Материализм и эмпириокритицизм/ /Полн. собр. соч. Т. 18.- Ленин В. Н
    
17. 
    Империализм, как высшая стадия капитализма/ /Полн. собр. соч. Т. 27.- Ленин В. Н. Тетради по империа­лизму/ /Полн. собр. соч. Т. 28.-
    
18. 
    Ленин В. Н. О карикатуре на марксизм и об «империалисти­ческом экономизме»/ /Полн. собр. соч. Т. 30.
    
19. 
    Аникин А. В. Юность науки. Жизнь и идеи мыслителей-экономистов до Маркса. М., 1985.­
    
20. 
    Барг М. А. Эпохи и идеи. Становление историз­ма. М., 1987.-
    
21. 
    Вебер Б. Г. Историогра­фические проблемы. М., 1974.-
    
22. 
    Журавлев Л. А. Позитивизм и проб­лема исторических законов. М., 1980.-
    
23. 
    Исто­риография истории южных и западных славян. М., 1987.-
    
24. 
    Историография нового времени стран Европы и Америки. М., 1967.- Историо­графия новой и новейшей истории стран Европыи Америки. М., 1977.- История буржуазнойсоциологии XIX - начала Х-Х века. М., 1979.­Кон Н. С. Философский идеализм и кризис бур­жуазной исторической мысли. М., 1959.- Кос­минский Е. А. Историография средних веков. М., 1963.-
    
25. 
    Плеханов Г. В. К вопросу о развитии монистического взгляда на историю/ / П Пеха­нов Г. В. Избранные философские произведения. М., 1956. Т. 1.-.
    
26. 
    Голы,щн Л. Н. Энгельс - историк. М.,
    
27. 
    Могильницкий Б. Г. К. Маркс и Ф. Энгельс - историки историчес­кой науки/ /Новая и новейшая история. 1984. N2 1.-
    
28. 
    Энгельс и проблемы истории. М., 1970.­Энгельс - теоретик. М., 1970.
    
29. 
    Иванов В. В. Историзм в ленинской методологии научного исследования. М., 1982.­
    
30. 
    Брагина Л. М. Социально-этические взгляды итальянских гуманистов. М., 1983.-
    
31. 
    Бурлац­кий Ф. М. Загадка и урок Никколо Макиавелли. М., 1977.-
    
32. 
    Рутен6ург В. И. Жизнь и творчество Никколо Макьявелли/ / Макьявелли Н. История Флоренции. Л., 1973.-
    
33. 
    Рутен6ург В. И. Титаны Возрождения. Л., 1976.
    
34. 
    Зверева Г. И. Организация исторической науки в Великобритании в новое и новейшее время. М., 1986.
    
35. 
    Павлова Т. А. Закон свободы: Повесть о Дже­рарде Уинстенли. М., 1985.-
    
36. 
    Аникин А. Адам Смит. М., 1968.-
    
37. 
    Елистрато­ва А. А. Английский роман эпохи Просвещения. М., 1966.- Мееровский Б. В. Английские мора­листы XVIlI в. о «природе человека»/ /История философии и вопросы культуры. М., 1975.­
    
38. 
    Нарский И. С. Философия Давида Юма. М.,1967.-
    
39. 
    Гутнова Е. В. Томас Карлейль как историк/ / Вопросы истории. 1945. N~ 5-6.-
    
40. 
    Ерофе­ев Н. А. Исторические взгляды чартиста О'Брай­ена/ /Из истории социально-политических идей. М., 1955.- Ерофеев Н. А.
    
41. 
    Английская истори­ческая наука 30-40-х годов XIX в./ /Маркс­историк. М., 1968.
    
42. 
    Кареев Н. И. Томас Карлейль, его жизнь, его личность, его произведения, его идеи. Пг., 1923.-
    
43. 
    Костикова И. В. Философско­социологические взгляды Томаса Карлейля. М., 1983.-
    
44. 
    Реизов Б. Г. Творчество Вальтера Скотта. М., Л., 1965.-
    
45. 
    Новая иновейшая история. Саратов, 1974. Вып. 2.­
    
46. 
    Далин В. М. Историки Франции XIX-XX веков. М., 1981.-
    
47. 
    Каре­ев Н. И. Историки Французской революции. Л., 1924. Т. 1-2.
    
48. 
    Алексеев-Попов В. С. О социальных и поли­тических идеях Жан-Жака Руссо/ /Жан-ЖакРуссо. Трактаты. М., 1969.-
    
49. 
    Волгин В. П. Дви­жение «равных» И их социальные идеи/ /
    
50. 
    Буона­ротти Ф. Заговор во имя равенства. М., 1963.­
    
51. 
    Волгин В. П. Развитие общественной мысли воФранции в ХУlll веке. М., 1977.-
    
52. 
    Космин­ский Е. А. Вольтер и историческая наука/ /
    
53. 
    КОС­минский Е. А. Проблемы английского феодализ­ма и историографии средних веков. М., 1963.­
    
54. 
    Кузнецов В. Н. Французский материализм ХVllI века. М., 1981.-
    
55. 
    Лю6линская А. д. Исто­рическая мысль в Энциклопедии/ /История вЭнциклопедии Дидро и Д'Аламбера. Л., 1978.
    
56. 
    ­Попов-Ленский И. Л. Антуан Барнав и матери­алистическое понимание истории. М., Л., 1924.~
    
57. 
    Соколов Н. П. Исторический процесс в произве­дениях Тюрго/ /Ученые записки Горьковскогоуниверситета. 1959. Вып. 51.
    
58. 
    Застен­кер Н. Е. Очерки истории социалистическоймысли. М., 1985.
    
59. 
    Коган-Бернштейн Ф. А. ЖюльМишле и его книга «Народ»/ /
    
60. 
    Плеханов Г. В. Историки времен Реставрации/ /Собр. соч. М., Л., 1923. Т. VII.-
    
61. 
    Плеханов Г. В. Огюстен Тьерри и материалистическое понимание истории/ /Собр. соч. М., Л., 1923. Т. VllI.-
    
62. 
    Кучеренко Г. С. Сен-симонизм в обществен­ной мысли XIX в. М., 1975. Гл. 1lI.~
    
63. 
    Лу­кин Н. М. Альфонс Олар (1849-1928) / /
    
64. 
    Олар А. Тэн как историк/ /Современный мир. 1908.
    
65. 
    Ревякин А. В. Этьен Кабе о фран­цузских буржуазных революциях/ /Историясоциалистических учений. М., 1987.
    
66. 
    Годшо Ж. Альбер Матьез/ /Французский ежегодник 1982. М., 1984.-
    
67. 
    Гулыга А. В. Немецкая классическая фило­софия. М., 1986.-.
    
68. 
    Кан С. Б. Немецкая историог­рафия революции 1848-1849 гг. в Германии. М., 1962.
    
69. 
    
    
70. 
    Каримский А. М. Философия истории Гегеля. М., 1988.
    
71. 
    Смоленский Н. И. Леопольд фон Ранке. Методо­логия и методика исторического исследования//Методологические и историографическиевопросы исторической науки. Томск, 1966.
    
72. 
    .Болховитинов Н. Н. США: проблемы истории и современная историография. М., 1980.­
    
73. 
    Дементьев И. П. Американская историографиягражданской войны в США (l861~1865). М., 1963.-
    
74. 
    Болховитинов Н. Н. Становление историчес­кой науки в США/ /История США. М., 1983. Т. 1.-
    
75. 
    Дементьев И. П. Теория американской исключительности в исторической мысли США/ /Вопросы истории. 1986. N2 2.-
    
76. 
    Дементьев И. П. Идейная борьба в США по вопросам экспансии (на рубеже XIX-XX вв.). М., 1973.-
    
77. 
    Дементьев И. П. Об исторических взглядах Чарлза Бирда/ /Вопросы истории. 1957. N2
    
78. 
    Алпатов М. А. Русская историческая мысль и Западная Европа (ХУН - первая четверть XVIII в.). М., 1976.
    
79. 
    -Алпатов М. А. Русская историческая мысль и Западная Европа (ХУIII - первая половина XIX в.). М., 1985.­
    
80. 
    Иллерицкий В. Е. Революционная историческаямысль в России. М., 1974. Итенберг Б. С. Россияи Великая французская революция. М., 1988.­
    
81. 
    Дербов Л. А. Исторические взгляды русских просветителей второй половины ХУН 1 века. Саратов. 1987.-
    
82. 
    Пештич С. Л. Русская исто­риография XVIII века. Л., 1961-1971. Ч. 1-3.
    
83. 
    Цимба­ев Н. И. Славянофильство. Из истории русскойобщественной мысли XIX в. М., 1986.-
    
84. 
    Шик­ло А. Е. Исторические взгляды Полевого. М., 1981.
    
85. 
    Золотарев В. П. Историческая концепция Н. И. Кареева. Содержание и эволюция. Л., 1988.-
    
86. 
    Ковальченко И. Д., Шикло А. Е. Кризис русской буржуазной исторической науки в конце XIX - начале ХХ в./ /Вопросы истории. 1981. NQ 1.-
    
87. 
    Могильницкий Б. Г. Политические и ме­тодологические идеи русской либеральной медиевистики середины 70-х г.г. XIX в.- начала 90-х годов. Томск, 1969.-
    
88. 
    Шкуринов П. С. Пози­тивизм в России XIX века. М., 1980.
    
89. 
    Канделоро Д. История совре­менной Италии. М., 1958-1971. (разделы«Библиографическая справка» к т. 1-5).
    
90. 
    Мизиано К. Ф. Историография революции 1848 г. в Италии//Революции 1848-1849. М., 1952. Т. 2.- Эфиров С. А. Итальянская бур­жуазная философия ХХ века. М., 1968.
    
91. 
    Плеха­нов Г. В. О книге Кроче «Экономический матери­ализм и марксистская экономия: Критическиеочерки»/ /Соч. М., Л., 1923. Т. Н.-
    
92. 
    Аббате М. Философия Бенедетто Кроче и кризис итальянского общества. М., 1959.
    
93. 
    ­Иванов Г. М. Кризис позитивистской концепцииисторического источника и Б. Кроче/ /Вопросыистории. 1974. NQ 1.
    
94. 
    Ледерер Э. Венгерская историография эпохидуализма (1867-1918)/ /Историография ново­го времени стран Европы и Америки. М., 1967.­
    
95. 
    Константи­неску М. и др. Румынская историография XIX­начала ХХ в./
    
96. 
    Темкин В. А. Франсиско Пи-и-Мар­галь как теоретик испанского федерализма/ / Проблемы испанской истории. М., 1984.
    
97. 
    1964.- Ермола­ев В. И. Национальная историография в странах Латинской Америки конца XIX - начала ХХ в. / /
    
98. 
    Историография нового времени стран Европы и Америки. М., 1967.-
    

№ 1 дәріс

1. 
   Тарихнама пәні және оның негізгі мақсаты.
   
2. 
   2.Тарихнама тарихи танымның теориялық методологиялық принциптері.
   

1.Тарихи ғылымның әртүрлі кезеңдердегі дамуының қоғамдық жағдайларын анықтайды. Сонымен қатар қалыптасқан идеялар мен теорияларды зерттейді.

2. Тарихнама тарихи танымның теориялық-методологиялық принциптерін сараптайды.

Методологиялық принцип қоғамдық ойдың әртүрлі салаларымен – философиямен, саяси экономиямен, социологиямен, саясаттанумен, жалпы қоғамның мәдени даму деңгейімен тығыз байланысты. Мысалы, Француз ағартушыларының (ХVІІІ ғ.) тарихи көзқарастарын түсіну үшін – сол кезеңнің табиғи, дәстүрлік құқық нормаларын зерттеу керек, немесе ХІХ ғ. Аяғы ХХ ғ. Басындағы Неміс тарихшысы К. Лампрехтің творчествасын пайымдау үшін Неміс саяси экономикасының, позитивизм принциптерін білу қажет.

Методология (әдіснама) принциптерінің дамуына жаратылыстану ғылымдары зор әсерін ти.ізеді. Мысалы, математика мен физика ғылымдарының дамуы ХVІІ ғ. Ағылшын қоғамдық – саяси ойына әсерін тигізіп, «әлеуметтік физика» принциптерін қалыптастырса биология мен психология ғылымдары ХІХ ғ. ІІ-жартысында қоғамдық дамудың позитивистік заңдылықтарын қалыптастырды.

3. Тарихнамада тарихи деректердің сипаты үлкен маңыз алады. Жаңа тарихи дерек - әлі де тарихнамалық факт емес. Жаңа тарихи дерек-тарихи зерттеуден кейін ғана тарихнама дүниесіне айналды. Тарихи деректі зерттеу асқан шеберлік пен қырағылықты қажет етеді, қалай болғанда да өткен дәуір проблемасы бұрмаланбау керек.

4. Тарихи зерттеудің проблемаларын анықтау зор маңыз алады. Белгілі бір тарихи кезеңдерде неліктен нақты бір проблемалар өзекті бола қалады. Проблематикаға тарихи уақиғалар, тарихи процесс әсерін тигізеді.

5. Тарихнамалық зерттеудің өзіндік деректері бар – ол тарихи еңбектер.(монографиялар, мақалалар, ғылыми баяндамалар, дерек нұсқаларының жазбалары т.б., ғылыми дисскусия дүниелері, рецензиялар). Бұл еңбектердің ғылыми обьективтілігі, тарихилығы өте маңызды. Тарихи танымның бір ерекшелігі – обьекті мен субьекті тұтастығы, яғни зерттеулерде субьективтік моменттердің болуы мүмкін. Немесе идеялық бағыт, тарихи коньюктура, догма деген бар. Белгілі бір догмаға шоқыну, тарихи зерттеулерге, пайымдауларға ғаламат зиянын тигізеді. (Мыс. Кеңес дәуірі).

Тарихи зерттеулерде тарихилық принципі болады – яғни осы кезге дейін қалыртасқан теориялар, - тарихи концепциялар - өзінің обьективті жалғасын табу керек.

Мыс. Фр. ағартушысы Ш. Монтескье – географиялық теорияның негізін салушылыардың бірі болып саналады, өз еңбектерінде табиғи жағдайлар (климат, топрақ т.б.) тарихи процесске әсерін асыра бағалар, бірақ оның еңбектерінде провиденциализм қағидаларына сын қарау болғандықтан, біз оны ХVІІІ ғ. Тарихи ойшылдары ретінде бағалаймыз.

Тарихи ғылым тарихы – үнемі дамып отырады. Бірақ тарихи ойдың дағдарыс кезеңдері, өз потенциалын сарыққан кезеңдері де болады. Бұл жағдайда жаңа ғылыми мектептер прогрессивтік және консервативтік бағыттарда болуы мүмкін.

Тарихнама даму кезеңдері бар.

1. 
   Маркске дейінгі тарихнама.
   
2. 
   ХІХ ғ. ІІ-жартысы ХХ ғ. Евразия кеңістігінде Маркстік тарихнама дамыды.
   
3. 
   Советтік тарихнама.
   
4. 
   Бүгінгі таң тарихнамасы.
   

1. 
   Қайта өрлеу дәуіріндегі гуманистік тарихнама.
   
2. 
   Ағартушылық – романтизм тарихнамасы. (ХІХ ғ. І-жартысы).
   
3. 
   Позитивистік тарихнама (ХІХ ғ. ІІ-жартысы).
   
4. 
   Марксистік тарихи ғылым, ортодоксальдық позитивизм эволюциясы.
   
5. 
   ХХ ғ. 60-90-жылдарындағы тарихи ғылым.
   

ХІХ ғ. І-жартысындағы тарихи ғылым елеулі жетістіктермен сипатталады. Тарихилық принциптерінің негізі салынды.

ХІХ ғ. ортасында тарихи материализм жетекші теорияға айналды, қоғамдық-экономикалық формация туралы ілім жасалынды.

ХІХ ғ. ІІ –жартысында ескі классикалық концепциялар тоқырап, қоғамдық ой-философия, социология жаратылыстану ғылым жаңалықтары негізінде – позитивизмнің негізі салынды. Тарихнамадағы ықпалды ағым-позитивизм болды.

Позитивизм идеялары: 1. Тарихи үрдіс заңдылықтарын мойындай отырып, табиғат заңдарын қоғам дамуына механикалық түрде қосу, эволюция заңдылықтарын мойындау.

ХХ ғ. басында тарихнамада дағдарыс байқалады. Бұл дағдарыс ХХ ғ. басындағы глобалдық, саяси-экономикалық өзгерістерден, әлемдік қарама-қайшылықтардан туындады деуге болады. Европа, әлем І-дүниежүзілік соғыс қарсаңында тұрды, яғни тарихи процесстегі қарама-қайшылықтарды позитивистік әдіснама шеңберінде түсіндіру қиындады.

ХХ ғ. басында Евразия кеңістігінде марксистік идея – болшевизм, ленинизм идеясына ұласты да, революция жаңа кеңестік дәуір тарихнамасын берді. Біз бұл тұрғыда Ресей тарихи ой дамуының кезеңдеріне тоқтала келе – советтік (кеңестік) тарихнама принциптерін де талдаймыз.

Сонымен жаңа және қазіргі заман тарихнамасы - әртүрлі тарихи ой бағыттары мен мектептерін зерттейді. ХV-ХVІ ғғ. гуманистік тарихнамадан бастап ХХ ғ. аяқтаймыз.

Белгілі орыс тарихшысы Н.М. Карамзин «История государства Россиского» еңбегінде «Тарих дегеніміз халықтардың қасиетті кітабы, тұрмыс-тіршілік айнасы, ақиқат пен шындық өзегі, ұрпақ өсиеті, болашақ үлгісі» деген екен. Ондашы тарихты зерттеу барысында орасан зор тарихи ой қоры жасалады. Тарихи ойды зерттеу сана мен сезімге керек. Тарих – зерделіні де, жетесізді де алаңдатқан. Ғасырлар шежіресін оқып тұрған Геродойтты Олимпиада ойындары үстіндегі шу басылып, халық қоршап алыпты дейді. Тарих-муза. Ол тыныштықты талап етеді. Н.М. Карамзин «История государства Российского» т.1. 13-бет.

«На славных играх Олимпийских умолкал шум, и толпы безмолствовали вокруг Геродота, читающего предания веков».

1. 
   Тарихнама пәнінің мақсаты және зерттейтін негізгі мәселелері.
   
2. 
   Тарихнаманың кезеңдері.
   

1. 
   Историография Истории нового времени стран Европы и Америки.А.В. Адо, И.С. Галкин,И.В. Григорьева. (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 1990ж.)
   
2. 
   Историография Истории нового и новейшего времени стран Европы и Америки (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 2000ж.)
   

№ 2 дәріс

1. 
   Гуманистік көз-қарас.
   
2. 
   2. Гуманистік тарихнаманың негізгі мектептері.
   

2. Гуманистік тарихнаманың негізгі мектептері.

1-сұрақ

ХҮІ-ХҮІІІ ғғ. Еуропалық және әлемдік тарихта феодализмнен капитализмге өту дәуірі болып есептелінеді. Осы кезең аралығында Еуропа елдерінде терең шаруашылық өзгерістер және феодалдық қатынастар мен әлеуметтік саяси институттардың трансформациялық сипаттағы өзгерістері болып осы қатынастар ыдырады. Капиталдың алғашқы қорлану процесі жүрді, кеапиталистік қатынастар қарқындай бастады. Осының барлығы млн-даған адамдардың материалдық және рухани тұрмысына ықпал жасап, жаңа қоғамдық тұтыныстарды енгізіп, жаңа әлеуметтік қарама-қайшылықтарды қалыптастырды.

Феодалдық теологиялық көзқарас жаңа таным, түсініктермен ауыса бастады. Әсіресе адам тұлғасының қоғамдағы орны мен ролі туралы идеялар пайда болды. Міне, осындай жаһандық өзгерістер барысында тарихи ой және тарихнама қалыптасты. Бұл жаңа заманның философиясына айналды.

ХІҮ - ХҮ ғғ. Қайта өрлеу мәдениетінің идеялық негізі гуманистік көзқарас болды. Бұл ертебуржуазиялық даму тенденцияларын және осыған байланысты әлеуметтік-психологиялық өзгерістерді бейнелейтін көзқарас болды.

Гуманистік көзқарас заман талабының сұранысынан туындады. Себебі, адамзат жинақтаған жаңа білім мен тәжірибе қорытындылары жасалуға тиісті болды. Товар – ақша қатынастарының дамуы, капиталистік өндірістің қалыптасуы, корпоративтік байланыстардың қалыптасуы. Ерікті, қажырлы адам туралы түсініктерді қалыптастырды. ХҮ ғ. аяғында ұлы географиялық ашулар жаңа ғылыми түсініктерді туғызды. Астрономия ғылымында жаңалықтар ашылды. Міне, осының барлығы әлеммен кеңістіктегі адам орны мен ролі туралы мәселелерді туғызды.

ХҮ ғ. ортасында Батыс Еуропада кітап бастыру ісі дамыды, ХҮІ ғ. басында кітап бастырудың 250 орталығы қалыптасып, 40 мыңнан астам кітап шықты. Бұл антикалық авторлар теорияларының арнасын кеңейтіп, білімнің мүлде жаңа көздері пайда болды.

Гуманистер әлемді танудың схоластикалық әдістерін өзгертіп, теологиялық концепциядан мүлде алшақтап, адамның орасан зор қабылеті мен мүмкіндіктері туралы идеяны дамытты. Адам өміріндегі табыстар мен жетістіктерді, адам бақыты мен құндылықтарын, яғни, жарық дүниенің құндылықтарын бірінші орынға шығарды. Қазақ халқында «опасыз, жалған дүние» деген түсініктер бар. Бірақ мың күнгі қараңғылықтан, бір күнгі жарығым артық деген де ой бар. Яғни адам О дүниелік құндылықтар үшін емес, осы қазіргі, бүгінгі құндылықтар үшін күрес жүргізу керек.

Сонымен гуманистік көзқарас адам ойын сакральдық немесе теологиялық бағыттан мүлде жаңа бағытқа көшірілді. Жаңа гуманистік ой толғаныс негізінде жаңа ғылыми көзқарастар қалыптасып, осының негізінде гуманистік тарихнама қалыптасқан болатын.

Орта ғасырлық көзқарас тарихқа үлкен мән берді. Христиандық философияда тарих туралы алғашқы ұғымдар айтылып, тарих жоғарғы құдай актысы арқылы жүріп, дамиды делінген.

Гуманистік тарихнама мүлде жаңа принциптерді ұсынады. Тарих құдай шындықтары негізінде емес, адамдардың іс-әрекеттері негізінде қалыптасады, дамиды делінген. Гуманистік тарихнамада саяси тарихқа ерекше мән беріледі. Саяси тарих адамзат іс-әрекетінің ерекше саласы делінген. Сондықтан да гуманист ғалымдардың шығармаларында саяси тарих пен әскери тарихқа ерекше мән беріледі. ХҮ-ХҮІ ғғ. тарихи еңбектер жарық көрді. Көптеген шығармалар басылымнан шығып жатты, бірақ тарих әлі де университеттік пәнге айналмады. Сондықтан бұл шығармалар әдеби шығарма болып есептелінеді. Дегенмен де гуманистердің еңбектері тарих туралы ғылыми ілімнің алғашқы формасы болды.

Жаңа тарихи ойдың қалыптасуы кейінгі орта ғасыр дәуірінде жүзеге асты, себебі, Батыс Еуропаның алдыңғы қатарлы елдерінде феодалдық қатынастардың ыдырап, жаңа капиталистік қатынастардың қалыптасуы жүрді. Бұл кезеңде орталықтанған мемлекеттер құрылды, абсолютизм қалыптасты, буржуазия ұлтының қалыптасуының алғы шарттары пайда болды, және сонымен қатар жаңа әлеуметтік қарама-қайшылықтар да туындады.

Буржуазиялық идеялогияның алғашқы элементтері пайда болды. Гуманистік көзқарас светтік, азаматтық көзқарас болып есептелінеді, және орта ғасырлық теологиялық көзқарасқа қарсы гуманистік көзқарас табиғат және қоғамдағы құбылыстарды ақыл-ой тұрғысынан түсіндіреді, олар адамға, жеке тұлғаға бас иеді, оларды табиғаттың тамаша құбылысы деп есептейді. «Гуманизм» humanus деген латын тілінен адам табиғаты деген түсінік береді.

Гуманистік көзқарас антикалық мәдениетке ерекше көңіл аударады. Антикалық мәдениет үлгілерін мысалы: антикалық жазушылар, ғалымдар, философтар, суретшілер шығармаларын қайтадан жандандыруды мақсат етеді.

ХҮ ғ. басында гуманистік философия шеңберінде гуманистік тарихнама да қалыптасып дамиды. Батыс Еуропаның әртүрлі елдеріндегі гуманистік тарихнаманың өзіндік ерекшеліктері болды, алайда оларға тән бір ортақ белгі ол тарихқа светтік - зайырлық сипат береді.

Гуманистік тарихнама тарихты жаңа кезеңдерге бөлді. Осы кезге дейінгі Ассерия – Вавилондық, Мидо-Парсылық, Грек – Македондық, Римдік деп белгіленген кезеңдердің орнына «Ежелгі дәуір», «Орта ғасыр дәуірі», «Жаңа дәуір» деген үлгіні қалыптастырды.

ХҮІ ғасырда гуманистік тарихнама латын тілімен қатар Италия, Француз, Неміс, Ағылшын тілдерінде дамып, қалыптасты.

Гуманистік тарихнама тарихи ғылымның ең алғашқы үлгілерін жасады. Орта ғасырлық тарихи әдебиеттің дәстүрлерінен толық арылмады, олар да тарихты жеке тұлғалар әрекетінің нәтижесі деп түсіндіріп, саяси мәселелерге ғана тоқталды. Гуманистік тарихнамаға пафос, риторика сияқты әдістер тән.

Гуманистік тарихи ойдың Отаны Италия. ХҮ ғ. бастап қалыптасқан тарихнама ертебуржуазиялық көзқарастың бір формасына айналды. ХҮІ ғ. Батыс Еуропаның басқа да елдерінде қалыптаса бастады.

Италияда гуманистік тарихнама мектептері:

1. «Саяси риторикалық мектеп». Бұл мектеп ХҮ ғ. басында Клоренцияда қалыптасты. Бұған әсер еткен жағдай республикалық Флоренциямен монархиялық типтегі Милан герцогствасы арасындағы күрес болды. Бұл мектептің негізін салушы Флоренция гуманисі Леонардо Бруни (1370-1444) болатын. Оның басты шығармасы 12 томнан тұратын «Флоренция тарихы» деген латын тілінде жазылған еңбек болатын. Бұл шығармадағы басты идея республикандық құрылыстың (Рим республикасы, Флоренция республикасы) тирамиялық құрылыстан артықшылығы туралы идея. Флоренция Бруни түсінігінше азаматтық бостандықтың Ордасы.

Тарихшы ретінде Л. Бруни орта ғасырлық дәстүрлерден бас тартады. Батыс – Рим империясының құлауы жаңа тарихи кезеңнің басы деп есептейді. Бруни шығармаларында тарих драма ретінде, ал тарихи қайраткерлер осы драманың бас кейіпкерлері ретінде көрсетеді. Бруни шығармаларынан біз экономика, мәдениет, тұрмыс туралы мәлімет ала-алмаймыз.

2. Эрудит сын мектебі. Бұл мектеп тарихты нақты тарихи деректер, тарихи ескерткіштер негізі ретінде жазады. Олар тарихи деректерге ерекше мән береді және зерттеу сынынан өткізеді. Бұл мектептің тарихшылары тарихты жан-жақты қорытындылап жазбайды, олар қолдарына түскен тарихи материалдарды өте мұқият қағазға түсіреді. Бұл мектептің негізін салушы – Флавио Биондо (1392-1363). 30 жылдай Папа куриясында ұсақ ченовник болып қызмет жасаған. Ол ежелгі Рим тарихының археологиясы мен топографиясын зерттеді және латын тілінде орта ғасырлық тарихты жазды. Хронологиялық шеңбері 412-1440 ж. Осы мектептің тағы бір ірі өкілі Лоренцо Валла (1407-1457) гуманист, философ, тарихшы, әдебиетші. Оның мынандай еңбегі бар. Трактат «Рассуждение о подложном и вымышленном дарении Константина». Бұл еңбек 1517 ж. жарық көрген. Бұл трактатында Л. Валла папа билігіне қарсы пікірлер айтады және Рим империясының күйреуінің басты айыпкері деп есептеді және «Константинов дар» деген шығарманың жалған шығарма екендігін дәлелдемекші болады. (Бұл құжатта Рим императоры Константин ІҮ ғ. басында папа Сильвестрге бүкіл Батыс Рим империясын сыйға тартты делінген, яғни папа куриясы көптеген ғасырлар бойы Италиядағы саяси биліктің қожасы деп есептелінді. Кейінгі зерттеулер бойынша «Константинов дар» ХҮІІІ ғ. ортасында папа куриясының өз ішінде жазылған сияқты).

3. Жаңа «саяси» мектеп. Бұл мектептің көрнекті өкілдері: Николло Макиавелли (1469-1527) және Франческо Гвиччардини (1483 – 1540).

Н. Макиавилли гуманист, саяси ойшыл, тарихшы 1498-1512 жж. Флоренция республикасының хатшысы болып жұмыс жасаған. 1512 ж. Флоренцияда Медичтер билігінің орнығуына байланысты қызмет орнынан босатылып, жер аударылып, тарихи еңбектермен жазумен айналысады. Н. Маккиавили Флоренцияның орта топтарының идеологы болды және елдің экономикалық гүлденуіне мүдделі топтардың өкілі болды. Н. Маккиавили атақты «Флоренция тарихы» деген еңбегін жазды. Бұл еңбекте республикалық құрылыстың бірқатар кемшіліктерін айта келе абсолюттік биліктің қажеттілігі туралы пікір айтады. Ол шығамаларында тарихтың заңдылықтарын қозғаушы күштеріне тоқталады. Өте маңызды тарихи заңдылық деп саяси күресті айтады.

Н. Макиавили ежелгі дәуірді орта ғасырлық дәуірден айқын бөліп шығарады. Италия тарихындағы ең маңызды мәселе Италияның саяси бірлігі туралы мәселе деп көрсетеді. Флоренция республикасындағы саяси күрестің негізгі кезеңдерін анықтайды.

1. Аристократияның өз ішіндегі күрес.

2. Пополандар (халық) мен аристократия арасындағы күрес.

3. Пополандар мен плебей топтар арасындағы күрес. Осы үшінші кезеңдегі басты бір оқиға 1378 жылғы Чомпи көтерілісі дейді. Тарихшының пікірі бойынша тарихтың басты заңдылықтарының бірі саяси күрес.

Франческо Гвиччардини бұл да Флоренцияның мемлекеттік қайраткері, дипломант. Гвичардини олигархиялық режимді мадақтайды. Ол демократияға да, Теранияға да қарсы. Оның басты саяси идеялы – Венеция республикасы. Бұл республиканы өте бай мұрагерлік негізде орнығып отырған әулеттер басқарады. Вичардини тарихшы ретінде экономикалық және финанс мәселелеріне ерекше мән береді және оның шығармаларында осы мәселелер айқын байқалып тұрады.

Ағылшын гуманистік тарихнамасының көрнекті өкілдері Томс Мор (1478-1535) және философ – материалист Фрэнсис Бэкон (1561-1626). Екеуі де ағылшын абсолюттік монархиясының өте ірі қайраткерлері. 1516 ж. Томс Мор «Утопия» деген еңбегін жазды. Бұл еңбегінде автор сол кездегі Англияның қоғамдық және саяси құрылысын терең сынға алады. Жеке меншіктің орнығуы әлеуметтік теңсіздікпен қанаудың көзі болып отыр дейді. Әсіресе орта ғасырдағы Англиядағы «қоршау» саясаты кезіндегі шаруалардың жаппай қайыршыланып, күйзелгенін қынжыла суреттейді. «Сендердің жуас, момақан қойларыңыз адамдарды да жей бастады деп жазады». Томс Мор 1518-1533 жж. ағылшын королі Генрих ҮІІІ тұсында канслер болып қызмет жасады. Кейін «Ричард ІІІ –нің тарихы» деген еңбегін жазды.

ХҮІ ғ. Германияда Реформация мен Шаруалар соғысы тұсында гуманистік тарихнама әртүрлі әлеуметтік топтардың идеялық қаруына айналды. Католикшілдік топ, Протестанттық топ, Радикалдық топ өздерінің саяси экономикалық көзқарастары тұрғысынан еңбектер жазды. Сондықтан да ХҮІ ғ. неміс тарихнамасында аралас типтегі еңбектер бар. Неміс тарихшыларының ішінен Себастьян Франкты (1499-1542) атауға болады. Оның тарихи шығармасы 1531 ж. жарық көрген «Хроника, Жылнама және тарихи библия» деген еңбегін атауға болады. Бұл шығармада теологиялық түсініктермен қатар гуманистік руфхтағы рационалистік пікірлер де бар.
№3 дәріс:

Тақырып: Ағарту идеологиясы. Тарих ғылымының қалыптасуы.

Дәрістің мазмұны:

1. 
   Француз ағартушылары және тарих.
   
2. 
   Тарихи көз-қарастардың белгілері.
   
3. 
   Француз филосовтары-материалистер.
   
4. 
   Француз ревалюциясы кезеңіндегі тарихи ойдың дамуы.
   

1. 
   Историография Истории нового времени стран Европы и Америки.А.В. Адо, И.С. Галкин,И.В. Григорьева. (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 1990ж.)
   
2. 
   Историография Истории нового и новейшего времени стран Европы и Америки (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 2000ж.)
   

№4 дәріс

1. 
   Ағылшын Ағартушылық ойының негізгі белгілері.
   
2. 
   Тарих ғылымы.
   
3. 
   Неміс Ағартушылығының тарихи- филосовиялық ойы. .
   

1. 
   Историография Истории нового времени стран Европы и Америки.А.В. Адо, И.С. Галкин,И.В. Григорьева. (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 1990ж.)
   
2. 
   Историография Истории нового и новейшего времени стран Европы и Америки (под. Ред. И.П. Деменьтева-Москва., 2000ж.)
   

№5 дәріс

1. Тәуелсіздік жолындағы соғыс және солтүстік американдық ағартушыларының әлеуметтік-тарихи көз-қарстары.

2. Американдық Ағартушылық ойының негізгі белгілері.

3. Б. Франклин, Т. Джефферсон

Америка ағартушылық тарихнамасы Солтүстік Америка 13 ағылшын колонияларының тәуелсіздік жолындағы күрес жағдайында дамыды. Ағартушылық философия – Тәуелсіздік соғысының идеялық құралына айналды.

1775-1783 жж. Америка континентінде тұңғыш буржуазиялық революция болды. Елдің тұтас әлеуметтік-экономикалық дамуын тежеген ағылшын үстемдігін жойып, америка капитализміне жол ашу керек.

Америкада да Дж. Локк, Ш. Монтескье, Дж. Мильтон идеялары тарады.

Әлемді түсінудің рационалдық жүйесі қалыптасты. Теологиялық түсінік жойылды.Рационализм идеясы негізінде колония мен метрополия күресі бастады.

Америка Ағартушылары – Б. Франклин, Т. Джефферсон революция идеологтарына айналды. Саяси күрес барысында теолиялық доктриналардан арылып, прогресстегі білім мен моральдің ролін анықтады.

Бенджамин Франклин (1706-1790) америка Ағартушылық дәуірінің негізін салушы Индивид – жеке адам қасиетінің негізі-талант пен еңбек. Америка революцияның ұлы қайраткері Фр-ғалым –энциклопедист. Фран-шығармашылығының басты тақырыбы – моральдық – эст. Проблемалар.

1732-1758 ж. жазылған «Альманах бедного Ричарда», «Автобиография» (1751) еңбекқор адам туралы – қолөнерші, көпес, фермер туралы жазады.

Франклин идеалист-тарихи үрдісті анықтаушы күш – мораль мен білім. Экономикалық тақырыптағы шығармаларын да – Марксше айтқанда саяси экономияның негізгі заңын анықтады.

Карл Маркс 1759 ж. «Пенсильвания үкіметінің конституциясыныңтарихи очерктері» деген еңбегінде солтүстік колониялардың тәуелсіздігін қорғайды. Деспотиялық метрополия саясатын сынай отырып, тәуелсіздікке шақырады.

Англия мен солтүстік Американы байланыстыратын бірден бір билік – Британия монархиясы. Монарх билігі хартиялармен шектелуі керек.

Франклин творчествасында индейліктер мәселесі бар. 1784 ж. шыққан «Заметки относительно дикарей Сев. Амер.» т.б. шығ-ды, индейліктер тұрмысы туралы айтылады. Олардағы демократиялық принциптерді мадақтайды.

Т. Джефферсон (1743-1826). Ағартушылық тарих-ның радикалды қанатының өкілі. Тәуелсіздік соғыс қайраткері 1776 ж. «Тәуелсіздік Дек-я» авторы, Америка рев-ның басты идиолігі.

Бұл док-те рев-я алғышарттарының тарихи конц-сы ашылған. Рев-я – колониялдық саясат нәтижесі. Король үкіметінің тонаушылық саясаты әшкереленген.

1. 
   Колония туралы Ағылшын пар-не мүше бола алмады.
   
2. 
   Колониядағы заң шығ-шы органды таратты.
   
3. 
   Колонияларға еркін саудаға тиым салды.
   
4. 
   Елде қарама – қайшылықтарды туғызды.
   

Т. Джефферсон – қоғам дамуы – заңшығарушылардың нәтижесі, халық тиранияға қарсы заңды түрде күрес жүргізе алады.

1. 
   Американ ағартушылық ағымның қалыптасқан кезеңі.
   
2. 
   Американ ағартушылық ағымының көрнекті өкілдері
   

1. 
   Болховитинов Н. Н. США: проблемы истории и современная историография. М., 1980.­
   
2. 
   Дементьев И. П. Американская историографиягражданской войны в США (l861~1865). М., 1963.- Основные проблемы истории США в американской историографии. М., 1971.
   
3. 
   Болховитинов Н. Н. Становление историчес­кой науки в США/ /История США. М., 1983. Т. 1
   
4. 
   Дементьев И. П. Идейная борьба в США по вопросам экспансии (на рубеже XIX-XX вв.). М., 1973.- Уманский П. Б. Американская рево­люция в буржуазной историографии США(конец ХУIII -60-е п. ХХ в.). Казань, 1988.