А. М. Щербак қимыл есімі,бұл тұлғаның үстіне орта ғасыр жазбаларында -рақ жұрнағы жалғанып та қолданылуы сондай деп дәлелдейді

жүктеу/скачать 207.91 Kb.

Дата	11.12.2023
өлшемі	207.91 Kb.
	#486164
түрі	Құрамы

Көсемше

Есімше

Көсемше

V-VIII Ғасыр ескерткіштерінде көсемшенің мынадай форманттары қолданылған:
1.а,-е,-уча,-тута,--й,-іти,-,алы,-өлгелі,-сақынматы,-қатығды
2.-п,-пан,-пен,-олурыпан
Алтын Орда ескерткіштерінде:-ғанча,-гінче
Орта ғасыр ескерткіштерінде:-мадын,мазын,-майын
Көне түркі тілдерінде көсемшелік тұлғалар сан жағынан көп болған.Алайда олардың кейбірі қазақ тілде сақталмаған,бірен сараны жеке сөздер құрамында «өлі» элементтер түрінде кездескен.
-а,-е

А.М.Щербак қимыл есімі,бұл тұлғаның үстіне орта ғасыр жазбаларында –рақ жұрнағы жалғанып та қолданылуы сондай деп дәлелдейді.

-п

А.Н.Кононов көне бол етістігінің –й:а,-и:е тұлғалы көсемшелерімен бір тіркесте энклитикалық қолданылуынан қалыптасқан деп пікір айтады.
Ал А.М.Щербак –п тұлғасы тарихи тұрғыдан қимыл есім форманты, ал, -ан ескі құралдық септік қосымшасы деп есептейді.

-пан

С.Е.Малов –пан тұлғасын –п және –ан бөліктерінен құралған деп есептейді.

Есімше

Көне түркі тілінде қоданылған кейбір есімшелік форманттар қазіргі түркі тілдерінде қолданыс тапса бір тобы сөздер құрамында «өлі» элементтер түрінде сақталып қалған.
Есімше формантарының кейбір ерекшеліктері мынадай:
-мыш тұлғасы Орхон- Енисей және орта ғасыр жазбаларында есімшенің өткен шағын жасаған аффикс: -қалмыш,тегміш,қазіргі біздің тііміздегі –ған аффиксінің қызметін атқарған.
Бұл мәнде қазіргі біздің тіліміздегі тұйық рай тұлғасы –у-ға сай:бітміш,берміш,-мыш форманты ашық райлы етістік қызметінде қолданылып,сөйлемнің баяндауышы болған.
Э.Наджип: -мыш тұлғалы есімше баяндауыш қызметінде жұмсалғанда, тек қана ІІІ жақты білдіреді.
М.Қашқари: «-мыш,-міш қосымшасы да іс-әрекеттің өткен уақытта болғаын білдіреді. Бірақ мұнда сөйлеушінің өзі көрмеген,анық еместік мағына бар, ол бармыш-ол барған болу керек,бірақ мен кқрген жоқпын»

жүктеу/скачать 207.91 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: