Көмектес септікті менгеретін септеуліктер. Қөмек-тсс септікті меңгеретін септеуліктер — қатар, бірге шы-лаулары. Бұлар ез ара мағыналас септеуліктер. Олар белгілі бір іс-әрекеттің басқа бір-әрекетпен кабаттаса, жарыса жасалуын аңғартып, қоса деген сөзбен мәндес форма тудырады. Мысалы: Барлың егіс көлемінде егіннің шығымдьілығын арттырумен ңатар, тың және тыңайған жерлерді игеру қажет деп тапты («Ленинш іл жас»).
III. Демеуліктер
Демеуліктер деп өздері тіркесетін сөздерге эр қилы
қосымша реңктер (мағыналар) жамайтын сөздерді айта-мыз. Лексика-грамматикалык мағыналары жағынан де-меулік шылаулар сұраулык, шектік, нақтылык, күшепт-кіш, болжалдық болымсыздық, комсыну демеуліктері болып бөлінеді.
1) Сұраулық демеуліктер. Сұраулық мәнде колданы-
латын демеуліктердің қатарына ма (ме, ба, бе, па, пе, ше) шылау сөздері жатады. Бұл демеуліктер контексте колданылу жүйесіне карай, әр килы грамматикалық формадағы әр түрлі сөздермен тіркесе береді.
а) Ма (ме, ба, бе, па, пе) демеулігі зат есімдермен, сын есімдермен, үстеулермен, етістіктің бұйрық, ашык., шартты райлары және кимыл атауы, есімше, көсемше формаларымен тіркесіп колданыла береді және тіркесетін негізгі сөздер жіктік жалғауларында, оларға тән басқа әр түрлі формаларда түра береді. Ондайда ма шылауы тір-кесетін сөздер өзді-өздеріне тән категориялық формала-рының (мысалы, септік я тәуелдік формаларында, шырай түрінде т. б.) қай-кайсысында болсада қолданыла бере-ді. Мысалы: Немен ңазасыңдар? Қайламен бе, жоқ, мыс қазғандай темірмен бе? (С. Сейфуллин); Ерте ме, кеш пе, пайдаға ма, зиянға ма, сен де барыңды бересің (Ғ. Мүсірепов); Ж ел қуған қаңбақ бөгелсін бе? (Қ азақ ертегілері).
ә) Ше демеулігі әр қилы сөздермен тіркесіп, оларға сұраулык мән беріп отырады және үнемі көтеріңкі ек-пінмен ерекше бөлініп айтылады да, онын, сұраулык мә-ні де әлдеқайда күшті болып келеді.
Мысалы: Егер ісіңді реттеймін. деп тұрса иіе?
Достарыңызбен бөлісу: |
