Алаштың батыс бөлімі туралы не білеміз? Қырғыз өлкесін басқарушы Әскери-революциялық комитетің коммунистік фракциясына

Ақпаның төртінші жұлдызында біздер Жымпиты қалласына келдік, бұл жерде біздің алғашқы келіскеніміздей комиссияның мүшесі Мюрат күтуге тиісті болатын, бірақ біз келгенде Жымпитыда Мюрат болған жоқ. Жергілікті әскери комитеттің басшысы Әлібеков бізге былай баяндады: біздің келгенімізге 2 күн қалғанда Орал қаласынан тікелей байланысып, Мюрат өзінің тез арада Жымпитыға келетіннін хабарлаған. Ақпанның бесінші жұлдызында Оралмен байланыс үзіліп қалды, біздер келгенімізді Мюратқа хабарлай алмадық. Мюраттың жымпитыға келетінін біліп біз осында қалуды шештік. (Жымпитыда – Ж.Ә.) (Байланыс тек ақпанның 22 жұлдызында іске қосылды) Мюрат ақпанның 13 жұлдызында ғана келе алды.

Бір жағынан Қызылқоғаға келген Алашорданың бұрынғы қызметкерлері нақты анықтамалар берді:

біріншіден, Бегімбетов пен Наумов жолдастар қаңтардың 15-20 жұлдыздарында (Әскери комитеттің мүшелері, Алашорданың батыс бөлімін тексерген жолдастар – Ж.Ә.). Алашорданың бүкіл жұмысын, мүліктері мен ақшасын қабылдап алған:

екіншіден, Алашорданың әскери бөлімдері Доссордың (Атырау облысы) мұнайлы аудандарына жіберілген, саяси комиссар болып Алашордашылардан сайланған (Қалменов деген біреу):

үшіншіден, Досмұхамедовтер, бірнеше офицерлер болып Бегімбетов жолдаспен Орынбор арқылы Ойылға аттанған, төртіншіден, Қызылқоғадағы Алашорданың көрнекті мүшелері Кенжин, Галеев және басқалардан Әскери бөлім құрылған. Біздің алғашқы ойларымызды өзгерткен осы жағдайларға байланысты, Әскери революциялық комитет пен Әскери комиссиямен байланысу шұғыл қажет болды, байланыс арқылы жаңа тапсырмалар күтуге тура келді, бірақ ақпанның 12 жұлдызында бізге байланыстың болмайтынын, оны түзету әзірге мүмкін еместігін баяндады. Комиссияның қаулысы бойынша Қызылқоғаға барудың қажеті жоқ болды, Меңдешов жолдас апқпанның 14 жұлдызында Әскери революциялық комитеттің тапсырмасын орындауға Бөкей облысына аттануды ұйғарды, ал Иванов жолдас Революциялық комитет пен Комиссариатқа баяндауға Орынборға баруды ұйғарды.

Жымпитыда болған уақытта жергілікті жұмысшылардан жазбаша баяндама өтініш (арыз) алған болатынбыз. Алашорданың батыс бөлімінің жұмыс жайлы жазбаша баяндалды, олар кезінде Жымпиты қаласында тұрған. Және де біздер, әңгімелесе, сөйлесе (пікірлесе) отырып, Жымпитының жергілікті тұрғындарынан Алашордашылар жәйлі көп материалдар жинақтадық. Жинақталған материалдар бойынша, Алашорда жайлы сұрақ бойынша, төмендегілерді хабарлай аламыз: біріншіден, Алашорданың батыс бөлімінің құрылуының өзі қате, түсініксіз нәрсе болып отыр:

Уфада өткен Құрылтай жиналсының Кеңесінде, қиын да күрделі уақытта Алашорда орталығының басшысы Бөкейхановқа, Алашорданың батыс бөлімін құру жайлы іс қағазының (жасырын түрде) қол қойғызуға берілгені әңгіме болды. Бөкейханов қол қойған, бірақ та Алашордада заңды түрде мұндай бөліну болмаған (?). Өз Отанына билік жүргізуге ынтық болған Досмұхамедовтер өз талаптарына осылайша жете алған. Қалың бұқара арасында Алашорданың батыс бөлімі лайықты сүйеніш таба алмаған. Досмұхамедовтардың баяндауы бойынша, ресми құжаттарда көрсетілгендей, қоғамдық бөлімдер мен Земский мекемесінің өкілдері қолдап отырғандай, шынтуайтына келсек, Алашорданың батыс бөлімінің түгел жағдайын білген адамдардың айтуына қарағанда бұл шындыққа жанаспайды. Алашорданың батыс бөлімінің басшылары қулықпен сиаздың барлық негізгі пікірлерін өздерінің мүддесіне пайдаланған. Өздерінің барлық ресми жарлықтарын орындату үшін, бұқара арасында өз беделдерін көтеру үшін батыс бөлімінің өкілдері үнемі Орал казактарымен ауыз жаласып, ұдайы оларды көмекке шақырып, әскери көмек алып отырған. Қалың бұқара мен әскери бөлімдер арасында ешқандай саяси және ағарту жұмыстарын батыс бөлімдерінің өкілдері жүргізбеген.

Пара алу, қазынаны ұрлаушылық, қулық, сұмдық үнемі өрістеп отырса да оларды қасақана байқамаған, оларға назар аударылмаған. Осындай жағдайлар алашордашылар арасында патша өкіметінің қызметшілері мен жаулардың топтасуына жол ашқан.

Осының бәрін ескере отырып, Алашорданың батыс бөлімін жеке ұйым деп есептеуге болмайды. Оны саяси қоғамдық бағыты жоқ бөлім деп есептейміз. Екіншіден, жоғарыда айтқанымыздай Алашорданың орталығымен ешқандай байланыс пен ынтымақтастық жасалмаған, Алашорданың батыс бөлімі Орал казактарымен тығыз байланыста болған, атаман Толстовпен біріге отырып Кеңес өкіметіне қарсы күреске қатысқан өздерінің (Алашорданың батыс бөлімінің мүшелері – Ж.Ә.) әскери бөлімшелерін жазалаушы экспедиция етіп, большевиктерге қолдау пиғылын білдірген жаңадан қоныстанған поселкелер мен қарғыз (қазақ – Ж.Ә.) ауылдарына аттандырып отырған, ал олар болса ойларына келгендерін істеп баққан. Алашордашылар большевиктерге қарсы төтенше комиссия құрған, ал бұл комиссия өздерінің қатал әрекеттерімен жергілікті халықты дүрліктірген. Досмұхамедовтер казактарға Кеңес өкіметінің төтенше комиссары Андрей Латышты опасыздықпен ұстап берген, Латыш 1918 жылдың көктемінде Орал облысына жіберілген болатын. Алашорданың батыс бөлімі Колчак пен Деникинмен жақын байланыста болған. Колчак Алашорданың батыс бөлімін жеке ұйым деп есептеп, мақтау қағазын және көптеген қаражаттар берген. Деникин алашордашылар алып келген шикізатқа киім-кешек, өнеркәсіп заттарын ауыстырып берген. Екінші рет Деникинге жіберілген полковник Сархарджин Алашорданың батыс бөлімі кеңестер жағына шыққанға дейін үлгере алмады. Жеке адамдардың айтуы бойынша полковник Сархарджин жылқосы төңірегінде болған, оған Досмұхамедовтер арнаулы адам жіберген.

4) Казактармен ауыз жаласуға және бірігіп қызмет етуге ұмтылған Халел Досмұхамедұлы еді. Ал Жанша Досмұхамедұлы жергілікті халықты қорғап, казактардың ұрып-соғуларына өзінше тойтарыс беруге тырысқан адам болды.

5) Алашорданың батыс бөлімінің Кеңес өкіметінің жағына өтуіне, казактардың орал жерінен қашуы себеп болды, бірақта Алашордашылар Кеңес өкіметінің барлық істерін қолдай қойған жоқ, олардың қолдаудан басқа амалдары да жоқ еді.

6) Алашорданың батыс бөлімінің кейбір жақтаушылары Жанша Досмұхамедұлын Кеңес өкіметі хан қылып сайлады, және де жергілікті жерді Алашорданың батыс бөлімі басқарады деген жалған пікірді таратуға тырысқан. Ал жергілікті адамдар бұл жайды түсіне алмай дал болуда. Жоғарыда баяндалған барлық жағдайды ескере отырып, әскери революциялық комитет пен Әскери комиссияға (қырғыз өлкесіндегі) Алашорданың күштерін пайдалануға байланысты төмендегілерді баяндайды:

а) Алашорданың батыс бөлімінің белсенді басшыларына ешқандай жауапты лауазымдық жұмысты тапсыруға болмайды. Қызылқоғадағы әскери бөлімді тез арада тарату керек. Казактарға болысқан, олармен ауыз жаласуға тырысқан Халел Досмұхамедұлын азамат соғысы жүріп жатқан кезде түрмеге қамау қажет:

б) Жергілікті бұқара арасында Алашорданың батыс бөлімің барлық атқарған істерін түсіндіріп, мәлімдеу қажет.

Қосымша:

1. 
   Қасаболатов тобының арызы
   
2. 
   Асановтың арызы
   
3. 
   Тұрынтаевтың арызы
   
4. 
   Комиссияның қаулысы
   
5. 
   № 97 21 ақпандағы (1919 ж.) әскери қызметтен қашулылар жайлы көшірмесі.