АнықтамалықТЫҢ ҚҰрылымы ІІ том 2013 жылғы басылым

20Х2 жылдың 1 ақпанында келісім шарт жасау барысында бір акцияның құны CU100 көлемінде тіркелген болатын. 20Х2 жылдың 1 ақпанындағы опциондық келісімшарттың бастапқы әділ құны CU5,000 құрады, оны «А» субъектісі осы мерзімде «В» субъектісіне ақшалай қаражат түрінде төлейді. Бұл мерзімде опционның нақты бағасы жоқ, сол себептен, тек уақытша бағасы ғана бар, өйткені, бір акцияға CU102 көлемінде опционды қолдану құны нарық бағасы акция үшін CU100 көлемін құрайтын көлемінен жоғары, осылайша, «А» субъектісі үшін опционды қолдану экономикалық тұрғыдан тиімді емес. Басқаша айтқанда, сатып алушының опционы қаражатсыз.

20Х2 жылдың 31 желтоқсанындағы жағдай бойынша акция үшін нарықтық баға CU104 дейін өскен. Сатып алушының опционының әділ құны CU3,000 дейін төмендеген, CU2,000 оның нақты құны болып табылады ([CU104˗CU102]×1,000), ал CU1,000 оның қалған уақытша құны болып саналады.

20X3 жылдың 31 қаңтарындағы жағдай бойынша бір акция үшін нарықтық баға CU104 деңгейінде қалып қойды. Сатып алушының опционының әділ құны CU2,000 дейін төмендеді, оның нақты бағасы болып табылады ([CU104˗CU102]×1,000), өйткені, оның басқа уақытша құны қалмаған болатын.

IE14. Ақшалай қаражатпен таза салмақты есептеудің орнына акциямен таза салмақты есептеген өтемді қоспағанда, (a) парграфтарындағы деректердің бар екендігін жорамалдайық. «А» субъектісінің журналды жазбалар, өтеудің түрлерін есепке алуды қоспағандағы, (a) пааграфтарындағы көрсетілген өтілімдер сияқты:

«А» субъектісі сатып алушының опционын қолданады, келісімшарт акциямен таза салмақты есептеу арқылы өтеледі. «В» субъектісінде, «А» субъектісінің CU102,000 (CU102×1,000) соманы құрайтын акцияларын алуға алмастыру арқылы «А» субъектісінң пайдасына «А» субъектісінің CU104,000 (CU104×1,000) соманы құрайтын акцияларын жеткізу жөніндегі міндеттемелері бар. Осылайша, «В» субъектісі «А» субъектісінің пайдасына таза сомасы CU2,000 құрайтын «А» субъектісінің акцияларын жеткізеді, яғни 19.2 акциялар (CU2,000/CU104).

IE15. Егер «А» субъектісі опционды қолданған жағдайда, белгіленген акциялардың санын алу мен ақшалай қаржының белгіленген сомасын төлеу түрінде жүзеге асырылатын өтемдерді қоспағанда, (а) параграфындағы бар деректемелер сияқты деректемелердің болуын болжап көрейік. Жоғарыдағы (a) және (b) параграфтарындағы ұқсас акция үшін CU102 деңгейінде тұрақталған баға тіркелген. Соған сай, егер «А» субъектісінің өзінің опционы болса, онда CU102,000 (CU102×1,000) көлеміндегі ақшалай қаражат сомасының орнына «А» субъектісінің өзінің шығарған акцияларының 1,000 данасын алуға «А» субектісінің толық құқы бар. «А» субъектісі журналда келесі жазбаларды жасайды.

«А» субъектісі өзінің сатып алушы ретіндегі опционын қолданады, ол уақытта келісімшарт толық өтеледі. «А» субъектісінің CU102,000 көлеміндегі ақша соммасының орнына емес, «А» субъектісінің акцияларының 1,000 данасын жеткізу жөнінде міндеттемесі бар.

IE16. Өтеудің түрлерін қолдану (мысалы, ақшалай қаражатпен таза салмақты есептеу, акциямен таза салмақты есептеу, немесе ақшалай қаражат пен акцияларға алмастыру жолымен) сатып алушының опционы қаржылай актив болып қалатынына алып келеді. Оның белгіленген ақшалай қаражат соммасы, немесе басқа да қаржы активтеріне «А» субъектісінің өзінің белгіленген акцияларының санын алмастыру арқылы қайта төлеп алудан басқа да жолдармен өтеле алатынын болғандықтан, мұндай опцион үлескерлік құралдың анықтамасына сай келмейді. «А» субъектісі жоғарыдағы (a) және (b) параграфтарында көрсетілген туынды активті мойындауы керек. Бухгалтерлік жазбалар қолданылып жатқан өтеу түрлеріне қарай өтеу мерзіміне енгізілуі керек.

IE17. Берілген мысалда, (a) ақшалай қаражат түрінде таза салмақты есептеу, (b) акциямен таза салмақты есептеу, немесе (c) акцияның орнына ақшалай қаражатты жеткізу жолымен өтелетін, субъектінің өзінің акцияларына сатып алушының шығарған опционы бойынша міндеттемелер үшін журналды жазбалар көрсетілген. Мұнда сонымен қатар, өтеу түрлерінің нәтижелері де талқыланған (төменде көрсетілген (d) параграфын қараңыз).

(a) Ақшаға ақша («Ақшалай қаражатпен таза салмақты есептеу»)

IE18. «А» субъектісі өзінің акцияларына сатып алушының опционын алған сатып алушының шығарылған опционының бар екендігін есепке алмағандағы, жоғарыдағы (a) тармағының 3 мысалында көрсетілген деректемелер сияқты деректемелердің бар екендігін болжап көрейік. Соған сәйкес, 20X2 жылдың1 ақпанында «А» субъектісі алу құқын ұсынатын келісім шартқа отырды, егер, «В» субъектісі өзінің құқын қолданса, онда 20X3 жылдың 31 қаңтарында CU102,000 (яғни, бір акция үшін CU102) көлемінде болған ақшалай қаражат орнына 20X3 жылдың 31 қаңтарындағы жағдайда болған «А» субъектісінің өзінің қарапайым акцияларының 1,000 данасының әділ құнын төлеу жөнінде «А» субъектісінің міндеттемесі беріледі. Келісімшарт нақты ақшалай қаражат түрінде өтелетін болады. Егер «В» субъектісі өзінің құқын қолданбаса, онда төлем жүзеге асырылмайды. Ол уақытта «А» субъектісі келесі жазбаларды журналға тіркейді.

IE19. Таза ақшалай қаражаттың орнына таза актив көмегімен өтеуді жүзеге асыруды есепке алмағанда, (a) параграфында қарастырылған деректемелер сияқты деректемелердің болуын болжап көрейік. Опционды келісімшартты өтеуді есепке алу үшін жазбаларды қоспағанда, «А» субъектілерінің журналды жазбалары (a) парагафында қарастырылған жазбалар сияқты:

«В» субъектісі сатып алушының опционын орындайды және де келісім шарт акция түрінде таза салмақты есептеу арқылы өтеледі. «А» субъектісінің CU102,000 (CU102×1,000) соманы құрайтын акцияларының орнына «В» субъектісінің пайдасына өзінің CU104,000 (CU104×1,000) соммасын құрайтын акцияларын жеткізу міндеттемелері бар. Осылайша, «А» субъектісі «В» субъектісінің пайдасына көлемі CU2,000 құрайтын акциялардың құнына тең таза соманы жеткізеді, яғни (CU2,000/CU104).

IE20. Егер «В» субъектісі опционды орындаса, өтеу белгіленген акция санын жеткізу мен ақшалай қаражаттың белгіленген соммасын алу жолымен жүзеге асырылатын болатындығын есепке алмағанда, (a) парграфында қарастырылатын деректемелер сияқты деректемелердің болуын болжап көрейік. Жоғарыдағы (a) және (b) параграфтарындағыдай, акция үшін баға CU102 деңгейінде орындау тіркелген. Соған сәйкес, егер «В» субъектісі опционды орындаса, «В» субъектісінің CU102,000 (CU102×1,000) көлеміндегі ақшалай қаражат сомасының орнына «А» субъектісінің өзінің шығарған акцияларының 1,000 данасын алуға құқы бар. «А» субъектісі журналда келесі жазбаларды жасайды.

«В» субъектісі сатып алушының опционын орындайды және келісімшарт толығымен жабылады. «В» субъектісінің CU102,000 көлеміндегі ақшалай қаражат сомасының орнына 1,000 дана акциалардың санын жеткізу бойынша міндеттемесі бар.

IE21. Өтеу түрлерінің болуы (мысалы, таза ақшалай қаражатпен, таза акциялармен, немесе ақшалай қаражат пен акцияны алмастыру жолымен) сатып алушы опционын қаржы міндеттемесі ретінде қарастыруға алып келеді. Ол үлескерлік құрал анықтамасына сай келмейді, өйткені опцион, белгіленген ақшалай қаражат сомасы, немесе басқа да қаржы активтерін алудың орнына «А» субъектісінің өзінің белгіленген акция санын шығару жолынан басқа тәсілдермен өтеле алады. «А» субъектісі жоғарыдағы (a) және (b) тармақтарына сәйкес туынды міндеттемені мойындауы тиіс. Өтеу мерзіміндегі бухгалтерлік жазбаларды ендіру келісімшарттың толық өтелуіне байланысты.

IE22. Берілген мысалда, (a) таза ақшалай қаражатпен, (b) таза акциялармен немесе (c) акцияның орнына ақшалай қаражатты жеткізу жолымен өтелетін субъектінің өзінің акциясына сатып алушының алған опционы үшін журналды жазбалар көрсетілген. Ол жерде сонымен қатар, өтеу түрлерінің нәтижелері де талқыланған (төмендегі (d)-тармағын қараңыз).

(a) Ақшаға ақша («Ақшалай қаражатпен таза салмақты есептеу»)

IE23. 20X2 жылдың 1 ақпанында, егер «А» субъектісі өзінің құқын орындайтын жағдайда, 20X3 жылдың 31 қаңтарындағы орныдау бағасы CU98,000 (яғни, бір акцияға CU98 құнымен) көлемі бойынша 20X3 жылдың 31 қаңтарындағы жағдайы бойынша «А» субъектісінің өтелмеген өзіндік акцияларының 1,000 данасының әділ құнымен сатып алуға «В» субъектісіне міндеттеме береді, ал «А» субъектісіне сату құқын беретін келісім шартқа отырды. Келісімшарт таза ақшалай қаражатпен өтелінетін болады. Егер «А» субъектісі өзінің құқын қолданбаса, онда төлем жүзеге асырылмайды. «А» субъектісі журналда келесі жазбаларды жасайды.