Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі семей қаласының ШӘКӘрім атындағы мемлекеттік униврситеті

Көрсеткіш атауы	Массасы бойынша әк үшін мөлшері, %
	сөндірілмеген						гидратты
	кальцийлі			магнезиалды және доломитті
	сорты
	1	2	3		1	2		3	1	2
Белсенді CaO+MgO, кем емес: қосымшаларсыз қосымшалармен Белсенді MgO, артық емес CO2, артық емес: қосымшаларсыз қосымшалармен Сөндірілмеген түйірлер, артық емес
	90	80	70		85	75		65	67	60
	65	55	—		60	50		—	50	40
	5	5	5		20(40)	20(40)		20(40)	—	—
	3	5	7		5	8		11	3	5
	4	6	—		6	9		—	2	4
	7	11	14		10	15		20	—	—

№8 сабақта орындайтын тапсырмалар

{Тапсырмалар немесе тестілік сұрақтар(керек жағдайларда вариантты таңдау кілтін көрсету керек)}
1.Құрылыстық ауа әгінің негізгі қандай қасиеттері бар?

2.Әктің температурасын және сөндіру уақытын анықтау жолдары қандай?

{Сабақтын мақсаттары, зертханалық сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар}

Цемент қамырының ұстасу басы деп бекіту басынан (су құю кезеңі) Вик аспабының инесі бірінші пластинкаға дейін 1-2 мм жетпейтін мерзімге дейін өткен уақыт саналады.

Цемент қамырының ұстасу соңы деп бекіту басынан Вик аспабының инесі цемент қамырына 1 мм батпайтын мерзімге дейінгі уақыт саналады.

Аспаптар: инесі бар Вик аспабы, күрекшесі бар сфералық табақша

(сферич. Чаша), әр түрлі гирлері бар сауда таразысы.

Ұстасу басын және соңын анықтау үшін аспап шығыршығын толтыратын суды әдеттегі мөлшерде қажет ететін цемент қамыры пайдаланылады. Аспап инесін қамыр бетімен жанасуға дейін жеткізеді және оған еркін құлауға мүмкіндік беріледі. Инені ұстасу басына дейін әр 5 минут сайын және ұстасу басынан ұстасу соңына дейін әр 15 минут сайын қамырға батырады. Алынған мәліметтер 1-кестеге жазылады.

№9 сабақта орындайтын тапсырмалар

{Тапсырмалар немесе тестілік сұрақтар(керек жағдайларда вариантты таңдау кілтін көрсету керек)}

1. 
   Цементтің ұстасу мерзімдерін қалай анықтайсыз?
   
2. 
   Цемент көлемінің өзгеру біркелкілігін қалай анықтайсыз?
   
3. 
   Цемент қамырының су қажеттілігін анықтау үшін не қажет?
   
4. 
   Цемент қамырын қандай аспап көмегімен анықталады?
   

№10 зертханалық сабаққа әдістемелік нұсқаулар

{Сабақтын мақсаттары, зертханалық сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар}

Жұмыстың мақсаты: Құмның түйіршік құрамын және ірілік модулін анықтау.

Қажетті аспаптар: техникалық таразы, електер жиынтығы және диаметрлері 10; 5 және 2,5 мм дөңгелек тесіктері бар електер, кептіргіш шкаф.

Қажетті материалдар: құм.

Түйіршік құрамы електердің стандартты жиынтығына құмды елеу арқылы анықталады.

Массасы 2000 г кем емес құмның аналитикалық сынамасын тұрақты массасына дейін кептіреді. Тұрақты массасына дейін кептірілген құм сынамасын диаметрлері 10 және 5 мм дөңгелек тесіктері бар електерден өткізеді.

Електердегі қалдықтарды өлшейді және құмдағы түйірлер өлшемі 5-тен 10 мм дейін ҚТ₅ және 10 мм артық ҚТ₁₀ қиыршықтас қосындыларының мөлшері массасы бойынша пайызбен мына формулалар бойынша есептеледі:

мұндағы М₁₀ - диаметрі 10 мм дөңгелек тесіктері бар електегі қалдық, г;

М₅ - диаметрі 5 мм, дөңгелек тесіктері бар електегі қалдық, г;

М - сынама массасы, г.

Диаметрі 5 мм тесіктері бар електен өткен құм сынамасының бөлімінен құмның түйір құрамын анықтау үшін массасы 1000 г кем емес өлшемдік таңдап алынады.

{Тапсырмалар немесе тестілік сұрақтар(керек жағдайларда вариантты таңдау кілтін көрсету керек)}

1. 
   Бетондағы байланыстырғыштар шығынына құмның түйіршік құрамының әсері қандай?
   
2. 
   Ірілік модульді қалай анықтаймыз?
   
3. 
   Бетондағы байланыстырғышқа құмның піщіндік құрамының әсері қандай?
   

{Сабақтын мақсаттары, зертханалық сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар}

Өлшемі 200x200x200 мм-ге тең, металдан жасалған куб түріндегі қалып тербеліс столының үстіне қатайтып қойылады. Қалыптың ішіне стандартты конусты орналастырып, ішін бетон лайымен толтырады (толтыру тәртібі жоғарыда келтірілген). Сонан соң қалыпты жаймен көтеріп алып, тербеліс столын және секундомерді бір уақытта қосу керек. Бетон қоспасы қалыптың ішіне толық жайылып болған уақытта тербеліс столымен бірге секундомерді тоқтатады. Қалыптағы бетон қоспасының тегіс жайылуына кеткен уақыттың (сек) 1,5 коэффициентіне көбейтіндісі бетон қоспасының қатаңдығын сипаттайды. Бетон қоспасы қатаңдығына қарай мынадай түрлерге бөлінеді.

Бетонның сапасын сипаттайтын маңызды қасиеттерінің бірі -оның маркасы. Бетонның маркасы 28 тәулік бойы қалыпты жағдайда тұрған, өлшемі 15x15x15 см үлгілерді сығылуға беріктік шегіне сынау арқылы анықталады. Куб үлгілерінің өлшемдері толықтырғыштардың ірілігіне байланысты 1-кестеге сәйкес алынады.

. Қалып бетон үлгісімен бірге 16±2°С температурада 1 тәулік сақталады. Сонан соң үлгі қалыптан алынып, камера ішінде 20±2°С температурада, 90%-дан кем болмайтын салыстырмалы ылғалдылықта, сынаққа дейін сақталады. Сынау алдында үлгіні камерадан алып, сүртіп, өлшеу арқылы көлденең кесіндісінің ауданын табады. Үлгіні сығылуға сынау гидравликалық престе жүргізіледі. Күштің үлгіге берілу жылдамдығы 0,2-1 МПа болуы қажет.

Сығылуға беріктік шегі (МПа) формуласымен есептеледі.

№11 сабақта орындайтын тапсырмалар

{Тапсырмалар немесе тестілік сұрақтар(керек жағдайларда вариантты таңдау кілтін көрсету керек)}

1. 
   Бетон қоспасының қатаңдық қасиетін қалай анықтайсыз?
   
2. 
   Бетон қоспасының орташа тығыздығын қалай анықтайсыз?
   
3. 
   Бетон қоспасы қатаңдығына қарай қалай жіктеледі?
   
4. 
   Бетон қоспасы дегеніміз не?
   

{Сабақтын мақсаттары, зертханалық сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар}

Құрылыста ағаштың кең қолданылуы оның бірқатар жақсы қасиеттеріне байланысты: құрылымдық қасиетінің жоғары коэффицменті (төмен, орташа тығыздығы, жоғарғы беріктігі), аз жылу өткізгіштігі, өңдеу жеңілдігі, аязға аса төзімділігі, химиялық тұрақтылығы. Ағашта кемшіліктер де бар: құрылымының анизотропиялығы, ылғал тартқыштығы, төмен биотұрақтылығы, отқа төзімділігінің нашарлығы, ақаулар болуы.

Ағаш құрылыста жүк көтеретін құралымдар (арқалықтар, тіреулер және т.б.) дайында, ағаш бұйымдарын (терезе жақтаулары, есік тақталары, маңдайшалар, кенерелер және т.б.) өндіру, дайын индустриалды құралымдар (жеңіл арқалықтар, фермалар) дайындау, синтездік материалдар (ағаш-қабатты пластиктер, ағаш-талшықты, ағаш-жоңқалы, тақталар және т.б.) өндіру үшін пайдаланылады.

Терең өңделгенде шикізат шығуын ұлғайту, қабығын қоса барлық қалдықты өңдеу есебінен ағашты барынша толық пайдалану мақсатына қол жетеді.

Синтездік шатырлар, полимерлер, минералды байланыстырғыштарды қолдану ағаш қалдықтарынан қасиеттері бойынша бастапқы шартқа сәйкес ағаштан кем түспейтінматериал алуға мүмкіндік береді. Сөйтіп, қымбат тұратын кесілген материалдарды үнемдеуге және ормандар қорын сақтауға қол жеткізуге болады.

Ағаш құрылымы үш кесіндіні зерттеу арқылы анықталады: олар-көлденең тарамдалған және тангелталды (1-сурет). Ағаш тұқымы, оның жасы көлденең кесіндісін қарағанда айқындалады (2-сурет). Кеш ағаштың тым тығыз және ерте ағаштың борпылдақ қабаттарынан тұратын көлденең кіндіктес шеңберлер жылдық будақтар (қабаттар) деп аталады.

Материалдар сапасы бірнеше физика-механикалық сынаулармен және ағашта ақаулар болуымен анықталады.

Нұсқаның өлшемдері 0,01см дейін дәлдікпен штангенциркульмен анықталады. Нұсқа массасы 0,01г дейін дәлдікпен техникалық таразыда анықталады.

Алынған нәтижелер 1-кестеге жазылады.

1-кесте

Шамалар атауы	мағыналар	Қажетті есептер
Кептіргенге дейінгі нұсқа массасы, г
Кептіргеннен кейінгі нұсқа массасы, г
Ылғалдылық, %

№12 сабақта орындайтын тапсырмалар

{Тапсырмалар немесе тестілік сұрақтар(керек жағдайларда вариантты таңдау кілтін көрсету керек)}

1. 
   Ағаш ылғалдылығы қандай формуламен анықталады?
   
2. 
   Ағаштың тығыздығы мен беріктігін анықтау қандай мөлшерлік ылғалдықтағы стандартты сынауларда жүргізілу керек?
   
3. 
   Ағаш сығуға және созуға қай бағытта үлкен беріктікпен сипатталады?
   

№13 зертханалық сабаққа әдістемелік нұсқаулар

{Сабақтын мақсаттары, зертханалық сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар}
Жұмыстың мақсаты: Битумның жұмсару температурасын, бату тереңдігін анықтау.

Қажетті материалдар: битум.

Қажетті аспаптар: «сақина-шар» құралы, термометр, темір ыдыс, шыны пластинка.

Битумның жұмсару температурасын анықтаудағы көптеген әдістердің ішіндегі ең ұтымдысы «сақина-шар» әдісі.

«Сақина-шар» құралы 1-суретте көрсетілген.



1-сурет. «Сақина-шар» құралы:

1 - шар; 2 – битум; 3 - сақина; 4 - сақинадан аққан битум; 5 - термометр; 6 - спиртовка.

Жез сақиналары алдын ала 120°С-ге дейін қыздырылған сұйық битуммен толтырылады. Сақина битуммен толтырылмас бұрын ішкі қабырғалары 1:3 қатынасында алынған тальк пен глицериннің коспасымен майлануы керек.
Тұтқырлықты анықтау үшін битумды құм немесе су моншасында немесе кептіргіш шкафта ерітеді. Сонан соң битумды темір ыдысқа құйып, 1 сағатқа 18-20°С температурада қалдырады. Мұнан соң ыдысты битумымен бірге 25°С-ге дейін қыздырылған су моншасына сынаққа дейін қояды. Су битумның беткі қабатынан 25 мм жоғары болуы қажет. Су моншасындағы температура бірқалыпты болуы керек. 1 сағаттан кейін темір ыдысты битумымен бірге пенетрометр столының үстіне қойып сынақты жүргізеді.

2-сурет. Пенетрометр:

1 - штатив; 2 - шкала; 3 - бекітетін құрал; 4 - айна; 5 - ине; 6 - сыналатын битум; 7 - суы бар ыдыс; 8 - айналмалы стол


1-кесте Иненің бату тереңдігіне сәйкес алшақтықтың мәндері


№13 сабақта орындайтын тапсырмалар

{Тапсырмалар немесе тестілік сұрақтар(керек жағдайларда вариантты таңдау кілтін көрсету керек)}

1. 
   Битумның жұмсару температурасын, бату тереңдігін қалай анықтайсыз?
   
2. 
   Битумның тұтқырлығын қалай анықтайсыз?
   
3. 
   Тұтқырлықты қандай аспаптың көмегімен анықтайсыз?