Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі.

Бақылау сұрақтары:

2.Гидрастис, зедоария.

3.Аспидосперма.

4.Ажгон, Гваяк ағашы.

5.Гаултерия, Индигофера.

ОБСӨЖ №5

ОБСӨЖ тақырыбы: Дәрілік өсімдіктер.

ОБСӨЖ жоспары:

1.Жантақ.

2.Жылан таран.

ОБСӨЖ мақсаты: Етжапырақ бадан.

Етжапырақ бадан – бадан толстолистный

ОБСӨЖ мәтіні: Етжапырақ бадан – биіктігі жарты метрге дейін жететін, көп жылдық, шөп тектес өсімдік. Тамыр сабағы жуан, қара қоңыр, жер астын кеулеп көлбеу өседі. Тамырдан тікелей өсіп шыққан жапырақтары үлкен, қалың етті, күздігүні қып-қызыл болып шоғырланып тұрады. Гүл өсетін сабақтары жапырақсыз, жуан әрі тамыр жапырақтарына қарағанда екі есе биік, жоғарғы жағында сыпырғы сияқтанып жиналған гүл шоғы бар. Гүлдері қызыл түсті, әдемі, қоңырау сықылды, гүл жапырақшалары бөлек-бөлек. Май-июль айларында гүлдейді.Етжапырақ бадан орманды, таулы жерлерде, тастақты беткейлерде, өзен жағаларында, жалпы кез келген жерге шыға береді, құрғақшылыққа төзімді, күй таңдамайтын өсімдік. Дәрілік мақсат үшін өсімдіктің тамырын күзде, ал жапырағын июнь-июль айларында жинап алады. Құрамында илік заттар, танин, галло қышқылы, арбутин гликозиді, крахмал қант бар. Етжапырақ баданның тамырынан жасалған дәрілердің қан тоқтататын, қабынуға қарсы әсер ететін, микробтарды жоютын қасиеттері бар. Етжапырақ бадан асқазан жолдары ауырғанда, дене қызуы көтерілгенде, бас ауырғанда қолданылса өте жақсы нәтиже береді. Ауыз уылғанда және тамақ бездері қабынғанда оларды шаю үшін пайдаланады. Дене сыртындағы жарақаттардың, іріңді жаралардың жазылуын тездетеді. Сонымен қатар онымен тоқ ішектің ауруларын емдейді. Дизентерияны емдеу үшін антибиотиктермен қосып пайдаланылады.

Дәріні дайындау және қолдану тәсілі. 1 ас қасық толы ұнтақталған тамырды 1 стакан қайнап тұрған суға салып, стакандағы судың жартысы қалғанша буландырады. Дәрінің стаканда қалғанын 20-30 тамшыдан күніне 3 рет ішеді.

Жылан таран – змеевик, горец змеиный

Жылан таран – биіктігі 1 метрге дейін жететін, көп жылдық, шөп тектес өсімдік. Тамыры жуан, жылан тәрізді, өсімдіктің толып жатқан қосымша тамырлары бар. Тамырынан бұтақтары жоқ жалаң 1-2 түзу сабақ өсіп шығады. Сабақтары ұзын, биік, көптеген отырмалы, ұзынша жапырақтары бар. Тамырдан өсіп шыққан жапырақтары ірі, сопақша келген. Жоғарғы жағындағы жапырақтарының сағақтары қошымша жапырақшалар мен бірігіп, түтікке айналған. Гүлдері қызыл түсті, сабақтарының ұшында ұзындығы 6 сантиметрлік масақ жасап шоғырланып тұрады. Гүлдерінің аңқыған иісі бар. Жемісі – қара қоңыр түсті үш жылтыр жаңғақша. Май-июнь айларында гүлдейді.Жылан таран шабындықтарда, батпақты жерлердегі шөптердің арасында, орман шетіндегі алаңдарда өседі. Дәрілік мақсат үшін өсімдіктің тамырын пайдаланылады. Құрамында 25 -ке жуық илік заттар, витаминдер, А провитамині бар. Өсімдіктің тамырларын август-октябрь айларында жинап алады. Тамырды күрекпен қазып алады да, жуып тазалайды. Оны сабағы мен қосымша тамырынан, жапырақтарынан пышақпен ажыратып, 10 сантиметрлік бөліктерге бөліп, кептіріп алады.Жылан тараннан жасалған дәрілерді ішек қабынғанда емдеу үшін, әсіресе тоқ ішектің ауруларына қарсы пайдаланылады. Іш өткенде және жатырдан немесе асқазаннан қан кеткенде емдеуге қолданылады. Тіс түбінің еттері қабынғанда ауызды шайып емдейді. Халық медицинасында жылан тараннан жасалған дәрілерді дизентерияға қарсы, асқазаннан және денедегі басқа да жерлерден қан кеткенде, өт және несеп жолдары қабынғанда, асқазан мен ұлтабарға жара түскенде қолданылады. Дене сыртындағы қанталап тұрған және іріңді жараларды емдеу үшін де пайдаланылады.

1.Емен.

1.Емен өсімдігінің биіктігі қанша.

2.Қазақстанда емен ағаш ормандары қай жерлерде кездеседі.

3.Еменнің қабығын қандай ауруларға қолдануға болады.

4.Етжапырақ бадан өсімдігінің құрылысы.

5.Етжапырақ бадан өсімдігін қолдану тәсілі.

1.Бүлдірген.

2.Бау бүлдіргені.

ОБСӨЖ мақсаты: Бүлдірген жеміс жидек.

ОБСӨЖ мәтіні: Жемістер мен жидектер өздерінің тағамдық қасиеті мен көкеністерді сәтті толықтырады . Бұлар көбіне сол бір заттардың ; көміртегінің органикалық қышқылдардың , минералдық тұздардың , пектиндердің клетчаткалардың , белоктардың көзі болып табылады. Ал көміртегі көкеністерде негізінен баяу ыдырайтын крахмал күйінде кездессе , жемістер мен жидектерде – глюкоза фруктоза , сахароза күйінде кездеседі және де бұлар бойға анағұрлым тез сіңеді. Жемістер мен жидектерде , көкенәіске қарағанда , органикалық қышқылдар ( алма , лимон ,янтарь қышқылдары ) айтарлықтай көп , олар асқорыту сөлдерінің бөлінуіне үлкен әсерін тигізеді. Дәмі мен хош иісі жағынан әралуцан жидектер мен жас, мұздатылған , кептірілген және өңделген күйінде тамаша диеталық және емдік азық ретінде қолданылады.

Бау бүлдіргені- баолық континентте көп өсірілетін жидек өсімдіктерінің (раушангүлдер тұқымдасы ) ішіндегі әржақты медицина дәрулерінің ежелден белгілерінің бірі . Бүлдірген Европаға алып келген француз Фрезьенің есімімен “фрайзе ” аталған. Бүлдірген ең ерте пісетін жидек дақылы , ол тез жеміс беруімен ерекшеленеді, ал ремонтанттық, яғни үздік жеміс салатын сорттарынан жидектерді кеш алуға болады. жемісінде 5,5 –9,2 тиімді мөлшерде қант , 0,60-1,7 органикалық қышқылдар ( алма , лимон қышқылдары көптеген витаминдер , пектин, илік заттар минералдық заттардан кальций , фосфор марганец мыс темір тотығы өте көп . Жапырақтарында илік заттар және алколойдтердің қосындысы кездеседі.Бүлдірген ең жақсы шипалы жидектердің бірі , бірақ оның жемісін жас және кепкен күйінде пайдаланып қана қомай , гүлдерін жапырақтарын да пайдаланады. – одан шай қайнатады. ( қатты терлетеді) Жидек несеп жүргізуге , қан тоқтатуға , қабынуға қарсы әсер етеді . . Оны ішек қарын жлдарын ауруларына , гастритке , бауыр , өт жолдары ауруларына жалпы нығайту дәруі ретінде созылмалы ауруларға және авитаминозға қолзхданады.Бүлдіргеннің жас жемісі мен жырының емдік мақсатқа подагра , бауыр бүйрек тас ауруларына аш қарынға ( 4-8қасықтан ішеді. ) аздап несеп жргізетін дәру ретінде қолданылатын кепкен жемістің тұндырмасын былай дайындайды. 2 ас қасық құрғақ жемісті 1 стакан қайнаған суға салдып қайнатады. Суығаннан кейін жарты стаканнан тәулігіне 3 рет ішеді.Бүлдірген жидегі анемияның ( неммесе қан аздықтың) профилактикалық қуатты дәру өйткені ондағы темірді организм бойына тез сіңіреді . Жидек шырыны мен жемістің сұйық тұндырмасы фитонцидтерге бай тамақ қабынып ауырғанда ауыз бен тіс етінің шырышы бұзылғанда олады шаю үшін пайдаланады.

Бүлдірген жапырақтары мен тамыръларының шипалық қасиеті бар . Өсімдіктің бұл бөліктеріә несеп жүргізуге әсер етеді , тұтқыр дәру саналады. Жапырақ тұндырмасы мен қайнатпасын сары ауруға туберкулезге , қуық тас ауруларына ісінуге , ескі жараларға , бөртпелерге қарсы қолданады. Бүлдіргеннің хош иісті дәмі жидегі шөлді басады, тәбет ашады , ас сіңіруге жақсы әсер етеді жүрек тамыр жүйесінің жүмысын жақсартады , улы заттарды шығаруға көмектеседі. Организмнің қорғаныш қабілетін күшейтеді.

Бүлдіргеннің ең көп тараған сорты Комсомолка . Жемістерінің дәмі мен өнімділігі мен тез пісетіндігі мен және биологиялық белгілерімен де ерекшеленетін басқа көптеген сорттары белгілі олардың ішінде Красвица , Загоья , Фестивальбная , Заря сортары жемісінің десерттік дәмімен көзге түседі.

1.Қос үйлі мысықтабан.

2.Маралшөп тамыры.

3.Мыңжапырақ..

1.Торсылдақ шылдыршөп.

2.Көкшіл көкшегүл.

3.Ементоғай бөденешөбі.

4.Дөңгелек жапырақты алмұртшөп.

5.Шоғыр қоңыраугүл.

1.Шашыратқы.

2.Шеркез.

3.Шықшөп.

Дәрі жасау үшін шашыратқаның тамырын күзде қазып алады. Оның құрамында белок, май, ащы, заттар, инсулин, холин, илік заттар, аскорбин қышқылы, қант, В витамині бар.

Шашыратқының тамырынан жасалған дәрілердің микробтарды жоятын, тамаққа тәбетті арттыратын, өт айдайтын, ауырған жерлерді тыныштандыратын қасиеттері бар. Мұны ас қорыту бездерінің жұмысынреттеу үшін, асқазанның қабынуын, бауыр ауруларын емдеу үшін де пайдалынады. Сонымен қатар тамақ үлкейгенде , нерв жүйесі қажығанда, тіс ауырғанда және бүйрек ауруларын емдеу үшін қолданылады. Өт қалтасы қабынғанда және тес пайда болғанда да шашыратқының шипалық қасиеті мол деп есептелінеді.

Дене сыртында пайда болған іріңді бөртпелерді өсімдіктің тұнбасын емдейді. Қант дибетін емдеу ішін де осы өсімдіктен жасалған дәрілерді ішеді.

Шеркез- биіктігі 3 метрге жететін, көп жылдық, бұталы өсімдік. Қабығы ақ сұрғылт түсті жапырақтары жіңішке кезектесе орналасқан. Гүлдері майда, жапырақтарының қуысында масақша тәрізденіп өскен. Май айынан ноябрь айына дейін гүлдейді. Құмды жерлерде және далалы аймақтарда өседі. Аз жапырақты шеркез- биіктігі 12 сантиметрге жететін аласа бұта. Сазды және тастақты беткейлерде, сортаңды және құмды жерлерде өседі.дәрі жасау үшін күздешеркездің жемісі мен қалған гүлдерін жинайды. Аз аз жапырақты шеркездің көк бұталарын пышақ пен кесіп алады. Құрамында сальсолин, сальсолидин деген алкалоидтер, сальсомин бар. Медицинада шерекздің спритті тұнбасы мен сальсолин, сальсолидин деген алкалолоидтері қолданылады. Олардың қан қысымын төмендететін, мидың қан тамырларын кеңейтетін, жалпы нерв жүйесін тыныштандыратын қасиеттері бар. Осыған байланысты бұл өсімдіктерді қан қысымы көтерілгенде, бас ауырғанда, бас айналғанда емге қолданылады. Бірақ бауыры және бүйрегіауыратын, жүрегінің қызметі нашарлаған адамдарға шеркезді дәрі ретінде пайдалануға болады.

Шықшөп биіктігі 25 см – ге жуық ұсақ жәндіктер қоректенетін. Көп жылдық, шөптектесін өсімдік. Тамыр жапырақтарының сағақтары ұзын , олар сабақтарының түп жағында топталып тұрады. Дөңгелектеу , жоғарғы жағында қызыл түсті бедерлері бар және оның біреуі ірілеу Олардың бөліп шығаратын сөлдеріне шыбын – шіркейлер жабысады да, оларды өсімдік қорек ретінде пайдаланады. Гүлдері майда, ақ түсті , олар сабағының жоғарғы жағында шоғырланып тұрады. Гүл тостағаншасы түтікше қоңырау тәрізді бес қалақшадан тұрады да , кейіннен олар жемісімен бірге жұлынады, Гүл тәжінің жапырақшалары бесеу. Жемісі сопақша келген қауашақСәуір айларында гүлдейді

Шықшөп батпақтарда , ылғалды, құмды жерлердеөседі. Дәрі үшін өсімдіктің жер бетіндегі бөлігін гүлдеген кезінде жинайды. Оның құрамында дрозерон, плумбагин, ферменттер, аскорбин, алма , лимон қышқылдары бар.

Шықшөптенжасалған дәрілердің қақырық түсіретін , жөтел басатын, тер шығаратын, несеп айдайтын , дененің қызуын төмендететін қасиеті бар. Халық медицинасында көкжөтелді , бронх демікпесін және қақырыққа қан араласқанды емдеу үшін қолданылады. Шықшөптің жапырағында таңертеңгілікте пайда болатын шық секілді сұйық затпен сүйелді емдеиді.

ОБСӨЖ № 10

ОБСӨЖ тақырыбы: Дәрілік өсімдіктерді жинау.

ОБСӨЖ жоспары:

1.Дәрілік өсімдіктерді жинау.

2.Кептіру.

Глоссарий:

1.Көкек жанаргүлі.

2.Көкпек, шайтанкелмес.

3.Көктемдік жанаргүл.

ОБСӨЖ № 11

ОБСӨЖ тақырыбы; Дәрілік өсімдіктерден дайындалатын қоспалар.

ОБСӨЖ жоспары:

1.Тыныс органдары ауырғанда пайдаланылатын қоспалар.

2. Асқазан ауырғанда пайдаланылатын қоспалар.

3. Тамаққа тәбет арттыратын қоспалар.

ОБСӨЖ мақсаты: Дәрілік өсімдіктерден дайындалатын түрлі қоспалар мен таныстыру.

Тыныс органдары ауырғанда пайдаланылатын қоспалар .

ОБСӨЖ мәтіні: А) жалбызтіктен тамырының екі бөлігі , өгейшөп жапырағының екі бөлігі , жұпаргүл шөбінің бір бөлігінің қосындысы . Осы қосындының бір ас қасығына екі стакан 400 мл қайнап тұрған су құйып , шай демдегендей қайнатады. Сонан соң 20 минут тұндырып , дәкемен сүзеді. Осы тұнбаны жылы күйінде араға 3 стакан салып стаканның 4/1 бөлігінде ішуге болады.

Б) жалбызтікен тамырының екі бөлігінің өгейшөп жапырағының екі бөлігінің жұпаргүл шөбінің бөлігінің қосындысы . Осы қосындының бір қасығына екі стакан 400 мл қайнаған ыстық су құйып , шай демдегендей қайнатады. 20 минут тұндырып , дәкемен сүзіп алады. . Осы тұнбаны жылы күйінде екі мезгіл жарты стаканнан ішеді. Бұл адамның тамаққа тәбетін арттырады.

В) жалбызтікен тамырының бір бөлігін , салаубас гүлінің бір бөлігін , құлқайыр шөбінің бір бөлігін , аюқұлақ бір бөлігінен қосынды жасайды . Осы қосындының 2 шай қасығына бір стакан 200 мл қайнап тұрған су құйып шай демдегендей қайнатады. Суытылғаннан кейін дәкемен сүзіп аладыОсы тұнбаны күніне үш рет жарты стаканнан ішуге болады.

Асқазан ауырғанда пайдаланылатын қоспалар :

А) итшомырт қабығының екі бөлігінің , анис дәнінің екі бөлігінің , мыңжапырақ . жапырақ бөлігін, мия тамырының үш бөлігін алады. Осы қосындының 2 шай қасығына бір стакан қайнап тұрған су құйып , 10 минут баяу отқа қайнатады. Содан кейін дәкемен сүзіп , таңертең және кешке жарты стаканнан ішеді.

Б) итшомырт қабығының алты бөлігін , мыңжапырақ жапырағының екі қалақай жапырағының екі бөлігін қосады. Осы қосындының бір ас қасығына екі стакан ыстық су құйып , 10 минут қайнатады Содан кейін дәкемен сүзіп , түнде жатар алдында 0,5 немесе 1 стаканнан ішеді.

В ) итшомырт қабығының үш бөлігі , қалақай жапырағының екі бөлігі , мыңжапырақ шөбінен екі бөлік жасалған қосындының 2 ас қасығына бір стакан ыстық су құйып шай демдегендей қайнатады . 20 минут тұндырып алады да дәкемен сүзеді . Осылай дайындалған тұнбаның жарты стаканын немесе ¾ бөлігін түнде жатар алдында ішеді.

Г) қалақай жапырағының үш бөлігі , итшомырт қабығының үш бөлігі , жалбыз жапырағының екі бөлігі , иір тамырының бір бөлігі , шүйгіншөп тамырының бір бөлігінің қосындысы , Осы қосындының екі ас қасығына бір стакан қайнап тұрған су ұйып , 10 минут қайнатады. Қайнап болғаннан кейін дәкемен сүзеді . Осылай әзірленген тұнбаны түнде жатар алдында жарты болмаса бір стакан ішеді.

Д)итшомырт қабығының үш бөлігі , қалақай жапырағының үш бөлігі , жусан шөбінің екі бөлігі , шүйгіншөп тамырының бір бөлігінің қосындысы . Осы қосындының екі ас қасығына екі стакан қайна тұрған су құйып 10 минут қайнатады. Қайнап болғаннан кейін дәкемен сүзеді . Суытып таңертең және кешке жарты стаканнан ішеді.

Тамаққа тәбет арттыратын қоспалар:

А) жусан шөбінің бір бөлігі мен сүбеде жапырағының бір бөлігінің қосындысы . Осы қосындының екі шай қасығына бір стакан қайнап тұрған су құйып шай демдегендей қайнатып , дәкемен сүзеді. . Осылай дайындалған тұнбаны күніне екі мезгіл тамақ алдында жарты стаканнан ішеді

Б) жусан шөбінің екі бөлігі , мыңжапырақ жапырағының екі бөлігі , бақ бақ тамырының бір бөлігінің қосындысы . Осы қосындының бір ас қасығына бір стакан қайнаған су құйып , шай демдегендей қайнатады. Дәкемен сүзіп алынған тұнбаны тамақтанудан 15-20 минут бұрын бір – екі ас қасықтан ішеді.

В) жусан шөбінің төрт бөлігі мен мыңжапырақ жапырағының бір бөлігінің қосындысы . Осы қосындының бір ас қасығына бір станкан ыстық су құйып шай демдегендей қайнатып , біраз тұндырып дәкемен сүзеді. Осылай дайындалған тұнбаны тамақтанудан 15-20 минут бұрын , бір екі ас қасықтан ішеді.

Іш өткенде қолданылатын қоспалар ;

А) шаянмойн тамырының бір бөлігі мен шелна тамырының бір бөлігінің қосындысы . Осы қоспаның екі шай қасығына бір стакан қайнап тұрған су құйып шай демдегендей қайнатады.Содан кейін жарты сағат тұндырып , дәкемен сүзілген тұнбаны күніне 3 мезгіл ішеді.

Б) қандыағаш бүршігінің , шаянмойын тамырының бір бөлігінің қосындысы . Осы қосындының екі шай қасығына бір стакан қайнап тұрған су құйып , шай демдегендей қайнатады. Содан кейін 20 минут тұндырып , сүзіп алынған тұнбаны күніне 3-4 мезгіл ішеді.

Зәр айдайтын қоспа түрлері :

А)толкнянка жапырағының үш бөлігі , гүлкекіре гүлінің бір бөлігі қоспасының бір ас қасығының үстіне бір стакан қайнаған ыстыұ су құйып , 15 минут тұндырып дәкемен сүзіп , бүйрек ауырғанда тамақ алъдынан 20 минут бұрын күніне 3-5 рет бір ас қасықтан ішу керек .

Б) толокенянка жапырағының төрт бөлігі , арша жемісінің төрт бөлігі , арша жемісінің төрт бөлігі , мия тамырының бір бөлігі . Осы қоспаның бір ас қасығының үстіне бір стакан қайнаған ыстық су құйып , 15 минут тұндырып , дәкемен сүзіп бүйрек ауырғанда ішеді.

В) арша жемісінің екі бөлігі , қырықбуын шөбінің екі бөлігі, бидайық тамырының бір бөлігі . Осы қоспаның екі ас қасығына бір стакан қайнаған ыстық су құйып 15 минут тұндырып сүзеді. Дәрігердің белгілеуімен ішеді.

Тер шығаруға пайдаланатын қоспалар :

А) таңқурай жемісі 50 г , жөке ағашының гүлі 50 г мөлхшерінде алынады б) таңқурай жемісі 40 гөгейшөп

Жапырағы 40 г , жұпаргүл шөбі 20 г мөлшерінде алынады.

В) таңқурай жемісінің екі бөлігі , өгейшөп жапырағының екі бөлігі , жұпаргүл шөбінің бір жапырағын араластырып , екі ас қасық қоспаға бір стакан қайнаған ыстық су құйып , 5 минут қайнатады. Дәкемен сүзіп кәдімгі қайнаған су сияқты ішеді.

Жүрек қан тамыры ауруларын емдеуге пайдаланылатын қоспалар (өсімдіктер грамм есебімен алынып отыр)

Бұрыш жалбыз ( жапырағы ) –30 ; бестармақты сасықшөп (шөбі)-30 ; дәрілік шүйгіншөп ( тамыры ) 20 ; кәдімгі құлмақ (бүршігі ) –20: бұл қоспадан дайындалған тұнбаны нерв қозғанда , ұйқы қашқанда пайдаланылады . Ол үшін осы тұнбаны күніне үш мезгіл жарты стаканнан ішеді.

Дәрілік шүйгіншөп (тамыры) –25 ,0 ; бестанрмақты сасықшөп (шөбі) 25,0 ; кәдімгі зире (жемісі ) –25,0 ; кәдімгі фенхель )(жемісі ) –25,0 Қоспадан дайындалған тұнбаны нерв қозғанда , жүрек соғуы жиелегенде пайдаланады. Ол үшін осы тұнбаны күніне үш мезгіл жарты стаканнан ішеді.

Дәрілік шүйгіншөп (тамыры) –30,0 ; бұрыш жалбыз (жапырағы ) –30,0; үш жапырақты субеде –40,0. Бұл қоспадан тұнбаны нерв қозғанда пайдаланады. Ол үшін тұнбаны күніне екі мезгіл жарты стаканнан ішеді.

Бүйрек және зәр жолдары ауырғанда пайдаланатын дәрілік өсімдіктерден жасалатын қоспалар :

жүктеу/скачать 1.5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: