Реттеу баламасының орындалуын реттеу

Реттеу баламасының орындалуын реттеу

(қаражаттық нәтижелілік жоғарылауы) шығындардың пропорциясыз бойымен қоса алып жатыр, басқа экономикалық агенттерді амалсыз алып жүреді. Түзу өлшемдерді жасай алуға ескермеу және олардың жанама зардаптар әсіресе азаматтарға арналған орындаулар және шаруашылық етуші субъектілердің шақырылған. Қорытынды көрсеткендей халықтың бір тобы үшін дұрыс, бір тобы үшін бейтарап, бір тобы үшін негативті болады. Негативтік бағалау шығындардың жоғарылауымен байланысты немесе шығындардың, халық топтарына немесе кәсіпкерліктің жаңа реттеуші әсерлердің құруы жанында, осыдай және мүлік және жеке тәуекелдердің жоғарылауымен көрсетілген шешімдерге байланысты.

Соңғы нәтижелерге қаражаттық процес хабардар болуы, қаражаттық құралдардың шығындауы жанында шығындардың және нәтижелерді салыстыру шамалаушы, тиісті қосу өзінді шығындардың салыстыруы және барлық шаруашылық етуші субъектілердің пайдаларының және халық топтарының, реттеуші механизммен жаналып өтілетін. Мемлекет аз қатысуымен, егер таңдалған реттеу түрі келмесе, альтернатив арқылы көруге болады. Әрбір альтернативте пайдаларды бағалау шығындарды және қоғамға арналған бүтінде және әрбір бөлек топтардың артынан өткізіліп жатыр. Сол үшін сандық және сапалық бағалау керек.

Алдымен әсері бар топтар идентификацияланады. Мемлекет, кәсіпкерлік және тұтынушылар деп ірілендірілген. Сол топтын ішінде топшаларға бөлінеді.

Мемлекетке арналған шығындардың бағалауын болжайды - қатысқан қызметші сандары және жалақы деңгейі;

- Шығынның, байлаулылар ережелердің орындалуын қамтамасыз етуімен анықталған;

- басқа шығындар (баспаға шығындар, командировкалар және т.б.)

Кәсіпкерлікке арналған шығындарды болжау:

-" қағаз ауыртпалығы", немесе әкімшілік шығындардың бағалауын, байлаулылардың түрлердің толтыруымен , есептілікпен және т.б.;

- тура ақшалы шығындар ( лицензияға арналған төлеу, сертификаттар т.б)

- орнатылған стандарттардың әсері - жоғары болмауы;

- маркетингіде, тасымалдауға,өндіріске байланысты өзгертулері мен шығыны;

- тұтынушылардың ұсыныс баламалық қайнарларына ауысуы:

- саудаға тауар түсуімен немесе тауарлардың қол жетерлік шек қоюлары тоқтауы.

- бағалардың жоғарылауы;

- сапа мен таңдаудың қысқаруы;

- тауар пайда болуының саудада тоқтауы;

- өтем алу көбірек күрделі немесе қымбат бағалы процедуралары.
Қоғамға арналған бүтіндей шығындардың бағалауы өткізіліп жатыр. Барлық жерде, қайда мүмкін, бағалау айырмасын сандық жүру. Бөлек категориялармен сонымен қатар және қоғамға бүтінде бағаланады кіріспенің пайда айырмалары ана немесе басқа реттеуіштік опциясы.

2. Регулятивті өлщем жүргізудің қорытындысы

Пайдалардыѕ араќатынас затына кґрсетілген опциялардыѕ экспертиза нјтижелерімен жјне шыєындардыѕ, сјйкестіктіѕ ќойылєан маќсаттарєа жјне мемлекеттік жґнге салу маќсаттарына маќсатќа лайыќтылыќ туралы нјтиже ќажетті ўсыну, барабарлыќ, жїзеге асушылыќ жјне ўсынылып отырєан реттеуші шешім нјтижелілігініѕ.

Онан арєы талдауды болжап жатыр, сонымен ќатар, жўрт алдында талќылау нјтижелерініѕ есебі жјне эксперттердіѕ кеѕестердіѕ јртїрлі руыныѕ жґнге салу ыќшамдауымен.

Маќсатќа лайыќтылыќ келесі белгілері ўсыныс жасап жатыр, барабарлыќ, жїзеге асушылыќ жјне кјсіпкерлік ќызмет мемлекеттік жґнге салуы нјтижелілігініѕ (ќаралатындар жиынтыќ):

1. 
   Айќын жазылєан мїмкін маќсаттарєа реттеуші јсер маќсаттарыныѕ сјйкестік дјлелделген.
   
2. 
   Жоќ болу аныќталєан жўмыс істейтін нормативті заѕєа сїйінгендерді реттеуші јсер басќа ґлшемдерініѕ актілерінде, баєытталєандардыѕ тепе-теѕ маќсатќа.
   
3. 
   Басќа ґлшемдер арќасында реттеуші јсер маќсаттары жетулерді мїмкіндігі жоќ аныќталєан, шек ќоюлардыѕ ќўруынан ќабыл алмау шамалаушы немесе ќўру кемірек ќатты шек ќою ќўќыќ, байлаулылардыѕ кјсіпкерлікпен ќызметпен.
   
4. 
   Реттеуші јсер ўсынылып отырєан ґлшемдері арќасында ќаражаттыќ жјне басќа ќорлар есепке ала ќойылєан маќсат жетулері мїмкіншілік аныќталєан, реттеуші јсер ґлшемдерініѕ жїзеге асыруына баєытталєан бола алып жатыр.
   
5. 
   Тўтас шыєындардыѕ їстінде мемлекет тўтас пайдаларыныѕ маѕызды арттыру, азаматтардыѕ жјне ќоєамдарды аныќталєан (жоєалтулармен, кґрсетілген беттердіѕ шыєындарымен) реттеуші јсер ќаралатын ґлшемдерініѕ ќолдануы нјтижесінде.
   
6. 
   Басќару жергілікті органдарымен ґлшемдердіѕ бўларды реттеуші јсер ґлшемдерініѕ жїзеге асыру оќиєасында орталыќ мемлекеттік органдармен жїзеге асырудыѕ мїмкіндігі жоќ аныќталєан немесе тўтас шыєындардыѕ їстінде мемлекет тўтас пайдаларыныѕ ќолайлы араќатынас, азаматтардыѕ жјне ќоєамдарды маѕызды кемірек аныќталєан (жоєалтулармен, кґрсетілген беттердіѕ шыєындарымен) кемірек ќатты ґлшем ќолдану нјтижесінде реттеуші јсердіѕ басќару жергілікті органдарымен.
   

2. Тәуекел мониторингі. Тәуекелді басқару

Тјуекелдердіѕ жїйелі мониторингісі - басќару процес ажырамас бґлімі тјуекелмен. Тјуекелдердіѕ баєалауына ќосымшаєа тјуекелдердіѕ мемлекеттік жґнге салу нјтижелілігі баєалануды сонымен ќатар тиісті. Баєалау жїйе жјне басќарудыѕ тјуекелдермен жјне нјтижелілік - ґлшемдерді мемлекет шыєарып салынушы јлеуметтік - экономикалыќ, ґнеркјсіпті - иннервациялыќ жјне технологиялыќ саясатшысында тиісті талапќа сай болу. Өѕделген болу, баєалаулар, басќарулар жјне тјуекелдердіѕ болжауыныѕ Әрбір мемлекеттік органмен, кјсіпкерлік ќызмет жґнге салу функциялары жїзеге асыратынмен, талдау дербес жїйесі тиісті.

Мониторингіге арналєан жјне тјуекелдердіѕ баєалаулары жјне жґнге салу јдістерініѕ ќайта ќарауыныѕ реттеуші органєа жинау жїйелері ќажетті жасау жјне хабар талдауыныѕ міндетті талаптардыѕ бўзуы туралы, зиян келтіруі оќиєаларыныѕ сондай бўзулар нјтижесінде.

Дер кезлік жјне тїзететін јрекеттердіѕ масштабын оныѕ мемлекеттік жґнге салуымен кјсіпкерлік бостандыќ арналєан шарттардыѕ жасау їйлестіру еѕ жаќсы жаєдайлар жиынтыќ табуды рўќсат етіп жатыр.

Басќару дер кезлік принциптарымен тјуекелдермен сјйкестікте тиісті жїзеге асу, - жјне єылымилыќ.

Мїмкін тјуекел дер кезлік - болжауын мемлекетке арналєан кїтілетін негативтік зардаптардыѕ шабуылдауына дейін жїзеге асып жатыр, кјсіпкерді жјне тўтынушыныѕ.

Жан-жақтылық - хабар ќолайлы ќайнарлары жјне талдау јдістері барлыќ тиісті ќолданєан болу, барлыќ мїмкін зардаптардыѕ есеп маќсаттарында тјуекел шабуылдаулары єылымилыќ - басќару тјуекелдермен жјне мїмкін негативтік зардаптарды осноєа жїзеге асып жатыр ­ єылыми јдістердіѕ ве жјне жаќын келулердіѕ.

Басќару тјуекелдермен даярлайтын шаралардыѕ ќатар жїзеге асыруы алдын ала ескеріп жатыр, санєа ќайсылардыѕ жатып жатыр:

Жўмыс жоспар ќўрастырушысы басќарумен тјуекелдермен;

Жўмысшы топтардыѕ жасауы (ќажеттілік жанында);

Жинау жјне хабар талдауы, ќажеттініѕ баєалауєа арналєан жјне болжаудыѕ мїмкіндердіѕ соңынан ­ тјуекелдердіѕ сәйкестігі;

Басќа шараныѕ ќараумен орган реттеуші.

Жўмысшы топтарды оќиєаларда жасалып жатыр, ќашан ўлттыќ жјне экономикалыќ ќауіпсіздікке арналєан тјуекел баєалауы жїзеге асып жатыр, ґмірге арналєан жоєары ќауіп-ќатер жанында жјне азаматтардыѕ денсаулыќ, ќоршаєан орталар жјне т.с.с.

Жўмысшы топтардыѕ ќўрамына мамандар тартылып жатыр јр тїрлі - технологтер, юристілер, экономистілер, экологтер, социологтер.

Хабар, ќажетті басќаруєа арналєан тјуекелдермен келесі ќайнарлардан мїмкін алынєан:

Сауалдарєа жауаптардыѕ, баєытталатындар мемлекеттік органдарєа (ўйымныѕ), ќайсылар айќын сфера заѕєа сїйінген жґнге салуын жїзеге асырып жатыр немесе ананы немесе басќа актініѕ жайлардыѕ тјжірибелісінде ќолдануды жїзеге асырып жатыр;

Материалдардыѕ правоприменительноймен сот, прокурорлыќ жјне басќа ана облыста тјжірибелілер, ќайсыда жґнге салу жїзеге асып жатыр; заѕ шыєару ўлттыќ жјне шетелдік актілерініѕ, реттеушілердіѕ сфера лайыќты;

єылыми жариялаулардыѕ, мјжілістердіѕ материалдарыныѕ, бўќаралыќ хабар ќўралдарында жариялаулардыѕ, јлеуметтік зерттеулердіѕ, статистикалыќ тап осы жјне басќа ќайнарлардыѕ.

Тјуекел ќаражаттыќ - экономикалыќ зардаптарыныѕ болжауы жанында оцениваются ќаражат тїзу жјне жанама шыєындары, орган реттеуші шыєындарды ќоса, ќаражат табыстары, табыстар жјне ґндірушілердіѕ шыєындары жјне тўтынушылардыѕ, сонымен ќатар басќа экономикалыќ кїшті јсер (бјсеке дамуына ыќпалын жасау, жаѕа жўмысшы орындардыѕ жасау жјне т.с.с.).

Экологиялыќ зардаптардыѕ болжауы жанында оценивается баєыт, мінез-ќўлыќ жјне јсер дјрежесі, тјуекел шабуылдауы нјтижесінде ортаны ќоршаєанды болу.

Келесі јдістердіѕ ќолдануы арќылы тјуекел зардаптарыныѕ болжауын жїзеге асып жатыр:

• 
  Эксперттік баєалаулардыѕ;
  
• 
  Салыстырма - заѕєа сїйінген зерттеудіѕ;
  
• 
  Маќўлдаудыѕ;
  
• 
  Тјжірибеніѕ.
  

Нјтижелер жјне шыєарулар, алынєандар талдаудыѕ, баєалаулар, тјуекел зардаптарыныѕ болжауы барысында “ќўлаулардыѕ” келесі сўраќ шешімі жанында базарды ќолданылып жатыр;

Жґнге салу јлсіретуі туралы (минимум сияќты бір мїмкіншілік мемлекет аз ќатысуымен );

Енгізуі туралы шешім бўларды сўраќ лайыќты ґзгертулердіѕ реттеуші мемлекеттік органымен салу жолмен мїмкін жјне нормативті заѕєа сїйінген актілерге ќосымшалардыѕ немесе жаѕа акті ќабыл алуыныѕ.

Шетелдік тәжірибе талдауы өткізуінде кәсіпкерлік қызмет тәртіп белгілеу бірыңғай жүйелері, кәсіпкерлік қызмет жөнге салу зерттелген жұмыс істейтін әдістері жасау жанында, шет елдерде (АҚШ,Австралия, басқа елдерінің) қызмет әртүрлі сфераларына арналған зат және реттеу объектілерінің олардың арақатынасы.

Көрсетілгендерді елдердегі бөлек қаралған тәуекелдердің бағалау жүйелері кәсіпкерлік қызмет жүзеге асыруы жанында, ұйымдық және нормативті негізде жұмыс жасаудың, талдауды әсер жүйе шолуы, қабылданған нәтижелі нормативті актілердің құру мақсатында ОЭСР елдерінде, қатыстылардың кәсіпкерлік қызмет сферасында реттеу. Өткізілген талдау негізінде тәуекелдердің бағалау дайын жүйелерін мен ұсыныстарды кәсіпкерлік қызмет түрлерінің жүзеге асыруы жанында көрінушілерді қалыптастыру.

Өткізілген талдау негізінде тјуекелдердіѕ баєалау жїйелері ќўрумен ўсыныстарды дайын, жїзеге асыруы жанында кґрінушілердіѕ.

Сонымен ќатар, кјсіпкерлік ќызмет жїзеге асыруы жанында тјуекелдердіѕ баєалау жїйелері негізде мемлекетпен жґнге салынатынєа кјсіпкерлік ќызмет тїр жатќызу јдістемесі ґѕделген.

Шетелдік ґткізілген талдау негізінде тјжірибелілер ќаттау ґткізу методологиясын сонымен ќатар дайын жјне нормативті заѕєа сїйінген актілердіѕ ќайта ќарауыныѕ, Ќазаќстан Республикасыныѕ рўќсат етілетін жїйелері ыќшамдау маќсаттарында кјсіпкерлік ќызмет реттеушілердіѕ. Кјсіпкерлік ќызмет тјртіп белгілеуі бірыѕєай жїйесімен ўсыныстарды сонымен ќатар ґѕделген, ќолдану негізгі принциптары аныќтаушыныѕ (негізде тјуекелдердіѕ баєалау жїйелері).

Жатќызуы јдістемесімен жґнге салынатын мемлекетпен тїрларєа реттеуші ґлшемдердіѕ нјтижелілік талдау процедурасы байлаулы. Жўмыс рамкаларында нормативті актілердіѕ талдауды - јсер процедура сўраќ ўсыныстарды дайын лайыќтылар болатын.

Ќазаќстанда бїгін орындау белсенді фазасына рўќсат етілетін жїйе толыќ жетілдіруімен жўмыс орнында болып жатыр. Республика рўќсат етілетін жїйе жаѕа сјулетін јдейілеп салып бітіру, ќайсыда алдыѕєы халыќаралыќ тјжірибе есепке ала лицензируемых їйлесімді тізім, жойылєан ќосарлаушы процедураларды айќын болады жјне кјсіпкерлік ґздігінен басќарылу нјтижелі механизмдары кезеѕді енгізілген.

1. 
   «Лицензиялау туралы» ҚР-ның Заңы
   
2. 
   «Сертификаттау туралы» ҚР-ның Заңы
   
3. 
   «Сәйкес бағалау саласындағы аккредиттеу туралы» ҚР-ның Заңы
   
4. 
   CONSUMER PRODUCT SAFETY ACT (USA), Oct. 27th 1972
   
5. 
   Абрамов В.А. Сертификация продукции и услуг. - М.: Издательство “Ось-89”, 2000.
   
6. 
   Акт о торговых марках (Великобритании) .1994 г.
   
7. 
   Акт о торговых описаниях (Великобритании). 1968 г.
   
8. 
   Закон об авторских правах и торговых марках (правонарушения и наказания) (Великобритания)
   
9. 
   Защита прав потребителей.- 5-е изд., перераб. и доп. / Под ред. Т.А. Стяжкиной.- М.: Издательство “Экзамен”, 2003.
   
10. 
    Токсанова А.Н.. Основы предпринимательской деятельности / Учебник, Алматы, 2007
    
11. 
    Токсанова А.Н., Ибрагимова Л.Е. Методика обучения предпринимателей: Учебно-методическое пособие для тренеров-консультантов / Астана: АО «Фонд развития малого предпринимательства, Республиканский учебный центр предпринимательской практики, 2006 г.
    
12. 
    Клевлеев В.М., Попов Ю.П., Кузнецова И.А. Метрология, стандартизация и сертификация: Учебник.- М.: ФОРУМ: ИНФРА-М, 2003.
    
13. 
    Лифиц И.М. Стандартизация, метрология и сертификация: Учебник.- 2-е изд., перераб. и доп. - М.: Юрайт-Издат, 2003.
    
14. 
    ИСО 9000 халықаралық стандарттары.
    
15. 
    Международный институт гуманитарно-политических исследований. «Изучение и обобщение опыта разрешения споров представителей частного сектора и контрольно-проверяющих органов (на примере Государственной инспекции по качеству товаров и защите прав потребителей)», http://www.nisse.ru/analitics.php?id=gostorginspection.
    
16. 
    Сероштан М.В., Михеева Е.Н. Качество непродовольственных товаров: Учебное пособие.- 2-е изд..- М.: Издательский дом “Дашков и К”, 2000.
    
17. 
    Управление качеством. Учебник / Под ред. Доктора экономических наук, профессора Ильенковой С. Д., М.: ЮНИТИ,1998
    
18. 
    «Техническое регулирование: мировой опыт и российское законодательство», Фонд «Бюро экономического анализа», информационно-аналитический бюллетень №49 (декабрь 2003)
    
19. 
    Акт о комиссии по товарной фьючерсной торговле, 1974
    
20. 
    US Code of federal regulations, title 21
    
21. 
    The Regulatory Transition Act, 1995
    
22. 
    The Regulatory Improvement Act, 1998
    
23. 
    The Risk Assessment and Cost Benefit Act, 1998
    
24. 
    Rachel’s environment & health weekly (HOUSE PASSES COSTLY RISK ASSESSMENT BILL), 30 March 1995
    
25. 
    The Employee Retirement Income Security Act, 1974
    
26. 
    B
    Работа луга (направление затрат)
    asics of German commercial and economic law, Beck publisher, Moscow, 1994;
    
27. 
    «Guide to the implementation of directives based on the New Approach and the Global Approach». European Commission, European Communities, 2000.
    
28. 
    A comparative analysis of regulatory impact assessment in ten EU countries, Dublin, 2004.
    

1. 
   www.portal.mgupp.ru
   
2. 
   www.bfd.bund.de
   
3. 
   www.gost.ru
   
4. 
   www.iec.ch
   
5. 
   www.iso.org
   
6. 
   www.managingip.com
   
7. 
   www.medport.ru
   
8. 
   www.ocsen.ru
   
9. 
   www.ripofftipoff.net
   
10. 
    www.s3r.ru
    
11. 
    www.scambusters.org
    
12. 
    www.sii.org.il
    
13. 
    www.tacis-medt.ru
    
14. 
    www.fao.org
    
15. 
    www.who.int/fsf/
    
16. 
    www.codexalimentarius.net
    
17. 
    www.wto.org
    
18. 
    www.foodstandards.gov.au
    
19. 
    www.fsis.usda.gov
    
20. 
    www.fda.gov
    
21. 
    www.fsai.ie
    
22. 
    www.inspection.gc.ca
    
23. 
    www.efsa.eu.int
    
24. 
    www.law.murdoch.edu.au (Ministry for Custom and Consumer Affairs, 1998, pp. 10-11)
    
25. 
    www.europa.eu.int
    
26. 
    www.betterregulation.ie
    
27. 
    www.staat-modern.de