Э. В. Алехин. Государственный и муниципальный сектор экономики . Учебник/ ПЕНЗА 2011

6. Э. В. Алехин. Государственный и муниципальный сектор экономики . Учебник/ ПЕНЗА 2011

1. 
   Экономикадағы мемлекет орны
   
2. 
   Әлеуметтік-экономикалық жүйесінде мемлекет функциялары
   
3. 
   Ықпалды экономикалық саясаттың және ықпалды үкіметтің белгілері
   
4. 
   Басқару деңгейіне байланысты экономикалық функциялар
   
5. 
   Нарық жағдайындағы мемлекеттік меншік
   
6. 
   Экстерналийлер сыртқы фактор ретінде
   

Мемлекеттің экономикаға араласуының белгілі бір шектері бар және келесі іс әрекетпен анықталады:

• 
  экономикалық саясатты жасау;
  
• 
  мемлекеттік меншік құрамындағы кәсіпорындар мен ұйымдарды басқару;
  
• 
  нарықтың құқықтық негізі мен баға саясаты бекіту;
  
• 
  монополия қызметін шектеу;
  
• 
  мемлекеттік сыртқы-экономикалық қатынастарды реттеу.
  

Экономиканың дамуының болжамдлы мақсаттары белгіленген:

• 
  ҚР экономикалық өзіндігі мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
  
• 
  әлеуметті-экономикалық деңгейі мен оның аймақтарын көтеру;
  
• 
  экономиканың шикізаттық бейімделуін жеңу;
  
• 
  экономикалық базаны құру.
  

• 
  өмір сүру деңгейі;
  
• 
  шектеулі деңгей;
  
• 
  қалыптылық пен даму деңгейі.
  

Экономикадағы мемлекеттік реттеу–экономикаға әсер ететін тәсілдердің бірігуі, нарықтық қатынастардың қалыптасуымен экономиканың дамуы,қоғам қызушылығы.

Экономика деген ұғымы бұл жерде республиканың саясаты қарастырылады,өз басқаруымен,ұйымдастыру және тарату,өз нарығымен өндірістік-экокномикалық қатынастарының субьектісін байланыстыратын.

Экономиканың қалыпты дамуы біршама шаралардың жүзеге асуын көздейді.Шаралар ұлттық табысты көтеруге бағытталған, адамның денсаулығын және өмірін сақтау,демографиялық қиыншылықтарды шешу,халықтың табысында диференциацияның азайюын ,кедейшілікті азайту мақсаты.

Аралас экономика, экокономиканың өндірістік салаларының бірігуімен сипатталады.Бұл жерде жеке меншік нарық механизммен басқарылады. Ал,қоғам институттары және Үкімет нарықтық механизмге сүйене директив құралдарымен және салықтық саясатымен әсер етеді. Мемлекет ұйымдастырушы қызметін атқарды.Экономикадағы болып жатқан процесстерді реттеп және қалыпқа келтіреді, бірақ қатты әсер етпейді.

Нарық экономика бәсеке режимін алып келеді.Экономикалық прогресстің негізгі белгісі бәсеке және тұтыны нарығы.Меншік формаларының өзгеруі өндіріс монополияның жоғалуында маңызды болады.

Экономикалық стимулдардың құрылуында мемлекетке үлкен роль бөлінеді,өндірістік қатынастардың дамуында азаматтардың маңызы және заңды тұлғалардың көзқарасы; саясаттың, әлеуметтік, экологиялық, қорғаныс саладағы қауіпсіздігін сақтау; жобаларды құрастыру және документтерді болжау, сәйкес приоритетке сүйене отырып ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді стратегиялардың әсері;шаруашылықтың әрекетіне шектеу енгізіп және оларды сақтауын бағалау.

Мемлекеттен экономиканың инфраструктураларының дамуын талап етеді,нарықтық механизмнің кері әсерлі жағдайын тұншықтару,жастарды қамқорлыққа алу,білімді қодау және қоғам мәдениетін,экологиялық компанияларды субсидерлеу.Содан басқа, егер мемлекеттік монополияларды бақылауды қолға алмасақ,олар төлем қабілетін максималды екризиске әкеледі.

Дамыған нарықтық экономикасы бар елдердің тәжірибесі көрсеткендей толыққанды нарықты қалыптастыруға уақыт қажет.

Ең алдымен экономиканы қалыптастыру принципі болуы шарт:

• 
  нарықтық экономиканың заңды негіздерін жасау;
  
• 
  экономикадағы көпдеңгейлікті қалыптастыру;
  
• 
  нарық жүйесінің атрибуттарын құру;
  
• 
  сұраныс пен ұсыныс арасындағы тепе теңдікке жету негізінде экономиканы қалыптылыққа әкелу.
  

Қазақстан экономикасы терең экономикалық дағдарысқа енді, ол келесілермен сипатталды: өндірістің тоқтауы, гиперинфляция, ұлттық валюта курсының төмендеуі, төлем жасамаудың өсуі, бартерлі келісімдердің өсуі.

Қазіргі уақыттағы нарық әлеуметтік-экономикалық жүйедегі мемлекеттің функциялары: «ойын ережесін» қалыптастыру, ресурстар мен игіліктерді бөлу және қайта бөлу, экономиканың қалыптылығы мен баланстылығын қамтамасыз етеді.

Көптеген жағдайларда мемлекеттік қатысу заңды және сотқа сүйенеді. Шынымен де, мемлекеттік қатысу мәселенің өзінен көрі қымбатқа түсуі мүмкін.

Егер қоғамдық табыстар жеке табыстан асып түссе, экстерналиллерді пайда болдыратын тауарларды өндіру жеткіліксіз болып табылады. Нарықтық тепе – теңдік Парето бойынша деңгейде тиімсіз болады.

Жағымсыз сыртқы әсерлер бір жақтың қызметі екінші жаққа кедергі болған жағдайда пайда болады.

Ақшамен ақыланбайтын және төлемдік сұранысқа айналмайтын қоғам қажеттілігі.Мұндай товарларды өндіру мемлекет өз қолына алуы қажет,оны бюджеттен қаржыландыру.Сол себепті қоғам тауарларын тұтыны нарықтық жағдайда өте алмайды.

Нарықтық түрдің компаниялардың қалайша кемшілігі болса,солайша артықшылық әрекеті.Олар басқа қоғам мүшелеріне әсер етеді.Бұл «сыртқы эффектілер»,оларды экономистер экстерналийлр деп атайды.Ал,сыртқы эффектілерді реттеу мемлекет өз қолына алу керек.

Нарықтық механизмнің шектеулігі жеке тұлғалардыің әлеуметтік-экономикалық құқығымен байланысты, ең алдымен еңбек құқығына.Мемлекеттің бұл салада еңбекпен қамту болып.Ал, мақсаты нарықта еңбек күшін эффектілі реттеу,әлеуметтік реттеу арқылы оларды қолдау,жұмыс орнынан өз ниетімен кетпегендер,жобларды жүзеге асуымен жаңа орындар құру.

Басқа қиыншылықтар мемлекеттік раласуды талап етеді.Бұл қиыншылықтарды нарық шеше алмайды.Мұнда үлкен инвестициялық жоболар жатады,болашақта үлкен табысты қамтамасыз етпейді және тәуекелділікпен байланысты, аудандық тең емес дамуы, монополиямен және инфляцимен күресүді талап етеді.

Нарықтың әлсіздігі мемлекеттердің жаңа жоболарды құруға барады,бұл программалардың кемшіліктері экономистерді және политологтарды мемлекеттің әлсіздігін зерттеуге мәжбүр етті.

1. 
   Ақпараттардың жетіспнулігі. Көптеген мемлекеттердің әрекет нәтижесі миға сыйымсыз және болжасыз.
   

Жоғарыдағы 4 шектеулердің жүзеге асуы мемлекеттік стратегияның сәтті жүзеге асуына алғы шарт.

1. 
   Әлеуметтік-экономикалық жүйедегі мемлекеттің функциялары: «ойын ережесін» қалыптастыру, ресурстар мен игіліктерді бөлу және қайта бөлу, экономиканың қалыптылығы мен баланстылығын қамтамасыз ету
   
2. 
   Экстерналилер немесе сыртқы әсерлер
   
3. 
   Қоғамдық игіліктер және қызмет көрсетулер
   

1. 
   Аралас экономикадағы мемлекет секторының рөлі?
   
2. 
   Аралас экономикадағы мелекеттің қажеттілігін түсіндір.
   
3. 
   Мемлекеттің алға қойчлған мақсатына жете алмау себебін көрсет.
   
4. 
   Әлеуметтік – экономикалық жүйесіндегі мемлекет функцияларын ата.
   
5. 
   Ықпалды экономикалық саясатт және ықпалды үкіметт ұғымын түсіндір.
   
6. 
   Экстерналийлер сыртқы фактор ретінде мінезде
   
7. 
   Қоғам қызметіне және жақсылығына мысал келтір.
   
8. 
   Нарық жағдайындағы мемлекеттік мешік нені білдіреді?
   

1.Толымгожинова М.К., Максатова Л.М., Омарбаева С.Т. Мемлекеттік сектордағы менеджмент. Оқу құралы. Семей, 2010ж

2.Ускенбаева А.Р. Экономическая политика. Учебно-прак­ти­чес­кое пособие. Караганда, 2004.

3. Брюйн Ханс, де. Управление по результатам в государственном секторе. M.: Институт комплексных стратегических исследований, 2005.

4.  Алёхин Э.В. Экономика государственного и муниципального сектора: Учебное пособие. - Пенза: Изд-во ПГУ, 2010.

5. Государственное регулирование экономики : Учебное пособие для ВУЗов .