Қазақстан Республикасының Білім және ғылым миністірлігі
жүктеу/скачать 480.91 Kb.
|
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым миністірлігі С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті Кәсіптік оқыту және қоршаған ортаны қорғау кафедрасы 5В012000-Кәсіптік оқыту мамандығының студенттеріне арналған Материалдарды өндеу технологиясыныың практикумы 2
Павлодар, 2013 Оқу жұмыс бағдарламасын Нысан б БЕКІТЕМІН СҚ факультетінің деканы ___________Кудерин М.К. «___»_____________20 ___ ж. Құрастырушы:_____________________оқытушы Искакова А.М. Кәсіптік оқыту және қоршаған ортаны қорғау кафедрасы 5В012000-Кәсіптік оқыту мамандығының
Оқу жұмыс бағдарламасы негізінде әзірленген. Кафедра отырысында ұсынылған 20 _ ж. «___ » ________ хаттама № ___ Кафедра меңгерушісі ______ Арынгазин К.Ш. “____”______20 ___ж. СҚ факультетінің оқу-әдістемелік кеңесімен қабылданды. 20 _ж. «_____» ________ № ____ хаттама СҚ факультетінің оқу-әдістемелік ОӘК төрайымы _______Жукенова Г.А. «____»______ 20 ___ж. 1 Оқу пәннің паспорты Пән атауы: Материалдарды өндеу технологиясыныың практикумы 2 пәні бойынша ЖОО компоненті Оқу мерзімі және кредит саны Барлығы – 3 кредит Курс: 2 Семестр: 4 Жалпы аудиторияда оқу сағаты – 45 сағат Дәрістер - жоқ Тәжрибелік /семинарлық оқу сағаттары - 60 Зертханалық - жоқ СӨЖ – 90 сағат Оның құрамында СОӨЖ – 22,5 сағат Жалпы көлемі - 135 сағат
емтихан –4 семестрде Пререквизиттер: математика, физика, сызба геометриясы және сызу, мамандыққа кіріспе. Постреквизиттер: тігін бұйымын дайындау технологиясы, киімді үлгілеу және құрастыру, тігін өндірісінің жабдығы, тігін материалының өндірісі, костюмнің тарихы, педагогика, оқыту әдіснамасының арнайы дисциплинасы. 2. Оқытушы туралы мәлімет және контактілік ақпарат: АЖТ: Искакова Арна Мейрамовна, оқытушы, магистр. «Кәсіптік оқыту және қоршаған ортаны қорғау», кафедрасы аудитория К-407, телефон: Е-mail: arnis_85@mail.ru 3. Пән, мақсаттар мен міндеттер Пән нысаны: Материалдарды өндеу технологиясыныың практикумы 1 пәні киім дизайны бағыты бойынша оқитын болашақ мамандардың текстильді материалдарды өндеу технологиясын тәжірибелік білімі мен дағдысы қалыптасатын текстильді материалдар негізі ретінде оқытылады. Пән мақсаты: Киім дизайны бағыты бойынша дайындалатын болашақ педагогтарда маталарды өндеу технологиясының тәжірибелік білімі мен дағдысын қалыптастыру. Пәнді оқытудың негізгі міндеттері болып:
4. Білім, біліктілікке және құзыреттілікке койылатын талаптар: Пәнді оқыту барысында студенттер білу керек: - өндірістік шеберханада жұмыс істеуде ӨҚ және ҚТ ережелерін; - текстильді материалдарды өндеудің технологиялық процесін; - қазіргі заманға сай жоғары өндірістік текстильді материалдарды өндеудің әдістерін. игеру керек:
машықтану қажет:
құзыретті болу керек: - сапалы бұйымдар дайындау аймағында; түсінігі болу керек:
5. Тақырыптық жоспар Оқытудың түрлері бойынша академиялық сағаттарды үлестіруі
6. Практикалық сабақтардың мазмұны Тақырып 1 Жеке бұйымдарды және түйіндерді өндеу (қиықтарды өндеу) Жоспар: Қиықтарды өндеу Қиықтарды өқцеу. Өңдеуге үсынылып отырған матаға және ңолда бар құрал-жабдықтарға байланысты, қиықтар- ды біріктіретін тігістер былайша өңделеді: арнайы маши- нада торланады, сыратын машинада бүгіп тігіледі, жиек- теледі немесе майда тіспен үшкілдеп өнделеді. Тігістерді бірден айыра үтіктеу арңылы өңдегенде, қиыңтарды торлауды бөлшектерді сырып тігуден бүрын жүргізілу үсынылады, ал өңдеу барысында бір жағынан жатқыза үтіктелетін тігістерді бөлшектердің қиықтарын сырып тіккеннен кейін торлайды немесе бірден сырып- торлап (3.4 а-сурет) өңдейді. Біріккен тігістерді бірден айыра үтіктеп өңдеген кез- де бөлшектерді біріктірер алдында ңиықтарды торлай- ды (3.4 б-сурет) немесе сырып тігетін машинада ашық ңиыңты бүгіп тігеді (3.4 в-сурет). Бөлшектің жиегін 0,5-0,7 см сыртына қайырып бүктейді және жиегінен 0,1-0,3 см ңашыңтықта бүгіп тігеді (3.4 г-сурет). Біріккен тігістерді бірден айыра үтіктеп өңдегенде қиықтарды жүқа жібек матаның жолағымен ашық қиықты жиектеуге болады немесе арнайы жібек ызбамен жиектейді. Капрон маталардың ңиықтарын арнайы жаб- дығы бар машиналармен балқытуға болады.
Екі инелі арнайы машиналарда бөлшектерді торлау мен сырып тігу бір мезгілде орындалады. Қолданылған әдебиеттер тізімі: 1) Труханова А. Т. Технология женской и детской легкой одежды: учеб. для проф. учеб. заведений. - 3-е изд., стер. М.: Высшая школа, Изд. центр «Академия», 2010. - 416 с.: ил. 2) Меликов Е. Х., Золотцева Л. В., Мурыгин В. Е. и др. Лабораторный практикум по технологии швейных изделий: учеб. пособие для вузов. -2-е изд. - М.: Легпромбытиздат, 2008. - 272 с.: ил.
Қатпарлар бүкпелердің бір түрі болып табылады. Оларды негізгі бөлшектерде бүйымның еркін қозғалуы үшін және бүйымның бел сызығы бойынша қынамалы болуы үшін, сондай-ақ өрлегіш тігістер ретінде жобалай- ды. Біржақты, қарсы, бант қатпарлар үзына бойына бүгіп тігілген, тік (бүкпесін) жөне күрделі болып келеді. Бүйымды жаппай өндірісте шығарғанда қатпарларды алдын ала коктемей-ақ еңдейді. Біржақты қатпарлар. Бүл бүйымның оң жағындағы барлық бүктемелері бір жағына қарай бағытталған қат- парлар, ал теріс бетінде ол басқа жағына бағытталды. Әрбір қатпарды теріс бетінде үш сызықпен белгілейді - орта сызық (ішкі бүктеме сызығы), жан сызығы (сыртқы бүктеме сызығы) жөне сырып тігу үшын айқындайтын сызық. Қатпардың ені моделіне байланысты болады. Егер бүйымның қатпары біреу болса, онда оның ені 4-8 см болуы мүмкін. Егер бүйымның қатпары бірнеше болса, онда олардың енін 2-3 см етіп жобалайды. Болшектерді пішкен кезде қатпарлардың екі еселенген еніне тең қосымша жасайды. Бүйымды жеке тапсырыс бойынша тіккенде қатпарларды алдымен көктеп алады. Бөлшекті өңін ішіне қаратып белгіленген орта сызық бойынша бүгеді және жан сызығы бойымен сирек тігіспен арнайы машинада (1 см-де екі-үш инешаншым) немесе үзындығы 1-2 см қол инешаншымымен көктейді, содан соң сырып тігеді. Тігімді тіке немесе доғал сызық- тар бойынша кесе көлденең бағытта аяқтайды (3.6 а-су- рет). Содан кейін болшекті оң жағын томен қаратып үстел үстіне жайып қояды. Көктеу жіптерін қатпар сы- рып тігілген жерден сөгіп алады, қатпарды бір жағына қарай бүктейді (моделіне байланысты) жөне тігіс енген- ге дейін баса үтіктейді. Қатпар оң бетінде үлгісіне қарай көрсетілген қашықтықта тігіс арқылы өрленуі мүмкін. Тігісті арнайы сызықшаның комегімен жүргізеді. Әрлейтін тігісі болса, қатпар жиегі оң жағынан ашық сызықпен өңделуі мүмкін. Мүндай жағдайда қатпарды теріс бетінен белгіленген сызың бойынша көктейді, бір жағына бүгеді және көктейді, оң жағынан өрлеуші тігіспен бекітеді. Оңжағынан бүгіп көктеген жіпті алып тастайды жөне ңатпарды теріс жағынан іштік арқылы баса үтіктейді. ( Бір жақты ңатпар екі бөліктен түратын бөлшекпен де өңделуі мүмкін (3.6 б-сурет). Бүл жағдайда бір жаңты біріккен ңатпар болып бөлінеді. Бөлшектің бәліктерінің біріне теріс жағынан ңосалқы лекало немесе сызғышпен жан сызығын (сыртңы бүгім сызығын) және сырып тігу соңын айңындайтын сызықты белгілейді. Бөлшектің екі бөлігін оң жағын ішіне қаратып жаяды, қиығын теңес- тіреді, белгіленген сызың бойынша белшектің үзына бой- ына коктейді жөне сырып тігеді, тігісті қатпар соңында жасалған қосымшаға сызық түсында аяңтайды. Ңатпар қосымшаларын жиек ңиықтарынан 1,2-1,5 см қашықтыңта сырып тігеді және арнайы машинада тор- лайды. Екі инелі арнайы машина бар болса, сырып тігіп қиықтарды торлау бір мезгілде ңатар жүргізіледі. Бөлшекті үстел үстіне оң жағын төмен қаратып жаяды, сырып тігілген түстағы көктеу жіптерін алып тастайды, ал қатпар сөгіліп кететін жердегі жіптерді қалдырады. Қатпардың ңосымша енін бір жағына қарай бүгеді, бүгіп көктейді және іштік арқылы теріс жағынан баса үтіктейді.
Қатпар қосымшасының қиықтарын сырып тігіп жөне торлайды. Әрлейтін тігіс түсындағы көктеу жіптерін сөгіп алады, қатпарды баса үтіктейді. Қарсы қатпарлар. Бүл - оң жағының бүктемелері біріне-бірі қарсы бағытталған, ал теріс жағының бүкте- мелері қарсы екі жақңа бағытталған қатпарлар (3.6, в- сурет). Қарсы ңатпарды теріс жағынан үш сызыңпен бел- гілейді - орта сызық, жан сызығы (сыртқы бүктеме сы- зығы) жөне сырып тігудің үшын айңындайтын сызық. Қатпардың ені моделіне байланысты болады. Бөлшек- терді пішкенде қатпарға төртке көбейтілген бір ңатпар- дың еніне тең ңосымша салады. Мөселен, бір ңатпардың ені 3 см болса, онда пішу кезіндегі қосымша 3x4=12 см болуы керек. Қатпарды дайындаған кезде бөлшекті белгіленген орта сызық бойынша оң жағын ішіне қаратып бүгеді жөне жан сызығы бойынша сирек тігіммен (1 см-ге екі- үш инешаншым) жоғары жібі бос іркіп тігетін машина- да, айналдыра көктейтін машинада немесе қолмен үзын- дығы 1-2 см болатын көктеу инешаншымдармен көктейді, одан кейін сырып тігеді. Сырып тігетін түстағы көктеу жіптерін сөгіп алады, ал қатпар сөгіліп кететін түстағы жіптер қалдырылады. Бөлшекті өң жағын төмен қаратып үстел үстіне жаяды, ңатпардың қосымшасын сырып тігілген тігімнің екі жағына жайып салады, белгі- ленген орта сызықты сырып тігілген тігістің үстіне дөл келтіреді, айыра көктейді жөне баса үтіктейді. Киген кезде қатпардың бүктемелері жылжымас үшін, сондай- ақ берік болуы үшін, теріс жағынан ңатпардың қосым- шаларын сырып тіккен тігіміне жақын өтетін немесе оң жағынан ңатпардың қосымшасының еніне кесе көлденең түсетін тігіммен бекіту үсынылады (3.6 в-сурет). Қатпар оң жағынан тігімдермен өрленуі мүмкін, яғни үлгіде көрсетідген қашыңтықта (біріккен тігістің сол не оң жағы) айыра тігіледі (3.6 г-сурет).Тігімді арнайы сыз- ғыштың көмегімен жүргізеді. Әрлейтін тігісі болса, қатпар жиегі оң жағынан ашық сызықпен өңделуі мүмкін. Мүндай жағдайда қатпар қосымшасын теріс жағынан белгіленген сызық бойын- ша көктейді, екі жағына жайып салып, айыра көктейді және баса үтіктейді жөне оң жағынан үлгіде көрсетілген ңашықтықта өрлеу тігістерін айыра тігеді. Көктеу жіптерін сөгіп алады, ңатпар сөгіліп кететін түстағы жіптер қалдырылады, қатпарды теріс бетінен іштік арқылы тағы да баса үтіктейді. Қарсы қатпар, сонымен бірге біріккен ңатпар да бо- луы мүмкін (3.6 г-сурет). Бүл жағдайда өңдеуге үш бөлшек қатысады: екі негізгі, яғни бір бөлшектің бөліктері және үшіншісі ені жағынан қатпар ңосымша- сының (пішімде) екі еселенген еніне тең негізгі матери- алдың жаймасы. Мәселен, егер қосымшасының ені (пішімде) 4 см болса, онда жайманың ені 8 см-ге тең бо- луы керек. Осындай қатпарды өңдеу үшін, негізгі бөлшектің бөліктерінің бірін теріс айналдырып, көмекші лекало бой- ынша немесе сызғышпен жан сызығын (сыртңы бүктеме сызығын) және сырып тігудің соңын айқындайтын сызық- ты белгілейді. Негізгі бөлшектің екі бөлігін өң бетін ішіне қаратып жайып салады, қиықтарын теңестіреді, белгілен- ген сызық бойынша бөлшектің үзына бойына көктейді жөне сырып тігеді, тігісті сырып тігудің соңын айңындай- тын белгіленген көлденең сызыңқа жеткенде аяңтайды, соңын қос тігіс арқылы немесе түйін байлап бекітеді. Сы- рып тігу түсындағы көктеген жіптерді алып тастайды, қат- пар сөгіліп кететін жердегі жіптерді қалдырады. Бөлшек бөліктерін сырып тіккен тігістерін айыра үтіктейді. Айы- ра үтіктелген тігіске үшінші бөлшекті - негізгі материал- дың жолағын оң жағын төмен қаратып салады, оны негізгі бөлшектің белгіленген сызығы бойынша ңосып көктейді жөне негізгі бөлшек жағынан, осы сызың бойынша қосып тігеді, тігімді ңатпарды сырып тігу соңынан бастайды. Со- дан соң ңатпардың ішкі қиықтарын (бүкпелерін) сырып тігеді.Тігістіңені-1,2-1,5см. Соданкейінтігістіңқиыңта- рын арнайы машинамен торлайды, екі инелі арнайы ма- шиналар бар болған жағдайда, сырып тігуді ңиыңтарды торлаумен бір мезгілде жүргізеді. Қатпарлардың жиектерін моделіне байланысты сөндік тігіспен өрлейді. Жиегі ашың сызықпен өңделген ңарсы біріктіретін қатпарда өрлейтін тігісі болған жағдайда, сөндік тігістер бойынша өңдеудің бірізділігі өзгереді. Негізгі бөлшектің бөліктерінде сыртңы бүктеме сы- зықтарын, үшінші қосалңы бөлшекте - орта сызыңты белгілейді. Негізгі бөлшектің бөліктерінде ңатпардың қосымшаларын белгіленген сызықтар бойынша сырты- на қарай бүгеді, жатқыза үтіктейді, содан соң негізгі бөлшек бүктеме жиегін ңосалқы бөлшекте белгіленген орта сызықңа теңестіріп үстінен салады, көктеп тігеді жене үлгіде көрсетілген қашықтықта бастыра тігеді. Со- дан кейін қатпар ңосымшасының қиықтарын теріс беті- нен сырып тігеді жөне оларды арнайы машинада торлай- ды немесе бірден сырып-торлап тігеді. Матаны үнемдеу мақсатында үшінші бөлшекті ңат- пардың бүкіл үзына бойына емес, сырып тігілмеген бөліктің үзындығына лайықтап пішуге болады. (3.6 д-су- рет). Мүндай жағдайда алдымен арнайы машинада қоса- лңы бөлшектің жоғарғы қиығын торлайды, содан соң оны қатпар қосымшасының қиықтарына қосып көктеп жөне қосып тігеді. Тігістің ені - 1,2-1,5 см. Одан кейін жолаңтарды ңосып тігу тігістерінің қиықтарын торлай- ды, бір мезгілде негізгі бөлшектің бөліктерін біріктірген тігістерінің қиықтарын торлайды. Банттық қатпар. Банттық қатпар дегеніміз - қарсы қатпардың теріс жағына айналдырылған жағы немесе біржақты екі қатпар, олардың оң жағының бүктемелері қарсы жаққа қарай бағытталған жөне бант қүрайды. Банттық қатпарларды бір бөлшектен түратын қарсы қатпарлар сияқты белгілеп өңдейді, бірақ тек қана бөлшектің өң бетінде өңделеді. Бөлшектің оң жағын ішіне қаратып жаяды, көқтейді, белгіленген сызықтар бойынша сырып тігеді, ортасын сырып тігу тігісімен дөлме-дөл келтіре отырып екі жағына енін жайып сала- ды жөне іштік арқылы үтіктейді. Банттық қатпар біржақты екі қатпар сияқты өңделуі мүмкін, бірақ мүнда олар әр жаққа қарай жатқыза үтіктеледі. Банттық қат- пар, сонымен бірге біріккен қатпар да болуы мүмкін (3.6 ж-суретті қараңыз). Біржақты айналмалы қатпарлар. Бөлшектерді пішкен кезде қатпарларды өңдеуге қосымша береді жөне қиықтары бойынша кертпелер жасайды немесе қатпар- лар дайындау үшін бүктеме сызықтарын белгілейді. Бөлшектерде бірінші қатпарды кертпелер немесе белгі- ленген сызықтарға сөйкес бүгеді жөне бағыттаушы сыз- ғыштың көмегімен тігіс арқылы бүгіп тігеді. Қалған бар- лық қатпарларды олардың қажетті енін жөне арақашық- тығын қамтамасыз ететін жабдықтың көмегімен бүгіп тігеді. Қатпарларда жазып, моделіне байланысты бір жағына қарай бүге отырып, жатқыза үтіктейді. Ылғал- ды жылумен өңдегеннен кейін, көмекші лекало бойын- ша болшекті соңғы рет дөлелдейді. Күрделі қатпарлар. Күрделі қатпарларды өшекейлеу мақсатымен, сондай-ақ пішу кезінде өрлегіш тігімдер үшін қосымша берілмеген жағдайда орындайды. Негізгі болшекпен бірге пішілген иініш, күрделі қатпардың мысалы бола алады. Қатпарды өң жөне теріс жағынан, моделіне байланыс- ты екі фигуралы - орта (ішкі бүктеме) жөне жан (сыртқы бүктеме) сызықпен белгілейді. Теріс жағынан қатпардың орта сызығының астына негізгі материалдың жолағын салады. Жолақтың ені әрлегіш тігімнің еніне байланыс- ты болады. Жолақты, тігім оның ортасынан өтетіндей етіп көктейді және тігісті өң жағынан белгіленген орта сызыққа (ішкі бүктеме) дөл келетіндей етіп қосып тігеді. Одан өрі негізгі бөлшекті өң жағын ішіне қарата қосып Қолданылған әдебиеттер тізімі: 1) Труханова А. Т. Технология женской и детской легкой одежды: учеб. для проф. учеб. заведений. - 3-е изд., стер. М.: Высшая школа, Изд. центр «Академия», 2010. - 416 с.: ил. 2) Меликов Е. Х., Золотцева Л. В., Мурыгин В. Е. и др. Лабораторный практикум по технологии швейных изделий: учеб. пособие для вузов. -2-е изд. - М.: Легпромбытиздат, 2008. - 272 с.: ил.
Бүкпелерді өндеу. Киімді адам дене мүшесіне сөйкес белгілі бір қалыпңа келтіру үшін, сондай-ақ бүйымның денеге ңонымдылығы үшін негізгі бөлшектерге бүкпелер өңдейді. Бүкпелердің ені мен олардың саны бүйымдар- дың қонымдылырына байланысты болады. Бүйымда ор- наласуына қарай бүкпелер көкірек жөне бел сызығынан басталатын болып бөлінеді. Көкірек бүкпелері иық тігісінен, мойын ойындысынан, қолтың ойындысынан немесе жан тігістен басталады. Өйелдер бүйымдарында бүл бүкпелер негізгі болып табылады. Олар төс түсында бүйымның дөңес болуын ңамтамасыз етеді. Бел сызығынан басталатын бүкпелер адам денесінің бел түсында бүйымның қонымдылығын қамтамасыз ету үшін керек. Денеге ңыналып ңонып түратын бүйымдар- да бүкпенің ені жартылай қынамалы бүйымдарға қара- ғанда кеңірек болады. Кең пішімді бүйымдарда бел сы- зығынан басталатын бүкпелер жобаланбайды. Соның өзінде кертпелер мен түйреулердің бүкпелерді сырып тігу тігістеріне міндетті түрде енуін қадағалайды. Көктеген жіптерді алдын ала көктеу тігістерінен алып тастайды. Бүкпелердің белгіленген орта сызығын сырып тігу тігісіне дөл келтіре отырып
3.5-сурет. Бүкпелерді өңдеу Жаппай өндірісте шығарылатын маңта-матадан тігілген бүйымдарды өңдегенде, бүкпелердің тігісін мо- деліне сөйкес бір жағына қарай бүгеді, ал ылғалды-жы- лумен өңдеуді бүйымды соңғы рет өрлеуде ғана іске асы- рады. Моделіне байланысты бүкпелер бет жағынан басты- ра тігілуі мүмкін. Бастыра тігуді жібек жіптермен мо- делінде көрсетілген қашыңтықта орындайды. Мүндай жағдайда үстіңгі жіпті теріс бетіне шығарып түйіндеп байлайды. Күлтеленген ңатпарларға ауысатын бүкпелерді теріс жағынан үш немесе төрт сызықпен белгілейді. Жеке тап- сырыстағы өндірісте бүйым шығарғанда, оларды алды- мен белгіленген сызықтар бойынша көктейді, одан кейін сырып тігеді. Қатпарларды қосымша көлденең енінде тіге отырып, содан соң бөлшекті бүрып белгіленген жан сызығы бойынша бүкпені сырып тігеді. Бедерлі сызықтар бойынша жобаланған бүкпелерді сырып тікпес бүрын, міндетті түрде көктейді. Көктеу инешаншымының үзындығы 1,5 см. Көктеген жіптерді сырып тіккеннен кейін суырып алып тастайды, бүкпе- лерді моделіне байланысты екі жағының бірінен жатқы- за үтіктейді. Тілікшелер. Тілікшелер - бүкпенің бір түрі жөне со- нымен қатар әрлеу элементтерінің бірі болып табылады. Пішімде тілікшелер қиықтарының бірі екіншісінен үзы- нырақ болып келеді, яғни бүрмеге немесе қатпарға де- ген қосымшасы болады. Тілікшенің үзын жағынан бүрме жасау үшін екі тігім жүргізіледі (3.8 а-сурет). Бүрме жасалғаннан кейін тілікшенің екі жағының үзындығы бірдей болуы тиіс. Бөлшектерді ңайта бүгіп оң жағын ішіне ңаратып жаяды, бүрмелерді тегістеп тілікшенің ңиықтарын теңестіріп көктейді. Көктеуді бүрмесі бар бөлшектің қиықтары бойынша қиықтан 0,7-0,8 см ңашықтыңта үзындығы 1-1,5 см тіке көктеу инешан- шымдары арқылы орындайды. Тілікшелерді бүкпелер сияқты бүрмеленген бөлшектер жағынан сырып тігеді. Тігісінің ені - 0,7-1 см (3.8 б-сурет). Тілікшенің үшына жеткенде тігісті тарылта келіп бітіреді, тігімді бүкпе тілігінің үшынан 1-1,5 см әрірек аяңтайды. Тігімдердің үштарын бекітеді, көктеген жіптерді алып тастайды. Тігісті торлап, бөлшектің бүрмелері жоқ бөлігі жағына қарай бүгеді, жібек және жүн маталардан, сондай-ақ син- тетикалық талшықтары бар маталардан тігілген бүйым- дардың тігістерін жатқыза үтіктейді. Тігіс бастыра тігілген болуы да мүмкін. Бастыра тігу алдында жүн жөне жібек маталардан, сондай-ақ синтетикалың тал- шықтары бар маталардан тігілген бүйымдардың тігістерін бүгіп көктейді. Егер моделі тігім енінен кем болса, онда тілікшені сырып тігетін тігіс бастыра тігу еніне сөйкес келмейді, мүндай жағдайда тілікшені сырып тіккен кезде тігіс астына негізгі мате- риалдан жолақша салады. Сырып тігуді бүрмелері жоқ бөлшек бойынша орындап, ал жолақшаны мата жыл- жытқыштың үстіне салады. Тілікше тігісін оң жағынан бағыттағыш сызғышы бар табаның көмегімен бастыра тігеді. Тігіс ені моделіне байланысты болады. 
Тақырып 4 Қақпақшаларды (клапандарды), жапырақшаларды өндеу өндеу Жоспар:
Қақпақша немесе жапырақшаны іштіксіз өңдеу. Қақпақша екі бөліктен пішілуі (қақпақша жөне қақпақ- ша астары) немесе түтас болуы мүмкін Егер қақпақша екі бөліктен түратын болса, жоғарғы бөлігін - қақпақ-тармен бекітеді. шаны оның астарынан жан жөне төменгі жаңтары бой- ынша 0,2-0,3 см ендірек етіп пішеді. Қақпақшаны аста- рымен қиықтарын теңестіре отырып оң бетін ішіне қара- тып салады. Жеке тапсырыс бойынша өзірлегенде қақпақша бүрышы мен доғал жиегін ендіре отырып көктейді жөне көктеу тігіміне машина тігісі түспейтін- дей етіп астар жағынан жөрмейді. Жөрмеу тігісінің ені - 0,5-0,7 см. Көктеген жіптерін алып тастайды, бүрыштарын- дағы тігістен 0,2-0,3 см қалдыра отырып дөлдеп қырқады (3.28 а-сурет). Қақпақшаны оң жағына қарай айналдырады, жабдықтардың көмегімен жиектерін түзейді, айналдыра көктейді. Ал жаппай өндірісте жиектерін айналдыра көктемей-ақ, жиектерін түзейді де баса үтіктейді. Қақпақшадан 0,1-0,2 см жиек шы- ғара отырып, қақпақшаның астары жағынан айналды- ра көктейді (3.28 б-сурет). Егер моделіне көзделген бол- са, қақпақшаның жиегі бойымен оң жағынан бағыт- тағыш сызғыштың көмегімен немесе бағыттағышы бар табаншамен өрлегіш тігіс жүргізеді, содан соң қақпақ- шаның дайын күйіндегі енін айқындайтын сызықты белгілейді. Жаппай өндірісте қақпақша жиектерін жөрмеуді оның астары жағынан алдын ала көктемей- ақ жасайды. Синтетикалық талшықтары бар маталардан өңде- летін бүйымдарда айналдыра көктеу тігімдері үтікте- геннен және жіптерін алып тастағаннан кейін де із қал- дырады, кейде оларды тазарту қиынға түседі. Сондық- тан қақпақшалардың жиектерін жібек жіптермен ай- налдыра көктеу арқылы немесе айналдыра көктемей-ақ ылғалды-жылумен өңдеу барысында жиек шығара оты- рып, оны бірден баса үтіктеуге болады. Егер қақпақша астарымен бірге пішілген болса, онда оны бүктейді, үштарын, жоғарғы жөне төменгі қиықтарын теңестіреді және екі жағынан жөрмейді, содан соң оң жағына ай- налдырады, жиектерін түзетіп, жөрмеу тігістерін бүкте- месіне келтіре отырып баса үтіктейді.
Егер моделінде ңақпаңшада әдіптік ілмектер жасау көзделген болса, онда олардың қиыңтарын жөрмеместен бүрын, қақпақшаның жоғарғы жағында өңдейді. Ілмек- терді арнайы машинамен торлайды. Жапырақшаларды қаңпақшалар сияқты өңдейді. Өрлегіш ңақпақшаның немесе жапырақшаның ішкі жиегін арнайы машинамен торлайды. Ңаңпаңша мен жапырақшада өңдегеннен кейін теріс бетінен олардың дайын күйіндегі енін ай- қындайтын сызық жүргізеді. Бүл сызық қақпақшаны не- месе жапырақшаны негізгі бөлшекке қосып тігуге қажетті көмекші сызық болып табылады. Қақпақша немесе жапырақшаны іштігімен өңдеу. Қақпақша неғүрлым орнықты болып, пішінін жақсы сақтауы үшін жеңіл бүйымдарда көбінесе іштігімен дай- ындайды. Қақпақша біржақты желім жабындысы бар маталардан, бөз немесе колекор сияқты мақта-маталар- дан, сондай-ақ прокламелин тәріздес беймата материал- дан пішілуі мүмкін (3.28 в-сурет). Біржақты желім жабындысы бар матадан жасалған іштікті қақпақша астарының теріс бетіне салып, үтік немесе преспен бірден бірнеше бөлшектерді сала отырып желімдейді. Егер іштік бөзден, коленкордан немесе прокламелин- нен болса, қақпақшаны астарымен оң жағын ішіне қара- тып салады. Іштікті қақпақшаның теріс бетіне салып, қақпақша астары жағынан жөрмейді. Ылғалды-жылумен өңдеуге болмайтын маталардан тігілген бүйымдарда (синтетикалық талшықтары бар жүн және жібек маталар) іштікті қақпақшаның немесе жапы- рақшаның теріс жақ бетіне салады, қақпақша немесе жа- пырақша қиықтарынан 0,5-0,7 см қашықтықта бүрыш- тарын ендіре отырып көктейді. Содан соң қақпақшаны (іштікті) қақпақшаның астарымен бірге, ал жапырақша- ны оның астары мен оң жағын ішіне қаратып салады, іштік жағынан бағыттаушы сызғышы бар табаншаның көмегімен жөрмейді. Тігісінің ені - 0,5 см. Бүрыштарын- дағы тігістерді дәлдеп қияды, іштікті тігістен қиып тас- тайды, қақпақша немесе жапырақшаны оң жағына айнал- дырады, содан соң іштіксіз қақпақша немесе жапырақша сияқты одан әрі өңдейді (3.28 г-сурет). Желбіршекті қақпақшаны өндеу. Алдымен желбір- шекті өңдейді. Дайындалған желбіршекті өң бет жағын үстіне қаратып бөлшектің оң жағына салады, қиықта- рын теңестіреді, сырып тігетін машинамен тігісті екі тігімнің арасына келтіріп немесе бүрмелер дайындаған екінші тігіс бойымен ңосып тігеді. Бүрмелерінің саны басңа бөліктеріне ңараганда көбірек болуға тиісті қаңпақ- ша бүрыштарын қоспағанда бүрмелерді бөлшектің үзына бойына біркелкі етіп таратады. Жеке тапсырыстағы өндірісте желбіршекті қосЬіп тікпейді, бүрыштарында желбіршекті ендіре отырып, үзындығы 0,3-0,5 см көктеу инешаншымдары арқылы қосып көктейді. Қосып тігілген немесе ңосып көктелген желбіршегі бар қақпақша астарын қақпаңшасы мен қиықтарын те- ңестіре отырып, оң бетін ішіне ңаратып салады, қаңпаң- шаның астары жағынан желбіршекті ңосып тігу немесе қосып көктеу тігісінің дәл үстімен жөрмейді. Жеке тап- сырыс бойынша бүйым дайындағанда алдын ала бүрыш- тарында қақпақшаны аздап енгізе отырып қақпақшасы- мен бірге көктейді. Көктеген жіптерін жөрмегеннен кейін алып тастайды. Тігістерін дәлдеп қияды. Қақпаң- шаны оң жағына аударады, кәдімгі ңақпақшаны өңде- гендей етіп, өңдеуді одан әрі жүргізеді (3.28 д-сурет). Жиекті қақпақшаны өндеу. Жиекті (бейка) ңақпақ- ша тік бүрышты пішінді және жиектері дөңгеленген бо- луы мүмкін. Тікбүрышты пішінді қаңпақша жиегін, қақпақша- ның сыртқы жиегінің пішініне үқсатып, үш бөліктен пішеді. Жиектің бөліктерін дөлдейді жөне біріктіру тігістерінің сызықтары қатаң түрде 450 бүрышта өтетін- дей етіп белгілейді. Содан соң жиектің бөліктерін бел- гіленген сызықтар бойынша сырып тігеді, тігісті жиектің ішкі қиығынан 0,5-0,7 см ңашықтықта аяқтайды. Тігіс енін де 0,5-0,7 см ңалдырып дәлдеп қияды. Жүн жөне жібек маталар бүйымдарының тігістерін айыра үтіктейді, ал мақта-мата бүйымдарының екі жа- ғына айырып салады. Жиекті қақпаңшамен сырып тігу- ге немесе жапсырмалы тігіспен біріктіруге болады. Қақпақшаны оның астарынан жиектің еніндей мөлшер- де тарлау пішеді. Жиекті қақпақшамен сырып тігу арңы- лы біріктіргенде (3.28 е-сурет), жиек пен қақпаңшаның оң бетін ішіне қаратып салады, ңиықтарын теңестіріп қосып тігеді. Тігісінің ені - 0,5-0,7 см. Жиекті ңаңпаңшамен жапсырмалы тігіс арңылы біріктіргенде (3.28 ж-сурет) жиектің ішкі қиығын оның теріс бетіне ңарай 0,5-0,7 см қайыра бүгіп жөне жатқыза үтіктейді. Қаңпаңшада жиекті бастыра тігу сызығын бел- гілейді. Жиекті оң жағын үстіне қаратып қақпақшаның оң жағына, жиектің төмен бүгілген шеті қаңпақшадағы белгіленген сызықпен сөйкес келетіндей етіп салады, 0,1 см қашықтықта бастыра тігеді. Жеке тапсырыс бойынша киім өзірлегенде жиекті алдын ала көктеп тігеді. Жиекті қосып тіккеннен не бастыра тіккеннен кейін, қақпақшаны астарымен оң жағын ішіне қаратып сала- ды, қиықтарын теңестіреді, жөрмейді. Жеке тапсырыс бойынша бүйым дайындағанда бөлшектерін алдын ала көктеп тігеді. Жөрмеу тігісінің ені - 0,5-0,7 см. Бүрыш- тарындағы тігісті дөлдеп қиып тастайды, қақпақшаны өң бетіне айналдырып, қарапайым ңақпаңшаны өңдеген- дей етіп, өңдеуді одан ері жалғастырады. Егер қаңпаңшадағы жиекті тек сыртңы жиегі бойын- ша орналастырса, қақпақша астарын сөндік матадан жи- ектің мөлшеріндей кең етіп пішу үсынылады (3.28 з-су- рет). Астарға бормен сызық жүргізеді немесе жан қиықта- ры бойынша бүгу сызығын айқындайтын кертпе жасай- ды. Қаңпақшаны астармен оң жаңтарын ішіне қаратып салады, қиықтарын теңестіріп, тек қақпақшаның үзын- дығы бойынша сырып тігеді. Тігісін жазады немесе айы- ра үтіктейді. Қақпаңшаның үштарын жөрмейді. Моделіне байланысты ңақпаңшаның астарын қаңпақшамен жапсырмалы тігіспен біріктіруге болады (3.28 и-сурет). Қақпақшаның астарын бастыра тіккеннен кейін белгіленген сызық немесе кертпелер бойынша қайта бүгеді жөне қақпақшамен бірге оң бет жағын ішіне қаратып салады, астар мен қақпақшаның жан қиықта- ры бойынша теңестіріп жөрмейді. Жеке тапсырыс бой- ынша бүйым дайындағанда бөлшектерді алдын ала көктеп тігеді. Жәрмеу тігісінің ені - 0,5-0,7см. Көкте- ген жіптерін алып тастайды. Қаңпақшаны оң жағына ай- налдырып, қарапайым қақпақшаны өңдегендей өңдеуді одан өрі жүргізеді. Шеттері дөңгелене келген ңақпаңша үшін жиекті қаңпақша пішінде немесе желі жіпке дөл 450 бүрышта қиғаш жіппен пішеді. Егер жиек қиғаш жіп бойынша пішілген болса, онда оны созып қақпақша пішініне кел- тіру керек. Жиекті қаңпақшамен тікбүрышты қақпақ- ша сияқты, сырып тігетін не жапсырып тігетін тігіс арқылы біріктіреді. Қақпақшаны су салған жиекпен өңдеу. Егер қақпақ- ша бүрыштары дөңгелене келген тікбүрышты пішінді болса (3.28 к-сурет), онда алдымен көмкермені өзірлеп алу керек. Көмкерме үшін кесе көлденең немесе үзына бойында, ені 4-5 см жолаң пішеді (матаның суретіне бай- ланысты). Жолақты үзына бойына екі қабаттан салып жатқыза үтіктейді. Жолақтың бүктемелері бойынша жан қиыңтары мен көмкерменің төменгі жиегінің өлшемдерін белгілейді. Содан кейін бүрыштарын сырып тігу сызыңтарын белгілейді. Бүрыштарын екі жағынан бірдей белгіленген сызықтары бойынша ортасынан бас- тап, көмкерменің дайын күйіндегі еніне 0,1-0,2 см қос- қанға тең мөлшерде сырып тігеді. Бүрыштың сызықта- ры айқын, өрі бірдей болуы үшін дөңгеленте бір инешан- шым жасау керек. Тігімдердің үштарын біріктіреді. Тігістерін дөлдеп қияды, айыра үтіктейді немесе екі жа- ғына айырып салады, көмкермені оң жағына айналды- рып, бүрыштарын жазып, баса үтіктейді. Жиектері дөңгеленген қаңпақша үшін көмкермеге қажетті жолаң- ты енін 4-5 см етіп желі жіпке 450 бүрыш жасай отырып пішеді (моделіне байланысты). Жолаңты үзыны бойын- ша бүгіп теріс жағын ішіне қаратып салады, қаңпақша- ның пішініне қарай созып жөне баса үтіктейді. Көмкер- меге керекті жолақты, қақпақша астарының оң бетіне қиықтарын теңестіре отырып жайып салады, жолақ жа- ғынан бағыттағышы бар арнаулы табаншаның көмегімен көмкермені дөңгеленген жерінде жолаңты енгізе отырып қосып тігеді. Соның өзінде тігіс жолақтың бүктемелері- нен дайын күйіндегі көмкерме еніне 0,1 см қосылғандағы қашыңтықта өтуі керек. Жеке тапсырыс бойынша бүйым дайындағанда жолақты алдын ала қосып көктейді. Көмкерме үшін ясолаңтың дүрыс ңосып көктелгенін не- месе ңосып тігілгенін тексергеннен кейін қақпақшаны астарымен оң жақтарын ішіье қаратып салады, ңиықта- рын теңестіреді, қақпаңшаны астар жағынан дөңгелен- ген жерінде қақпақшаны ендіре отырып жөрмейді. Соның өзінде тігісті көмкермені қосып тігу тігіміне жүргізеді немесе одан 0,1 см шегіне жүргізеді. Жеке тап- сырыс бойынша өзірлегенде жөрмеудің алдында ңаңпақ- шаны астарымен дөңгеленген түстарында қақпаңшаны енгізе отырып көктейді. Жаппай өндірісте көмкермелі ңаңпақшаны өңдеу үшін арнайы жабдық ңолданады. Қақпақша жиектерін көмкерме тігіспен өңдеу. Қақпақшаны астармен ңиыңтарын теңестіре отырып теріс жағын ішіне қаратып салады, көктейді немесе ма- шина тігісімен 0,2-0,4 см ңашықтықта (көмкермесінің еніне байланысты) бекітеді. Қақпақшаның жиектері ар- найы жабдығы бар машинамен бір тігіспен арнайы ыз- бамен жиектелуі мүмкін. Ызбаны қақпақша пішіні бой- ынша созады, содан соң арнайы жабдыңтың көмегімен бір тігіс арқылы көмкереді. Арнайы жабдық болмаған жағдайда ызбаны ортасынан бойлай бір жиегі екіншісі- не ңарағанда 0,1-0,2 см шығып түратындай етіп ңайта бүгеді, жатңызаүтіктейді. Жатқыза үтіктелген жолаңқа дайындалған қақпақшаның жиектерін, ызба жолағының енді жағына міндетті түрде ңақпақша астарын келтіріп, ызба тігіс астына түсетіндей етіп ңосып көктейді. Қақпаңша жағынан бір тігіспен көмкереді. Коктеген жіптерін алып тастайды. Қаңпақшаны баса үтіктейді. Қаңпақша жиектері моделіне байланысты сөндік мата жолағымен арнайы жабдығы бар машинамен бір тігіс арқылы комкерілуі мүмкін (3.28 л-сурет). Жолақты желі жіпке 45° бүрыш жасай отырып пішеді. Жолақтың ені көмкерменің екі еселенген еніне және оған 1-1,5 см қос- қанға тең болуы керек (қиыңтарын ішке бүгуге). Арнайы жабдық болмаған жағдайда жолаңты ңақпақша пішіні бойынша созады. Жолақтың қиықтарын теріс беті жа- ғына қарай 0,5 см бүгеді және жатқыза үтіктейді. Содан соң жолақты ортасынан томен белгіленген бір жиегі екін- шісіне ңарағанда 0,1-0,2 см төмен орналасатындай етіп бүгеді жөне жатқыза үтіктейді. Жатқыза үтіктелген жолаққа дайындалған ңақпақшаның жиектерін жатңы- за үтіктелген жолақтың енді жағы ңақпақша астары жағына түсетіндей етіп салады. Алдымен жолақтың енсіз жағы бойынша қосып көктейді, содан соң төмен бүгілген жиектен 0,1-0,2 см қашықтықта енді жағы міндетті түрде тігіс астына түсетіндей етіп бастыра тігеді. Көктеу жіптерін алып тастайды. Кейбір жағдайларда жиектерді жолақтың жиектерін алдын ала жатқыза үтіктемей-ақ көмкерме тігіспен өңдеу тиімді. Мүндай жағдайларда қаңпақшаны астарымен бекіт- кеннен кейін, желі жіпке 450 бүрышта пішілген көмкер- ме үшін қажет жолақтың оң бетін қақпаңша астарының оң бетіне жайып салады, ңаңпаңшаның оң бетіндегі көмкерме еніне тең жөне одан 0,1 см алып тастағандағы ңашықтықта қосып тігеді. Содан соң жолаңты қаңпақ- шаның оң бетіне қарай айналдырады, тігісін бүгіп, жо- лаңтың қиығы жолаңты ңосып тігу тігісін жауып түра- тындай етіп ішіне қаратып бүгеді, бүгілген жиектен 0,1 см ңашыңтыңта бастыра тігеді. Қақпақшаны дайын күйіне баса үтіктейді. Қақпақшаның жиектері бойынша бедері айңын болуы үшін, желі жіпке 45° бүрышта пішілген матаның екі бүктелген жолақшасы мен көмкерме тігіс арқылы өрлеу ңолданады (3.28 м-сурет). Мүндай әрлеуді көбінесе негізгі материалдың жолағы арқылы орындайды, ал сәндік матаның көмегімен өте аз іске асырады. Өңдеудің мүндай төсілін қолданған кезде алдымен қақпақшаны астарымен біріктіреді. Көмкермеге керекті жолақты ал- дымен созады, содан кейін ортасынан теріс жағын ішіне қаратып бүгіп салады жөне баса үтіктейді. Дайындалған жолаңты қақпақшаның оң жағына жайып салады, қиықтарын теңестіре отырып, дөңгеленген жерін енгізіп, жолақ бойынша қосып тігеді. Тігістің ені көмкерменің еніне тең болуы керек. Содан соң көмкерме жасай оты- рып тігісті бүгеді. Көмкермені қаңпақшаның оң жағы- нан жолақты қосып тігу тігісіне машина тігісімен бекіті- Қолданылған әдебиеттер тізімі: 1) Труханова А. Т. Технология женской и детской легкой одежды: учеб. для проф. учеб. заведений. - 3-е изд., стер. М.: Высшая школа, Изд. центр «Академия», 2010. - 416 с.: ил. 2) Меликов Е. Х., Золотцева Л. В., Мурыгин В. Е. и др. Лабораторный практикум по технологии швейных изделий: учеб. пособие для вузов. -2-е изд. - М.: Легпромбытиздат, 2008. - 272 с.: ил.
Жармалы қақпақшасыз тіке тілікті қалтаны өндеу. Мүндай қалтаны өңдеу үшін (3.29 а-сурет) мынадай бөлшектер қажет: негізгі материалдан немесе сөндік ма- тадан пішілген екі өдіп; негізгі матадан пішілген бір қалта қапшығы (екі бөліктен түруы да мүмкін), бір қалта бойлығы (қажетіне қарай). Қалтаның өдібі қапшығымен түтас пішілуі мүмкін. Қалтаны өңдеуді түрлі төсілмен орындауға болады. Бірінші тәсіл. Негізгі бөлшекте көмекші лекало неме- се пішуші белгілеген сызықтар бойынша қалтаның үш сызықпен (3.29 б-сурет) - қалтаның бағытын айқындай- тын бір тіке сызық жөне екі көлденең сызық қалтаның өлшемін айқындайтынын дөлелдейді. Содан соң өрбір көмкерменің немесе рамканың екі еселенген еніне тең қашықтықта белгіленген орта сызықтан жоғары не төмен екі көмекші сызық жүргізеді. Өнімді жаппай өндірісте шығарғанда қалтаны бөлшектің өң беті жағына көмекші лекало бойынша төрт сызықпен белгілейді. Екі тіке бой- лық сызықтарының арасының қашықтығы көмкерменің екі еселенген еніне немесе қалта рамкасының осындай еніне тең болуы керек. Созылуға икем маталардан тігілген бүйымдарда, негізгі бөлшектің теріс бетіне ені 4-5 см мақта-матадан жасалған қалта бойлығын салады, қалтаның белгіленген сызығымен бойлықтың ортасы сөйкес келуі керек. Қал- таның жоғарғы жиегінің өдібін ортасынан бүгіп, теріс жағын ішіне қаратып салады, ол төменгі өдіптің бір жи- егін 1-1,5 см теріс бетіне қарай жатқыза үтіктейді. Дай- ын болған өдіптердің бүктемелерін негізгі бөлшекке бел- гіленген көмекші сызықтарға дәлдеп, ал қиықтарын қал- таның жарма жағына келтіріп салады. Жеке тапсырыс
Егер ңалтаның астары екі бөліктен түратын болса, онда оның бірі екіншісінен 4-5 см қысқа болуы керек. Кіші бөлігін төменгі өдіпке қосып тігеді. Тігістің ені -1 см, тігісті қалта астары жағына қарай бүгеді. Астардың үлкен бөлігін жоғарғы өдіпке қосып тігеді, тігісті теріс жағынан әдіпті қосып тігу тігісіне жүргізеді (мүнда негізгі бөлшекті ңайырып бүгеді). Соның өзінде тігістің ені 1 см-ден кем болмауы керек. Астардың әдіпке қосып тігу тігістерін арнайы машинамен торлайды. Қалтаның астарын қалтаның бүрыштарын бекітіп жөне астардың бүрыштарын дөңгелете отырып үш жағынан сырып тігеді. Тігістің ені - 1-1,5 см (3.29 е-сурет). Қалта астарын сырып тігу тігістерін арнайы машина- мен торлайды. Қалтаны дайын күйінде теріс жағынан және оң жағынан жиектерін түзей отырып баса үтіктейді. Қалтаны арнайы жартылай автоматпен өңде- ген кезде, әдіпті ңосып тігу, негізгі бөлшекте әдіпті қосып тігу тігістерінің арасында қалта аузын қырқу және өдіпті теріс жағына аудару сияқты операцияларды машина орындайды. Екінші тәсіл. Қалтаны созылудан сақтау мақсатында, кейде ңалта бойлығының орнына оның астарымен өңдейді (3.29 ж-сурет). Бүл жағдайда астарды түтас пішеді, желі жіп астарға кесе көЛденең өтуі тиіс. Қалта- ны бірінші тәсілдегі сияқты негізгі бөлшектің оң жағы- нан белгілейді. Содан кейін ңалтаның астарды орналасу сызығын белгілейді. Ол сызық астардың ортасынан төмен 1,5-2 см ңашыңтыңта, оған кесе көлденең жатуы керек. Негізгі бөлшектің теріс бетінен ңалта сызығының бойымен астарды теріс жағын ішіне ңаратып салады, сон- да астардағы белгіленген сызың негізгі бөлшектегі белгі- ленген сызыңпен сөйкес келуі керек. Қалтаның жоғарғы жиегінің едібін теріс жағын ішіне ңарата бүгеді, ал төменгі өдіптің бір қиығын теріс бетіне қарай 1-1,5 см бүгіп, өдіптің бүктемелерін жатңыза үтіктейді. Дайын болған едіптерді ңосып тігеді (3.29 з-сурет), ал қажет бо- лған жағдайда бірінші тесілдегі сияңты алдымен қосып кектейді. Қалта аузын қырыңңаннан кейін едіптерді теріс жағына айналдырады, қалтаның жиектері мен бүрыштарын түзетіп, қалта бүрыштарындағы тілді теріс бетінен негізгі белшекке машиналың тігіспен біріктіреді. Жоғарғы едіптердің жиектерін 1 см қалдыра отырып қырқады жене едіптің қиықтарын жоғарғы қалта аста- ры белігімен бүгеді. Егер ңалта астары негізгі матадан пішілмеген болса, онда әдіп пен астар арасындағы бүкте- меге негізгі материалдан оң жағын жоғары қаратып кемкерме едіп салады, бүктемені машина тігісімен теріс жақ бетінен жоғары едіпті ңосып тігу тігісінің жанынан негізгі белшекке бүгіп бекітеді. Жүңа матадан тігілген бүйымдарда әдіп пен кемкерме едіптің теменгі қиыңта- рын ішіне қарата бүгіп, бүгілген жиектен 0,2 см ңашың- тықта астарға бастыра тігеді (3.29 и-сурет). Ал қалың сетінегіш маталардан тігілген бүйымдарда, әдіп пен кемкерме әдіптің қиықтарын арнайы машинамен тор- лайды жене астарға қиыңтарын бүкпей бастыра тігеді. Тігімнің ені -1 -1,5 см. Астарды сырып тіккен кезд е қал та бүрыштарындағы тілді теріс бетінен негізі белшекке ма- шиналық тігіспен біріктіреді. Астарды сырып тігу тігісін арнайы машинамен торлайды. Дайын күйінде қалтаны теріс бетінен және оң жағынан іштік арңылы, жиектерін түзей отырып баса үтіктейді. Үшінші тәсіл. Бүл тесіл бойынша қалта жиектерін оның астарымен еңдейді (3.29 к-сурет). Кейбір жағдайларда, кобінесе жеке тапсырыс ондірісінде жарма қалтаның жиектерін негізгі матери- алдан немесе әрлегіш матадан тігілген ңалта астары- мен өңдейді. Бүл төсілді ңолданған кезде өңдеу үшін екі бөліктен түратын астар керек. Астардың үлкен бөлігі - жоғарғы өдібі, ал кіші бөлігі - төменгі әдібі болып табылады. Қалта астарындағы желі жіп ңосып тігу қиығына па- раллель, астарға кесе көлденең өтуі тиіс. Астардың жо- ғарғы қиықтарын теріс бетіне ңарай, көмкерменің ені- мен 1,5 см тігіс ңосымшасын ңосқандағы еніне тең етіп бүгеді жөне бүктемелерін жатңыза үтіктейді. Қалтаны негізгі бөлшектің оң жағынан бірінші тәсілдегідей етіп белгілейді. Астарды негізгі бөлшектің оң жағына бүкте- мелерін белгіленген сызықтарға келтіріп, ал бүгілген ңиықтарын теріс бетіне қарай, астардың жан қиыңтары қалтаның өлшемін айңындайтын сызықтан 1,5-2 см шығып түратындай етіп салады. Жеке тапсырыс бойынша бүйым өзірлегенде ңалта- ның астарын ңосып көктейді. Астарды моделінде көздел- ген қашықтықта қосып тігеді. Астардың дүрыс тігілгендігін тексергеннен кейін, қалта аузы ңырқыла- ды. Дайындалған ңалта аузы арңылы, астарды бөлшектің теріс бетіне айналдырады. Қалтаның жоғарғы бөлігінде жоғарғы өдіптен бүктесіні 1-1,5 см қатпар жасайды, қалта бүрыштарын- дағы тілді теріс бетінен негізгі бөлшекке машиналық тігіспен бекітіп, тігісті астар бүрыштарында дөңгелете отырып сырып тігеді. Тігістің ені - 1,2-1,5 см. Жоғарғы бөлігінде тігісті бүйымның негізгі бөлігін бүгіп, астар- ды ңосып тігу тігісіне жүргізеді. Жармалы сопақша қиыңты қалтаны өңдеу. Сопақша ңиықты қалтаны өңдеу үшін (3.30-сурет) мынадай бөлшектер қажет: негізгі материалдан немесе сөндік ма- тадан пішілген екі өдіп, бір қалта астары (екі бөліктен түратын). Астардың жоғарғы қиыңтары қалта қиығына сәйкес келуі керек. Әдіптерді желі жіпке 450 бүрыш жасай отырып пішеді. Орнықты болу үшін өдіптер қатырмаланған болу керек. Әрбір өдіпжиектерінің бірін теріс жағына ңарай 1,5 см қайта бүгіп, бүктемелерін жатқыза үтіктейді. Сонымен қатар әдіптің бүктемелерін ңалта сызығына сөйкес келетін пішінге жеткізгенше со- зады. Әдіптерді негізгі бөлшектің оң бетіне бүктемелерін көмекші сызыңтарға келтіріп, қиыңтарын қалта жағы- на ңарата жайып салады, міндетті түрде ңосып көктейді, содан соң моделінде көздел*ген ңашықтыңта қосып тігеді. Әдіпті қосып тігудің дүрыстығын тексергеннен кейін, негізгі бөлшектің теріс жағынан тігіс арасында ңалта аузы қырқылады, жарманы 1-1,5 см тіл бүрыштармен аяқтайды. Әдіптерді теріс айналдырады, түзейді, баса үтіктеп, ңалта бүрыштарындағы тілді теріс бетінен негізгі бөлшекке машиналың тігіспен бекітеді. Қалта астары- ның кіші бөлігін төменгі едіптің қиығына қосып тігеді. Тігістің ені - 1 см. Тігісті бүгіп, қалтаны ылғалды-жы- лумен өңдеу кезінде астар жағына қарай жатңыза үтіктейді. Астардың үлкен бөлігін негізгі бөлшектің теріс бетінен жоғарғы өдіпке жайып салып, негізгі бөлшекті қайыра бүгіп, жоғарғы әдіптің қосып тігу тігісіне қосып тігеді. Қалта астарын бүрыштарында тігістерін дөңгеле- те отырып сырып тігеді. Тігістің ені - 1-1,5 см. Астар- дың өдіптерге қосып тігу тігістерін жөне астарды сырып тігу тігістерін арнайы машинамен торлайды. Дайын бол- ған қалтаны теріс жағынан жөне оң жағыяан іштік ар- қылы жиектерін түзей отырып баса үтіктейді.
3.30-сурет. Жармалы сопақша қиықты қалтаны өңдеу Қақпақшалы жарма қалтаны өндеу. Қақпақшалы жарма қалтаны өңдеу үшін (3.32 а-сурет) мынадай бөлшектер қажет: негізгі материалдан немесе сәндік ма- тадан пішілген қақпақша - біреу, негізгі материалдан қалтаның төменгі жиегінің әдібі - біреу, негізгі матери- алдан жасалған қалта астары - біреу (екі бөліктен түра- тын немесе түтас), мақта-матасынан қалта бойлығы - біреу (созылуға икем матадан тігілген бүйымдар). Дайын қақпақшада қосып тігу сызығын белгілейді жөне сонымен қатар дайын күйіндегі қақпақшаның енін. Негізгі бөлшектерде кәмекші лекало немесе пішуші бел- гілеген сызықтар бойынша қалтаның орналасқан орнын үш сызықпен, қалтаның бағытын айқындайтын бір тіке жөне қалтаның өлшемін айқындайтын екі кесе көлденең сызықтармен айқындайды. Қалтаның төменгі жиегін өңдеуді жеңілдету үшін, негізгі болшектің оң жағынан әдіп комкермесінің неме- се рамканың екі еселенген еніне тең қашықтықта орта сызықтан төмен көмекші сызық белгіленеді. Созылуға икемді матадан тігілген бүйымдарда, теріс жағына қалта бойлығын қалта сызығының астынан екі тіке тігіспен қиықтардан 0,5 см қашықтықта, оның ортасы қалтаның сызығына дөл келетіндей етіп қосып көктейді. Әдіптің бір жиегін теріс жағына, көмкерменің еніне жөне оған тігіске берілетін қосымшаны қосқандағы енге тең бола- тын етіп бүгеді (шамамен 1,5 см) және бүктемелерін жатқыза үтіктейді. Өңделген қақпақшаны негізгі бөлшектің оң жағына өңін төмен қарата, өңделген жиектерін жоғары қаратып жайып салады, қақпақшамен негізгі бөлшектегі белгі- ленген сызықтарды үштастырады, суретінің қалтаның алдыңғы бөлігінде сәйкес келуін қадағалай отырып, үштарындағы тігістерді бекіте қақпақшаны қосып тігеді (3.32,б-сурет). Жеке тапсырыс бойынша бүйым әзірле- генде қақпақшаны қосып тігер алдында қосып көктейді. Тігісті қақпақша жағына қарай бүгеді. Қалта астарының бір (үлкен) бөлігін қақпақшамен бірге қосып тігуге болады. Дайын болған әдіпті бөлшектің оң жағына бүктемесін белгіленген көмекші сызықтарға түйістіре, ал кіші (жатқыза үтіктелген) жи- егін ішіне қаратып жайып салады. Жеке тапсырыс бой- ынша бүйым әзірлегенде өдіпті қосып көктейді, ал жап- пай өндірісте алдын ала көктемей-ақ моделіне көзделген қашықтықта қосып тігеді (3.32 в-сурет). Тігістердің үшын қалталарда белгілеген кесе көлде- нең сызықтардың жанында аяқтайды. Қақпақша мен өдіпті қосып тігудің дүрыстығын негізгі бөлшектің теріс жағынан тексереді. Соның өзінде қақпақша мен өдіпті қосып тігу тігістері параллель жатуы және қалталарды белгілеудің кесе көлденең сызықтарымен бір деңдейде аяқталуы тиіс. Негізгі бөлшекті қалтаның ортасынан бастап екі жағына тігістер арасының теріс бетінен қалта аузы қырқылады. Қалтаның үштарынан 1-1,5 см қашық- тықта тігістердің үшына қарай көлбеу бағытта тіліктер жасайды, оларды тігістердің үштарынан 0,1-1,2 см қашықтықта аяқтайды. Жасалған қалта аузы бойынша әдіп пен қақпақшаны қосып тігу тігістерін теріс жағына айналдырады, жиектерін жазады, өдіпті баса үтіктеген- де жиегі түйісетіндей етіп созады, қақпақшаны қосып тігу тігісіне өдіптің үштарын жөне қалта бүрыштарын- дағы тілді теріс бетінен машиналық тігіспен бекітеді. Қалта астарының кіші балігін өдіптің ішкі қиығына қосып тігеді. Тігісінің ені - 1 см, тігісті қайыра бүгеді, ал одан арғы ылғалды-жылумен өңдеу барысында қал- таның астар жағына қарай жатқыза үтіктейді. Астарды әдіпке қосып тігу тігісін арнайы машинамен торлайды, қалтаның астарының басқа бөлігін қақпақшаны негізгі бөлікке қосып тігу тігісіне бөлшектің теріс жағынан тігіс жүргізе отырып қақпақшаға қосып тігеді. Тігісінің ені - 1-1,5 см (3.32 г,д-сурет). Астарды сырып тігу тігісін ар- найы машинамен торлайды. Қалтаны дайын күйінде жиектерін жаза отырып, теріс жақ бетінен және оң жа- ғынан іштік арқылы баса үтіктейді. Қалтаның төменгі жағын кейде астармен өдіптемес- тен өңдейді. Бүл жағдайда астардың кіші бөлігін үзыны бойынша өдіптің еніндей қосымшамен пішеді. Қалтаның астарындағы желі жібі жоғарғы қиықпен параллель бөлшекке кесе көлденең өтуі керек. Қалта орнын белгілеуді бірінші төсілдегі сияқтағы орындайды. Қалта астарының бір бөлігінің жоғарғы жиегін қосып тікпес бүрын теріс жақ бетіне қарай көмкерменің еніне тігіске белгілейтін қосымшаны қос- қандағы енге тең етіп бүгеді (шамамен 1,5 см), жатқыза үтіктейді. Қақпақшаны қосып тіккеннен кейін, дайын болған астардың өңін жоғары қаратып, негізгі бөлшектің оң жағы бүктемелерін қалтаның белгіленген көмекші сызықтарына келтіреді, жатқыза үтіктелген жиегін ішіне қарата жайып салады жөне әдіпті қосып тіккен- дей етіп қосып тігеді (3.32 д-сурет). Негізгі бөлшекте қалта аузы қырқылады, қалтаның үштарын бекітеді, сөйтіп астарды бірінші төсілмен өңдегендей етіп сырып тігеді. Созылуға икемді матадан тігілген бүйымдарда өдіпті немесе қалта астарын қосып тігеді, басқа созыл- майтын матадан дайындалған қалта астарын, тігістің астына салумен бір мезгілде жүргізеді (3.32 е-сурет). 
Қалта астарының ішкі бөлігіне міндетті түрде негізгі матадан жасалған көмкерме әдіпті бастыра тігіледі. Сөндік ңақпақшаны өңдеу және біріктіру. Сөндік қақпақшаларды бүйымға белгіленген сызықтар бойын- ша қосып тігеді. Қалың матадан тігілген бүйымдарда қақпақшаның ішкі жиегі оң жағынан өрлегіш тігіспен (3.33 а-сурет) немесе жиектен 0,2-0,3 см қашықтықта екінші тігіспен бастыра тігілуі мүмкін (3.33 б-сурет). Қақпақшаларды астармен өңдеген кезде астар қақпақ- шадан енді пішілуі жөне қосып тігу қосымшамен өңделуі мүмкін (3.33 в-сурет). Қақпақшаны негізгі бөлшекпен екі тігіс арқылы қосып тігеді. Алдымен қақпақшаны ас- тарын төмен қарата белгіленген сызық бойынша жайып салады және бірінші тігісті астардың қосымшасы бойын- ша жүргізе отырып қосып тігеді. Тігісінің ені - 0,3-0,4 см. Содан соң қақпақшаны жоғары қайыра бүгеді және бүктемеден 0,4-0,5 см қашықтықта қосып тігу тігісін жаба отырып (3.33,г-сурет) екінші тігісті жүргізеді (қосып тігу тігісінен бастап). Қақпақшаның үштарын қолмен тігіп қадайды.
1) Труханова А. Т. Технология женской и детской легкой одежды: учеб. для проф. учеб. заведений. - 3-е изд., стер. М.: Высшая школа, Изд. центр «Академия», 2010. - 416 с.: ил. 2) Меликов Е. Х., Золотцева Л. В., Мурыгин В. Е. и др. Лабораторный практикум по технологии швейных изделий: учеб. пособие для вузов. -2-е изд. - М.: Легпромбытиздат, 2008. - 272 с.: ил.
Тақырып 2 Бүрмелерді, буфтарды өндеу
Тақырып 3 Кесулерді, бүкпелерді өндеу
Тақырып 4 Клапандарды өндеу
Тақырып 5 Қалталарды өндеу (жарма қалталарды, жапсырма қалталарды, клапаны бар жарма қалталарды, тігістердегі қалталарды өндеу)
Тақырып 6 Ілмектерді, борттарды өндеу
Тақырып 7 Жағаларды өндеу
Тақырып 8 Жеңдерді өндеу және оны бұйыммен қосу
Тақырып 9 Burda журналымен жұмыс (модель және мата таңдау) Тақырып 10 Бұйымды өндеу және тігу 6. СОӨЖ консультация графигі. Барлық сұрақтар бойынша СОӨЖ графигі бойынша болады. 7. Студенттердің тапсырмаларды істеу және тапсыру графигі Дәріске, тәжрибелік, зертханалық сабақтарына қатынасу 0-100 балмен бағаланады.
8. Оқушыларды бағалау критерийларыПән оқуы тест түріндегі емтиханмен аяқталады. Ол үшін міндетті түрде барлық жоспарланған тапсырмаладды орындау керек. Әр тапсырма 0-100 балмен бағалады. Жіберу рейтингі барлақ ағымда орындалған тапсырмалардан алынған бағалардың орташа мәніне тең болады. Қортынды бақылауға пән бойынша жоспарланған тапсырмаларды орындаған, 50 балдан кем емес бағасы бар студент жіберіледі. Студенттің пән бойынша жетістігіИ- қортынды көрсеткішпен бағаланады. Ол РД Жіберу рейтингі және Е емтихан салмақтары ескерілген бағалардан шығарылады:
Курстық жұмыс (жоба) комиссия алдында қорғаланады, бағалары студенттердің комиссияға көрсеткен біліммен біліктеріне және жетекшілерінің бағасына байланысты болады. Студенттің қортынды бағасы саналады егер пән бойынша жіберу рейтингісінде және қортынды бағасында балдары жеткілікті болады. Егер студент себепсіз қортынды бағалау шарасына қатыспаса оған «жеткіліксіз» деген баға койылады. Емтихан және аралық бағалау нәтижесі тапсырған күні немесе ертеңінде студенттерге жеткізіледі. Барлық бағалауда әрқашан 0-100 балдық шкала қолданылады. Пән бойынша студенттердің жетістіктері, яғи білімдері, біліктері, дағдылары, құзыреттілігі әріптік, оған сәйкес сандық және қалыптасқан бағалау жүйсімен айқындалады.
13. Оқытушының талаптары, политика және процедурасы Аудиториялық сабақтарға студенттер міндетті түрде қатынас керек. Егер себепсіз қатынаспаса деканат қадағалаған мезгілде дербес түрде өзі өту керек. Ең көбі екі сабақ себепсіз босатуға рұқсат. Екі кешігіп келі бір сағатқа теңестіріледі. Егер студент екі сабақтан артық қатынаспаса оқытушы ондай студентті себепін анықтауға дейін сабаққа жібермеуі құққықты. Осы ағымның студенті еместер бөгде кісілерге дәрістер тыңдауға тыйым салынады. Жоспарланған оқу жұмыстарын мезгімімен тапсыру керек, ең ақырғы мезгл – сессияға үш кун қалған мерзімімен шектеледі. Барлық жоспардағы жұмыстарды және курстық жұмыстарды тапсырмай студент пән бойынша емтиханға жіберілмейді. Студентке міндетті түрде қатыспаған әр сабақты, тақырыпты дербес қайталап өту керек. Студенттің оқу жетістіктері тестпен немесе жазба жұмыстарымен анықталады. Тест алдынала ескерту сіз өтуі мүмкін. Оқытушымен жетекшеленген СОӨЖ келесі негізгі төрт функциыны орындауды талап етеді. Бірінші – пән бойынша алданала оқытушымен берілген мәліметті зиян қойып қабылдауды. Екінші функция – оқытушының нұсқауымен пән бойынша үй тапсырмасын, бақылау және курстық жұмыстарын орындайды, оқулықтарды оқиды. Осы кезеңде студент өзінің қиналатын сұрақтарын анықтап, өзін өзі тәртіпке шақыру қажет. Студенттердің үшінші функциясы – қиналатын сұрақтарын шешуге жол іздейді, өзінің көзқарасын анықтап, болжау жасайды оқытушыға сұрауға дайындалады. Төртінші функция – студент толық оқытушыдан консультация алып, пән бойынша мәлметін толықтырады. жүктеу/скачать 480.91 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
екіту парағы ПМУ ҰСН 7.18.4/22
