Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі тараз мемлекеттік педагогикалық институты «Мәліметтер қоры және ақпараттық жүйелер»

Тобының студентінің_______________курстық жұмысына

___________________________________________пәні бойынша

1. Тақырыбы___________________________________

____________________________________________________________

Орындалу графигі

Тапсырма кафедра мәжілісінде бекітілген «__»____200 ж. Хаттама №___

Жетекшісі______________________________________________________

(аты-жөні,қызметі) (қолы)

(студенттің қолы)

1.2. Кесте құрылымы. Есептегіш өрісі. ..............................................7

1.3. Байланысты кестелер жөнінде. Кілттік өріс. ..............................7

1.4. Access-ті іске қосу. Мәліметтер қорын құру. МҚ терезесі. .......7-9

1.5. Мәліметтер қорын жабу және ашу. .............................................9

1.6. Кесте. Кестені қолдан құру. Кестені сақтау. ..............................10

1.6.1. Кестені қолдан құру технологиясы. ........................................10-11

1.6.2. Конструктор режимі. Өрісті кілттік ету. Өріс қасиеттері. ....11

1.6.3. Өріс қасиеттері. ..........................................................................12-13

1.6.4. Кесте шебері. ..............................................................................13-14

1.6.5. Кестені байланыстыру жолы. ...................................................14-15

1.6.6. Кестені не кесте құрылымын көшіру. .....................................15-16

1.6.7. Кестелер арасына байланыс ортану. Мәліметтер схемасы. ..16-17

1.6.8. Кестелермен жұмыс. Кесте элементтерін таңдау және өшіру. .17

1.6.9. Кестеге жазу не өріс қосу. ........................................................17

1.6.10. Кесте өрісін басқа кестеге көшіру. ........................................17-18

1.6.11. Кестені импорттау. ..................................................................18

1.7. Сұраныс. ........................................................................................18-19

1.7.1. Фильтрлеу. .................................................................................19-20

1.7.2. Қарапайым сұраныс шебері. ....................................................20

1.7.3. Сұраныстар конструкторы. .....................................................21-22

1.7.4. Өрнек құрастырушы. ...............................................................22-23

1.7.5. Нәтижелік сұраныс. Сұраныста есептеулер. ........................23-24

1.7.6. Сұранысқа есептелінетін өріс қосу. .......................................24-25

1.7.7. Қайталанатын өріс мәндерін есептеу. ....................................25-26

1.7.8. Айқыш сұраныс. ......................................................................26

1.8. Формалар. ....................................................................................26-27

1.8.1. Автоформа. ...............................................................................27-28

1.8.2. Формалар шебері. ....................................................................28-29

1.8.3. Форманы қолдан құру. Форма конструкторы. ....................29-31

1.9. Есептер. .......................................................................................31-32

1.9.1. Автоесеп. ..................................................................................32

1.9.2. Есептер шебері. .......................................................................32-33

1.9.3. Есептер конструкторы. ...........................................................34-35

1.9.4. Диаграмма құру. ......................................................................35-36

1.10. Мәліметтерді басып шығару. ..................................................36-37

2.2. «Кино жұлдыздары» МҚ-ның сұраныстарын құру. ...............40-41

2.3. «Кино жұлдыздары» МҚ-ның формаларын құру. ..................41-44

2.4. «Кино жұлдыздары» МҚ-ның есептерін құру. .......................44-45

2.5. «Кино жұлдыздары» МҚ-ның макростарын құру. ................45
Қорытынды. .............................................................................................46
Пайдаланылған әдебиеттер. .................................................................47
Қосымша. .................................................................................................48-51

Кіріспе.
Мәліметтер қоры. Мәліметтер қорын басқару жүйесі.
Мәліметтер базасы дегеніміз – ақпаратты сақтауға және жинақтауға арналған ұйымдасқан құрылым. Бірақ қазіргі кезде көптеген мәліметтер базасын басқару жүйелері өздерінің құрылымдарында тек мәліметтерді ғана емес, сонымен қатар олардың тұтынушымен және басқада ақпараттық – программалық кешендермен қарым қатынасының әдістерін де қамтиды. Сондықтан біз қазіргі заманғы мәліметтер базасында тек мәліметтер ғана емес, ақпарат та сақталады деп айта аламыз.

Өндірісте, ауыл шаруашылығында, оқу орындарында, коммерциялық мекемелерде және т. б. салаларда түрлі берілгендерді дайындау, оларды өңдеу, сақтау жиі кездеседі. Мысалы, оқу орындарында дайындалатын мәліметтер:

• 
  түрлі бөлімдерде жұмыс істейтін адамдар тізімі (тегі-аты, білімі, мекен-жайы, үй телефоны);
  
• 
  оқушылар жөніндегі мәліметтік тізімдер;
  
• 
  мектеп орналасқан микроаудандағы барлық мектеп жасындағы балалар туралы мәліметтер және т. б.
  

Мәліметтер қорын құру және онымен жұмыс істеуді басқару үшін көптеген программалар дайындалған: dBASE, FoxPro, Access және т. б. Оларды Мәліметтер қорын басқару жүйелері (МҚБЖ) деп атайды.

Алғашқы кезде қолданылып жүрген dBASE-тің түрлі варианттары, FoxPro, т. б. жүйелер әрі программалау тілдері, әрі БҚБЖ болатын және MS DOS жүйесінде жұмыс істейді. Соңғы жылдары пайдаланушыдан программалауды қажет етпейтін Microsoft Office (Windows) құрамына кіретін Access атаулы жан-жақты мүмкіндікті БҚБЖ-нің бернеше варианттары жарық көрді: Access 2.0, Access 7.0, Access 97 (Access – кіру, еркін ену). Access-те файлдар кесте түрінде құрылады.

1. Мәліметтер қорының негізгі түсініктері.
1.1. Microsoft Access жайлы түсінік.

Microsoft Access жүйесінің мәліметтер қорын жобалауға да және оны пайдалануға да ыңғайлы жақсы мүмкіндіктері бар. Access-ті қолданбалы программалар ішіндегі қолдануға арналған ең қуатты құрал ретінде көрсететін оның бірнеше негізгі ерекшеліктерін атап өтейік:

• 
  Windows интерфейсі – тұтынушының жұмысына ыңғайлы жағдай жасайтын әр түрлі менюлер, терезелер , батырмалар тәрізді стандартты графикалық интерфейсі элементтерін пайдалану;
  

• 
  түс және графика – экран көрнекілігін қамтамасыз ете алатын әр түрлі қаріптерді, түстерді, белгішелерді (пиктограммаларды) және одан да басқа графикалық элементтерді пайдалана отырып, экранға көптеген мәліметтер шығару;
  

• 
  программа шеберлері (Wizards) – тұтынушымен қарапайым әрі логикалық айқын түрде диалог ұйымдастыра отырып, қолданбалы программалардың кез келген элементтерін тез құру;
  

• 
  оқиғаларды программалау – программалар экранда көрініп тұрған элементтермен тікелей байланыса алады және солардан кейінгі менюден команда таңдау, кез келген бір батырманы шерту сияқты әректтерді тез жүзеге асыру;
  

• 
  SQL – мәліметтерге тез қол жеткізу тәсілі ретінде программаларда, макростарда және өрнектерде SQL операторларын пайдалану.
  

Берілгендер қоры (БҚ) – белгілі бір пәндік аймаққа жататын обьектілерді (процестерді, құбылыстарды, оқиғаларды) олардың қаситтерін және өзара қатынастарын бейнелейтін, өзіндік аты бар мәліметтер жиыны. Пәндік аймақ дегеніміз мәліметтер базасын қамтуға тиісті нақты дүниенің бір бөлігі болып табылады.

Берілгендер қорын басқару жүйесі (БҚБЖ)- мәліметтермен жан- жақты қатынас құра отырып оладың өңделуін қамтамасыз ететін қор құру мен сүйемелдеуге арналған программалық кешен.

Microsoft Access Windows ортасында жұмыс істейтін жаңа буынға жататын реляциялық берілгендер қорының 32-разрядты басқару жүйесі болып табылады. Оның Windows- технологиясының барлық жақсы қасиеттері сақтай отырып тұтынушының жайлы жұмыс істеуіне бағытталған, өте қолайлы графикалық интерфейсі бар. Access кестелер, формала, сұраныстар, басылымдар, макростар және модульдер сияқты берілгендер қорының обьектілерімен жұмыс істейді.
1.2. Кесте құрылымы. Есептегіш өрісі.
БҚ кестесінде берілгендер адресі жолдар мен бағандар қиылысы арқылы анықталады. Бағанды Өріс (поле), жолды Жазу немесе Жазба (запись) деп атайды.

БҚ кестесінің өріс құрылымы жөнінде ескерілетін ерекшеліктер:

• 
  өріс атаулары бірегей (қайталанбайтын, уникальды) болуы керек. Атау үшін . (нүкте), ! (леп белгісі), [ , ] (квадрат жақша ашу, жабу) символдарынан басқа саны 64-ке дейін символдар тізбегін алуға болады.
  
• 
  әр өріске бір типті берілгендер енгізу тиіс. Типтер мәтіндік (текстік), сандық, дата/уақыт, логикалық, ақшалық болып бірнеше түрге бөлінеді. Мәтіндік өріс ұяшығына 256-ға дейін символдар тізбегін енгізуге болады. Қалған типті берілгендерді енгізу тәсілі олар тип атауларынан да белгілі.
  
• 
  Түрлі өріс әр түрлі қасиетті (қасиет - өріс типі, өріс ұзындығы).
  
• 
  Кейбір жағдайларда Access-те БҚ кестесінің бірінші өрісі етіліп автоматты түрде Код тақырыбы меешіктелген өріс қосылып қойылады. Оны Есептегіш (счётчик) типті өріс деп атайды. Егер кестеде мұндай өріс бар болса, әр жазу ендірілген сайын оның реттік номері осы өріске кірістіріліп қойылады.
  

Мәндері бірегей болатын өрісті бірегей өріс деп атайды. Мысалы, жазулар номерлері енгізілген өріс – бірегей өріс. Егер кестенің бірде-бір өрісі бірегей болмаса, онда қажет кезінде өрісті қолдан құру қиын емес.

Кестелерді байланыстыру үшін тағайындалатын өрістерді кілттік өрістер деп атайды. Олардың кемінде біреуінің кілттік өрісі бірегей, екіншісінің өрісі осы типті болуы тиіс. Бұл нұсқау берлімесе, Access автоматты түрде есептегіш өріс құрып, оны кілттік етіп қояды.
1.4. Access-ті іске қосу. Мәліметтер қорын құру. МҚ терезесі.
Access варианттарымен жұмыс істеу тәсілдерінің көпшілігі бірдей.

Access-ті қосу үшін Windows жұмыс столы арқылы Іске қосу – Программалар – Microsoft Access командасын беру жеткілікті. БҚ құруға өту немесе оны ашуға арналған сұхбаттық терезе көрінеді. Оның астында Access-тің белсендірілмеген көмескі өз терезесі орналасады. Оның негізгі мәзір (меню) пунктеріне енгізілген командаларының көпшілігі Windows командалары сияқты. Қажет болса олардың қызметін Access-тің анықтама мәзірі арқылы анықтау қиын емес.1-суретте берілгендер қорын ашуға мүмкіндік беретін терезе көрсетілген.

1-сурет. Жаңа берілгендер қорын ашу терезесі.

2-сурет. Access терезесінің жалпы көрінісі.

Жаңа БҚ құру үшін БҚ құруға арнылған сұхбет терезенің «Жаңа БҚ» ауыстырып қосқышын орнатып, OK түймесін шерту жеткілікті. Ашылған сұхбат терезесінде «Бума» өрісіне енгізілген тізімнен жаңа БҚ орналасатын буманы таңдау және «Файл аты» өрісіне құрылатын БҚ атауын енгізу керек. Мысалы, Бума: Менің құжаттарым, файл (БҚ) аты: Кам1. Одан әрі «Құру» (Создать) түймесін шертеді. Атау Access-тің БҚ құруға өту терезесіне енгізіліп, экранға БҚ терезесі шығады. Қор терезесінде алты объектімен жұмыс бастауға арналған 6 қондырма бет бар: Кестелер (Таблицы), Сұраныстар (Запросы), Формалар (Формы), Есептер (Отчёты), Макростар (Макросы), Модульдер (Модули). Олардың алғашқы төртеуі негізгі объектілер.

Берілгендер қоры терезесінің оң жағында үш командалық түйме орналасқан: Ашу (Открыть), Конструктор (Конструктор), Құру (Создать).

БҚ-ны ашу үшін Access-ті іске қосқан кезде көрінетін терезеден БҚ-ны ашу ауыстырып қосқышын белсендендіріп, атауын екі рет шертсе болғаны. Тізімде ол көрінбесе, терезеде орнласқан «Басқа файлдар...» қатарының екі рет шертілуі тиіс. «Берілгендер қоры файлын ашу» сұхбаттық терезе көрінеді (терезені ашу үшін Файл – Берілгендер қорын ашу (Файл – Открыть база данных) командасын беруге немесе Ctrl+O клавиштерін басуға болады).

Терезеде орындауға мүмкін іс-әрекеттер:

• 
  «Файлдар типі» өрісінен БҚ типін («База данных») таңдау;
  
• 
  «Бума» өрісінен БҚ файлы енгізілген диск/буманы таңдау;
  
• 
  терезеде көрінген файл атауын таңдап, OK батырмасын шерту.
  

• 
  кесте режимі (режим таблицы) – кестені қолдан құру;
  
• 
  кестелер шебері (мастер таблиц) – кестені автоматты түрде құру;
  
• 
  конструктор.
  

1. 
   «Жаңа кесте» терезесінен «Кесте режимі» қатарын таңдап, OK батырмасын шерту керек (режим қатарын екі рет шертуге де болады). Access тағайындаған «Кесте1» - (Таблица1) кестесінің уақытша атауы.
   
2. 
   Ретімен оның Өріс1; Өріс2; ... тақырыптарын екі реттен шертіп, олардың орнына құрылатын кестенің өріс тақырыптарын енгізу.
   
3. 
   Ұяшықтарға жазу элементтерін (өріс мәндерін) енгізу. Ұяшыққа ендірілген элемент оған сыймаса, оны ескерудің қажеті жоқ. Көрінісін сақтағыңыз келсе, көрсеткішті өріс тақырыбының шетіне әкеліп, баған сызығын әдеттегідей әрі-бері жылжытуға болады. Қатені түзеу үшін BS не Del клавиштерін пайдалану жеткілікті.
   
4. 
   Терезенің жабу пернесін шертіп, терезені жабу. Access кесте құрылымын сақтау сұралатын сұхбат терезесі шығады. Оның Иә пернесін шерту керек. Ескерту. Кесте не басқа БҚ обьектілерінің берілгендері клавиатурадан ендіріліп, бекітілген сайын Access оларды автоматты түрде сақтап отырады.
   
5. 
   Кесте атауы сұранылатын терезе көрінеді. Access уақытша тағайындаған атауды өзгерткіңіз келсе, жаңа атау ендіріп (мысалы, санат), ОК пернесін шерту керек.
   
6. 
   Кілттік өріс құруды сұрайтын сұхбат терезесі ашылады. Егер, Иә түймесін шертсеңіз, Access автоматты түрде кестеге Код атаулы есептегіш өрісті қосып қояды. Бұл өріс келешекте қажет болмаса, Жоқ түймесін шерту.
   

Жазылған кесте мазмұнын көріп шығу үшін БҚ терезесінің Кестелер қондырмасын ашып, кесте атауын, одан әрі Ашу (Открыть) түймесін шерту жеткілікті.

3-сурет. Кестені қолдан құру.

• 
  өріс атауын өзгерту;
  
• 
  өріс типін өзгерту;
  
• 
  өріс өлшемі мен форматын қайта орнату;
  
• 
  жаңа өріс қосу;
  
• 
  өрісті кілттік ету;
  
• 
  жаңа кесте құру;
  

Кестенің өріс типін өзгерту үшін осы терезенің “Берілгендер типі” бағанынан өріс қатарында орналасқан ұяшықты таңдау керек. Оның оң жағында тілсызық түймесі (тізім символы) пайда болады. Оны шертіп, ашылған тізімнен қажетті типті таңдаса болғаны.

Өрісті кілттік ету үшін көрсеткішті атауының үстіне әкеліп, тышқанның оң жақ батырмасын шерту керек. Көрінген контексті менюден Кілттік өріс (ключевые поля) қатарын шерту жеткілікті (немесе аспаптар панелінің Кілттік өріс түймесін шерту керек болады). Кілттік етілген өріс атауының сол жағына (шеттік бағанға) кілт белгісі орнатылып қойылып қойылады.

Ескерту. 1. Терезенің Сипаттау бөлімін толтыру міндетті емес. 2. Конструктор режимі арқылы Жаңа кесте құру үшін терезенің Өріс атауы бағанына сәйкес тақырыптарды енгізу керек. 3. Кестеге жаңа өріс қосу үшін, тақырыбын Өріс атауы бағанына енгізу жеткілікті.


1.6.3. Өріс қасиеттері.
Әр кестенің өз құрылымы бар. Құрылым оның өрістер құрамы мен олардың типтерінен тұрады. Өрістің негізгі қасиеттері – оның типі мен өлшемі.

Access құрылған кестенің өріс қасиеттерін автоматты түрде орнатып қояды. Қажет болса, оны қолдан өзгерту де, ал жаңа кесте үшін қолдан өзгерту де мүмкін. Түрлі типті өрістердің қасиеттері әр түрлі. Өріс типі таңдалған кезде оның қасиеттері Конструктор режимі терезесінің төменгі бөлімінде көрінетін Жалпы қондырмасын енгізіліп қойылады. Access өріс өлшемі үшін стандартты 50 санын орнатқан. Өлшемді 1 мен 255 аралығындағы (1-255) символдар тізбегінен тұратын етіп алуға болады. 50-ді қалдыруға не өріс ұяшығына ендірілетін берілгендердің ең ұзыны сиятындай етіп, басқа санды, 15-ті енгізу де мүмкін.

Мәтіндік типті өріс үшін басқа қасиеттерді орнату міндетті емес. Мысалы, Өріс форматы. Мұнда ескертетін жайт – қасиеттер құрамында «Қолтаңба» (подпись) да бар. Ол – формамен жұмыс істеу кезінде Access автоматты түрде меншіктейтін өрістің екінші атауы.