Қазақстан тарихы Адамзат тарихы дамуының ең алғашқы кезеңі? Тас дәуірі
Қазақ жерінің Ресей құрамына кіруінің алғышарттары
жүктеу/скачать 0.9 Mb.
|
Қазақ жерінің Ресей құрамына кіруінің алғышарттары 1718 жылы салынған бекініс- Семей Өскемен бекінісі салынды – 1720. 1710 жылы қазақ жүздерінің белгілі өкілдері Қарақұм маңында бас қосты. Қазақ жасақтары 1710 жылы жүздерге жатуы бойынша ұйымдасқан Қарақұмда жоңғарларға қарсы төтеп беру мәселелері талқыланды 1718 жылы Қабанбай, Жауғашар батырлардың басшылығмен жоңғарларды жеңген жер – Аягөз өзені бойы Тәукенің мирасқоры – Қайып. 1722 жылы жоңғарлардың бар күшін қазақ жеріне жұмсауға мүмкіндік алуы – Канси өлген соң Цин империясымен қарым-қатынасын ретке келтіруі Жоңғарлардың қазақ жеріне басып кіруі – 1723 жыл Сол заманнан “Елім-ай” әні қалды Әбілқайыр 1723 жылдан жетекші хан болып танылды 1723 ж. жоңғарлардың ығысқан Орта жүз рулары ойысқан өңір – Самарқан 1725 жылы Жоңғарлар Ташкент пен Түркістанды басып алды. Жоңғарлардың мақсаты – қазақ жерін өзіне қарату Сарысу өзенінің бойында Бұланты деген жерде қазақтар жоңғарларға соққы берді. Осы жер “Қалмаққырылған” деп аталды Қалмақ қырылған шайқасы нәтижесінде Қазақстанның Солтүстік Батысы азат етілді “Қалмаққырылған” шайқасынан кейін қазақ жасақтары жиналған Қазақстанның оңтүстігіндегі тау – Ордабасы Қазақ жасақтарының Ордабасына жиналу себебі – Жетісуды азат ету Аңырақай түбінде Әбілқайыр бастаған үш жүз батырлары жоңғарларға соққы берді Аңырақай шайқасынан кейін жоңғарларды толық қуып тастауға кедергі келтірген – Шыңғыс ұрпақтарының тақ үшін таласы Аңырақай шайқасы өткен жер – Балқаш көлінің оңтүстігі Жоңғарлармен соғыста көзге түскен – Қанжығалы Бөгенбай
1714-1720 жылдары Ертіс өзенінің жоғарғы жағына тұрғызылған бекіністер – Жәміш, Омбы, Колбасинск, Железинск Әбілхайыр ханның өмір сүрген жылдары – 1680-1748 Әбілхайырдың ең басты мақсаты – Ресеймен байланыс орнатып, бар күшті ойраттарға қарсы жұмылдыру (өзінің қарсыластарын әлсіретуге тырысты) Қазақ елшілігін бастап барған – С.Құндағұлұлы, Қ.Қоштайұлы Әбілхайырдың елшілігін Анна Иоанновна қабылдаған уақыт – 1731 жыл, 19-ақпан Әбілхайырдың және 29 старшынның Ресейге ант берген уақыты – 1731 жыл, 10 қазан Ант қабылдаған – Тевкелев Ор бекінісі 1735 жылы салынды Орыс үкіметінің Башқұрт көтерілісін басуда Кіші жүз жасақтарын пайдаланған жылы – 1735-1737 жылдар Патша үкіметі қазақтарды қысып ұстауға тырысу себебі – 1740 жылғы Екінші Башқұрт көтерілісі 1738 жылы Орынборда қазақ сұлтандарының съезін шақырған Орынбор комиссия басшысы – Татишев 1740 жылы кіші жүз Сырдария қазақтарының жағдайының қиындай түсуі – Парсы әмірінің Хиуаны талқандауы Әбілхайырдың Ресеймен байланысын одан әрі нығайтуға мүдделі болуының себебі – Парсы әмірінің шабуылы 1748 жылы Әбілхайыр Барақ сұлтанның қолынан қаза тапты Орынбор 1743 жылы салынды Қалдан-Сереннің Орта жүз бен Кіші жүзге ұйымдастырған “Ақтабаннан” кем емес шапқыншылығы – 1741-1742 жылдар Ресей сенаты қазақтарды және шекаралық өңірдегі бекіністерді қорғау жөніндегі арнайы жарлық қабылдады – 1742 жылы, 20 мамыр 1747 жылы Хиуа тағына сайланған – Қайып
Кіші жүздің Оңтүстік-Шығысына Батыр сұлтанның билігі орнады 1747 жылы Е.Петровнаның шешімі: Алтай тау-кен кәсіпорындары – патша отбасының меншігі Башқұртстанда патша үкіметінің отарлау саясатына қарсы азаттық күресі – 1755 жылы Қазақстанға қашқан Башқұрт саны – 50 000 1756 жылы қыркүйектегі патша шешімі – Жайық жағасына қазақтардың мал жаюына шек қойылды ХVІІІ ғасырдың 40-50 жылдары салынған Өскемен бекінісінен Кузнецк шебіне дейін созылған әскери шеп – Колыван шебі 1745-1759 жылдары Орынборға жеткізілген мал басының құны – 1 млн сом 1766 жылы Бұхар саудагерлерінің өтінішімен Әбілмәмбет ІІ Екатеринаға хат жолдап, Түркістан арқылы өтетін керуендерді қай бекіністерде шек қоймай қабылдауға рұқсат алды – Семей, Жәміш ХVІІІ ғасырдың ІІ жартысында қазақ-орыс сауда орталықтары – Семей, Өскемен, Бұқтырма Қазақ-орыс сауда байланыстарының кеңейген кезі – ХVІІІ ғасырдың 60-жылдары Кіші жүз ханы Нұралы мен Батыр сұлтан арасындағы кикілжіңді пайдаланған патша үкіметінің казактарға алып берген өңірі – Каспий теңізі мен Жайық өңіріндегі жерлер ХVІІІ ғасырдың екінші жартысында көшіріліп әкелінген – Дон казактары Бұқтырма бекінісі 1761 жылы салынды Ертістің оң жағасына қазақтардың мал жаюына рұқсат етілген уақыт – 1799 жылы, Павел патша
Абылайдың атасы билік құрған қала – Түркістан Он үш жасында Абылай келіп қосылған Орта жүз ханы - Әбілмәмбет Әбілмәмбет пен Абылайдың Орскіге келіп, Ресей билігін мойындаған жыл – 1740 Абылайдың жоңғар тұтқынында болған жыл – 1741 Абылайдан пана сұраған жоңғар билеушісі – Әмірсана Цин әскерінің Қазақстанға басып кіру себебі – Абылайдың Әмірсананы ұстап беруден бас тартуы Қазақ елінің дербестігін сақтау мақсатында Абылай Қытай билігін мойындады–1757-1760 жылдары Жоңғария жаулап алынды – 1755 жылы Дербес ел ретінде тарих сахнасынан жойылды – 1758 жылы Ду Дэ Чжо Хой бастаған Қытай әскерлері басып кірген жыл – 1757 жылы Екатерина ІІ-ге жолдаған хаттарының бірінде үй тұрғызу үшін ұста және астық жіберуді сұраған жылы – 1761 жыл Әбілмәмбеттің мұрагері (1771) - Әбілпайыз Абылай 1771 жылы хан болып сайланды ІІ Екатерина Абылайды Орта жүз ханы етіп бекіту туралы грамотаға қол қойды – 1778 жылы, 24-мамыр “Жеті жарғы” заңдарында хан билігіне қойылған шектеулерді Абылай – мойындамады Абылайдың қыстақтары орналасты – Ертіс өңірінде Абылай хан жерленді – Түркістанда Абылайдың мирасқоры – Уәли сұлтан Абылайға жыр арнаған – Бұхар жырау Абылай қолдаған шаруашылық – жер шаруашылығы
Көтеріліске қатысқан Кіші және Орта жүз шаруалары Көтеріліске қатысуға себеп болған – жер мәселесі Патша үкіметі Жайық бойында қазақтарға мал жаюға тыйым салды – 1742 жылы Пугачевқа Нұралының сыйлық тапсырған өкілі, Усиха өзені маңында жолыққан – Зәбір молда Қазақтар Жайық бекінісін алуға қатысты Кулагин бекінісін алуда басты күш қазақтардан құралған топ болды Қазақтар 1773 жылы қазанда Пресногорьковск бекінісі маңында топтасты Орынборды қоршауға қатысқан қазақтар саны – 200-ге жуық Пугачевқа көмек жіберген сұлтан – Сұлтан Досалы Пугачев үндеуімен танысқан соң, соғысты қолдауға шешім қабылдаған би – Дәуітбай Пугачев көтерілісі кезінде Сібір шебіне орналасқан тұрақты әскер саны – 3500 Нұралының қазақтардың шаруалар соғысына қатысуын маған бағынбай кетуінде деп түсіндірді Пугачев көтерілісіне қатысқан Байбақты руының батыры – Сырым Датұлы Пугачев көтерілісінің басты орталықтарын талқандаған – Суворов
Орал казактарымен алғашқы қақтығысы – 1783 жылы күзде 1785 жылы Сахарная бекінісін алуда сұлтан айшуақ Назаровтың қолына түсті Кіші жүз старшындарының Нұралыны хандықтан тайдыру жөнінде шешім қабылдаған съезі – 1785 жылғы 20-ға жуық ру өкілдері 1791 жылы Нұралының өліміне байланысты Кіші жүз ханы болып сайланған – Ералы Көтерілістің жандануына түрткі болған – 1796-1797 жылғы қысқы жұт Көтеріліс кезінде Есім хан өлтірілді Игельстром ұсынысы бойынша патша үкіметі кәрі Айшуақты хан етіп бекітті (1797 жылы) 1797 жылғы наурыздың 17-де Сырым тобы хан сарайына шабуыл жасады Патша үкіметінің Кіші жүзде хандық кеңесті құру себебі –Сырымды өзіне жақындатуға тырысты Сырым Датұлы 1797 жылы Хиуаға өтіп кетіп, 1802 жылы қайтыс юолды Датұлы көтерілісінің тарихи маңызы – Патша үкіметі Жайықтың оң жағына өтуге, мал жаюға рұқсат етті – 1801 жылы, 11 наурыз Мәдениет “Орынбор тарихы” аттты еңбек жазған – П.Рычков Қазақстан туралы еңбегі үшін ресей ҒА-ның бірінші корреспондент мүшесі болған тарихшы – П.Рычков Жоңғар тұтқынынан Абылайды босатуға қатысқан зерттеуші – К.Миллер ХVІІІ ғасырда халық ауыз әдебиетінің көрнекті өкілдерінің бірі – Ақтамберді жырау Соңғы шығармалары Абылай кезіндегі қазақ қоғамының ішкі өмірі туралы мәлімет беретін – Үмбетай жырау ХVІІІ ғасырда қазақ әдебиетінің алдыңғы қатардағы өкілдерінің бірі – Бұқар жырау ХVІІІ ғасырда қазақ поэзиясының жарқын өкілдерінің бірі – Жанақ ақын Жанақ шығармашылығының ең басты жетістігі, сақталған поэма – “Қозы Көрпеш – Баян сұлу” ХІХ ғасырдың бірінші жартысында қалыптасты–жергілікті өнеркәсіп пен кәсіпшіліктің салалары ХІХ ғасырда Қазақстан жерінде І жәрмеңке ашылған өңір – Ішкі Орда
Ресей үкіметі 1803 жылы көпестерге өздерін қорғап жүретін қарулы отрядтар ұстап жүруіне рұқсат берді 1815 жылы патша үкіметі Уәлиге қосарлап екінші хан Бөкейді тағайындады 1822 жылы “Сібір қазақтарының жарғысын дайындаған” – Сперанский Жарғының мақсаты – сот, саяси жағынан басқаруды өзгерту “Сібір қазақтарының” облысы Батыс Сібір генерал-губернаторлығына кірді Орта жүз әкімшілік жағынан үшке бөлінді Болыс 10-12 ауылдан құралды Аға сұлтандарды тек сұлтандар ғана сайлап, оларға ресейлік майор шені 10 жылдан кейін дворяндық атақ берілді Аға сұлтандар 3 жылға сайланды Мұрагерлікпен берілген билік – болыстық Ресейдегі 12-ші класқа жататын шенеуніктерге теңелген – болыстық сұлтандар Қылмыстық істер округтік приказда қаралды Шет елдермен келіссөз жүргізу құқығына ие болған – шекаралық басқарма төрағасы Кіші жүзде хандық билік 1824 жылы жойылды “Орынбор қазақтарын басқару жөніндегі жарғыны” дайындаған – Эссен Кіші жүздің соңғы ханы – Шерғазы Хандық билік Бөкей ордасында 1845 жылға дейін сақталды. Қаз-ң 1812 ж-ы соғысқа қатысуы ...Орынбор губерниясында 40 кавалериялық полк құрылды. Ресей мемлекетіне қауіп төніп келе жатқандығы туралы үндеу қабылданды 1812 жылы 6 шілде. Орынбор губерниясының соғыс басталғандығы туралы хабары жетті – 1812 жылы қазан, қараша айларында. Ел достығы рухын көтеруге ат салысқан Байсақал Тілекұлы. Тұз өндіруші қазақтар орыс әскері пайдасына 22 000 сом ақша жинады (1 млн. пұт). “Қасиетті Анна” орденіне ие болған – Сағит Хамитұлы. Күміс медальмен марапатталған – Майлыбайұлы. Көгілдір ленталы медальмен марапатталған – Қ. Зындағұлұлы. Георгий орденінің толық кавалері болған – Н. Жанжігітұлы. Лейпциг, Глогау қалаларына шабуыл жасауға қатысқан – Жанжігітұлы, Байбатырұлы. Қазақтар Башқұрт полкі құрамында шайқасты. Кутузовтың қолынан награда алған Якоб Вельяков. Халық арасында әрі батыр, әрі ақын ретінде танылған - Ә. Байбатырұлы. 1837 жылы Александр патша қабылдауында болған Н. Жанжігітұлы. Қазақтар Отан соғысына ерікті түрде қатысты. 1837 – 1847 жж. К. Қасымұлы басқарған көтеріліс. 10жыл. Қоқан билеушісінің Саржанды өлтірген жылы – 1836жыл. XIXғ. 20-30ж. Сыр бойына бекініс тұрғызған – Хиуа хандығы. Кенесары көтерілісінің басты мақсаты – отарлауды тоқтату. Қасымұлы көтерілісі – бүкіл Қазақстанды қамтыды. Кенесары көзқарасына ықпал еткен адам - әкесі Қасым. Кенесарының алғашқы қарсылығы – 1837ж(Ақтау бекінісіне). Кенесары әскерінің Ақмола бекінісіне шабуылы – 1838ж. мамыр. Кенесары көтерілісіне қатысқан аймақтар – Құсмұрын, Көкшетау, Қарқаралы. Кенесары көтерілісіне қатысқан би – Жоламан Тіленшіұлы. 1841ж. Кенесары қоршаған Қоқан бекіністері – Созақ, Жаңақорған, Ақмешіт.1841ж. Кенесары Ташкентке аттанды, алайда жорықтың тоқтау себебі – сарбаздар арасында жұқпалы ауырудың таралуы. Кенесарының хандық билікті қолға алған жылы – 1841ж. Кенесары билер сотын жойып, оның орнына хандық сотты кіргізді. Кенесары құрған хандық кеңестің Әбілқайыр хан кезіндегі ақсақалдар кеңесінен ерекшелігі – билік хан қолында болды. Опасыздық үшін беретін жаза - өлім. 1843ж. Кенесары көтерілісін жаншуға жіберілген – Лебедев отряды. Лебедевтің жазаға тартылу себебі – дәрменсіздік көрсеткені үшін. Кенесары қолдаған шаруашылық – егіншілік. 1844ж шілдеде Кенесарыға қарсы ұрыста мерт болған сұлтандар саны – 44(Ахмет Жантөреұлының отряды). 1845ж. Кенесарының аулына келген елшілік – Долгов, Герн елшілігі. Патша үкіметі мен Кенесары арасындағы келіссөздердің тоқтап қалу себебі – жазалаушылардың бассыздығының, Кенесары талаптарының орындалмауы. Кенесары Сарарқадан бет алды – Ұлы жүзге. Кенсарының өзіне ермеген белді тұлғалардың ауылын ойрандауы – Жетісудағы белді рулардың Ресейден көмек сұрауына себепші болды. Кенесарыны оның Қоқан бектеріне қарсы күресін қолдаған батырлар – Тайшыбек, Саурық, Сұрыншы. Қырғыз манаптары Кнесарының Қоқан хандығына қарсы ұсынысын – жауапсыз қалдырды. Кенесары көтерілісі кезіндегі патша – I Николай. Кенесары 1847ж. қырғыз жеріне басып кіріп, Бішкекке жақын Майтөбе деген жерде жеңіліс тапты. 1836-1838 жж. Ішкі (Бөкей) ордасындағы шаруалар көтерілісі. Кіші жүз территориясы – 850 мың шақырым. Бөкей ордасы Жайық пен Еділ аралығында. Император I Павелдің жарлығымен Кіші жүз қазақтарының осы жерде көшіп-қонуы заңдастырылған уақыт – 1801ж. Патша үкіметінің Кіші жүз руларының күресін біршама бәсеңдеткен – Жайық, Еділ арасында қоныстануға рұқсат беруі. Жас құс деген жерде хан сарайы салынды. 1827ж. ұйымдастырылған 12 биден құралған Орда әкімшілігінің басты құрамды бөлігі – хандық кеңес. Көтеріліске себеп болған Жәңгір ханның өз қайын атасы Қарауылқожа Бабажанұлын Каспий теңізі өңірінде көшіп жүрген қазақ руларына билеуші етіп тағайындауы түрткі болды. Исатайдың Орынбор генерал-губернаторының көрсетуі бойынша жала жабылып, сотқа тартылған жылы – 1823ж. Ішкі Ордадағы көтеріліс бөлінді – үш кезеңге. 1837ж. 15-қазанда Теректіқұм деген жерде ауылы талқандалған Жәңгірдің сыбайласы – Балқы Құдайбергенұлы. 1837ж. қазанда ханның резиденциясын қоршаған көтерілісшілер саны – екі мың. 700 жүз казак әскері, 400 жүзден астам хан жасақтарынан құрылған жазалаушылар Исатай қолына қарсы тұрды – 1837ж. қараша. Исатай көтерілісін басуды тездеткен жағдай – Кенесары көтерілісінің Кіші жүз жерін шарпуы. Исатайды ұстап берген адамға – 1000 сом тігілді. Көтерілісшілер Гекке мен Жәңгірдің біріккен әскерімен Тастөбе деген жерде кездесті. Исатай Ақбұлақ деген жердегі ақырғы шайқаста қайтыс болды – 1838ж. Исатай көтерілісі бойынша сот жазалау ісін басқарған – Гекке. Исатай көтерілісінен кейін Ішкі Ордадағы 1842ж. шаруалар көтерілісін басқарған –Аббас Қошайұлы, Лаубай Мантайұлы. М. Өтемісұлы өлтірілді – 1846ж. XIX ғ. 50-жылдары қазақ шаруаларының патша үкіметінің отарлау саясатына қарсы күресі – Ж. Нұрмағамбетұлы. 1843ж. Жанқожа құлатқан бекініс – Хиуа бекінісі. 1756ж. Жанқожа батыр Жаңа қаланы көтеріліс тірегіне айналдырды. Райым(Қазалы) бекінісі салынды – 1847ж. Жанқожа көтерілісі жаншылды – 1860ж. XIX ғ. 50-жылдары Арал бойындағы көтерілістің жетекшісі – Есет Көтібарұлы. Орынбор әкімшілігі Есетті ұстауды жүктеді – Арыстан Жантөринге. 1855ж. шілдеде Есет тобы қырып салған – Жантөрин тобын. Есеттің Орынборға барып лажсыз патша билігін мойындаған уақыты – 1858ж. 1820ж. Хиуа ханы Мұхамед-Рақым 2000-ға жуық қазақ ауылын шауып кетті. Қазақ шаруаларының Қоқан хандығына қарсы Тетек төре бастаған көтерілісі 1821ж. болды(10 мың). Балаларды Орта Азия базарларында құлдыққа сатты. Қоқан езгісіне қарсы қазақ-қырғыз шаруаларының Әулиеата маңындағы көтерілісі 1858ж. болды. 1858ж. Қоқан ханы Хұдияр қазақ феодалдарын қабылдап – Ішінара жеңілдіктерге келісім берді. 1858ж. Қоқан езгісіне қарсы күрестің тарихи маңызы – Қоқан езгісінен құтулуға себепші болды.
1805-1806 жж. Ресей үкіметі осы елмен қатынасты ретке келтіруге ұмтылды – Қытаймен. XIX ғасырдың басында Шыңжан мен Қазақстанда сауда байланыстарының ірі орталықтары – Семей,Перопавл. 1805-1806ж. Ресей үкіметінің Пекинге жіберген елшілігі Ургадан қайтып оралуға мәжбүр болды –Қытай. XIX ғ. 1-ші жартысында Қаз.Қытай көпестерінің жиі сауда жасайтын орталықтарының бірі – Бұқтырма. XIX ғ. басынан Петропавл, Семей арқылы Қытайға баратын саудагерлерді қорғау жүктелді – Қарулы казактарға. Ресей үкіметінің Шыңжан базар жәрмеңкелерінде негізгі сатылатын тауарлары - өнеркәсіптік дайын бұйымдар. Үлкен Тибетке дейін жетіп, Кашимирде болып, Ресейде кең таралып кеткен Кашимир шәлісін жеткізген грузин көпесі – Семен Мадатов. Ресей мен қытайдың сауда байланыстарына кедергі жасаған –мемлекет аралық келісімдердің болмауы. Қаз. Шекаралық бекіністері арқылы өтетін Қытай-Ресей сауда керуендеріне баж салығы көбейтілді - XIX ғ. 30-жылдары. 1811ж. Ресей үкіметі тілмәшінің Бұқтырмаға келудегі мақсаты – Қытаймен саудадағы Бұқтырманың мүмкіндігін анықтау. XIX ғ. бірінші ширегінде Ресей үкіметінің Тибет пен Қазақстан арқылы байланыс жасауына үлкен үлес қосқан Сібір шекарасының бастығы – Глазенап. Ұлы жүздің Ресейге қосылуы. Қоқан мен Хиуаның 30-40 жылдардағы саяси ниеті Қазақстанның Оңтүстігі мен қырғыз жерінің Ресей иелігіне өтуін қаламады. XIX ғ. 20-30 жылдары Азия комитеті құрылды. 1817ж. Сұлтан Сүйік Абылайұлының қарамағындағы Жалайыр руының 66 мың адамы Ресей құрамына алынды. XIX ғ. Орта жүз бен Ұлы жүз аумағы жапсарында салынған Ресей әскери бекіністері – Ақтау, Алатау, Қапал. Ұлы жүздің оңтүстік аймақтарын билігінде ұстаған – Қоқан хандығы. 1853ж. Ресейдің қоластына қараған бекініс – Ақмешіт. 1825ж. Ресей билігін мойындаған Жетісудағы – Үйсін болысының қазақтары. 1847ж. салынған бекініс – Қапал. Ұлы жүз қазақтарын басқару туралы Ресейлік пристав тағайындалған жыл – 1848. Қаскелең өзені бойындағы Қоқан хандығының тірегі – Таушүбек бекінісі. Таушүбек бекінісінің патша үкіметіне қан төгіссіз берілген жылы – 1851ж.шілде. 1853ж. Талғар өзенінің Ілеге құяр жерінен Іле бекінісін тұрғызған – Перемышельский отряды. 1854ж. көктемінде Перемышельский отряды Верный бекінісінің іргетасын көтерді. Ұлы жүз приставы резиденциясының Қапалдан Верныйға орын ауыстырған жылы – 1855ж. Сыра зауыты – 1858ж. салынды. XIX ғ. 60ж. бекіністе Ш. Уәлиханов тұрды. 1859ж. Ұлы жүзде тұрғызылған бекініс – Қастек бекінісі. 1860ж. қазанда Алатау округінің билеушісі Калпаковскийдің Қоқан әскеріне соққы берген жері – Ұзынағаш(3 күндік соғыс). Жетісудің Қоқан озбырлығынан құтылуына ықпал еткен Ұзынағаш түбіндегі жеңіс. 1860ж. Ресей әскеріне қарсы қоқандықтармен бірге шайқасқан – Кенесарыұлы Сыздық сұлтан. XIX ғ. 50-ж. аяғы, 60-ж басында Орта Азия үшін талас болды – Ресей мен Англия арасында. 1864ж. Түркістан бекінісін алғанда орыс әскерін басқарған полковник – Черняев. 1865ж. орыс әскерлері басып алған қала – Ташкент. Бұхар хандығы Түркістан генерал-губернаторлығының құрамына 1866ж. кірді. Қазақстанның Ресейге қосылуы 150-жылға созылды. XIX ғ. бірінші жартысындағы Қазақстан мәдениеті. Қазақтар араб тілінде оқыды. XIX ғ. білімін жалғастыру үшін ауқатты ата-аналар балаларын жіберді – Бұқара, Ташкентке. Азиялық училище 1789жылы ашылды. 1813ж. Орынборда ашылған әскери училищелер Ресейлік билеу әкімшілігі үшін шиновниктер даярлаумен айналысты. 1831ж. қыркүйекте орысша білім беретін училище ашылды – Семейде. 1836ж. жанында қазақтар үшін интернаты бар училище Өскеменде ұйымдастырылды. Неплюев кадет корпусы – 1844ж. Орынборда құрылды. “Бөкей мен Мәулен” повесінің авторы – Даль. Пушкиннің Жайық жағасына келуі Пугачев көтерілісіне байланысты(1833). Пушкиннің Орынбор жерінде болғанда жазған еңбегі – «Пугачев бүлігінің тарихы». Пушкин «Қозы Көрпеш Баян сұлу» поэмасын қағазға түсірді. Каспий теңізін зерттеген – Корелин. 19ғ. 1-ші жар. Қаз-н туралы құнды еңбек жазған – Левшин. XIX ғасырдың 1-ші жартысындағы қазақ әдебиеті. Махамбет Өтемісұлы 1804-1846жж. Махамбетті Жәңгір хан ұлы Зұлқарнайынмен қосып оқуға жіберді – Орынборға (1824-1829). Махамбеттің түрмеде отырған жылы – 1829ж. Махамбеттің Бөкей ордасы билеушілеріне ашық білдірген өлеңі – Баймағамбет сұлтанға арналған өлеңі. Суырып салма өнерді жетілдірген – Шернияз. Алматы облысы Жамбыл ауданына қарасты Қарақыстақ деген жерде дүниеге келген – Сүйінбай Аронұлы (1822-1895). Ірі эпик ақын, жастай екі көзінен бірдей айырылған – Шөже Қаржаубайұлы. «Қозы Көрпеш-Баяе Сұлу» жырының ең көркем нұсқасы – Шөженің айтуымен таралған. Ш.Уәлиханов суырыпсалма өнерін жоғары бағалаған – Шөже. Қазақстандағы 1867-68жж -ғы реформа 1865ж. Патша үкіметі ХІХ ғ-ң 60-жылдары Қазақстанның басқару жүйесін өзгерту үшін – Бутков басқарған комиссия құрылды. Комиссия қазақ даласын 2 облысқа бөлуді ұсынды. 1868ж-ға дейін Қазақстанда 2 генерал-губернаторлық болды (Батыс, Шығыс). 1865ж. Қазақ өлкесін басқару ісін өзгертуді дайындау ішкі істер министрлігі кеңесінің мүшесі Гирс басқарған «Дала комиссиясына» жүктелді. 1865ж. 5 маусымда ІІ Александр патша өмірі бойынша дайындалған - өлкені зерттеп білу. Қазақстанды билеуді халықтың өзін-өзі басқару негіздерінде қайта құруды талап еткен – Ш. Уәлиханов. ІІ Александр патша «Сырдария мен Жетісу облыстарын басқару туралы ережені» – 1867ж. шілдеде бекітті. «Торғай, Орал, Ақмола, Семей облыстарын басқару туралы уақытша ережені» - 1868ж. қазанда бекітті. Орынбор мен Торғай облысы Орынбор генерал-губернаторлығына бағынды. Жетісу, Сырдария облыстары Түркістан генерал-губернаторлығына бағынды. Ақмола, Семей облыстары Батыс генерал-губернаторлығына бағынды.
жүктеу/скачать 0.9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|