Қазақстанда бизнес ашу кезінде нені білу қажет?

Қазақстан бизнестің әр алуан бағыттарының дамуы тұрғысынан алып қарағанда, келешегі зор және белсенді дамып келе жатқан ел болып табылады. Республика үкіметі кәсіпкерлерді белсенді түрде қолдап отырады. Бизнесті тіркеудің, лицензиялаудың жеңілдетілген құралдары жасалып,  жеңілдікті салық салу нұсқалары мен басқа да қолайлы шарттар ұсынылуда. Қазақстан 2012 жылы Дүниежүзілік Банк нұсқасы бойынша бизнесті ашу мен жүргізудің оңайлығы рейтингінде 183 елдің арасынан 47 орынға ие болды. Былтырғы жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш 12 орынға алға жылжыды.

Сонымен, сіз бизнес ашпақ боп шештіңіз және  өзіңіздің мүмкіндіктеріңіз бен келешегіңізге әділ баға бере білесіз.  Жеке кәсіпкерлік субъектілері салық есептілігінің мәліметтеріне сәйкес келуі тиіс өзінің мәртебесі жайлы ақпаратты (анықтаманы) мемлекеттік органдарға өздері ұсынады, әрі ұсынған мағлұматтардың дұрыстығына да солар жауап беруі керек.

 

Кәсіпкерлік субъектісінің мәртебесін қандай шамалар анықтайды?

Кәсіпкерлік субъектісінің мәртебесіне төмендегілер ықпал жасайды:

• 
  қызметкерлердің жылдық орташа саны;
  
• 
  активтердің жылдық орташа құны;
  
• 
  кейбір жағдайларда -  қызмет түрлері.
  

Активтердің жылдық орташа құнын анықтау үшін бухгалтерлер мынадай формуланы пайдаланады. Активтер құны ағымдағы жылдың әрбір айының алғашқы күніне (1 қаңтар, 1 ақпан және т.с.с. 1 желтоқсанға дейін), сондай-ақ, келесі жылдың 1 қаңтарына (яғни, барлығы 13 айға) қосындыланады. Алынған сома 13-ке бөлінеді. Нәтижесі активтердің бір жылдағы жылдық орташа құнын құрайды.

«Кәсіпкерлік туралы» Заңға сәйкес Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті жүргізудің үш түрлі нысаны бар: шағын, орта және ірі кәсіпкерлік. Өзінің белгілі бір мәртебеге қатыстылығын  кәсіпкерлік субъектілері өздері растаулары тиіс. Қазақстан Республикасының Салық Кодексіне сәйкес жеке кәсіпкерлік субъектілері қаржы және салық есептілігін өздерінің жеке кәсіпкерліктің қандай да бір түріне (шағын, орта немесе ірі) сәйкестігінің шамалары қарастырылған салық огандарындағы тіркелу есебінің орны бойынша тапсырады.  

Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне:

• 
  қызметкерлерінің жылдық орташа саны 50 адамнан аспайтын жеке кәсіпкерлер;
  
• 
  қызметкерлерінің жылдық орташа саны 50 адамнан аспайтын және бір жылдағы активтерінің жылдық орташа құны 60 000-еселік  АЕК-тен аспайтын заңды тұлғалар жатады.   
  

• 
  есіркті құралдарының, психотропты заттар мен прекурсорлардың  айналымына қатысты қызмет;
  
• 
  акцизделетін өнімнің өндірілуі және (немесе) көтерме саудасы;
  
• 
  астық қабылдау орындарында өнім сақтауға байланысты әрекет;
  
• 
  лотерея жүргізу;
  
• 
  құмар ойын және шоу-бизнес саласындағы қызмет;
  
• 
  мұнай, мұнай өнімдерін, газ, электр және жылу қуаттарын өндіру, өңдеу және сатуға байланысты қызмет;
  
• 
  радиоактивті материалдар айналымына қатысты қызмет;
  
• 
  банк қызметі (немесе банк операцияларының жекелеген түрлерін) және сақтандыру нарығындағы қызмет (сақтандыру агенті қызметінен басқа);
  
• 
  аудиторлық қызмет;
  
• 
  құнды қағаздар нарығындағы кәсіби қызмет;
  
• 
  несие бюроларының қызметі.
  

• 
  қызметкерлерінің жылдық орташа саны 50 адамнан асатын жеке кәсіпкерлер;
  
• 
  қызметкерлерінің жылдық оратша саны 50-ден көп, бірақ 250 адамнан аспайтын  және бір жылдағы активтерінің жылдық орташа құны 325 000-еселік АЕК-тен аспайтын заңды тұлғалар жатады.  
  

• 
  қызметкерлерінің жылдық орташа саны 250 адамнан асатын немесе бір жылдағы активтерінің жалпы саны 325 000-еселік  АЕК-тен асатын заңды тұлғалар жатады.
  

 

Бизнесті тіркеу

Бизнес тіркеуден басталады. Жеке істі ашу үшін,  электрондық үкімет веб-порталындағы электрондық  өтінішті толтыру қажет және бір күн ішінде сіздің жеке кабинетіңізге мемлекеттік тіркеу немесе тіркеуден бас тарту туралы электрондық анықтама түріндегі жауап келеді. Бұл мемлекеттік қызметті Қазақстан Республикасының электрондық порталының «Бизнесті тіркеу» бөлімінен табуға болады.   

Орта және ірі кәсіпкерлік субъектілеріне келетін болсақ, мемлекеттік тіркеу «электрондық үкімет» порталында да, сонымен қатар заңды тұлғаларды мелекеттік тіркеу үшін белгіленген тәртіпте (ХҚКО арқылы) жүргізілуі мүмкін.  

 

Кәсіпкерлік қызмет нысандарының ерекшеліктері

Төменде берілген кесте жалпылама түрде кәсіпкерлік қызметтің қандай да бір нысанының ерекшеліктерін көрсетеді.

• 
  ЖК – жеке кәсіпкер;
  
• 
  ЖШС – жауапкершілігі шектеулі серіктестік;
  
• 
  АҚ – акционерлік қоғам;
  
• 
  АЕК – айлық есептік көрсеткіш;
  
• 
  ШКС – шағын кәсіпкерлік субъектісі;
  
• 
  ОКС – орта кәсіпкерлік субъектісі;
  
• 
  ІКС – ірі кәсіпкерлік субъектісі.
  

Тіркелген сәтінен бастап кез келген кәсіпорын салық төлеушіге айналады.  Үнсіз келісім бойынша ЖК де, ЖШС де көпшілік мақұлдаған режимге сәйкес жұмыс істейді.  Бұл жағдайда кіріс және шығыс есебін және ілеспе құжаттаманы жүргізу міндетті.

Табысқа кесімді мөлшерлемемен салық салынады: ЖК үшін 10% (жеке) және ЖШС үшін 20% (корпоративті). Тоқсан сайынғы табысы 10 млн. теңгеден асатын, ал қызметкерлерінің саны 25 адамнан асатын субъектілердің барлығы осы режимге жатқызылады; сондай-ақ елдің түрліше елді мекендерінде құрылымдық бөлімшелері бар кәсіпорындар.

Жалпыдан бөлек, салық салудың жеңілдетілген режимінің екі түрі бар. Оларға ЖК немесе заңды тұлға тіркелген сәттен бастап 10 күн ішінде не болмаса келесі салық кезеңі басталғанға дейін Салық басқармасына өтініш беру арқылы ауысуға болады.    

Ең қарапайым режим – патент. Бұл категорияға тек қана жалдамалы жұмысшылары жоқ және жылдық табысы 200 ЕТЖ-дан аспайтын ЖК жатады. Патенттің басты артықшылығы -  патентті рәсімдеу кезінде мәлімделген жылдық табыстың 2% есебінен барлық салықтардың бір мезгілде төленуі. Оған қоса  ЕТЖ-ның 10% мөлшеріндегі зейнетақы жарнасы және ЕТЖ-ның 5% мөлшеріндегі әлеуметтік аударымдар.

Салық салудың екінші арнайы режимі – жеңілдетілген декларация негізінде. Ол ЖК үшін тоқсандық табысы 10 млн. теңгеден аспайтын, ал жалдамалы қызметкерлер саны 25 адамнан аспайтын немесе ЖШС үшін  табыс 25 млн. және штатта 50 адам болған жағдайда мүмкін. Жеңілдетілген декларация бойынша тоқсандық табыс сомасының  3% мөлшерінде салық төленеді. Оған қоса дәстүрлі зейнетақы жарналары және әлеуметтік аударымдар бар, әрі бұл жағдайда ЖК үшін де, жалдамалы жұмысшылар үшін де жүзеге асырылады.

Жоғарыда айтылғандай, Қазақстанда үкімет тарапынан ксіпкерлікті қолдауға үлкен мән беріледі. Бастаушы кәсіпкерлердің, сондай-ақ өз орнын тауып, белгілі бір табыстарға қол жеткізгендердің өмірін жеңілдететін көптеген құралдар бар.

Бизнес үшін онлайн-сервистер

Мемлекеттік сатып алулардың веб-порталы төмендегілерді қамтамасыз етеді:

• 
  мемлекеттік сатып алулар үдерісіне қатысушыларды тіркеу;
  
• 
  мемлекеттік сатып алуларды жоспарлау;
  
• 
  жүргізілген мемлекеттік сатып алулар туралы ақпарат жинау;
  
• 
  электрондық мемлекеттік сатып алулар жүргізу, оның ішінде тапсырыс беруші мен ықтимал жабдықтаушы арасындағы электрондық құжаттармен алмасу;  
  
• 
  мемлекеттік сатып алулар веб-порталы арқылы жоспарланған, жүргізілген және жүзеге асырылған мемлекеттік сатып алулар туралы ақпарат ұсыну;
  
• 
  жүргізілген мемлекеттік сатып алулар бойынша сатистика мен есептілік қалыптастыру;
  
• 
  мемлекеттік сатып алулар саласындағы түсіндірмелер мен нормативті-анықтамалық ақпаратты жариялау;
  
• 
  мемлекеттік сатып алулар тізіліміне енгізілетін мәліметтерді ұсыну және жариялау.
  

Кәсіпкерлікті қолдау бойынша мемлекеттік бағдарламалар:

• 
  «Бизнестің жол картасы 2020».  Бағдарлама экономиканың шикізаттық емес секторларында аймақтық кәсіпкерліктің тұрақты және теңгерімделген дамуын қамтамасыз етуге, сондай-ақ әрекеттегі тұрақты жұмыс орындарын сақтау мен жаңа жұмыс орындарын құруға бағытталған.
  
• 
  Жұмыспен қамту 2020 бағдарламасы. Бағдарламаның мақсаты  - тұрақты және тиімді жұмыспен қамту көмегімен тұрғындар табысын арттыру.
  
• 
  Дағдарыстан кейін қалпына келтіру бағдарламасы (бәсекеге қабілетті кәсіпорынды сауықтыру). Бәсекеге қабілетті кәсіпорындардың төлем қабілеттілігін қалпына келтіруге, сондай-ақ олардың әрі қарай тұрақты дамуына  арналған.  
  
• 
  ҚР агроөнеркәсіптік кешенді дамытудың 2010-2014 жылдарға арналған бағдарламасы – бұл, ең алдымен, азық-түлік қауіпсіздігі мен өнім экспортын арттыруды қамтамасыз ететін елдердің бәсекеге қабілетті агроөнеркәсіптік кешенін дамыту.
  

Кәсіпкерлік саласында мемлекеттік саясатты қалыптастыру мен жүзеге асыруға байланысты міндеттерден басқа мемлекет кәсіпкерлікті қолдауды қаржылық, ақпараттық-сараптамалық және материалды-техникалық қолдауды қамтамасыз ету бойынша қызметтер атқарады. Қолдаудың бұл нысандарының барлығын мемлекет атқарушы органдар арқылы жергілікті және аумақтық деңгейде қабылданатын әр түрлі бағдарламалардың көмегімен де, әрі ұйым капиталының қатысуымен осы үшін арнайы жасалған бағдарламалар көмегімен де жүзеге асырады.  

1. «Инжиниринг және технологиялар трансферті орталығы» АҚ  Орталықтың негізгі мақсаты – мемлекеттің инновациялық дамуының құрамдас бөлігі ретінде Қазақстан Республикасындағы технологиялардың бәсекеге қабілетті нарығын қалыптастыру және жүйеге келтіру; 

2. «Kaznex» Экспортты дамыту мен ілгерілету жөніндегі корпорация» АҚ Үкіметке мемлекеттік саясатты қалыптастру саласында, оның ішінде кәсіпкерлікті дамыту бойынша да ақпараттық-сараптамалық көмек көрсетеді;

3. «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ – интегратор және қаржылық, консалтингілік қызметтерді ұсыну операторы ретінде шағын және орта бизнестің, сондай-ақ Қазақстанның микроқаржы ұйымдарының сапалы дамуына көмек;

4. «Ұлттық инновациялық қор» АҚ инвестиция тарту және жобаларды қаржыландыру жолымен инновациялық кәсіпкерлік бастамаларға қаржылық қолдау көрсетеді;

5. «Қазақстанның инвестициялық қоры» АҚ – заманауи және алдыңғы қатарлы технологияларды қолдана отырып, шикізат пен материалдарды терең ұқсатуды жүзеге асыратын кәсіпорындардың жарғылық капиталын инвестициялау жолымен қаржылық қолдау;

6. «Қазақстанның Даму Банкі» АҚ – қаржылық қолдау;