Баданова С. Ж. Мемлекеттік тілді ана тілі ретінде дамыту мәселелері
жүктеу/скачать 27.63 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Пайдаланған әдебиеттер
|
Баданова С.Ж. Мемлекеттік тілді ана тілі ретінде дамыту мәселелері Ана тілін бала кезден үйрену - ең басты мәселе. Ана тілді бала анасынан үйренеді. Баланың ана тілін толық меңгеруі өскен кезде ұлттық белгі болып қолданылады. Ана тілі мемлекет құрған ұлттың тілі болса, ол сол тілдің мемлекеттік тілі болуға тиіс. Қазақ баласының ана тілі мемлекеттік тілге айналған заман. Мемлекеттік тіл ретінде ана тілін үйрену мәселесі белгілі дәрежеде дұрыс ұйымдастырылған. Бірақ кейбір қазақ балалары ана тілін қоя тұрып, бала бақшада орыс тілінде, мектепте де орыс тілінде, жоғары оқу орнында да орыс тілінде білім алады. Соны тоқтату керек. Сәбилерді мектеп жасына дейінгі мекемелерде ана тілінде тәрбиелеуге тиіспіз. Менің ұсынысым қазақ балаларын ана тілінде оқытуды қадағалау керек. Оқу - ағарту саласында орысша оқытуды тоқтату керек. Сонда ғана мемлекеттік қазақ тілі өз күшіне енеді. Қазақ ұлтының дамуына сай қоғамдық қызметін кеңейту. Қазақ әйелдері ұлттық қоғам құруда төмен саналды немесе қам-қарекетсіз, бей-жай қарап отыра берді деуге болмайды. Жоғары қызметтердің барлығынан да биік тұратын бір мәселеге аналар араласқан. Бұл - «ана тілі», яғни тіл мәселесі. Халқымыздың сыртқы және ішкі саясатында аталардың атқарар жұмыстары жоғары болса, аналар бала тәрбиесімен айналысқан. Әйелдерге ұрпақтың тілін, рухани дүниесін, ой-өрісін дамыту жүктелген. Сондықтан да ананың ақ сүтімен дарыған ұлттың тілін «ана тіл» деп дәріптейміз. Өз тілінде сөйлемейтін, тілінің шұбарлануына жол берген бейбақтарды ана сүтіне, дәлірек айтсақ, «уызына жарымаған» деп кінәлап жататындығымыз да сондықтан. Балаларымыздың санасына қаршадайынан осындай нәрселерді сіңіруіміз керек. Бүлдіршіндеріміз бастауыш мектепте ана тіліне қоса ағылшын мен орыстың тілін меңгере алмайды. Алдымен ана тілінде тілі шығып, ана тілімен тілдеседі. Атам заманнан тілдік тәрбие көзі әкеден емес, анадан келген. Тарихтан қарап отырсақ, дүниедегі ең ұлы дейтін ғұламалардың барлығының қажыр-қайраты, тәрбиесі анасынан, әжесінен шығады. Ана тәрбиесі бойына сіңген, өзі ақылды, өзі білімді, ұлттық рухы күшті, өзі күшті, денсаулығы мықты ұрпақты өсірсе, қазақ ұлты үшін одан артық қандай пайдалы іс болуы мүмкін. Ер-азамат та ана тілі деген ұғымды «ата тілі» деп айта алмасы хақ. «Баба сөзі», «баба тілі» деген ұғым бар. Бірақ бұл ана тілі деген ұғымнан биігірек. Ана тілі дегеніміз – әрбір ананың өз баласына бабасының тілін сіңіруі, ақ сүтін бере отырып, құлағына құюы."Ана тілі дегеніміз күллі тіл атаулыдан ішкі құрылыс ерекшелігімен дараланатын, белгілі бір халықпен нақты кеңістікте тарихи бірге жасап, оның төл мәдениетін ұрпақтан – ұрпаққа үздіксіз ұластырушы, сол халық адамдарына (жас, жыныс, сенім, кәсіп, әлеуметтік жағдай айырмасына қарамай) түгелдей және жан – жақты қызмет ететін ұлтішілік қатынас құралы¹" – дейді ф.ғ.д. ғалым Хасанұлы Б [1, 25 - б]. Тілдің қайнар көзі - жанұя. Жанұяда баланың тілдік тәрбиесін ата - ана береді. Бұл ретте ананың рөлі ерекше. Ендеше Қазақстанның мемелекеттік тілінің қазақ ана тілі ретінде дамуының негізі жанұяда салынады.Сондықтан да тілді дамуының алғашқы алар қуаты – жанұя. Осы ретте ананың рөлін ерекше бағалап, қазақ тілі ретінде дамуына ананың белсенділігін арттыруды алға тартамыз.Осы мәселеге мән берген ғалымдардың бірі профессор Бақытжан Хасанұлы. Оның "Ана тілі – ата мұра" деген еңбегін ерекше атап өтеміз. Ол "Ана тілі өмір салаларын қаншалықты мол қамтыса, соншалықты дамыған тіл болып есептеледі. Бірақ тілдің сақталуында өмірдің барлық саласынан гөрі жанұяның орны ерекше¹" – деп те айтып кетеді [1, 86 - б]. Әйелдің отбасында, қоғамда атқарып отырған қызметі, бала тәрбиесі мен ұлт болашағы алдындағы жауапкершілігі мол. Қоғамның әр саласын ана тілін білетін адамзат басқару керек. Ананың қоғамда, отбасында алатын орны, атқарар рөлі ұшан - теңіз. Ана ― ақылшы, тәрбиеші, үйдің береке - ырысы ғана емес, ол ел мен елді елдестіруші, араздықты бітістіруші, дәнекерлеуші, ол іскер, қаһарман. Сонау ерте замандардағы наным - сенімдердің түп - тамыры да ана. Ата - бабаларымыз аспанда Тәңірі, жерде Ұмай ана деп табынатын. Ұмай ана- қамқоршы, жарылқаушы, демеуші, жанұя, отбасының пірі. Қазақ халқының болмысындағы, дүниетанымындағы бар игі қасиеттерді тілін, ділін, дінін, әдет - ғұрпын, салт - санасын, ұлттық дәстүрін баласынан немересіне, немересінен шөбересіне жеткізуші, дарытушы, дамытушы әйел ана деп санаған² [2 ,31- б]. Қазақстан жастарының тілі мемлекеттік тіл болу үшін тілдік тәрбие дұрыс жолға қойылуы тиіс. Ана тілін дамыту үшін баланың оған сәби кезінен бейімделуі қажет. Ол үшін бейімделу тетігін табу керек. Ана тілін бала анасының ішінде жатқан кезде сезетіні белгілі. Оны көкірек көзімен сезінген тілінде анасынан бесік жырын, әжесінен ертегіні естіп, қоршаған ортасынан ұлттық салт - дәстүрді үйренуі тиіс. Баланың тәрбиесі тал бесіктен бастау алып, жан - жақты сипатталса - сол дұрыс. Міне осындай жағдайда бала тілдік ортадағы орыс тіліне еріп кете бармайды. Қазақ баласын үкілеп өсіру үшін оны ана тілінде оқытатан мектебі дайын. Ана тілінің сақталуы мен дамуының бір кепілі – оның мектеп тілі. Еліміздегі 2097 аралас мектепті жоспарлы түрде жою керек. Ал кейбір ата - ана баласын орыстілді мектепке береді. Оның басты себебі сол ― ата - ананың өзі орыстілді. Олар қазақтілді болуы тиіс. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде» деп атап көрсетуі еліміздегі тіл саясатының болашағын айқындайды. Тәуелсіздік алғалы теңдігін ала алмай келе жатқан тіл мәселесі әлі де шешімін таппай келе жатыр. Ана сүтіне жарымаған, ана тілін терең білмейтін, тіпті білгісі келмейтін адамдар саны да аз емес. «Гендерлік саясат» дегенді қолдауға болады, егер барлық әйелдер бірігіп ана тіліміздің өркендеуіне қазақ қана емес, Қазақстанда тұратын барлық ұлттың қазақ тілінде сөйлеуіне ат салысса. Сол жолда ана тіліміздің мәртебесі көтерілетіні анық. Қазақ тілі – қазақ халқының ана тілі. Адам баласы дүниеге келіп, есі кіре бастағаннан-ақ адамдық қасиеттерді қалыптастыратын әдептілікті, ізгілік пен ізеттіліке толы халықтың нұрлы, асыл сөздерін, тілдің жан тербетер әсер-күшін ана тілінде ұғып, үйренеді. Ғасырлар бойы жиналған саф күмістей тіл қазынасын, оның сөз байлығын адам жаны мен жадына мысқалдап енгізу анадан басталады. Ал ананың ақ сүтімен бойымызға қоса даритын тіл мұрасын бар байлығымен, көркемдік қуатымен ұрпақтан – ұрпаққа жеткізуші, сөз жасап, дамытушы, тілді мейлінше қастерлеуші халық – тіл бұлағы. Сондықтан да халқымыз тілін басқаша емес, ана тілі деп атаған. Ана тілі – қазақ тілдің көсегесін көркейтеміз десек, бұл мәселемен аналар, әйелдер шындап айналыспай, оңбайтыны анық. Баланы қолдағысы келген әйел әуелі өз баласын дұрыстап бағуы керек. Өз баласына «ата» ұғымын сіңіре алмаған, ата мұрасымен сусындатпаған, ата кәсіпті бойына дарытпаған, ата салтынан мақұрым әйел ана тілін баланың бойына дарыта алмайды. Қазір билікте жүрген кез келген әйел бесік жырынан бастап ана тілін балаға өз ана тілінде, мемлекеттік тілде үйрету керек. Бесік жырын орыс тілінде, ағылшын тілінде айта алмайды. Елбасының өзі назар аударған қыздар тәрбиесі, көпбалалы отбасыларының мәртебесі алдыңғы қатарда. "Бүгінгі қыз – ертеңгі ана, ұлт тәрбиешісі" – дегенді де ұмытпауымыз керек. Түркілер әйел ананы отбасының құты мен ырысы, ұйытқысы мен жылуы деп таныған. Сондықтан да болар түркі дүниесін терең зерттеген тарихшы - ғалым Лев Гумилев “Көне түріктер” деген іргелі зерттеуінде “Түркілер әйелдерді сал серілердей әдейі қатты құрметтейтін. Баласы үйге кіргесін әуелі шешесіне иіліп, тәжім еткен, содан кейін барып әкесіне сәлем берген. Орхон жазуында да ордада апа қарындастары қалып қойып, оларға ажал қаупі төнгенде, Күлтегіннің оларды жанқиярлықпен қорғап қалғаны зор шабытпен жырланады... Түркілерде анасының шыққан тегіне айырықша мән берілген” - деп жазған. Қазақта “Жігіттің жақсы болуы нағашысынан” деген сөз бар. Оның түп мәніне үңілсек, ата - бабаларымыз аналарының, жұбайларының қадір - қасиетіне, оның шыққан тегіне ерекше мән берген. Мұның өзі қыз баланың ұрпақ өрбітудегі орнының жоғары, жауапты екендігін танытады²[2 ,31 - б]. Ата – бабаларымыз қыз бала тәрбиесіне ерекше мән берген. “Қыз - өссе елдің көркі”дегенге сай болу үшін оны адамгершілікке, парасаттылыққа, еңбек сүйгіштікке, әдемілікке баулыған. “Қыз жат жұрттық” деп айтылып, өмірден сабақ ала білген бабаларымыз бөтен елде қыздарының тәрбиелігімен, көргендігімен дараланғанын қалады. Сол үшін де ата салттың мәнін өзгертпей, оны қатаң сақтап, келесі ұрпаққа жеткізіп отырды. Нәтижесінде қазақ қыздары киелі қасиеттерді бойына жинап, өзге халықтардан ерекшеленді. Әсіресе қыздардың еңбек сүйгіш қасиеттері оларды отбасының, сондай - ақ бүкіл дәстүрлі шаруашылықтың ұйытқысына айналдырды. Әр қыз баланың ана тіліне деген құрметі келешек ұрпаққа жеткізе алатындай дәрежеде болуы керек. Қыз бала салт - дәстүрімізді, әдет - ғұрпымызды келер ұрпаққа толық жеткізетіндей қылып тәрбиелеуіміз керек. Қыз бала болашақ ана, әйел, өмірдің ұйытқысы. Мемлекеттік тілді өз мәртебесіне көтереміз десек, ұрпағымызды қазақша ана тілінде тәрбиелейік. Баланы уатқанда бесік жырын қазақша жырлайық. "Ел болам десең бесігіңді түзе" деген сөзді мәңгі жадымызда сақтайық. Ұрпақ болашағы, қоғам дамуы аналардың қолында. Ана тілі – атадан балаға мирас мұра. Пайдаланған әдебиеттер Хасанұлы Б. Ана тілі – ата мұра (Қазақ тілінің жер жүзі тілдері жүйесіндегі алатын орны). – Алматы: «Жазушы», 1992. -272 б. Мұқатова О.Х. Қазақ қоғамындағы әйел - ананың орны мен рөлі. Вестник ПГУ №2, 2010. жүктеу/скачать 27.63 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|