БАҒдарламасы «Машина жасау технологиясы»

арнайы пән бойынша магистратураға түсу емтиханның

Әзірлеуші:

техника ғылымдарының докторы,

профессор, ҚР ҚазҰЖҒА академигі

Жетесова Г.С.

2014

– өзара алмасымдылық негіздері;

– машиналық графика;

– машина жасау өндірісінің технологиялық процестері.

Емтихандық тапсырма жоғарыда айтылып кеткен пәндердің әр қайсысынан бір сұрақ бойынша үш сұрақты қамтиды.

«Өзара алмасымдылық негіздері» пәні бойынша сұрақтар тәжірибелік тапсырманы шешуді қамтиды.

«Машиналық графика» пәні бойынша сұрақтар тәжірибелік тапсырманы ЖК (жеке компьютерде) шешуді қамтиды.

Емтихан кестеге сәйкес бағаланады.

Негізгі пайдалану талаптары. Шек өрістерінің негізгі ауытқулары. Қолайлы шек өрістері және қолайлы қондырулар. Сызбаларда қондыруларды және шекті ауытқуларды шартты белгілеу. Саңылауы бар қондыруларды есептеу және таңдау, пайдалану аумағы. Керуі бар қондыруларды есептеу және таңдау, пайдалану аумағы. Ауыспалы қондыруларды есептеу және таңдау, пайдалану аумағы. Домалау мойынтірек үшін шақтама және қондыру жүйесі. Домалау мойынтіректердің дәлдік тобы. Домалау мойынтіректердің қондыруын есептеу. Тегіс цилиндрлік детальдер үшін калибрлердің жіктеуі және құрылысы. Шекті калибрлердің шақтамасын есептеу және міндеті.

Негізгі пайдалану талаптары. Конусты қосылыстардың түрлері. Конусты қосылыстардың шақтамалары және қондырулары. Бұрыштық өлшемдерге жіберілген шақтамалар. Бұрыштарды және конустарды бақылау әдістері және құралдары.

Пішіннен және орналасудан ауытқуы. Беттердің толқындылығы және кедір-бұдырлығы. Беттердің пішіннен, орналасудан, толқындылықтан және кедір-бұдырлықтан ауытқуын нормалау және оларды сызбада белгілеу.

Тәуелді және тәуелсіз орналасу шақтамалар. Нығайту детальдер үшін тесіктер осінің орналасу шақтамалары.

Беттердің пішінінен, орналасудан және кедір-бұдырлықтан ауытқуларды өлшеу әдістері және құралдары және бақылау.

Жіктеуі және негізгі пайдалану талаптары Цилиндрлік бұрандалардың негізгі параметрлері және олардың қателіктері. Метрикалық бұрандалардың шақтама және қондыру жүйелері. Дәлдік топтары және деңгейі. Метрикалық бұрандалардың дәлдігін және қондыруларын белгілеу. Кинематикалық және құбырлы бұрандалардың қысқаша сипаттамасы, олардың өзарааустырымдылығы туралы жалпы сұрақтар. Бұрандалы қосылыстардың дәлдігін бақылау әдістері және құралдары.

Кілтекті және оймакілтекті қосылыстарға қойылатын негізгі пайдалану талаптары. Призмалық кілтекті қосылыстардың шақтамалары және қондырулары. Тік бүйірлі кескіні бар кілтекті қосылыстың шақтамалары және қондырулары. Ортаға келтіру әдістері. Эвольвента кескіні бар кілтекті қосылыстардың шақтамалары және қондырулары. Сызбада кілтекті және оймакілтекті қосылыстардың шақтамаларын және қондыруларын белгілеу. Кілтекті және оймакілтекті қосылыстарды бақылау әдістері және құралдары.

Тісті берілістерге қойылатын негізгі пайдалану және дәлдік талаптар және жіктелуі. Цилиндрлік тісті доңғалақтардың дәлдік нормасы. Түйісу түрлерін және дәлдік деңгейін таңдау. Сызбаларда түісу түрлерін және дәлдік деңгейін белгілеу. Конусты және червякты берілістердің шақтамалары. Тісті доңғалақтарды бақылау әдістері және құралдары.

Домалау мойынтіректерге қойылатын негізгі пайдалану және дәлдік талаптар және жіктелуі. Домалау мойынтіректерді жасау және құрастыру дәлдігінің нормасы. Мойынтіректер сақиналарының дәлдік деңгейін және шақтамаларын таңдау. Сызбаларда домалау мойынтіректердің дәлдік деңгейін және шақтамаларын белгілеу. Домалау мойынтіректерге жіберілетін шақтамалар. Домалау мойынтіректерді бақылау әдістері және құралдары.

Өлшемдік тізбектердің жіктелуі. Негізгі терминдар мен ережелер. Жобалық және тексерілетін міндеттер. Толық өзараауыстырымдылықты қамтамасыз ететін өлшемдік тізбектерді есептеу әдісі. Өлшемдік тізбектерді теориялық-ықтималдық есептеу әдісі. Топтасқан өзараауыстырымдылық әдісі (селективті құрастыру). Реттеу және келтіру әдістері. Жазық және кеңістік өлшемдік тізбектерді есептеу.

Құрал-саймандар панелі. Диалог терезесі. Жеке қолданушыға арналған баптау.

Примитивтердің қасиеттері. Сызықтардың түсін және қалындығын орнату. Сызбаның геометриялық элементтері. Жай примитивтер (кескін, нүкте, шеңбер, доға, түзу, сәуле, эллипс) және оларды құрастыру.

Күрделі примитивтер (полисызық, мультисызық, мультимәтін, өлшем, выноска, шақтама). Обьективті байланыстарды пайдаланумен геометриялық құрастыру.

2.3 Сызбаны редакциялайтын керекті командалар

Сызбаны редакциялау. Экраннан керексіз примитивтерді жою. Алдындағы команданы өзгерту. Командалар арқылы обьектілерді редакциялау. Топтарда жұмыс жасау.

Обьектіні таңдау. Обьектіні көшіру және орналасқан орнын өзгерту командалары. Обьектінің өлшемдерін дәлдеп түзету командалары. Обьектілерді құрастыру командалары.

Штрихтарды олрындау. Өлшемдерді орындау. Өлшемдерді редакциялау командалары. Жеке өлшемдерді орындау командалары. Өлшемдер тобын орындау командалары.

Мәтінді жасау командалары. Жаңа мәтіндік стильді жасау. Біржолды мәтін. Көпжолды мәтін. Мәтіндік стильдер.

Блокты жасау. Блокты орналастыру. Атрибуттармен блокты жасау. Блоктың атрибуттарын редакциялау. Файлға блокты жазу. Блоктар кітапханасын жасау.

Шаблондарды жасау. Шаблондарды пайдалану. Қатты көшірмені алу.

Типті көлемді денені жасау. Айналма денелерді құрастыру. Қималар және тіліктер. Үшөлшемдік кеңістікте обьектілерді өзгерту.

Машина жасауда қолданылатын материалдар.Болаттар, шойындар, түсті металдар және қорытпалар, метал емес материалдар.

3.2.1 Шойын өндірісі

Домна қорытуға арналған бастапқы материалдар. Кеңді қорытуға дайындау. Домна пешінің негізгі конструктивті элементтері және оның жұмыс істеу принципі. Қазіргі домна пештерде шойынды алудың негізгі физикалық-химиялық процестер. Домна өндірісінің өнімдері.

3.2.2 Болатты өндіру

Болатты қорытуға арналған бастапқы материалдар. Оттекті конверторларда және электрдоғалы пештерде болатты өңдіру. Болатты алудың физикалық-химиялық процестері.

3.2.3 Түсті металдарды және қорытпаларды өңдіру.

Мыс, алюминий және титанды өңдіру. Қорыту және тазарту тәсілдері. Түсті металдарды алудың келешекті технологиялық процестері. Қолданылатын жабдықтардың сипаттамасы.

3.2.4 Ұнтақты металлургия

Ұнтақты материалдардың түрлері және қасиеттері. Метал ұнтақтарды және олардан бұйымдарды жасау әдістері. Метал ұнтақтардың болуы. Ұнтақты бұйымдарды өңдеу. Ұнтақты металлургияның техникалық-экономикалық сипаттамасы және өнімдері.

3.3 Қысыммен металдарды өңдеу технологиясы

3.3.1 Қысыммен металдарды өңдеудің түрлері және негізі.

Қысыммен металдарды өңдеудің жалпы сипаттамасы. Қысыммен металдарды өңдеу түрлерінің жіктелуі және пайдалану аумағы. Қысыммен металдарды өңдеудің физикалық негіздері. Қысыммен өңдеу алдында дайындаманы қыздыру және оған жалғасатын құбылыстар. Профиль және сортамент түсініктерінің ережелері.

3.3.2 Қысыммен металдарды әр түрлі өңдеу технологиясы және жабдықтары

Жұқарту. Жұқарту процесінің мәні. Пресстеу. Пресстеу процесінің мәні. Пресстеу кезінде қолданылатын жабдықтар және құрал-саймандар. Сүйрету. Сүйрету процесінің мәні. Сүйрету өндірісінің жабдықтары және құрал-саймандары. Иілген профильдерді өңдіру. Иілген профильдердің деформациялау сызбасы және сипаттамасы. Пайдалану аумағы.

Қақтаудың мәні: бастапқы дайындамалар және негізгі операциялар. Штамптау тәсілдерінің жіктелуі. Қақтау және штамптау процестерінің жабдықтары және құрал-саймандары. Ыстық көлемді штамптау процестерінің автоматизациясы және механизациясы. Табақты штамптаудың мәні. Табақты штамптау кезінде қолданылатын жабдықтар және құрал-саймандар.

3.4.1. Құю өндірісінің теориялық негіздері

Қортпалардың құю қасиеттері: сұйықтай аққыштық, кему, ликвация, газды жұтушылық. Құйманың қатуы және сол кезде болатын процестер (кему, жылу және т.б.). Құймалардағы кернеулер және сынықтардың, қисаюдың пайда болуына қабілеттілігі. Құймаларда ақаулардың алдын алу шаралары. Қортпалардың құю қасиеттерін есептей отырып құймалардың құрастыру ерекшеліктері.

3.4.2. Құмды-балшық қалыпта құймаларды жасау

Тәсілдің мәні. Құю жабдықтары. Қалыптау және өзекті материалдар және қоспалар және оларға қойылатын талаптар. Құйма жүйесі және оның міндеті. Құм-балшықты қалыптардың түрлері: қалыптау тәсілдері. Өзектерді жасау. Құрастыру және балқытылған металмен қалыпты құю. Қалыпта құйманы суыту. Қалыптан құйманы шығару. Өзектерді құймадан шығару. Құйманы шабу және тазарту. Құмды қалыптарда алынатын құймалардың сапасын арттыру әдістері.

3.4.3. Құюдың арнайы тәсілдерімен құйманы алу

Құюдың арнайы тәсілдерінің сипаттамасы. Қабықты қалыптарда құюмен құйманы жасау. Тәсілдің мәні және оның ерекшеліктері. Қорыту модельдер бойынша құю. Тәсілдің мәні және оның ерекшеліктері. Кокильға құю. Тәсілдің мәні және оның ерекшеліктері. Кокильдердің негізгі түрлері және оларды жасауға арналған материалдар. Жылылықты шығармайтын материалдар және олардың міндеті. Кокильге құюмен құйманы жасау реттігі. Қысыммен құйманы жасау. Тәсілдің мәні және оның ерекшеліктері.Сыртқа тебуші құю. Тәсілдің мәні және оның ерекшеліктері. Көлденең және тік айналу осьтерімен сыртқа тебуші машиналарда құймаларды жасау процесінің сызбалары.

3.4.4. Әр түрлі қортпалардан құйманы жасау технологиясының ерекшеліктері

Құйманы ақ, сұр, қақталған және жоғары төзімді шойыннан жасау. Шойынның құю қасиеттері. Шойындарды құю және балқытатын пештер. Шойыннан құйманы жасау ерекшеліктері. Болаттан құйманы жасау. Құйманы жасау үшін қолданылатын көміртекті және легирленген болаттар. Түсті қортпалардан құйманы өңдіру. Мыс, алюминий, магний және титан қортпалардан құйманы жасау технологиясының ерекшеліктері.

3.5 Дәнекерлеу өндірісінің технологиясы

3.5.1 Дәнекерлеу өндірісінің жалпы сипаттамасы. Пісіру технологиясы және түрлері

Пісіру процесінің мәні. Пісіру қосылыстарды алудың физикалық негіздері. Пісіру қосылыстарды алу кезіндегі атомаралық және молекулааралық байланыстардың пайда болу шарттары. Пісірілу туралы түсінік. Пісіру тәсілдердің жіктелуі және пайдалану аумағы.

3.5.2. пісірудің термиялық класы

Доғалы пісіру. Доғалы пісірудің негізгі тәсілдері. Процестің мәні. Доғаның электрлік және жылулық қасиеттері. Доғаның статикалық сипаттамасы. Доғалы пісіру үшін тоқ көзі. Пісіру трансформаторлары. Пісіру генераторлары. Қолмен доғалы пісіру технологиясы. Қолмен доғалы пісіруге арналған электродтар. Электродтардың міндеті және жабындарының құрамы. Пісіру тігісінің пайда болу ерекшелігі және құрылысы. Флюс қабатының астындағы автоматты пісіру. Процестің мәні. Жабдықтар, флюстар. Қорғаушы газдарда доғалы пісіру. Процестің мәні және оның түрлері. Автоматты пісіру. Электршлакты пісіруе қолданылатын қорғаушы газдар. Процестің мәні және схемасы. Электршлакты пісірудің ерекшеліктері. Пісіру материалдары. Электронды сәулемен пісіру. Процестің мәні және схемасы. Лазермен пісіру. Процестің мәні және схемасы. Лазер сәулесін алу және оның қыздырту көзі ретінде сипаттамасы. Пісірудің термиялық класы тәсілдерінің технологиялық мүмкіншіліктері және оларды пайдалану аумағы. Металдарды термиялық кесу: ауа-доғалы, оттекті, плазмалық, лазерлі.

3.5.З. Пісірудің термомеханикалық класы

Электрлік контактті пісіру. Процестің мәні. Электрлік контактті пісірудің тәсілдері. Электрлік контактті пісірудің тәсілдері: қарсыласумен және балқытумен түйіспелі, нүктелі, тігісті және рельефті. Вакуумдағы диффузиялық пісіру. Тәсілдің мәні. Пісірілетін беттерді дайындау ерекшеліктері. Пісірудің механикалық класы. Ультрадыбысты пісіру, үйкеліспен пісіру, суық пісіру, процестердің мәні және схемалары.

3.5.4 Тозуға және ыстыққа төзімді жабындарды жасау

Қорыту жұмыстар. Метал электродтармен қолмен доғалы қорыту. Флюс астында автоматты қорыту. Электрошлакты қорыту. Жоғары жиілікті тоқпен қорыту. Балқытылмайтын электродтармен доғалы қорыту (көмір немесе графит). Вольфрамды электродтармен доғалы қорыту (қорғаушы газдарда). Қорыту жұмыстарға арналған материалдар. Металлизация. Процестің мәні және пайдалану аумағы.

3.5.5 Әр түрлі металдарды және қортпаларды пісіру ерекшеліктері

Болаттардың, түсті және баяу балқитын металдардың және қортпалардың пісірілуі. Төмен пісірілудің себептері. Конструкционды көміртекті және легирленген болаттардың пісіру ерекшеліктері. Мысты және оның қортпаларын пісіру ерекшеліктері. Алюминийді және оның қортпаларын пісіру ерекшеліктері. Баяу балқитын металдардың және қортпалардың пісіру ерекшеліктері.

3.5.6 Металдарды және қортпаларды дәнекерлеу

Дәнекерлеу процесінің мәні және схемасы. Дәнекерленген қосылыстардың түрлері және сипаттамасы. Дәнекерлеу тәсілдері. Пайдалану аумағы. Пісірілген және дәнекерленген қосылыстардың сапасын бақылау. Пісірілген және дәнекерленген қосылыстар ақауларының түрлері. Пісірілген және дәнекерленген қосылыстардың бақылау тәсілдері.

3.6 Кесумен металдарды өңдеу технологиясы

3.6.1 Металдарды кесу процесі және металкескіш станоктар туралы жалпы мағлұматтар

Кесумен металдарды өңдеу тәсілдері және кесу режимдарының негізгі элементтері. Өңделетін дайындамадағы беттер. Кескіштің жазықтықтар және бұрыштар. Жоңқаның пайда болу процесі. Кесу кезіндегі шор және соғып тығыздау. Кескіш құралдың тозуы. Құралдарға арналған материалдар. Металкескіш станоктар туралы мәліметтер. Металкескіш білдектердің жіктелуі.

3.6.2 Токарлық станоктарда ждайындаманы өңдеу

Жонумен өңдеу әдісінің сипаттамасы және оның технологиялық мүмкіндіктері. Дайындаманы өңдеу схемасы және кесу процесінің физикалық-механикалық ерекшеліктері. Токарлық винткесуші станоктың негізгі түйіндері. Токарлық кескіштердің түрлері. Токарлық жартылай автоматтардың жұмыс принципі. Токарлық топтың станоктары: көпкескішті, револьверлі, карусельді.

3.6.3 Дайындамаларды фрезерлі станоктарда өңдеу

Фрезерлеумен өңдеу әдісінің сипаттамасы және оның технологиялық мүмкіндіктері. Қоланылатын құрал-сайман. Фрезалар түрлері. Өңдеу схемасы. Универсалды-фрезерлі станок.

3.6.4 Дайындамаларды бұрғылау, қашау және тартпа-жоңғыш станоктарда өңдеу

Бұрғылау, қашау және тартпа-жонумен тесіктерді өңдеудің технологиялық әдістері. Қолданылатын кесу құрал-саймандар және жабдықтар.

3.6.5 Сүргілеу және қашау станоктарда дайындамаларды өңдеу

Корпусты детальдердің және станиналардың жазық беттерін өңдеуінің технологиялық әдістері. Сүргілеумен және қашаумен өңдеу әдістерінің сипаттамасы. Сүргілеу кескіштердің түрлері. Сүргілеу станоктардың түрлері.

3.6.6 Ажарлау және өңдеу станоктарда дайындамаларды өңдеу

Абразивті құрал-саймандарды пайдаланумен машиналар детальдерінің беттерін өңдеуінің технологиялық әдістері. Ажарлаумен өңдеу әдісінің сипаттамасы және оның технологиялық мүмкіндіктері. Әдістің міндеті. Абразивті материалдар. Ажарлау доңғалақтары. Беттерді ысқылаумен, абразивті-сүйықтық өңдеумен, абразивті таспалармен, қайраумен, супер мәреге жеткізумен өңдеу әдістері туралы түсінік.

3.6.7 Электрофизикалық және электрохимиялық өңдеу әдістері

Машина жасауда электрохимиялық өңдеу әдістерінің рөлі және міндеті. Технолдогиялық әдістердің негізіндегі физикалық және химиялық процестер. Машиналардың детальдер беттерінің пішінжасауының элктрофизикалық және электрохимиялық әдістері.

3.7 Дайындамаларды және машиналар детальдерін метал емес материалдардан өңдіру технологиясы

3.7.1 Бұйымдарды пластмассадан жасау технологиясы

Бұйымдарды пластмассадан өңдіру тәсілдерін жіктеу және олардың сипаттамасы. Құрал-саймандар және жабдықтар. Машина жасауда пластмассадан жасалған бұйымдардың пайдалану аумағы.

3.7.2. Бұйымдарды резинадан жасау технологиясы

Резинатехникалық бұйымдардың жіктелуі. Бұйымдарды резинадан жасау тәсілдері және оларды пайдалану аумағы. Бұйымдарды резинадан жасау технологиясы туралы түсінік, құрал-саймандар және жабдықтар.
Ұсынылатын әдебиет
Негізгі

1. Якушев А.И., Воронцов Л.И., Федотов Н.Я. 6-е изд. перераб. и допол. "Взаимозаменяемость, стандартизация и технические измерения", - М. Машиностроение. 1987.-352с.

2. Дунин-Барковский. Взаимозаменяемость, стандартизация и технические измерения. - М. Издательство стандартов, 1987

3. Допуски и посадки. Справочник в 2-х частях / под ред. В.Д. Мягкова / -6-е изд. - Л.Машиностроение.1983

4. Дунаев П.Ф., Леликов О.П. Расчет допусков размеров. Учебное пособие. – М. Машиностроение, 1982 .-189 с.

5. Полищук В.В., Полищук А.В. AutoCAD 2000 М.: «Диалог-МИФИ», 2000. - 448 с.

6. Уваров А. С. AutoCAD 2000 для конструкторов М.: ДМК, 2000.- 299 с.

7. ФедоренковА.П., Басов К.А., КимаевА.М. AutoCAD 2000 М.: « ДЕСС КОМ», 2001. – 527 с.

8. Красильникова Г.А., Самсонов В.В., Тарелкин С.М., Автоматизация инженерно - графических работ Санкт - Петербург « ПИТЕР»,2001. - 255 с.

9. Погорелов В. И. Трёхмерное моделирование и дизайн Санкт - Петербург «БХВ - Петербург», 2003. – 271 с.

10. Дальский A.M. Технология конструкционных материалов М.: Машиностроение, 1990, 2002

11. Дриц М.Е., Москаев М.А. Технология конструкционных материалов и материаловедение. М.: Высшая школа, 1990

12. Прейс Г.А. и др. Технология конструкционных материалов. Киев: Высшая школа, 1991

13. Кипарисов С.С, Либенсон Г.А. Порошковая металлургия. М.: Металлургия, 1991.

14. Стали и сплавы. Марочник /Под ред. В.Г. Сорокина, М.А. Червосьева. М.: «Интермет инжиниринг», 2001.
Қосымша

1. Болдин Л.Л. Основы взаимозаменяемости и стандартизация в машиностроении. – :М. Машиностроение, 1984, -222 с

2. Точность и производственный контроль в машиностроении. Справочник /Под ред. Кутая А.К./ – Л. Машиностроение, 1983. —368 с.

3. Ковдовский Н.С, Ключников В.Я. Сборник примеров и задач по курсу "Основы стандартизации, допуски и посадки и технические измерения" – М. Машиностроение, 1983.-304 с.

4. Куприянов Е.М. Стандартизация и качество промышленной продукции. – М. Высшая школа, 1985.-288 с.

5. Финкельштейн Эллен. Библия пользователя AutoCAD 2002.:Пер.с англ.- К.; М.; СПб: Диалектика, 2002. - 1071 с.

6. Материаловедение и технология металлов. /Г.П.Фетисов, В.М. Карпман, В.С. Матюнин и др. М.: Высшая школа, 2001

7. Дорофеев Ю.Г., Мариненко Л.Г., Устименко В.И. Конструкционные порошковые материалы и изделия. М.: Металлургия, 1986.